1, 2. Ena Isikeli 47:1-12, na cava e raica o Isikeli? Na cava tale ga e vulica kina? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

E DUA tale na ka vakatubuqoroqoro e raica o Isikeli ena raivotu ni valenisoro: E drodro tiko mai na itikotiko tabu e dua na mataniwai! Raitayaloyalotaki Isikeli mada ni muria tiko na vanua e drodro kina na wai savasava qo. (Wilika Isikeli 47:1-12.) Na wai qori e drodro vakalalai mai na ilago ni itikotiko tabu qai lai basika volekata na matamata ena tokalau ni valenisoro. E liu tiko vei Isikeli na agilosi ni rau sa biuta mai na valenisoro, e vakarautaka tiko na balavu ni vanua rau muria. E raica na agilosi me lako vakavica i wai o Isikeli, e qai vakila na parofita ni totolo sara na kena titobu, sa lai vaka e dua na uciwai levu e rawa ga ni qalovi!

² E vulica o Isikeli ni uciwai qori e drodro sara ina Waitui Mate qai vakaotia na kena tuituina ena vanua ga e drodrova, e vakavuna mera bula kina e levu na ika. E raica tale ga ena batiniuciwai nira tubu tu kina e levu na veimataqali vunikau. E veivula e tubu e dua na itei vou e bulabula na kena vuata, qai veivakabulai na drauna. Sa na bau veivakacegui dina vei Isikeli na ka e raica, qai vakadeitaka nona inuinui. Ia cava na ibalebale ni raivotu qo vei koya kei ira na kau vakavesu? Na cava na kena ibalebale vei keda nikua?

iBalebale ni Raivotu i Isikeli Vei ira na Kau Vakavesu

3. Na cava era sega ni raica kina na Jiu ena gauna makawa me tiko dina na uciwai e raivotutaka o Isikeli?

³ O ira na Jiu ena gauna makawa era sega ni raica me tiko dina na uciwai e raivotutaki. Ia na tikinivolatabu qo era rairai nanuma kina e dua tale na parofisai uqeti vakalou. Qo me baleta na vakalesui mai ni ka kece, e rairai volatukutukutaka na parofita o Joeli ena rua na senitiuri vakacaca e liu. (Wilika Joeli 3:18.) Nira wilika na Jiu kau vakavesu na vosa uqeti vakalou i Joeli, era sega ni namaka me “tiri” dina mai na veiulunivanua “na waini kamica” se “drodro” mai na veidelana “na sucu”; era sega tale ga ni namaka me drodro mai e dua na mataniwai “ena vale i Jiova.” Qori tale ga na ka era kila na Jiu me baleta na itukutuku ni raivotu i Isikeli, e sega ni dusia e dua na uciwai dina.a Na cava gona e via vakaraitaka tiko o Jiova? Ena vukei keda kina na iVolatabu. Eda na dikeva ena parofisai qo e tolu na ka e veivakadeitaki, e matata qai laurai kina na loloma.

4. (a) Ena uciwai e raivotutaka o Isikeli, na veivakalougatataki cava i Jiova era na namaka na Jiu? (b) Ni vakayagataki ena iVolatabu na vosa “uciwai” kei na “wai,” eda vakadeitaka vakacava ni na vakalougatataki ira na nona tamata o Jiova? (Raica na kato “Uciwai ni Veivakalougatataki i Jiova.”)

⁴ Uciwai ni veivakalougatataki. E dau vakayagataki vakalevu ena iVolatabu na uciwai kei na wai me vakatayaloyalotaka na drodro ni veivakalougatataki i Jiova, me veivakabulai. E raica o Isikeli na uciwai va qori me drodro mai na valenisoro. Era namaka gona na dauveiqaravi ni Kalou me drodrovi ira na veivakalougatataki vakayalo i Jiova kei na nona veivakabulai, ke ra muria na sokalou savasava. Na veivakalougatataki cava? O ira na bete era na vakavulici ira tale vakayalo. Na kena cabori tale ga na isoro ena valenisoro, era na rawa tale ni nuidei ni na caka na veisorovaki me baleta nodra ivalavala ca. (Isik. 44:15, 23; 45:17) Era na savasava tale, vaka mera sili ena wai savasava e drodro mai na valenisoro.

5. Vakacava ena veirauti vinaka na veivakalougatataki ni uciwai e raivotutaki me kauta laivi na lomaleqa? Vakamacalataka.

⁵ Vakacava ena veirauti vinaka na veivakalougatataki vei ira kece na Jiu? E kauta laivi na lomaleqa va qori na raivotu ni vakaraitaka na tubu vakacakamana ni wai, oya ena dua vakacaca ga na maile e sa lai yaco na wai lailai qori me dua na uciwai levu! (Isik. 47:3-5) De rairai toso cake na kedra iwiliwili na Jiu era lesu ena nodra vanua; ia ena vakalougatataki ira vakalevu o Jiova me vakaceguya na veika era gadreva. E vakatayaloyalotaka na uciwai na veika e levu, e sega ni caka rawa na kena iwiliwili!

6. (a) Na yalayala veivakadeitaki cava e laurai ena parofisai? (b) Na cava me nanumi tiko me baleta na raivotu? (Raica na ivakamacala e ra.)

⁶ Wai ni bula. Ena raivotu i Isikeli, e drodro na uciwai ina Waitui Mate, e vakaotia na kena tuituina, qai yaco me waitui bula. Na qele ni ika kei na kena veimataqali era bula kina e lai vakatauvatani tale kei na kena era kune ena Wasa Levu, se na Wasa na Mediterranean. E tiko ena baravi ni Waitui Mate ena tadrua ni rua na tauni e dua na bisinisi ni qoli, e cici vinaka tiko. E kaya na agilosi: ‘Ena bula na ka kece ena vanua kece e drodrova na uciwai.’ Kena ibalebale qori ni wai e drodro mai na vale i Jiova e yacova na Waitui Mate kece? Sega. E vakamacalataka na agilosi ni so na vanua dabibi e sega ni yacova na wai ni bula. Na vanua va qori era “biu tu me masima.”b (Isik. 47:8-11) E laurai gona ena parofisai e dua na yalayala e veivakadeitaki, oya ni na vakabulai ira na Jiu na sokalou savasava, era na vuavuaivinaka. Ia me nanumi tiko e dua na tikina bibi: Sega ni tamata kece era na ciqoma na veivakalougatataki i Jiova; se me vakabulai ira kece.

