Lefèvre d’Étaples: É Ba Ðɔ Gbɛtɔ́ Kpaà lɛ Ni Mɔ Nukúnnú Jɛ Xó Mawu Tɔn Mɛ

GBÈ ɖokpo ɖò Aklunɔzángbe zǎnzǎn ɖò xwè 1520 lɛ sín bǐbɛ̌mɛ dɔ̌n ɔ, mɛ ɖěɖee nɔ nɔ toxo kpɛví e ɖò Paris kpá bo nɔ nyí Meaux é mɛ lɛ é sixu ɖi nǔ e ye sè ɖò amísa é ǎ. Ye sè bɔ è xà Wɛnɖagbe Wema lɛ dó anɔnugbe yetɔn Flansegbe ɔ mɛ, bɔ é sɔ́ nyí dó Latɛ́ɛngbe mɛ ǎ!

Lilɛdogbeɖevomɛtɔ́ Biblu tɔn e zɔ́n bɔ nǔ dó nyí mɔ̌ é, Jacques Lefèvre d’Étaples (Jacobus Faber Stapulensis ɖò Latɛ́ɛngbe mɛ), wá ɖɔ dó wema e é wlan sɛ́dó xɔ́ntɔn tɔn vívɛ́ ɖé é mɛ ɖɔ: “Lee d’alɔ mɛ gègě gbɔn wɛ Mawu ɖè bonu ye na mɔ nukúnnú jɛ Xó tɔn mɛ é ɔ, a sixu ɖi ǎ.”

Ðò hwenɛnu ɔ, Igleja Katolika kpo sinsɛn-núkplɔnmɛtɔ́ e ɖò Paris lɛ é kpo gbɛ́ ɖɔ è kún na zán lilɛdogbeɖevomɛ Biblu tɔn e ɖò gbè e mɛ lɛ bǐ nɔ dó lɛ é mɛ é ó. Etɛ ka sísɛ́ Lefèvre lo bɔ é lilɛ Biblu ɔ dó Flansegbe mɛ? Nɛ̌ é ka tɛnpkɔn bo d’alɔ gbɛtɔ́ kpaà lɛ bonu ye na mɔ nukúnnú jɛ Xó Mawu Tɔn mɛ gbɔn?

NǓ E MAWUXÓWEMA Ɔ ÐƆ NUGBǑ É BIBA

Cobonu Lefèvre na huzu Biblu lilɛdogbeɖevomɛtɔ́ ɖé ɔ, é ko zé éɖée jó bo na vɔ́ wema tamɛ-núkplɔnmɛ tɔn kpo sinsɛn-núkplɔnmɛ tɔn kpo xóxó lɛ tinmɛ ɖó lee ye ko ɖè ɖ’ayǐ é. É ɖ’ayi wu ɖɔ, è ko kplɔ́n nǔ agɔ lɛ mɛ dó nǔ e ɖò wema xóxó lɛ mɛ é wu nú xwè kanweko mɔkpan. Tinmɛ nugbǒ nǔ e ɖò wema xóxó lɛ mɛ é tɔn biba zɔ́n bɔ é jɛ Biblu e Igleja Katolika nɔ zán tawun é gbéjé kpɔ́n jí dó nùjɔnǔ mɛ, é wɛ nyí Vulgate Latɛ́ɛngbe tɔn.

Mawuxówema ɔ e é kplɔ́n dó nùjɔnǔ mɛ mɔ̌ é zɔ́n bɔ é wá gbeta ɔ kɔn ɖɔ “nugbǒ Mawu tɔn lɛ kɛɖɛ kplɔnkplɔn nɔ hɛn . . . awǎjijɛ e hugǎn bǐ é wá.” Enɛ wu ɔ, Lefèvre jó tamɛ-núkplɔnmɛ e kplɔ́n wɛ é ɖè é dó bo sɔ́ éɖée bǐ jó nú lilɛdogbeɖevomɛ Biblu tɔn sín azɔ̌ ɔ.

