O Bau Kila?

Era raici ira vakacava na tauvanua na iliuliu ni lotu Jiu ena gauna i Jisu?

▪ O ira na vakaitutu kei na iliuliu ni lotu Jiu e Isireli ena imatai ni senitiuri S.K., era dau beci ira era sega ni vuli se lailai na ka era kila. Era kaya na Farisi: “O ira na ilala levu qo era sega ni kila na Lawa era na cudruvi.”—Joni 7:49.

E sega ni tukuni ga qori ena iVolatabu, e laurai ena so tale na ivola ni o ira na iliuliu ni lotu kei ira na vakaitutu era dau kacivi ira na sega ni vuli ena iru veibeci na ʽam ha·ʼaʹrets, se “kawa ni qele.” E liu, na vosa qori e ikacikaci ni vakarokoroko vei ira kece na vakaitikotiko ena dua na yasayasa se ra mani dravudravua, yalomalumalumu se rogo.—Vakatekivu 23:7; 2 Tui 23:35; Isikeli 22:29.

Ena gauna i Jisu a dau vakayagataki na vosa qori me kedra iru o ira era vakalecalecava na Lawa a soli vei Mosese se o ira era sega ni muria na nodra ivakavuvuli matailalai na rapai. E vakatabui ena Mishnah (ivakavuvuli kumuni vakajiu e yavutaki kina na Talmud) me moce e dua ena nodra vale na ʽam-ha·ʼaʹrets. E tukuna na Encyclopedia of Talmudic Sages, ni vakavulica na Rapai o Meir na vuku ena ikarua ni senitiuri: “Ni dua na turaga e solia na luvena yalewa me vakawatitaka e dua na am ha’aretz e vaka ga e vesuka na luvena qai biuti koya e mata ni laioni ena buturaki koya mada e liu qai basuraka.” E volai ena Talmud ni a tukuna e dua tale na rapai “ni o ira na sega ni vuli era na sega ni vakaturi.”

Na cava na ibalebale ni yaca Sisa e Tukuni ena iVolatabu?

▪ Na Sisa na yaca ni vuvale i Gaius Julius Caesar a lesi me veiliutaki e Roma ena 46 B.S.K. E vica tale na empara era veiliutaki emuri era kaya ni dodonu mera vakayagataka tale ga na yaca qori, wili kina e tolu e tukuni ena iVolatabu—o Akusito, Tiperiu, kei Kilotiu.—Luke 2:1; 3:1; Cakacaka 11:28.

A tekivu lewa vakaempara o Tiperiu ena 14 S.K., qai veiliutaki ena gauna kece ni nona cakacaka vakaitalatala o Jisu e vuravura. Qori na Sisa a veiliutaki tiko ena gauna e sauma kina o Jisu na vakatataro me baleta na saumi vakacavacava, a kaya: “Ni solia vei Sisa na ka e nei Sisa, vua na Kalou na ka e nona na Kalou.” (Marika 12:17) A sega ni vakaibalebaletaka tiko ga vei Tiperiu o Jisu na ka e tukuna. Ia na “Sisa” a vakatayaloyalotaki ira na veiliutaki se na matanitu.

Ena rauta na 58 S.K., a sega ni dodonu na lewa e tauca e dua na ivakalesilesi me baleta na yapositolo o Paula, a vakayagataka kina na nona dodonu ni lewenivanua e Roma me lai lewai vei Sisa. (Cakacaka 25:8-11) A sega ni vinakata me veilewaitaki koya o Nero a empara tiko ena gauna oya, me veilewaitaki ga ena mataveilewai levu ena matanitu.

Ni sema voleka sara ena veiliutaki vakatui na yaca ni vuvale na Sisa, ni cava na veiliutaki ni iotioti ni Sisa sa vakayagataki tiko ga na yaca oya me icavuti vakatui.

[iYaloyalo ena tabana e 29]

Na dinari siliva e tabaki tu kina o Tiperiu