7. Na cava era vakadeitaka na Jiu era tu vakavesu ena veivunikau e raivotutaki ena batiniuciwai?

⁷ Na veivunikau me kakana qai veivakabulai. Vakacava o ira na veivunikau ena batiniwai? Era vakarairaivinakataka na vanua ya? E tiko tale ga na kedra ibalebale. Vakasamataka mada nona marautaka o Isikeli kei ira na kainona na vuata vakatitiweli e rawati mai na veivunikau ya, me dua na itei vou e veivula! Qori e vakadeitaka vei ira ni na vakani ira vakayalo o Jiova. Cava eda vulica kina? “Ena veivakabulai” na drauna. (Isik. 47:12) E kila o Jiova ni ka bibi duadua era na vinakata na vakalesui oya na veivakabulai vakayalo, e yalataka gona ni na vakayacora qori. Na nona cakava qori e vakamacalataki ena so tale na parofisai ni kena vakalesui mai na ka kece, eda sa dikeva qori ena Wase 9 ni ivola qo.

8. Na cava e dusia ni na vakayacori na raivotu i Isikeli ena ivakatagedegede levu sara?

⁸ Eda dikeva ena Wase 9, ni vakaiyalayala ga na vakayacori ni parofisai va qori vei ira na vakalesui. Era vakavuna sara ga qori o ira na Jiu. Ena vakalougatataki ira vakacava o Jiova ke levu era dau lesuva tale na nodra itovo makawa, talaidredre, ra qai vakawaletaka na sokalou savasava? Qori e mositi ira sara ga na yalodina, ra sega tale ga ni marautaka. Ia era kila ni na dei o Jiova ena ka e yalataka, e dau yaco dina. (Wilika Josua 23:14.) Ena vakayacori gona ena dua na gauna na raivotu i Isikeli ena ivakatagedegede levu sara. Ia ena gauna cava?

E Drodro Nikua na Uciwai!

9. Ena gauna cava e vakayacori kina ena ivakatagedegede levu sara na raivotu i Isikeli me baleta na valenisoro?

⁹ Eda sa dikeva ena Wase 14 ni ivola qo, ni raivotu i Isikeli me baleta na valenisoro ena vakayacori ena kena ivakatagedegede levu sara “ena iotioti ni veisiga,” qori na gauna ena vakacerecerei kina vakalevu na sokalou savasava. (Aisea 2:2; vmr.) E vakayacori vakacava na raivotu qori ena gauna sara ga qo?

10, 11. (a) Na veivakalougatataki cava e drodro mai me vaka na uciwai nikua? (b) E tubu vakacava na drodro ni veivakalougatataki i Jiova me salavata kei na veika e vinakati ena iotioti ni veisiga?

¹⁰ Uciwai ni veivakalougatataki. Na veivakalougatataki cava eda nanuma me baleta na wai e drodro mai na vale i Jiova? Oya na ka kece e vakabulabulataki keda vakayalo kei na levu na ka e vakarautaka o Jiova me yaga vei keda. Koya e bibi sara na kaukaua ni veivakasavasavataki ni isoro ni veivoli i Karisito, e vosoti kina noda ivalavala ca. Na makaresese ni ka dina ena Vosa ni Kalou e vaka na wai ni bula e veivakasavasavataki. (Efeso 5:25-27) E drodro vakacava na veivakalougatataki va qori ena noda gauna?

¹¹ Ena 1919 era le vica ga na udolu na dauveiqaravi i Jiova, era marautaka tale ga na kakana vakayalo e vakarautaki mai. E tubu tiko ga na kedra iwiliwili ni toso na yabaki. Nikua sa sivia na walu na milioni na dauveiqaravi ni Kalou. Vakacava e drodro totolo tiko na wai savasava ni ka dina? Io! E sega ni tukuni rawa na levu ni ka dina eda sa mai kila. E bilioni vakacaca na iVolatabu, ivola, mekesini, brochure, kei na tikidua sa drodrovi ira na dauveiqaravi ni Kalou ena senitiuri sa oti. Me vaka na uciwai e raivotutaka o Isikeli, e tubu totolo tiko ga na drodro ni ka dina e savasava me vakacegui ira na karamaca tu vakayalo e veiyasa i vuravura. Sa dede na kena tabaki tiko na ivola vakaivolatabu. Nikua era sa tu tale ga ena jw.org ena sivia na 900 na vosa! E uqeti ira vakacava na yalomalumalumu na wai ni ka dina va qori?

12. (a) Sala cava e veivakabulabulataki kina vakayalo, vakayago na ka dina? (b) Na ivakasala veiganiti cava nikua e laurai ena raivotu? (Raica tale ga na ivakamacala e ra.)

¹² Wai ni bula. E tukuni vei Isikeli: ‘Ena bula na ka kece ena vanua kece e drodrova na uciwai.’ Vakasamataka na kena drodro na itukutuku ni ka dina vei ira kece na gole mai ena noda vanua vakayalo. Na ka dina ena iVolatabu e sa uqeta e milioni vakacaca na yalomalumalumu, ra qai bulabula vinaka tale ga vakayalo. Ia e veiganiti tale ga na ivakasala e tiko ena raivotu: Sega ni tamata kece era na dei ena ka dina. Me vaka ga na vanua lolobo qai dabibi ena raivotu i Isikeli me baleta na Waitui Mate, era tiko eso era sega ni kauai, era sega ni via ciqoma qai muria na ka dina.c Meda kua mada ga ni vakataki ira qori!—Wilika Vakarua 10:16-18.

