Ni Leqa na Nona Vakasama e Dua O Lomana

E TAUTAUVATA vinaka na mataka ni siga oqo, kei na veisiga tale e so ni lomanimacawa ena nodratou bula na vuvale na Johnson.a Rau yadra cake na veiwatini kei rau na luvedrau, ratou sa yavala me ratou vakaisulu ena nodratou vakavakarau ina veika me qaravi ena siga oya. Tukuna sara na tinadrau na gone, o Kalo, vua na luvena tagane o Maciu, e yabaki 14, ni sa sivi na gauna e dodonu me lai waraka kina na basi ni gonevuli. E vakidacala na ka e qai yaco. Ena loma ga ni veimama na aua, e borolaka o Maciu na lalaga kece ni dua na rumunimoce, e lai via vakama sara na vale e dau kele kina na nodratou motoka, qai saga me kukuna ena rumu lailai ena doka ni nodratou vale.

Ni rau vodo muria na lori ni valenibula o Kalo kei na watina, o Voreqe, e veiciciyaki na nodrau vakasama se cava levu sa yacovi luvedrau. Ia, e ka ni rarawa ni a kena itekitekivu sara ga oya. A levu tale na veika vakarisekete a qai cakava veitaravi o Maciu, ni sa yacovi koya na ituvaki vakaloloma ni leqa ni vakasama. Rauta ni lima na yabaki e leqa tu kina na nona vakasama. Ena loma ni gauna oya e saga vakavica me vakamatei koya, a vesu vakarua, e vitu na valenilialia a lai curu tu kina, qai sega ni wiliki rawa na levu ni gauna e dau lai raici ira kina na vuniwai era kenadau ni qarava na leqa ni vakasama. Vakavuqa mera veilecayaki tale ga na wekana kei na nona itokani nira sega ni kila se cava mera cakava se kaya vua.

E tukuni ni rauta ni 1 mai na veiya4 na tamata e veiyasa i vuravura ena leqa na nona vakasama ena dua na gauna ena nona bula. Ni veidutaitaki na rewailagi ni iwiliwili oqo, e kena ibalebale ni rawa sara ga ni leqa tiko na nona vakasama e dua vei rau na nomu itubutubu, dua na nomu itokani, luvemu, tacimu se tuakamu. O koya gona, na cava e rawa nida cakava vua e dua eda lomana e yacovi koya na leqa oqo?

● Kidava na kena ivakatakilakila. E rawa ni sa tekivu vakamalua tiko na leqa ni vakasama, ia e sega ni kidavi totolo. De ratou nanuma na vo ni lewenivuvale se o ira na itokani i koya sa tarai koya tiko na leqa oqo ni vu ni veisau ni nona bula na cakacaka ni hormone e yagona, tauvimate, veilecayaki ga ni nona itovo, se baleta e dua na ituvaki dredre a sotava. E via vaka oqo na ivakatakilakila a laurai ena kisi i Maciu. Dina ni matalia vei tinana na ivukivuki i Maciu, ia erau nanuma na nona itubutubu na veiveisau totolo ni ivakarau ni yalona e baleta ga na nona sa tubu tiko me cauravou, ena toso na gauna sa na qai vinaka tale. Ia, ke veisau tale ga vakalevu na ivakarau ni moce, se na kana, e rawa ni dusia ni tiko na leqa. Ke raici taudonu vakavuniwai, e rawa ni qaravi totolo o koya eda lomana me bula vinaka tale.

● Vakalevutaka na ka o kila me baleta na mate oqo. Macala ni sega ni rawa vua e leqa na nona vakasama me vakekeli me kila vinaka kina na kena ituvaki. Ke o vakumuna gona na itukutuku vovou qai dodonu me baleta na mate oqo, o na rawa ni kila na ituvaki e sotava tiko o koya o lomana. O na sega ni madualaka, ia o na kila vinaka na ka mo vakamacalataka vei ira tale na so. Na nona vakumuni itukutuku gona o Kalo, a rawa kina me solia vei rau na tubu i Maciu e so na ivola vakavuniwai me vukei rau me rau kila na ituvaki kei makubudrau. A rawa sara tale ga kina me rau veivuke.

