Kpé Nukún Dó Hwiɖée Wu Ðò Gbigbɔ Lixo Hwenu E A Ðò Sinsɛnzɔ́ Wà Wɛ Ðò Tò Ðevo Mɛ É

1-3. (a) Ðebǔ wɛ ninɔmɛ mǐtɔn na bo ɖè ɔ, etɛ ka ɖó na ɖò tɛn nukɔntɔn ɔ mɛ nú mǐ? (b) Wuvɛ̌ tawun tawun tɛ lɛ mɛ e ɖò gbè ɖevo kplɔ́n wɛ lɛ é ka nɔ mɔ? Nùkanbyɔ tɛ lɛ enɛ ka sɔ́ nyì atɛ jí? (Kpɔ́n fɔtóo e ɖò bǐbɛ̌mɛ é.)

KÚNNUÐETƆ́ JEHOVAH TƆN afatɔ́n mɔkpan wɛ ɖò alɔ ɖó wɛ ɖò nǔmimɔ e ɖɔ è na jla wɛnɖagbe ɔ “tò bǐ, akɔta bǐ, gbè bǐ kpodo togun bǐ kpo” é sín jijɛ mɛ ɖò égbé. (Nǔɖe. 14:6) A ɖò mɛ e ɖò gbè ɖevo kplɔ́n wɛ lɛ é mɛ wɛ à? A nyí mɛsɛ́dó alǒ ɖò sinsɛnzɔ́ wà wɛ ɖò ayǐ ɖevo e jí hudo sukpɔ́ ɖè é vlafo wɛ à, alǒ a jɛ kplé lɛ yì jí ɖò agun e nɔ dó gbè ɖevo ɖò tò towe mɛ é mɛ jí wɛ à?

² Ðó mǐ nɔ sɛ̀n Mawu wutu ɔ, mǐ bǐ wɛ ɖó na sɔ́ ganjininɔ mǐ kpo xwédo mǐtɔn kpo tɔn ɖò gbigbɔ lixo ɖó tɛn nukɔn nukɔntɔn ɔ mɛ. (Mat. 5:3, NWT) Amɔ̌, hweɖelɛnu ɔ, nùkplɔnkplɔn mɛɖesunɔ tɔn e ɖó lè e sixu nɔ vɛwǔ nú mǐ, ɖó nǔ e ko nɔ hɛn alɔnu mǐtɔn ján ayihɔngbe ayihɔngbe lɛ é wutu. Mɛ ɖěɖee ka nɔ wà sinsɛnzɔ́ ɖò ayǐ ɖevo jí lɛ é ɔ, wuvɛ̌ ɖevo lɛ wɛ ye nɔ mɔ.

³ Gɔ́ nú gbè ɖevo kpinkplɔn ɔ, ye mɛ e ɖò sinsɛnzɔ́ wà wɛ ɖò ayǐ ɖevo jí lɛ é ɖó na mɔ nǔ jɛ wu ɖɔ emi nɔ na nùɖuɖu syɛnsyɛn ayi emitɔn ɖò gbigbɔ lixo hwɛhwɛ. (1 Kɔ. 2:10) Enyi ye ma sixu mɔ nukúnnú jɛ gbè agun ɔ tɔn mɛ mlɛ́mlɛ́ ǎ ɔ, nɛ̌ ye ka sixu wà mɔ̌ gbɔn? Etɛwu mɛjitɔ́ Klisanwun lɛ ka ɖó na mɔ nǔ jɛ wu ɖɔ Xó Mawu Tɔn ɔ nɔ byɔ ayi vǐ yetɔn lɛ tɔn mɛ?