13. Na cava eda rawa ni vulica nikua me baleta na veivunikau ena raivotu?

¹³ Na veivunikau me kakana qai veivakabulai. Vakacava e veivakauqeti nikua na ka eda vulica ena veivunikau ena batiniuciwai? Io! Nanuma tiko, ni veivunikau ya era vuataka e veivula na itei vou e tubu mai kina na vuata vakatitiweli, e veivakabulai tale ga na drauna. (Isik. 47:12) Eda lai nanuma kina na nona daulomasoli na Kalou eda qarava, e vakani keda qai vakabulai keda vakayalo. Nikua e tauvimate qai walokai tu vakayalo na vuravura. Ia vakasamataka mada na ka sa vakarautaka o Jiova. Ni o wilika oti e dua na ulutaga ena noda ivola, lagata na iotioti ni sere ena dua na noda soqo, se ni o sarava oti e dua na vidio se broadcasting, o raica me ka ni veivakalougatataki na kakana vakayalo va qori? Eda vakani vinaka dina. (Aisea 65:13, 14) Vakacava e vakabulabulataki keda na kakana vakayalo? Na ivakasala vinaka eda rogoca e yavutaki sara ga ena Vosa ni Kalou, era vukei keda meda vorati ira na keda meca era rawa ni vakaleqai keda vakayalo me vaka na itovo dukadukali, kocokoco, kei na lailai ni vakabauta. E tuvanaka tale ga o Jiova na sala mera vukei kina na lotu vaKarisito era tauvimate vakayalo. (Wilika Jemesa 5:14.) Eda sa kalougata dina, me vaka e laurai ena raivotu i Isikeli ni veivunikau.

14, 15. (a) Na cava eda vulica me baleta na vanua dabibi e sega ni vakabulai ena raivotu i Isikeli? (b) E yaga vakacava vei keda nikua na raivotu i Isikeli me baleta na uciwai?

¹⁴ Ena gauna vata qori eda rawa ni vuli ena vanua dabibi a sega ni vakabula na wai. Macala ga nida na vinakata me vakalougatataki keda o Jiova. Ena ka vakaloloma dina ke da sega ni via vakabulai, me vakataki ira na levu era lecaika tu vakayalo ena vuravura qo. (Maciu 13:15) Eda marautaka ga ni yaga tiko vei keda na uciwai ni veivakalougatataki. Nida gumatua na gunuva na wai savasava ni ka dina ena Vosa ni Kalou, nida vunautaka na ka dina, muria nodra veidusimaki vakayalololoma na qase, era veivakacegui nira vakavulici vua na dauveiqaravi yalodina, eda na rairai vakasamataka kina na uciwai e raivotutaka o Isikeli. Na uciwai qori e veivakabulai qai bulabula vinaka na vanua kece e drodrova!

¹⁵ Ena vakayacori vakacava na raivotu ni uciwai qo ena dua na gauna se bera mai? Eda na raica na rabailevu ni kena vakayacori na parofisai qo ena Parataisi sa voleka qo.

iBalebale ni Raivotu ena Parataisi

16, 17. (a) Sala cava ena rabailevu kina na wai ni bula e Parataisi? (b) Ena yaga vakacava vei keda na uciwai ni veivakalougatataki ena Parataisi?

¹⁶ O dau raitayaloyalotaka ni o tu e Parataisi kei ira nomu itokani, vuvale, o qai marautaka tu na bula? Ni o vulica na raivotu i Isikeli me baleta na uciwai, ena vukei iko mo kila vinaka na parofisai. Ena sala cava? Dikeva tale mada na tolu na tikina ena raivotu.

¹⁷ Uciwai ni veivakalougatataki. Ena rabailevu sara e Parataisi na uciwai vakaivakatakarakara, oya ni na yaga vakayalo, vakayago tale ga. Ena Duanaudolu na Yabaki ni Veiliutaki Vakatui i Jisu, ena vukei ira na yalodina na Matanitu ni Kalou me yaga vei ira na ivoli ena ivakatagedegede levu sara. Era na vukei tiko vakamalua mera uasivi! Sa na sega tale na tauvimate, vuniwai, nasi, valenibula, kei na inisua ni bula! Na wai ni bula qori ena drodrovi ira na milioni vakacaca era bula mai ena Amaketoni, qo “e dua na isoqosoqo levu” ena bula sivia “na veivakararawataki levu.” (Vkta. 7:9, 14) Ena veivakurabuitaki ni tekivu drodro na uciwai ni veivakalougatataki, ia ena drodro ga vakalailai ni vakatauvatani ena ka ena qai yaco malua. Me vaka na raivotu i Isikeli, ena tubu na uciwai me vakaceguya e levu.

18. Ena loma ni Duanaudolu na Yabaki, ena titobu vakacava na “uciwai ni wai ni bula”?

¹⁸ Wai ni bula. Ena loma ni Duanaudolu na Yabaki, ena yaco me lai titobu sara na “uciwai ni wai ni bula.” (Vkta. 22:1) E milioni vakamilioni se bilioni era na vakaturi mai na mate qai soli vei ira na galala mera bula tawamudu e Parataisi! Na veivakalougatataki i Jiova ena Matanitu ni Kalou ena okati kina na nodra vakabulai mai e levu era sa mate, sa dede nodra davo tu, ra kuvuniqele e vuravura. (Aisea 26:19) Ia vakacava era na bula tawamudu tiko ga o ira na vakaturi qori?

19. (a) Na cava ena dusia ni wai vou ni ka dina ena tu e Parataisi? (b) Ena sala cava era na “biu tu me masima” eso ena gauna se bera mai?

¹⁹ E nodra sara ga na digidigi. Ena dola ena gauna ya na ivolavivigi vou. Na wai veivakabulabulataki i Jiova ena okati kina eso na ka dina vovou, na ivakaro vou vakayalo. Sa bau marautaki dina nida vakasamataka na inuinui va qori, se vakacava? Ia eso era na sega ni via muria na ivakaro vou, era na digia mera talaidredre vei Jiova. Era na rairai veivorati eso ena loma ni Duanaudolu na Yabaki, ia era na sega ni vakatarai mera vakacacana na Parataisi. (Aisea 65:20) Eda na rairai nanuma na raivotu i Isikeli kei na vanua dabibi era sega ni bulabula, era “biu tu me masima.” Sa na bau lialia dina o ira na yalokaukaua era sega ni via gunuva na wai ni bula! Ni oti na Duanaudolu na Yabaki, era na to vei Setani e dua na ilala dauveivorati. Ena tautauvata ga na ka era sotava o ira kece na cata na dodonu ni veiliutaki i Jiova: era na rusa tawamudu.—Vkta. 20:7-12.

20. Na ituvatuva cava ena yaga vei keda ena loma ni Duanaudolu na Yabaki e veisemati kei na veivunikau e raica o Isikeli?