Ðò 1509 ɔ, Lefèvre ɖè wema ɖé tɔ́n b’ɛ sɔ́ Ðɛhanwema e ɖò Latɛ́ɛngbe mɛ é vovo atɔ́ɔ́n jlɛ́ dó yeɖée wu,a bɔ Vulgate tɔn e éɖesunɔ jla ɖó é ɖ’emɛ. É cí sinsɛn-núkplɔnmɛtɔ́ hwetɔnnu tɔn lɛ ɖɔhun ǎ, loɔ, é dó gǎn bo lilɛ akpáxwé Biblu tɔn lɛ dó gbè ɖevo mɛ b’ɛ na ɖíɖí bo lɛ́ bɔkun. Lee é nɔ tinmɛ Mawuxówema ɔ gbɔn é d’alɔ akɔwé Biblu tɔn ɖevo lɛ kpo nùvɔjlaɖótɔ́ lɛ kpo tawun.​—Kpɔ́n gbàví “Lee Lefèvre D’alɔ Martin Luther Gbɔn É.”

Katolika mɛ wɛ è jì Lefèvre dó, bɔ é kudeji ɖɔ Mawuxówema ɔ kpinkplɔn mɛ kpaà lɛ lee é jɛxa gbɔn é kɛɖɛ jɛn sixu zɔ́n bɔ è na jla sinsɛn ɔ ɖó. Amɔ̌, eɖíe Latɛ́ɛngbe mɛ wɛ Mawuxówema ɔ ɖè hugǎn è, bɔ nɛ̌ nùwlanwlan mímɛ́ enɛ lɛ ka sixu hɛn lè wá nú mɛ kpaà lɛ gbɔn?

LILƐDOGBEÐEVOMƐ BIBLU TƆN E MƐ BǏ SIXU ÐÓ É ÐÉ

Wanyiyi ɖaxó e Lefèvre ɖó nú Xó Mawu Tɔn é zɔ́n bɔ é kudeji bo na bló bɔ mɛ gègě sixu ɖó. Bo na dó kpé nǔ enɛ wu ɔ, é ɖè lilɛdogbeɖevomɛ Wɛnɖagbe Wema lɛ tɔn akpomɛ tɔn tɔ́n dó Flansegbe mɛ dó akpáxwé wè jí ɖò Juin 1523. Akpomɛ tɔn enɛ ɔ, akwɛ e nɔ xɔ ee ma nyí akpomɛ tɔn ǎ é sín vlɔ wɛ nɔ xɔ, bo zɔ́n bɔ mɛ e ma tlɛ ɖó nǔ kaka ɖé ǎ lɛ é sixu ɖó akpáxwé Biblu tɔn ɖé.

Mɛ kpaà lɛ yawu xɔ kpo akpàkpà sɔ́ mɛ kpo. Jlǒ e sunnu kpo nyɔnu kpo bǐ ɖó bo na xà xó Jezu tɔn lɛ dó anɔnugbe yetɔn mɛ é syɛn sɔmɔ̌ bɔ lilɛdogbeɖevomɛ enɛ 1 200 e è zín ɖò bǐbɛ̌mɛ é vɔ tlolo ɖò sun yɔywɛ ɖé gudo.

É JƐHUN DÓ BIBLU JÍ KPO ADƆGBIGBO KPO

Ðò xónusɔ́ɖóte Wɛnɖagbe Wema lɛ tɔn mɛ ɔ, Lefèvre tinmɛ ɖɔ emi lilɛ ye dó Flansegbe mɛ, bonu “mɛ kpaà” e ɖò sinsɛn ɔ mɛ lɛ é ni dó “sixu ɖó mɔjɛmɛ ɖokpo ɔ dó nugbǒ e ɖò wɛnɖagbe wema lɛ mɛ é wu mɛ ɖěɖee ɖó ye ɖò Latɛ́ɛngbe mɛ lɛ é ɖɔhun.” Amɔ̌, etɛwu akpàkpà ka sɔ́ Lefèvre sɔmɔ̌ nú é na d’alɔ mɛ kpaà lɛ bɔ ye na lɛkɔ wá nǔ e Biblu kplɔ́n mɛ lɛ é jí?