NǓ E SIXU SƆ́ GANJININƆ ÐÒ GBIGBƆ LIXO ÐÓ AXƆ NU É

4. Etɛ ka sixu sɔ́ ganjininɔ mǐtɔn ɖò gbigbɔ lixo ɖó axɔ nu? Nǎ kpɔ́ndéwú ɖé.

⁴ Nukúnnú ma mɔ jɛ Xó Mawu Tɔn mɛ ɖò gbè ɖevo mɛ sixu sɔ́ ganjininɔ mǐtɔn ɖò gbigbɔ lixo ɖó axɔ nu tawun. Ðò xwè kanweko atɔ́ɔ́ngɔ J.H.M. tɔn, hwenu e Nɛɛmíi sè ɖɔ vǐ ɖé lɛ ɖò Jwifu e lɛkɔ sín Babilɔnu lɛ é mɛ bo kún sixu dó Ebléegbe ó é ɔ, é ɖu ayi mɛ n’i tawun. (Xà Nɛɛmíi 13:23, 24.) Mɛsɛntɔ́ Mawu tɔn e vǐ enɛ lɛ nyí é wɛ ɖò bubú dó ye wɛ nɛ, ɖó ye sixu mɔ nukúnnú jɛ Xó Mawu Tɔn mɛ mlɛ́mlɛ́ ǎ wutu.​—Nɛɛ. 8:1, 2, 8.

5, 6. Etɛ wu mɛjitɔ́ e ɖò sinsɛnzɔ́ wà wɛ ɖò ayǐ e jí è nɔ dó gbè ɖevo ɖè lɛ é ɖé lɛ ka ɖ’ayi?

⁵ Mɛjitɔ́ Klisanwun e ɖò sinsɛnzɔ́ wà wɛ ɖò ayǐ e jí è nɔ dó gbè ɖevo ɖè lɛ é ɖé lɛ wá ɖ’ayi wu ɖɔ jlǒ e vǐ emitɔn lɛ ɖó nú nugbǒ ɔ é ɖò ɖiɖekpo wɛ. Ðó vǐ lɛ nɔ mɔ nukúnnú jɛ nǔ e è nɔ ɖɔ ɖò kplé lɛ jí é mɛ mlɛ́mlɛ́ ǎ wutu ɔ, tuto gbigbɔ tɔn e è nɔ xwlé mɛ ɖò Kpléxɔ Axɔsuɖuto ɔ Tɔn mɛ é nɔ byɔ ayi yetɔn mɛ ganji ǎ. Pedro^[1] e gosin Tofɔligbé Amɛlika tɔn bo sɛ̀ tɛn nú xwédo tɔn yì Australie é ɖɔ: “Enyi è ɖò nǔ gbigbɔ tɔn lɛ xó ɖɔ wɛ ɔ, é byɔ ɖɔ è ni zán ayi mɛtɔn kpo lee nǔ nɔ cí nú mɛ é kpo.”​—Luk. 24:32.

⁶ Enyi mǐ ɖò nǔ xà dó gbè ɖevo mɛ wɛ ɔ, é sixu nɔ ma byɔ ayi mǐtɔn mɛ, lee gbè mǐtɔn ɖesunɔ tɔn na byɔ mɛ gbɔn é. Gɔ́ na ɔ, enyi è ma kpéwú bá ɖɔ xó ɖó kpɔ́ ganji ɖò gbè ɖevo mɛ ǎ ɔ, é sixu byɔ ɖɔ è ni gbà tamɛ tawun bo lɛ́ dó gǎn ɖesu ɖò gbigbɔ lixo. Enɛ wu ɔ, hwenu e mǐ ɖò biblo wɛ bonu jlǒ e mǐ ɖó bá sɛ̀n Jehovah ɖò ayǐ e jí è nɔ dó gbè ɖevo ɖè é ma na kú ǎ é ɔ, mǐ ɖó na lɛ́ nya xɛ ɖò ganjininɔ mǐtɔn ɖò gbigbɔ lixo jí.​—Mat. 4:4.

YE NYA XƐ ÐÒ GANJININƆ YETƆN ÐÒ GBIGBƆ LIXO JÍ

7. Nɛ̌ Babilɔnunu lɛ ka tɛnkpɔn bo na xwè Daniyɛli dó ahwan mɛ, b’ɛ na xwedó aca yetɔn kpo sinsɛn yetɔn kpo gbɔn?

⁷ Hwenu e Daniyɛli kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo ɖò kannumɔgbenu é ɔ, Babilɔnunu lɛ tɛnkpɔn bo na xwè ye dó ahwan mɛ bonu ye na xwedó aca yetɔn lɛ, gbɔn “Babilɔnunu lɛ sín gbè” kplɔnkplɔn ye gblamɛ. Hú mɔ̌ ɔ, azaglɔgán axɔsu ɔ tɔn e ɖò azɔ̌ na kplɔ́n ye wɛ é sun Babilɔnu nyikɔ ye. (Dan. 1:3-7) Nyikɔ e è sun Daniyɛli é dó gesí Bɛlu, ee nyí nǔmɛsɛn taji Babilɔnu tɔn é. Axɔsu Nabukodonɔzɔ́ɔ na ko ba ɖɔ Daniyɛli ni lin ɖɔ nǔmɛsɛn Babilɔnu tɔn ɔ hugǎn Mawu emitɔn Jehovah ɔ.​—Dan. 4:5.