²⁰ Na veivunikau me kakana qai veivakabulai. E vinakata o Jiova meda bula tawamudu kece. Meda rawata na ka e vakarautaka mai, e vakadeitaka me dua tale na ituvatuva me vakataki ira na vunikau e raica o Isikeli. Ia ena Parataisi, o Jiova ena vakarautaka na veivakalougatataki vakayago, vakayalo tale ga. E lomalagi, o Jisu Karisito kei ira na 144,000 era na veiliutaki vakatui kei koya me Duanaudolu na Yabaki. Nira ilawalawa bete, era na raica na 144,000 me yaga na isoro i Karisito, mera vukei kina na tamata yalodina mera uasivi. (Vkta. 20:6) Na ituvatuva ni veivakabulai vakayago, vakayalo qori eda lai nanumi ira kina na veivunikau e raica o Isikeli ena batiniuciwai, era vuataka na vuata bulabula qai veivakabulai na drauna. Na raivotu i Isikeli e veidonui kei na dua tale na parofisai totoka e vola na yapositolo o Joni. (Wilika Vakatakila 22:1, 2.) Na draunikau ni veivunikau e raica o Joni “era vakabulai kina na veimatanitu.” Ena yaga vei ira na milioni vakamilioni na yalodina na nodra veiqaravi vakabete na 144,000.

21. E yaga vakacava nomu vakasamataka na raivotu i Isikeli me baleta na uciwai? Na cava ena veivosakitaki ena ulutaga tarava? (Raica na kato “Yaco na Wai Lailai me Uciwai Levu!”)

²¹ Ni o vakasamataka vakatitobu na raivotu i Isikeli me baleta na uciwai, macala ga ni o na vakila na vakacegu qai vakadeitaka nomu inuinui. Sa na dua dina na gauna totoka meda vakanamata kina! Vakasamataka mada nona vakarautaka o Jiova na parofisai ena udolu vakacaca na yabaki sa oti, me rawa nida raitayaloyalotaka na bula e Parataisi. E yalovosovoso ni sureti keda meda tu e kea, meda raica na kena vakayacori ena ivakatagedegede levu, na ka dina e yalataki ena parofisai. Vakacava o na tiko e kea? O na rairai vaqaqa ke o rawa ni tiko dina e Parataisi. Eda na qai dikeva na sala e veivakadeitaki kina na iotioti ni parofisai i Isikeli.

1, 2. (a) Na ivakasala cava e solia o Jiova vei Isikeli? (b) Na taro cava eda na taroga?

NA RAIVOTU e qai raica wale ga qo o Isikeli e lai nanuma lesu kina na 900 na yabaki sa oti, ena gauna i Mosese kei Josua. A vakamacalataka kina vei Mosese o Jiova na iyalayala ni Vanua Yalataki qai tukuna vakamalua vei Josua na sala me votai kina na qele vei ira na yavusa ni Isireli. (Tiko 34:1-15; Josua 13:7; 22:4, 9) Ia e vakaroti Isikeli kei ira na kau vakavesu o Jiova ena 593 B.G.V., mera vota tale na Vanua Yalataki vei ira na yavusa ni Isireli!—Isik. 45:1; 47:14; 48:29.

² Na cava na ibalebale ni raivotu qo vei Isikeli kei ira na nona itokani era kau vakavesu? Na cava me veivakayaloqaqataki kina vei ira na tamata ni Kalou nikua? Ena vakayacori vakacava na parofisai qo ena ivakatagedegede levu cake ena dua na gauna mai muri?

Na Raivotu kei na va na ka e Vakadeitaka

3, 4. (a) Na cava na va na ka e vakadeitaka na iotioti ni raivotu i Isikeli vei ira na kau vakavesu? (b) Na cava eda na vakadeitaka ena wase qo?

³ Na ciwa na wase ni vola i Isikeli e lewena na iotioti ni raivotu. (Isik. 40:1–48:35) Na ivola qori, e uqeti ira sara ga na kau vakavesu ena va na sala me baleta na nodra vakalesui tale mai na Isireli. Na cava e okati kina? Kena imatai, ni na vakalesui na sokalou savasava ena valenisoro ni Kalou. Kena ikarua, o ira na bete yalododonu kei ira na ivakatawanisipi era na liutaki ira na matanitu era vakalesui qo. Kena ikatolu, ena maroroi na nodra vanua o ira kece na lesu e Isireli. Kena ikava, ena tiko kei ira qai maliwai ira tale o Jiova.

⁴ Na Wase 13 kei na 14 ni ivola qo e vakadeitaka na sala e vakayacori kina na kena vakalesui tale mai na sokalou dina kei na nodra veiliutaki na ivakatawanisipi yalododonu. Ena wase qo ena vakabibitaki kina na ikatolu ni ka e vakadeitaki, oya na yalayala ni kena taukeni na vanua. Ena wase tarava eda na dikeva kina na yalayala me baleta na nona tiko o Jiova.—Isik. 47:13-21; 48:1-7, 23-29.

“Na Vanua qo . . . sa Soli me Nomuni iVotavota”

5, 6. (a) Ena raivotu i Isikeli, na vanua cava me wasei? (Raica na imatai ni iyaloyalo.) (b) Na cava na inaki ni kena votai na vanua ena raivotu?

⁵ Wilika Isikeli 47:14. E vakaraitaka o Jiova ena raivotu vei Isikeli, e dua na iwase ni vanua ena “vaka na were o Iteni.” (Isik. 36:35) Mani tukuna o Jiova: “Qo na vanua oni na vota me nodra ivotavota ni qele na 12 na yavusa e Isireli.” (Isik. 47:13) “Na vanua” e wasei qo oya na vanua e vakalesui vei ira na Isireli era sereki mai. Oti e qai vakamacalataka vakamatailalai o Jiova na iyalayala dodonu ni vanua taucoko me vaka e tukuni ena Isikeli 47:15-21.

⁶ Na cava na inaki ni kena votai na vanua ena raivotu? Na kena vakamatatataki na ivakarau ni iyalayala ni vanua e vakadeitaka vei Isikeli kei ira na kau vakavesu ni na vakalesui tale na nodra vanua lomani. Sa na wacava na nodra marau na kau vakavesu qo! Vacava era qai taukena dina o ira na tamata ni Kalou ena gauna makawa na nodra iwasewase ni vanua? Io, era qai taukena dina.

7. (a) Na cava e yaco ena 537 BGV? Na cava eda lai nanuma mai? (b) Na taro cava eda na taroga mada?