Lefèvre mɔ nǔ jɛ wu ganji ɖɔ gbɛtɔ́ sín nùkplɔnmɛ lɛ kpo tamɛ-núkplɔnmɛ lɛ kpo ko hɛn Sinsɛn Katolika blí. (Maki 7:7; Kolosinu lɛ 2:8) Bɔ é kudeji ɖɔ hwe ɔ nu sù bɔ Wɛnɖagbe Wema lɛ ɔ, è na “jla mimɛ̌ tɔn gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ, bonu nùkplɔnmɛ gbɛtɔ́ tɔn lɛ ni ma sɔ́ flú mɛ lɛ ɖě ó.”

Lefèvre lɛ́vɔ tɛnkpɔn bo kɔ́n sɛ̀ sín hwɛjijɔ masɔgbe ɖěɖee mɛ e gbɛ́ ɖɔ è kún na lilɛ Biblu ɔ dó Flansegbe mɛ ó lɛ é na lɛ é jí. É ɖè yɛmɛnúwiwa yetɔn gbà, bo ɖɔ: “Enyi ye ma ba ɖebǔ ɖɔ mɛ kpaà lɛ ɖó na mɔ Wɛnɖagbe Wema Mawu tɔn ɔ dó gbè yeɖesunɔ tɔn mɛ bo xà ǎ ɔ, nɛ̌ ye ka na kplɔ́n [mɛ lɛ] ɖɔ ye ni xwedó gbeɖiɖe Jezu Klisu tɔn lɛ bǐ gbɔn?”​—Hlɔmanu lɛ 10:14.

Zaan ɔ, nǔ e ma kpaca mɛ ǎ é ɖé jɛ, é wɛ nyí ɖɔ Kplɔnyiji-Alavɔ Xwé Paris Tɔn (Sorbonne) sín sinsɛn-núkplɔnmɛtɔ́ lɛ tɛnkpɔn bo na xwè Lefèvre sín nu dó xɔ. Ðò Août 1523 ɔ, ye gbɛ́ ɖɔ è kún sɔ́ na lilɛ Biblu ɔ dó gbè ɖevo mɛ ɖě ó, è kún ka sɔ́ na lɛ́ bló tinmɛ lɛ dó Biblu jí bo ɖetɔ́n dó wema mɛ dó gbè ɖevo mɛ ɖě ó, lé nǔ enɛ lɛ nyí “awovinú nú Sinsɛn ɔ.” Nùɖé ma nyí Axɔsu France tɔn François I^er wɛ ǎ ɔ, è na ɖó hwɛ nú Lefèvre ɖɔ é nyí gǔfɔntɔ́.

LILƐDOGBEÐEVOMƐTƆ́ E ÐÒ “XWII” É FÓ AZƆ̌ TƆN

Lefèvre lɔn bonu xó tɛnmɛ tɛnmɛ e ɖɔ dó azɔ̌ tɔn lɛ wu wɛ è ɖè é fɛ́ ayi tɔn sín Biblu ɔ lilɛ lilɛ dó gbè ɖevo mɛ jí ǎ. Ðò 1524 hwenu e é ko lilɛ Akpáxwé Biblu Tɔn E È Wlan Dó Glɛkigbe Mɛ É (bɔ è nɔ ylɔ ɖɔ Alɛnuwema Yɔyɔ̌ é) dó gbè ɖevo mɛ gudo é ɔ, é ɖè lilɛdogbeɖevomɛ Ðɛhanwema lɛ tɔn tɔ́n dó Flansegbe mɛ, bonu nùɖitɔ́ lɛ na dó sixu xoɖɛ “kpo mɛɖeezejo ɖaxó kpo kpodo wanyiyi ɖaxó kpan.”