8. Etɛ ka d’alɔ Daniyɛli b’ɛ nɔ ganji ɖò gbigbɔ lixo hwenu e é ɖò tò ɖevo mɛ é?

⁸ È na nùɖuɖu e axɔsu ɔ nɔ ɖu é Daniyɛli có, é “tuùn dó ayi tɔn mɛ” ɖɔ emi kún na “hɛn emiɖée blí ó.” (Dan. 1:8) Ðó é kpó ɖò “wema mímɛ́ lɛ” kplɔ́n dó anɔnugbe tɔn mɛ wɛ wutu ɔ, é nɔ ganji ɖò gbigbɔ lixo hwenu e é ɖò tò ɖevo mɛ é. (Dan. 9:2) Mɔ̌ mɛ ɔ, ɖò xwè 70 mɔ̌ ɖò Babilɔnu wìwá tɔn gudo ɔ, è kpò ɖò Ebléegbe nyikɔ tɔn ylɔ ɛ na wɛ.​—Dan. 5:13.

9. Ðagbe tɛ Xó Mawu Tɔn ka wà nú ɖɛhan wlantɔ́ ɔ bɔ mǐ mɔ ɖò Ðɛhan 119gɔ́ ɔ mɛ?

⁹ Mɛ e wlan Ðɛhan 119gɔ́ ɔ é mɔ hlɔnhlɔn ɖò Xó Mawu Tɔn mɛ, bɔ gbɛzinzan tɔn dó gbɔn vo. É ɖó na ɖí xwi xá jujɔ wangbɛnumɛ tɔn axɔsuzɔwatɔ́ ɖé lɛ tɔn. (Ðɛh. 119:23, 61) É ɖò mɔ̌ có, é jó nǔ e Mawu ɖɔ lɛ é dó bɔ ye byɔ ayi tɔn mɛ ganji.​—Xà Ðɛhan 119:11, 46.

KPÉ NUKÚN DÓ HWIÐÉE WU ÐÒ GBIGBƆ LIXO

10, 11. (a) Hwenu e mǐ ɖò Xó Mawu Tɔn kplɔ́n wɛ é ɔ, etɛ gbé mǐ ka ɖó na nya? (b) Nɛ̌ é ka sixu kpa mǐ gbɔn? Jlɛ̌ dó nùɖé wu.

¹⁰ Azɔ̌ yɛhwexɔsuɖuto ɔ tɔn lɛ kpo agbazazɔ́ mǐtɔn lɛ kpo sixu nɔ hɛn alɔnu mǐtɔn ján tawun; é ɖò mɔ̌ có, mǐ bǐ wɛ ɖó na ba hwenu nú nùkplɔnkplɔn mɛɖesunɔ tɔn kpo sinsɛn-biblo xwédo tɔn kpo. (Efɛ. 5:15, 16) Amɔ̌, wexwɛ gègě gbígbéjé kpɔ́n alǒ nǔsisɔ nú xósin e mǐ na na ɖò kplé lɛ jí lɛ é kɛɖɛ gbé wɛ mǐ na nɔ nya ǎ. Mǐ na nɔ tɛnkpɔn bɔ Xó Mawu Tɔn na nɔ byɔ ayi mǐtɔn mɛ lobo hɛn nùɖiɖi mǐtɔn lidǒ.