⁷ Ena 537 B.G.V., ni oti toka e rauta ni 56 na yabaki ni nona raivotu o Isikeli, sa ra qai suka tale e udolu vakacaca na kau vakavesu ina nodra vanua mera lai taukena nodra ivotavota. Na itukutuku veivakurabuitaki e yaco ena gauna makawa qori, eda nanuma kina na toso e yaco tiko vei ira na tamata ni Kalou ena gauna qo. Eda rawa ni tukuna tale ga nira sa taura na nodra ivotavota ni vanua. Ena sala cava? E lesi ira na nona dauveiqaravi o Jiova mera taukena na vanua vakayalo. Ke va qori, eda rawa ni vulica e levu na ka ena vakalesui ni Vanua Yalataki ena gauna makawa, kei na vakalesui ni nodra vanua vakayalo na tamata ni Kalou nikua. Ni bera nida kila na ka eda vulica kina, meda sauma mada na taro qo, “Na cava eda tukuna kina ni tiko dina nikua na vanua vakayalo?”

8. (a) Na matanitu cava e sosomitaka o Jiova vei ira na Isireli vakayago? (b) Na cava na vanua vakayalo, se parataisi? (c) A tekivu ninaica, o cei era okati kina?

⁸ Ena dua na raivotu e raica oti o Isikeli, e vakatakila kina o Jiova ni na rabailevu tale na vakayacori ni parofisai me baleta nodra vakalesui na Isireli ni sa veiliutaki vakatui na nona “tamata o Tevita,” oya o Jisu Karisito. (Isik. 37:24) E yaco qori ena 1914 G.V. Ena gauna qori, sa sosomitaki Isireli vakayago kina e dua na ilawalawa Isireli vakayalo, era tamata ni Kalou, era lotu vaKarisito lumuti. (Wilika Maciu 21:43; 1 Pita 2:9.) E sosomitaka o Jiova na matanitu o Isireli ina dua na matanitu vakayalo, kei na nodra vanua na Isireli ina vanua vakayalo, se parataisi. (Aisea 66:8) Me vaka eda raica ena Wase 17 ni ivola qo, na vanua vakayalo e dusia na vanua e vakilai kina na veitaqomaki vakayalo, se yalava ni cakacaka, era tekivu sokaloutaki Jiova kina na ivovo ni lumuti mai na 1919. (Raica na kato 9B, “Yabaki 1919.”) Ni toso na gauna, o ira na nuitaka na bula e vuravura, o ira na ‘so tale na sipi,’ era sa mai tiko tale ga ena vanua vakayalo qo. (Joni 10:16) Ni tauyavu qai tete tiko ga na parataisi vakayalo nikua, ena qai uasivi na veivakalougatataki e vakilai kina ni oti na Amaketoni.

Votai Vakatautauvata, Vakadodonu na Vanua

9. Na idusidusi matata cava e tukuna o Jiova me baleta na votai ni vanua?

⁹ Wilika Isikeli 48:1, 28. Ni sa kilai na iyalayala ni vanua e tuba, sa qai vakamacalataka vakamatailalai o Jiova na sala me votai kina na vanua. E vakarota me vakarautaki vakatautauvata qai donu vinaka na nodra ivotavota na 12 na yavusa mai na vualiku ina ceva. Tekivu vei ira na yavusa o Tani ena ucuna e cake ena vualiku me yaco sara vei ira na yavusa i Kata ena ceva. Na 12 kece na ivotavota e wasei vakababa mai na iyala ni vanua e sau ena tokalau ina Wasa Levu, se na Wasa na Mediterranean ena ra.—Isik. 47:20.

10. Na cava e vakadeitaka na raivotu vei ira na kau vakavesu?

¹⁰ Na cava e vakadeitaka na raivotu qo vei ira na kau vakavesu? Na ivakamacala matata i Isikeli me baleta na votai ni vanua e vakaraitaka vei ira na kau vakavesu ni qo e dua na cakacaka e tuvanaki vinaka. Na kena votai vakatautauvata na vanua e dusia nira na vakaivotavota kece nira lesu ina nodra vanua. Ena tiko kece na nodra vanua kei na vale.

11. Na cava eda rawa ni vulica ena raivotu me baleta na votai ni qele? (Raica na kato “Na Votavotai ni Qele.”)

¹¹ Na cava eda rawa ni vulica ena raivotu qo nikua? Na vakalesui mai ni Vanua Yalataki e tiko kina na nodra vanua na bete, ira na Livai, ira na turaga kei ira na vo ni lewe ni yavusa e 12. (Isik. 45:4, 5, 7, 8) Nikua tale ga ena parataisi vakayalo e tiko na nodra vanua na ivovo ni lumuti kei ira na “isoqosoqo levu” era lesi, vaka kina o ira na vo ni isoqosoqo levu.a (Vkta. 7:9) Se mani itavi cava eda lesi kina ena isoqosoqo, sa tiko e dua na noda itikotiko dei kei na itavi bibi ena vanua vakayalo. E veiuqeti dina na veika e tukuni qo!

Rua na Duidui—Kena iBalebale

12, 13. Na idusidusi matata cava e tukuna o Jiova me baleta na kena votai na vanua vei ira na yavusa?

¹² De dua e veilecayaki o Isikeli ena so na dusidusi e vakarautaka o Jiova ena kena votai na vanua, ni duidui qo mai na kena e solia na Kalou vei Mosese. Dikeva mada qo e rua na ka e duidui kina. Dua me baleta na vanua; dua tale me baleti ira na lewena.

¹³ Kena imatai, na vanua. A vakaroti o Mosese me vota vakalevu na qele vei ira na yavusa lelevu, me vakalailai vei ira na yavusa lalai. (Tiko 26:52-54) Ia ena raivotu i Isikeli e tukuna vakamatata o Jiova me “votai vakatautauvata” [‘me tautauvata kei tacina,’ vmr.]” vei ira na yavusa kece. (Isik. 47:14) Ia na balavu ni iyalayala ni vanua mai na vualiku ina ceva me votai sara ga vakatautauvata ina 12 na yavusa. Se mani yavusa cava era lewena na Isireli, era se rawa tiko ga ni vakayagataka na veivunikau e tubu ena vanua bulabula ena Vanua Yalataki.

14. E veinanumi vakacava na idusidusi e vakarautaka o Jiova me baleti ira na vulagi ni vakatauvatani ena ka e tukuni ena Lawa e soli vei Mosese?