Sinsɛn-núkplɔnmɛtɔ́ e ɖò Sorbonne lɛ é yawu gbéjé lilɛdogbeɖevomɛ Lefèvre tɔn kpɔ́n tɛnwin lɛnwin. Zaan ɔ, ye ɖegbe ɖɔ è ni dó Akpáxwé Biblu Tɔn E È Wlan Dó Glɛkigbe Mɛ, bɔ é lilɛ dó gbè ɖevo mɛ é zo ɖò agbawungba, bɔ ye dóhwɛ nǔ e é wlan é ɖevo lɛ ɖɔ ye “hun ali nú gǔfínfɔ́n Luther tɔn.” Hwenu e sinsɛn-núkplɔnmɛtɔ́ lɛ ylɔ Lefèvre ɖɔ é na wá na linlin e é ɖetɔ́n lɛ é sín hwɛjijɔ lɛ é ɔ, é cí “xwii” bo hɔn yì Strasbourg. Ðò dɔ̌n ɔ, é gbɛkan dó lilɛdogbeɖevomɛ Biblu ɔ tɔn biblo nu ɖò nǔglɔ. Mɛɖé lɛ ɖɔ ɖɔ nǔwiwa tɔn kún nyí akɔnkpinkpan sín nǔ ó có, é mɔ ɖɔ ali ɖagbe hugǎn e nu è sixu na sìnkɔn mɛ ɖěɖee nugbǒ Biblu tɔn sín “jɛ̌ ɖagbeɖagbe” lɛ ma xɔ akwɛ na ɖebǔ ǎ lɛ é gbɔn é nɛ.​—Matie 7:6.

Ee Lefèvre hɔn yì b’ɛ na ɖibla ɖó xwè ɖokpo gudo é ɔ, Axɔsu François I^er sɔ́ ɛ b’ɛ na nɔ kplɔ́n nǔ vǐ tɔn Charles xwè ɛnɛ mɛví ɔ. Azɔ̌ enɛ na hwenu sukpɔ́ Lefèvre bɔ é dó fó lilɛdogbeɖevomɛ Biblu tɔn e bló wɛ é ɖè é. Ðò 1530 ɔ, Dada Charles V yí gbè bɔ é ɖè lilɛdogbeɖevomɛ Biblu ɔ blebu tɔn e é bló é tɔ́n ɖò Antwerp, Belgique, é nyí ɖò France ǎ.b

É ÐÓ NǓ NUKÚN TAWUN, BƆ É KA GLÓ BǏ

Lefèvre ɖó nukún ɖò gbɛhwenu tɔn bǐ ɖɔ sinsɛn ɔ na jó aca gbɛtɔ́ tɔn lɛ xwixwedó dó bo na lɛkɔ wá nùtuùntuùn mímɛ́ e ɖò Mawuxówema ɔ mɛ é jí. É ɖi nǔ tawun ɖɔ “nugbǒ ɔ, Klisanwun ɖokpo ɖokpo ɖó acɛ bo na xà Biblu ɔ bo kplɔ́n éɖesunɔ, bɔ é ka lɛ́ nyí azɔ̌ tɔn.” Nǔ e wu é w’azɔ̌ syɛnsyɛn bonu mɛ bǐ ni dó sixu ɖó Biblu ɔ é nɛ. Jlǒ e Lefèvre ɖó ɖɔ sinsɛn ɔ ni jla éɖée ɖó é nu ami có, gǔ e é jó dó é ɖó xò kpɔ́n ǎ, é d’alɔ gbɛtɔ́ kpaà lɛ nú ye na mɔ nukúnnú jɛ Xó Mawu Tɔn mɛ.