¹¹ Bonu é na kpa mǐ ɔ, mǐ ɖó na nɔ jlɛ̌ jí ɖò hudo mɛ ɖevo lɛ tɔn hinhɛn dó ayi mɛ hwenu e mǐ ɖò nǔ kplɔ́n wɛ é kpo tamɛ linlin dó nǔ e hudo mǐɖesunɔ ɖò gbigbɔ lixo é jí kpo mɛ. (Fili. 1:9, 10) Mǐ ɖó na mɔ nukúnnú jɛ wu ɖɔ hwenu e mǐ ɖò nǔ sɔ́ nú kúnnuɖegbe, kplé lɛ, alǒ xóɖiɖɔ ɖé wɛ é ɔ, mǐ sixu nɔ ma zán nǔ e mǐɖesunɔ xà lɛ é. Nùjlɛdonǔwu ɖé ɖíe: Nùɖatɔ́ ɖé ɖó na nɔ ɖɔ́ nùɖuɖu lɛ kpɔ́n hwɛ̌ cobo má, amɔ̌, é sixu kpó nú enɛ kɛɖɛ ǎ. Enyi lanmɛ tɔn na nɔ ganji ɔ, é ɖó na nɔ ɖa nùɖuɖu hunsin ɖagbe tɔn e éɖesunɔ na nɔ ɖu lɛ é. Mɔ̌ ɖokpo ɔ, mǐ ɖó na tɛnkpɔn bo na nɔ na nùɖuɖu gbigbɔ tɔn ayi mǐtɔn sɔgbe kpo hudo mǐɖesunɔ tɔn lɛ kpo.

12, 13. Etɛwu mɛ e ɖò sinsɛnzɔ́ wà wɛ ɖò ayǐ e jí è nɔ dó gbè ɖevo ɖè lɛ é gègě ka mɔ ɖɔ nǔ kplɔnkplɔn hwɛhwɛ dó anɔnugbe yetɔn mɛ ɖó lè?

¹² Mɛ e ɖò sinsɛnzɔ́ wà wɛ ɖò ayǐ e jí è nɔ dó gbè ɖevo ɖè lɛ é gègě mɔ ɖɔ Biblu kplɔnkplɔn hwɛhwɛ dó anɔnugbe yetɔn mɛ ɖó lè tawun. (Mɛ. 2:8) Mɛsɛ́dó lɛ lɔmɔ̌ tlɛ mɔ ɖɔ, bonu ye na dó sixu gbídɔn ɖò gbě ɖevo e jí è ɖè azɔ̌ nú ye sɛ́dó é ɔ, ye kún sixu kpɛnzɔn mɔjɛmɛ nugbǒ ɔ tɔn kpɛ e ye nɔ ɖó ɖò kplé lɛ hwenu é kɛɖɛ ó.

¹³ Alain e ko ɖò gbè e nɔ nyí Persan é kplɔ́n wɛ sín xwè tantɔn mɔ̌ ɖíe é ɖɔ jí: “Enyi un sɔnǔ nú kplé lɛ dó Persan mɛ ɔ, un nɔ ba na sɔ́ ayi ɖó gbè ɔ ɖesunɔ jí. Ðó nukúnnú mimɔ jɛ gbè ɔ mɛ nɔ ɖò hǔn mɛ nú mì wutu ɔ, nùkplɔnmɛ gbigbɔ tɔn lɛ nɔ byɔ ayi ce mɛ dandan ǎ. Nǔ e zɔ́n bɔ un nɔ ɖè hwenu ɖó vo hwɛhwɛ bo nɔ kplɔ́n Biblu kpo wema ɖevo lɛ kpo dó anɔnugbe ce mɛ é nɛ.”

NǓ NUGBǑ Ɔ NI BYƆ VǏ TOWE LƐ SÍN AYI MƐ

14. Etɛ mɛjitɔ́ lɛ ka ɖó na bló? Etɛwu?

¹⁴ Mɛjitɔ́ Klisanwun lɛ ɖó na bló bɔ Xó Mawu Tɔn na byɔ vǐ yetɔn lɛ sín ayi mɛ kpɛɖé kpɛɖé. Ee Serge kpo asì tɔn Muriel kpo wà sinsɛnzɔ́ ɖò ayǐ e jí è nɔ dó gbè ɖevo ɖè é nú xwè atɔn jɛji gudo é ɔ, ye ɖ’ayi wu ɖɔ vǐ sunnu emitɔn e ɖó xwè 17 é kún sɔ́ nɔ ɖó awǎjijɛ ɖò azɔ̌ yɛhwexɔsuɖuto ɔ tɔn lɛ mɛ ó. “Akpɔ̀ nɔ ɖó è dó gbè ɖevo didó ɖò sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ wu, amɔ̌ ɖ’ayǐ ɔ, é yí wǎn nú anɔnugbe tɔn Flansegbe didó dó jla wɛnɖagbe ɔ,” wɛ Muriel ɖɔ. Serge ɖɔ: “Ee mǐ ɖ’ayi wu ɖɔ ninɔmɛ enɛ zɔ́n bɔ vǐ mǐtɔn kún yì nukɔn ɖò gbigbɔ lixo ó é ɔ, mǐ wá gbeta ɔ kɔn bo na lɛkɔ yì agun mǐtɔn xóxó ɔ mɛ.”