¹⁴ Kena ikarua, ira na lewenikoro. E taqomaki ira na vulagi na Lawa e soli vei Mosese, e vakatarai tale ga mera sokaloutaki Jiova, ia e sega ga na nodra ivotavota ni vanua. (Vunau 19:33, 34) Na ka e tukuna o Jiova vei Isikeli e sega ni yaco ga ena Lawa e soli vei Mosese. E vakarota o Jiova: “Solia vua na vulagi e dua na ivotavota ena qele ni yavusa e vakaitikotiko kina.” Na ivakaro qori e sega ni vakaduiduitaki ira kina na “lewe i Isireli” kei ira na vulagi ena vanua o Jiova. (Isik. 47:22, 23) Ena vanua e vakalesui tale e raivotutaka o Isikeli, era sega ni veivakaduiduitaki na lewenikoro ra qai duavata ena sokalou.—Vunau 25:23.

15. Na ka dina cava e kilai me baleti Jiova ena nona ivakaro me baleta na qele kei ira na lewena?

¹⁵ Na totoka ni rua na ivakamacala e soli qo vei Isikeli me baleta na vanua kei ira na lewena e veivakadeitaki sara ga vei ira na kau vakavesu. Era kila ni o Jiova ena wasea vakatautauvata vei ira na nodra vanua, ke ra Isireli dina se vulagi era qaravi Jiova. (Esera 8:20; Niem. 3:26; 7:6, 25; Aisea 56:3, 8) Na ivakaro qo e vakadeitaka tale ga na cecere kei na tawamudu ni ka dina, e talei vei Jiova o ira kece na nona dauveiqaravi. (Wilika Akeai 2:7.) Ke da nuitaka nikua na bula e lomalagi se vuravura, e duavata ga na ka dina eda vakamareqeta.

16, 17. (a) E yaga vakacava vei keda na kena dikevi na itukutuku me baleta na vanua kei ira na lewena? (b) Na cava eda na dikeva ena wase tarava?

¹⁶ E yaga vakacava vei keda noda dikeva vakamatailalai na vanua kei ira na lewena? E dodonu meda kilai tani ena noda sega ni dau veivakaduiduitaki da qai duavata na mataveitacini e vuravura raraba nikua. E sega ni dau veivakaduiduitaki o Jiova. Meda na taroga gona: ‘Vakacava au dau vakatotomuri Jiova niu sega ni dau veivakaduiduitaki? Au dau dokai ira na tacida mai vu ni lomaqu, se matatamata cava era cavutu mai kina se kedra ituvaki?’ (Roma 12:10) Eda marau ni vakarautaka vei keda kece o Jiova na parataisi vakayalo meda lewena, na vanua eda qaravi koya kina vakatabakidua na Tamada vakalomalagi da qai marautaka na nona veivakalougatataki.—Kala. 3:26-29; Vkta. 7:9.

¹⁷ Meda raica mada qo na ikava ni veivakadeitaki ena iotioti ni raivotu i Isikeli, na yalayala ni na tiko kei ira na kau vakavesu o Jiova. Na cava eda vulica kina? Eda na kila na kena isau ena wase tarava.

1, 2. (a) Na ivotavota ni qele cava e wasei tani? (Raica na imatai ni iyaloyalo.) (b) Na cava e vakadeitaka na raivotu vei ira na kau vakavesu?

ENA iotioti ni raivotu i Isikeli, e qai kila ni tiko e dua na tikiniqele e wasei tani me baleta na inaki tabu. E sega ni wasei me nodra ivotavota na yavusa e Isireli, me cau ga vei Jiova. E raica tale ga kina e dua na koro totoka e kilai tani na yacana. Na raivotu qo e vakadeitaka sara ga vei ira na kau vakavesu, ni o Jiova ena tiko kei ira nira lesu ina nodra vanua lomani.

² E vakamacalataka vakamatata o Isikeli na cau qori. Meda dikeva sara mada qo, na kena ibalebale vei keda na dausokalou dina i Jiova.

“Cau Tabu kei na . . . Koro”

3. Na lima na iwasewase ni qele cava e biuta vakatikitiki o Jiova, na cava e kena inaki? (Raica na kato “Moni Biuta Vakatikitiki na Cau.”)

³ Na tikiniqele e biu vakatikitiki e 25,000 na kiupiti (13 na kilomita) mai na vualiku ina ceva qai 25,000 na kiupiti mai na tokalau ina ra, qai tautauvata na yasana vava. E vakatokai na tikiniqele qori me “cau taucoko.” E wasewasei vakatolu. Na iwasewase e cake e nodra na Livai, i lomadonu me baleta na valenisoro kei ira na bete. Na rua na iwasewase qori e okati me “cau tabu.” Na tikina lailai e ra se “na vanua e vo,” era na vakayagataka na “tiko” ena koro. Qori e nona na koro.—Isik. 48:15, 20.

4. Na cava eda vulica ena itukutuku me baleta na cau vei Jiova?

⁴ Na cava eda vulica eke me baleta na cau vei Jiova? Dua oya nodra biuta vakatikitiki mada e liu na ivotavota qele me cau tabu, oti sa qai wasei na nodra na yavusa ni Isireli. E vakaraitaka kina o Jiova ni bibi duadua na vanua e vakarautaki me baleta na veika vakayalo. (Isik. 45:1) Era vulica sara ga kina na kau vakavesu ni dodonu mera vakaliuca na nodra sokaloutaki Jiova. Meda vakabibitaka tale ga nikua na veika vakayalo me vaka na vulici ni Vosa ni Kalou, tiko ena soqoni vaKarisito, qai vakaitavi ena cakacaka vakavunau. Nida muria na ivakaraitaki i Jiova ena kena vakaliuci na veika e bibi cake, eda sa vakabibitaka sara tiko ga na veika e vauca na noda sokaloutaki koya.

“Ena Tiko e Loma na Koro”

5, 6. (a) E nei cei na Koro? (b) Na cava e sega ni vakaibalebaletaki ena koro? Na vuna?