● Qara na veiqaravi vakavuniwai. Dina ni so e sa dede sara na kena tauvi ira na leqa ni vakasama, ia ke veiganiti na nodra qaravi vakavuniwai, ena vakavinakataka qai toroya cake na ivakatagedegede ni nodra bula. Ka ni rarawa ni vuqa e vakayabaki tu na leqa ni nodra vakasama, ia era sega ni qaravi vakavuniwai. Ke dua e tauvi mateniuto, ena vinakati na nona veiqaravi na kena vuniwai, e vaka kina vua e leqa na nona vakasama, ena gadrevi na nona veivuke na kenadau. Me kena ivakaraitaki o ira na psychiatrist, era kila na vuanikau me soli vua e leqa na nona vakasama, ke gunuva gona vakawasoma e rawa ni na vukei koya. E rawa ni maravu kina na yalona, vakaseavutaka na nona lomanuiqawaqawa, qai vakadodonutaka tale ga na veicalati ni nona vakasama.b

● Uqeti koya e tauvimate me qara veivuke. Vakavuqa me sega ni dau raica rawa o koya e leqa na nona vakasama ni gadrevi me vukei. E vinaka gona mo vakatututaka vua na vuniwai me lai raica, uqeti koya me wilika e so na itukutuku yaga me baleta na mate oqo, se me rau lai veitalanoa kei na dua sa bula mai kina. Mo ciqoma tale ga ni rawa ni na sega ni via rogoci iko o tauvimate. Ia, ke o qarava tiko e dua e leqa na nona vakasama, kua ni tu vakasuka na tarovi koya ke o raica ni cakava na ka e rawa ni na veivakaleqai​—vua se vei ira na tani.

● Kua ni veibeitaki. Era sega ni se taura rawa na saenitisi se cakacaka vata vakacava na veika e vakavuna na leqa ni vakasama, oya na tikiniyago somidi na gene, na veika e tu yavoliti keda kei na ivakarau ni noda bula veimaliwai. Macala gona ni veisemati e levu na ka e vakavuna na mate oqo, ni bau okati tale ga kina na mavoa ni mona, vakayagataki ni wainimate gaga, na oca e vu mai na ituvaki ni noda bula, takiveiyaga na cakacaka ni wainiyago, se ivakarau sara ga ni yalo eda dui sucukaya mai. Sega gona na betena me beitaki o tauvimate ni bale ga vua na leqa ni nona vakasama. E yaga cake mo vakayagataka na nomu igu mo vukei koya, mo vakayaloqaqataki koya tale ga.

● Kua ni sivia na ka o namaka. Ke sa rui sivia na ka o namaka vua e leqa na nona vakasama, o rawa ni yalolailai kina. Ia, ke mani rui lailai tale na ka o namaka vua ena vuku ni nona tauvimate, ena lai tini nanuma kina ni sa sega ni qaravi koya rawa. Tovolea gona me veirauti ga na ka o namaka. Ia, ke mani cakacala o tauvimate, kua ni vakamamadataka na cala e cakava. Me vakataki keda ga na bula vinaka, ena yaga vua e leqa na nona vakasama me tauca na vua ni nona ivalavala. Ke voravora gona na nona itovo, de vinaka me tini ina lawa, se me vakatabui me kua ni veimaliwai, ni oqo ena taqomaki koya, vaka kina o ira na tani.

● Dau veivosaki kei tauvimate. E bibi na veivosaki kei tauvimate, e dina ni so na gauna e rawa ni taura cala na ka o kaya. Eda sega tale ga ni kila na ka ena cakava e dua e leqa na nona vakasama me baleta na ka eda tukuna. Rawa sara ga ni sega ni na veiganiti na ka ena cakava me baleta na ituvaki e sotavi. Na ka ga e macala ni sega ni yaga mo vakadiloya na ka e kaya ni na vakavuna na nona madua, me ikuri ni nona yalolailai. Ke veicalati na nomudrau veivosaki, dabe vakamalua mo vakarogoci koya. Laiva me talaucaka na lomana, kua ni vakalewa. Saga ena nomu igu mo tauri iko ga vakamalua. Ena yaga ruarua vei kemudrau ke vakila e veigauna o tauvimate ni o lomani koya dina. Laurai na dina ni tikina oqo vei Maciu. Ni oti e vica na yabaki, a vakavinavinakataki ira “era a vukei koya tiko ga, e dina ni a sega ni vinakata na nodra veivuke.”

● Nanumi ira na vo ni lewenivuvale. Ni tauvimate levu e dua ena lomanivuvale, e macala ni na vakamuai vakatabakidua vua na veiqaravi, e rawarawa sara mera vakawaleni na vo ni lewenivuvale. A via vaka oya na ka e vakila vakalekaleka o Emi, na gane i Maciu. E kaya, “ni sa kauaitaki ga vakalevu o ganequ ena vuku ni nona tauvimate, sa sega soti ni nanumi o yau.” Bau lai yaco me vakalailaina sara mada ga na nona rawaka, me kua kina ni vagolei vua na nodrau kauai na itubutubu. Ia, e kena irairai ni rau vinakata na nodrau itubutubu me rawaka o Emi, de dua me isosomi ni nona sa na sega ni rawata e dua na ka o ganena. Nira vakawaleni vaka oqo na vo ni gone, e so era dau lai vakavuca mera kauaitaki kina. Matata e ke nira gadreva na vuvale era sotava na leqa vaka oqo na noda veivuke, me rawa nira kauaitaki kina vakatautauvata na vo ni lewenivuvale. Oqo sara ga na ka a caka vei ratou na vuvale na Johnson. E dina ni a vakamuai vakatabakidua na nodrau igu na itubutubu ena nona qaravi o Maciu, ia, era veivuke na itokani ena ivavakoso ni iVakadinadina i Jiova eratou lewena ena nodra kauaitaki Emi vakalevu.