15. (a) Etɛ lɛ ka sixu sísɛ́ mɛjitɔ́ lɛ bɔ ye na lɛkɔ yì agun e nɔ dó gbè e vǐ yetɔn lɛ sè ganji é ɖé mɛ? (b) Etɛ Sɛ́nflínmɛ 6:5-7 ka byɔ ɖò mɛjitɔ́ lɛ sí?

¹⁵ Etɛ lɛ ka sixu sísɛ́ mɛjitɔ́ lɛ bɔ ye na lɛkɔ yì agun e nɔ dó gbè e vǐ yetɔn lɛ sè ganji é ɖé mɛ? Nukɔntɔn ɔ, ye ɖó na kpɔ́n ɖɔ emi ka ɖó hwenu kpo nǔwukpikpé kpo dóó, bo na kplɔ́n wǎn yí nú Jehovah vǐ emitɔn lɛ bo lɛ́ kplɔ́n gbè ye hwe ɖokpo ɔ nu à jí. Wegɔ ɔ, ye sixu ɖ’ayi wu ɖɔ nǔ gbigbɔ tɔn lɛ kún sɔ́ nɔ jlǒ vǐ emitɔn lɛ ó, alǒ ɖɔ ayǐ e jí è nɔ dó gbè ɖevo ɖè bɔ ye ɖò sinsɛnzɔ́ wà ɖè wɛ é kún sɔ́ nɔ jló ye ó. Ðò ninɔmɛ mɔhun lɛ mɛ ɔ, mɛjitɔ́ Klisanwun lɛ sixu mɔ ɖɔ kɔlilɛ yì agun e nɔ dó gbè e vǐ yetɔn lɛ sè ganji é ɖé mɛ kaka jɛ hwenu e vǐ yetɔn lɛ na lidǒ ɖò nugbǒ ɔ mɛ é wɛ na nyɔ́.​—Xà Sɛ́nflínmɛ 6:5-7.

16, 17. Nɛ̌ mɛjitɔ́ ɖé lɛ ka bló tuto bo na nɔ kplɔ́n vǐ yetɔn lɛ ɖò gbigbɔ lixo hwenu e ye ɖò ayǐ ɖevo jí é gbɔn?

¹⁶ Ðò alɔ ɖevo mɛ ɔ, mɛjitɔ́ ɖé lɛ mɔ wlɛnwín bo nɔ kplɔ́n vǐ yetɔn lɛ ɖò anɔnugbe yetɔn mɛ, hwenu e ye nɔ yì kplé lɛ ɖò agun alǒ kánɖó e nɔ dó gbè ɖevo é mɛ é. Charles e ɖó nyɔnuví atɔn bɔ xwè yetɔn bɛ́sín 9 jɛ 13 é nɔ yì kplé lɛ ɖò kánɖó e nɔ dó Lingala-Gbè é ɖé mɛ. É tinmɛ ɖɔ: “Mǐ wá gbeta ɔ kɔn bo nɔ kplɔ́n nǔ vǐ lɛ lobo nɔ lɛ́ bló sinsɛn-biblo xwédo tɔn ɖò anɔnugbe mǐtɔn mɛ. Amɔ̌, mǐ nɔ lɛ́ bló wazexlɛ́ lɛ bo nɔ d’ayihun ɖò Lingala-Gbè mɛ, bonu ye na dó sixu kplɔ́n gbè enɛ hwenu e ye ɖò ayihun da wɛ é.”