⁵ Wilika Isikeli 48:15. Na cava e duatani kina “na koro” kei na kena vanua wavolita? (Isik. 48:16-18) E tukuna o Jiova ena raivotu vei Isikeli: “[Na] ivotavota ni koro . . . ena nodra na vuvale ni Isireli taucoko.” (Isik. 45:6, 7) Na koro kei na vanua yavolita e sega gona ni okati ena “cau tabu” me ‘biu vakatikitiki me nei Jiova.’ (Isik. 48:9) Nida vakasamataka tiko na duidui qori, meda dikeva mada se yaga vakacava nikua na ituvatuva ni koro.

⁶ Me kilai na ka eda rawa ni vulica ena koro qo, e bibi meda kila mada e liu na cava e sega ni vakaibalebaletaki ena koro. E sega ni dusia na kena tara tale na koro o Jerusalemi kei na kena valenisoro. Ni koro e raivotutaka o Isikeli e sega na kena valenisoro. E sega tale ga ni dusia e dua na koro era lai tawana na Isireli. Na vuna? Ni koro e vakamacalataki ena raivotu qo e se sega ni tara e dua vei ira na sereki se nodra kawa. E sega tale ga ni rawa ni tukuni me koro vakalomalagi. Na vuna? Ni tara ena vanua mera vakayagataka na “tiko” ena koro [se ka e sega ni tabu] e duatani duadua mai na itaratara ni vale e vakarautaki me caka kina vakatabakidua na sokalou tabu.—Isik. 42:20.

7. Na koro cava e raica o Isikeli? Na cava e vakaibalebaletaka? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

⁷ Ia na cava mada na koro e raica o Isikeli? Nanuma tiko ni a raica vata ga ena dua na raivotu na koro kei na vanua. (Isik. 40:2; 45:1, 6) E vakaraitaka na Vosa ni Kalou ni vanua e dusia na vanua vakaivakatakarakara, macala gona ni koro e dusia na koro vakaivakatakarakara. Na cava mada e dau kilai tu ena vosa “koro”? Qo e dusia na vanua era vakaitikotiko kina na lewe levu ra qai tuvanaki vakavinaka, vakamatau tale ga. Na koro e tuvai vakavinaka e raica o Isikeli, e tautauvata na yasana vava, e rairai dusia na veiliutaki e tuvanaki vakamatau.

8. Na cava e dusimaka na veiliutaki qo? Na vuna?

⁸ Na cava na ituvatuva ni veiliutaki qori? E laurai ena raivotu i Isikeli ni koro e cicivaki tiko ena loma ni vanua vakaitakarakara. Na ituvatuva qo e yaga vei ira kece na tamata ni Kalou nikua, e dusimaka tale ga na nodra cakacaka. Na cava e dusia ni koro qo e tiko ena vanua e sega ni tabu? Kena ibalebale ni koro qo e sega ni koro vakalomalagi, e dusia ga na veiliutaki e vuravura, e yaga vei ira kece na lewe ni parataisi vakayalo.

9. (a) O cei era okati ena veiliutaki e vuravura nikua? (b) Na cava ena cakava o Jisu ena loma ni Duanaudolu na Yabaki?

⁹ O cei gona era okati ena veiliutaki e vuravura? Ena raivotu i Isikeli, o koya na iliuliu ena koro e tukuni ni “turaga.” (Isik. 45:7) E dau vakatawani ira na lewenikoro, e sega ga ni bete se Livai. Eda vakasamataki ira sara kina na ivakatawa ena ivavakoso era sega ni lumuti. O ira na ivakatawa vakayalo dau veikauaitaki qo era lewe ni ‘so tale na sipi’ era veiqaravi ena yalomalumalumu e vuravura, ena matanitu vakalomalagi i Karisito. (Joni 10:16) Ena loma ni Duanaudolu na Yabaki, ena digia qai lesia o Jisu “e vuravura taucoko” o ira na qase nuitaki se “turaga.” (Same 45:16) Ena veidusimaki ni Matanitu vakalomalagi, era na qaravi ira kina na tamata ni Kalou ena loma ni Duanaudolu na Yabaki.

“Tiko e Kea o Jiova”

10. Na cava na yaca ni koro? Na cava e vakadeitaka na yaca qori?

¹⁰ Wilika Isikeli 48:35. Na yaca ni koro e “Tiko e Kea o Jiova.” Na yaca qori e vakadeitaka na kena vakilai na nona tiko o Jiova ena koro. Ni vakaraitaka vei Isikeli na rawarawa ni vanua e tiko kina na koro, e vaka sara ga sa tukuna tiko o Jiova vei ira na kau vakavesu: ‘Au na tiko tale kei kemuni!’ Sa bau veivakauqeti dina!

11. Na cava eda rawa ni vulica ena raivotu i Isikeli me baleta na koro kei na kena ibalebale?

¹¹ Na cava eda vulica ena parofisai qo nei Isikeli? Na yaca ni koro qori e vakadeitaka vei keda na dauveiqaravi ni Kalou nikua, ni o Jiova ena tiko kei ira na nona tamata yalodina e vuravura me tawamudu. E vakabibitaka tale ga na yaca vakaibalebale qo e dua na ka dina: Na koro qo e sega ni soli tale vua e dua na tamata me liutaka, ia ena vakilai kina na yalololoma kei na vinaka i Jiova. Me kena ivakaraitaki, e sega ni vakatara o Jiova me vakarautaka na tamata na votavotai ni vanua. E vinakata ga vei ira na veiliutaki mera doka na ivotavota e soli vei ira na nona tamata, wili kina o ira na “dravudravua.”—Vkai. 19:17; Isik. 46:18; 48:29.

12. (a) Na cava e vakasakiti kina na koro qo? Na cava e vakatayaloyalotaka?(b) Na tikina bibi cava mera nanuma na ivakatawa vaKarisito ena raivotu qo?

¹² Na cava tale na ka vakasakiti ena koro e ‘tiko kina o Jiova’? E 12 na kena matamata ni vakatauvatani kei na so tale na bai ni koro ena gauna makawa, e vica ga na kena matamata! (Isik. 48:30-34) Na levu ni matamata (ya tolu ena yasana vava) e vakatayaloyalotaka ni o ira na veiliutaki ena koro qo era torovi rawarawa ra qai tu vakarau mera rogoci ira na tamata ni Kalou. Ni 12 tale ga na kena matamata e vakaraitaka ni dola tu vei ira “na vuvale ni Isireli taucoko.” (Isik. 45:6) Na kena dau dola tu na matamata ni koro e dusia e dua na ka bibi vei ira na ivakatawa vaKarisito. E vinakata o Jiova mera dau yalorawarawa ra qai tu vakarau mera rogoci ira na tiko ena parataisi vakayalo.