● Uqeta me caka na ka ena vakavinakataka na vakasama. Me tuvanaki me caka na ka ena vakavinakataka na vakasama. Okati e ke na kena qarauni na kana, moce, me tiko na gauna ni vakaukauayago kei na lasa savasava. Ni tuvanaki na veilasamaki, e daumaka me vica wale toka ga na itokani voleka, qai rawarawa ga na ka e caka me kua ni lai tikotikoca tale kina o tauvimate. Me kua ni guilecavi ni yaqona ni valagi e dau vakacaraka sara na leqa oqo, e rawa tale ga ni lakovakaca vei tauvimate ke taura tiko na mena wainimate. Vei ratou na vuvale na Johnson, eratou saga tiko ena gauna oqo me ratou muria vinaka e dua na ituvatuva e yaga vei ratou kece me baleta na kena vakavinakataki na vakasama, vakauasivi o Maciu.

● Mo qarauna tale ga na nomu bula. Na nomu lomaocaocataka na qarava e dua e leqa na nona vakasama, e rawa tale ga ni vakaleqai iko. E bibi gona mo qarauna na nomu bula vakayago, vakayalo kei na ituvaki ni yalomu. Eratou iVakadinadina i Jiova na vuvale na Johnson. Sega gona ni vakatitiqataka o Kalo, ni dua na itavi levu e cakava na nona vakabauta, e vosota rawa kina na leqa e yaco oqo ina nona vuvale. “Dau tauluva sara ga na noqu oca niu lai tiko ena soqoni vakarisito,” e kaya, “ni oya na gauna au guilecava kina na noqu leqa, meu vakasamataka ga na veika vakayalo e cecere kei na inuinui ni vuravura vou. Au dau masulaka wasoma na vakacegu, ena veigauna vaka oya au na raica e so na veisau e vakamamadataka sara ga na noqu rarawa. Ena veivuke gona ni Kalou o Jiova, au a vakila kina na maravu ni yaloqu, e vaka ga ni sega na leqa ena noqu vuvale.”

Nikua, sa cauravou o Maciu, sa bula tale ga mai na nona tauvimate. “Au rawa ni kaya ni vakavinakataki au na ka au sotakaya,” e tukuna o Maciu. Tukuna tale ga na ganena, o Emi, ni ka ni vuli tale ga vua, “E vukei au meu kua ni dau veivakalewai.” E tomana tale: “Au sega ni kila se leqa cava e rawa ni colata galugalu tu e dua, ni oya e kila ga na Kalou o Jiova.”

Ke leqa gona na nona vakasama e dua o lomana, mo nanuma matua ni nomu dau vakarogoci koya, veitokoni, qai kua ni veivakadiloi, ena veivuke vakalevu​—e rawa sara tale ga ni na bulabula kina.

[iVakamacala e ra]

[Kato ena tabana e 13]

So na iVakatakilakila ni Leqa ni Vakasama

Ke laurai vua e dua o lomana e dua vei ira na ivakatakilakila e koto e ra, e vinaka me lai raici vuniwai se dua na kenadau e qarava na leqa ni vakasama:

• Rarawa vakabalavu tu se cudrucudru

• Gadreva me tu taudua ga

• Dau veisau vakatotolo na ivakarau ni yalona

• Dau cudru vakalialia

• Voravora na nona itovo

• Vakayagataki wainimate gaga

• Rere vakalevu, nuiqawaqawa, kei na lomaocaoca

• E rerevaka de levulevu sivia

• Veisau vakalevu na ivakarau ni nona kana kei na moce

• Mocetatadra

• Veilecayaki ni vakasama

• Yali na yalona

• Dau tu ga ena nona vakasama ni via mate se kukuna

• Sega ni rawa ni taqeya na leqa se cakacaka ni veisiga

• Sega ni via ciqoma ni sa tiko na leqa

• Tautauvimate, ia e sega ni kilai rawa se mate cava

[iYaloyalo ena tabana e 14]

Ke veicalati na nomudrau veivosaki, dabe ga vakamalua mo vakarogoci koya