¹⁷ Kevin e ɖó nyɔnuví wè bɔ ye ɖó xwè atɔ́ɔ́n kpo tantɔn kpo é bló tuto ɖé lɛ, bo na nɔ sú nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e ye ma ɖó ɖò kplé lɛ jí, ɖò agun e nɔ dó gbè ɖevo é ɖé mɛ ǎ é sín dò. É tinmɛ ɖɔ: “Nyì kpo asì ce kpo nɔ kplɔ́n nǔ xá vǐ lɛ ɖokpo ɖokpo ɖò anɔnugbe yetɔn, Flansegbe mɛ. Mǐ lɛ́ ɖɔ ɖɔ mǐ na nɔ yì kplé lɛ ɖò agun e nɔ dó Flansegbe é ɖé mɛ azɔn ɖokpo ɖò sun ɖokpo mɛ, bɔ ɖò gbɔjɛ hwenu mǐtɔn lɛ ɔ, mǐ nɔ lɛ́ yì kpléɖókpɔ́ ɖaxó lɛ ɖò anɔnugbe mǐtɔn mɛ.”

18. (a) Nugbodòdó tɛ ka ɖò Hlɔmanu lɛ 15:1, 2 mɛ bo sixu d’alɔ we bɔ a na tuùn nǔ e nyɔ́ nú vǐ towe lɛ hugǎn é? (b) Wě tɛ lɛ mɛjitɔ́ ɖevo lɛ ka ɖè xá mɛ? (Kpɔ́n tinmɛ e ɖò vivɔnu é.)

¹⁸ Nugbǒ ɔ, xwédo ɖokpo ɖokpo wɛ na kpɔ́n nǔ e na nyɔ́ nú vǐ yetɔn lɛ ɖò gbigbɔ lixo hugǎn é.^[2] (Ga. 6:5) Muriel e xó mǐ ɖɔ wá yì é ɖɔ ɖɔ emi kpo asú emitɔn kpo gbɔ bo sɔ́ nùjlomɛ emitɔn lɛ dó savɔ̌, ɖó ɖagbe vǐ sunnu emitɔn tɔn ɖò gbigbɔ lixo wutu. (Xà Hlɔmanu lɛ 15:1, 2.) Ee Serge kpɔ́n gudo é ɔ, é mɔ ɖɔ gbeta ɖagbe ɔ kɔn wɛ ye wá. É ɖɔ: “Sín hwenu e mǐ lɛkɔ wá agun e nɔ dó Flansegbe é ɖé mɛ é ɔ, vǐ sunnu mǐtɔn yì nukɔn tawun ɖò gbigbɔ lixo bo bló baptɛm. Gbexosin-alijitɔ́ hwebǐnu tɔn wɛ é nyí dìn. É tlɛ ɖò linlin wɛ bo na lɛkɔ yì kánɖó e nɔ dó jonɔgbe é ɖé mɛ!”

NǓ XÓ MAWU TƆN NI BYƆ AYI TOWE MƐ

19, 20. Nɛ̌ mǐ ka sixu xlɛ́ ɖɔ mǐ yí wǎn nú Xó Mawu Tɔn gbɔn?

¹⁹ Ðó Jehovah nyí Mawu wanyiyinɔ ɖé wutu ɔ, é bló bɔ Xó tɔn Biblu ɔ ɖò gbè kanweko mɔkpan mɛ, bonu ‘gbɛtɔ́ alɔkpa lɛ bǐ ni dó sixu ɖó nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e sɔgbe é dó nugbǒ ɔ wu.’ (1 Tim. 2:4, NWT) É tuùn ɖɔ enyi gbɛtɔ́ lɛ nɔ xà linlin emitɔn lɛ dó gbè e nɔ byɔ ayi yetɔn mɛ hugǎn é mɛ ɔ, ye sixu sú hudo gbigbɔ tɔn e ye ɖó é sín dò ganji.

²⁰ É ɖò mɔ̌ có, mǐ na bo ɖò ninɔmɛ ɖebǔ mɛ ɔ, mǐ ɖó na tɛnkpɔn bo nɔ na nùɖuɖu gbigbɔ tɔn syɛnsyɛn lɛ ayi mǐtɔn. Enyi mǐ nɔ kplɔ́n Mawuxówema ɔ hwɛhwɛ dó gbè e nɔ byɔ ayi mǐtɔn mɛ hugǎn é mɛ ɔ, mǐ kpo xwédo mǐtɔn kpo na kpó ɖò ganji ɖò gbigbɔ lixo, bɔ mǐ na xlɛ́ ɖɔ mǐ hɛn nǔ e Mawu ɖɔ lɛ é dó ayi mɛ.​—Ðɛh. 119:11.