Era “Curu Yani” na Tamata ni Kalou “Mera Sokalou” Qai “Qarava Tiko na Koro”

13. Na cava e tukuna o Jiova me baleta na duidui itavi era qarava na lewenivanua?

¹³ Meda lesu tale mada ena gauna i Isikeli, meda raica kina eso tale na itukutuku e vola me baleta na kena votai na vanua. E vakaraitaka o Jiova na duidui itavi era qarava na lewenivanua. O ira na bete, era ‘veiqaravi tiko ena tikina tabu,’ mera vakacaboisoro qai torovi Jiova ena nodra veiqaravi. O ira na Livai, era “veiqaravi ena valenisoro” mera “raica na kena cakacaka, kei na ka kece e dau caka kina.” (Isik. 44:14-16; 45:4, 5) Eso tale ga era cakacaka volekata na lomanikoro. O cei o ira qori?

14. Na cava eda vakasamataka me baleti ira na tamata cakacaka era tiko voleka ena koro?

¹⁴ O ira na tamata cakacaka era volekata na koro era cavutu mai na “yavusa kece ni Isireli.” Era dau veitokoni. E nodra cakacaka mera teivaka na itei “ena kedra na qarava tiko na koro.” (Isik. 48:18, 19) Vakacava na ituvatuva qori eda lai nanuma kina eso na itavi eda rawa ni qarava nikua? Io. O ira kece na lewenikoro ena parataisi vakayalo era rawa ni tokoni ira na taci Karisito lumuti kei ira na “isoqosoqo levu” e lesi ira o Jiova mera liutaka na cakacaka. (Vkta. 7:9, 10) Dua na sala bibi eda vakaraitaka kina noda veitokoni oya noda yalorawarawa ni tokona na veidusimaki ni dauveiqaravi yalodina.

15, 16. (a) Na cava eso tale na itukutuku eda vulica ena raivotu i Isikeli? (b) E tautauvata vakacava kei na itavi eda qarava nikua?

¹⁵ Eda vulica e dua tale na itukutuku matailalai ena raivotu i Isikeli na veika e vauca na cakacaka vakaitalatala. Na itukutuku cava ya? E tukuna o Jiova ni o ira na lewe ni 12 na yavusa era sega ni Livai era na cakacaka tiko ena rua na vanua: ena raranivale ni valenisoro kei na were ena koro. Na cava era cakava tiko? Ena raranivale ni valenisoro, era gole mai na yavusa kece mera “curu yani . . . mera sokalou” nira cabora nodra isoro vei Jiova. (Isik. 46:9, 24) Ia ena lomanikoro, era mai veitokoni na lewe ni yavusa kece mera teivaka na qele. Na cava eda vulica vei ira qo?

¹⁶ Nikua tale ga e dua na isoqosoqo levu era vakaitavi tiko ena cakacaka vata ga e raivotutaka o Isikeli. Era qaravi Jiova “ena nona valenisoro” nira cabora na isoro ni veivakacaucautaki. (Vkta. 7:9-15) Era cakava qori nira vakaitavi ena cakacaka vakavunau ra qai tusanaka na nodra vakabauta ena soqoni vaKarisito. Era raica ni nodra sokaloutaki Jiova e dua na itavi bibi. (1 Vei. 16:29) Levu tale ga na tamata ni Kalou era tokona na isoqosoqo ni Kalou ena levu tale na sala. Me kena ivakaraitaki, era veivuke ena taravaki kei na vakavinakataki ni Vale ni Soqoni kei na valenivolavola ni tabana, era veivuke tale ga ena so tale na taba ni cakacaka e tuvanaka na isoqosoqo i Jiova. Eso tale era veitokoni ena nodra cau vakailavo. E vaka sara ga era teivaka na qele “me vakalagilagi kina na Kalou.” (1 Kor. 10:31) Era gumatuataka na nodra cakacaka ra qai marautaka nira kila ni ‘taleitaka na isoro va qori’ o Jiova. (Iper. 13:16) Vakacava o sa vakaitavi tiko vakalevu ena gauna qo?

“Eda Waraka na Lomalagi Vou kei na Vuravura Vou”

17. (a) Ena vakayacori vakacava ena ivakatagedegede levu sara na raivotu i Isikeli? (b) Ena loma ni Duanaudolu na Yabaki, o cei ena yaga vua na veiliutaki?

¹⁷ Ena gauna se bera mai, vakacava eda na raica na kena vakayacori ena ivakatagedegede levu sara na raivotu i Isikeli me baleta na cau? Io! Vakasamataka mada qo: E raica o Isikeli ni tiko e lomadonu na ivotavota ni qele e vakatokai na “cau tabu.” (Isik. 48:10) Ni oti tale ga na Amaketoni ena tiko kei keda o Jiova ena vanua eda vakaitikotiko kina. (Vkta. 21:3) Ena loma ni Duanaudolu na Yabaki o ira na veiliutaki se o ira na lesi, era na vakatawani ira na tamata ni Kalou. Ena vakilai e vuravura taucoko na veiliutaki qori, nira na dusimaki kina vakayalololoma na lewenivanua kece era na bula ena “vuravura vou.”—2 Pita 3:13.

18. (a) Eda kila vakacava ni na salavata na veiliutaki ni Kalou kei na veiliutaki ena koro? (b) Na cava eda vakadeitaka ena yaca ni koro?

¹⁸ Eda kila vakacava ni na salavata tiko ga kei na nona veiliutaki na Kalou na veiliutaki ena koro? E vakamatatataki ena Vosa ni Kalou ni koro e 12 na kena matamata e vuravura, qo e vakatayaloyalotaka na koro vakalomalagi o Jerusalemi Vou, e veiliutaki kina o Karisito kei ira na 144,000. (Vkta. 21:2, 12, 21-27) Qori e dusia ni veiliutaki e vuravura ena muria vinaka na vakatulewa kece e vakarautaka na Matanitu ni Kalou mai lomalagi, ena laurai tale ga me muri vinaka sara. Io e vakadeitaka na yaca ni koro ni “Tiko e Kea o Jiova,” nida na bulabula vinaka kece na dausokalou savasava me tawamudu ena Parataisi. Sa na dua na gauna totoka dina!