Biblu: Etɛwu É ka Sukpɔ́ Sɔmɔ̌?

Etɛwu lilɛdogbeɖevomɛ vovo Biblu tɔn lɛ ka sukpɔ́ sɔmɔ̌ ɖò égbé? Lilɛdogbeɖevomɛ Biblu tɔn yɔyɔ̌ lɛ ɔ, alɔ wɛ ye nɔ dó mǐ à, alǒ ye nɔ sú nukúnnú mimɔ jɛ Biblu ɔ mɛ sín ali dó mǐ? Nùkplɔnkplɔn dó fí e lilɛdogbeɖevomɛ lɛ gosin é wu sixu d’alɔ mǐ bɔ mǐ na gbéjé ye kpɔ́n kpo nùnywɛ kpo.

Jɛ nukɔn hwɛ̌ ɔ, mɛ̌ mɛ̌ e ka wlan Biblu dòdó ɔ? Hwetɛnu è ka wlan?

BIBLU DÒDÓ Ɔ

Ðò kpaà mɛ ɔ, akpáxwé wè jí wɛ è má Biblu ɔ dó. Wema 39 wɛ ɖò akpáxwé nukɔntɔn ɔ mɛ, bɔ ‘xó Mawu tɔn’ ɖò ye mɛ. (Hlɔmanu lɛ 3:2) Mawu sɔ́ xó tɔn d’ayi mɛ nú sunnu gbejinɔtɔ́ lɛ bɔ ye wlan wema enɛ lɛ ɖò xwè 1 100 mɔ̌ vlamɛ, sín 1513 J.H.M. tɔn wá hweɖenu ɖò 443 J.H.M. tɔn gudo. Ebléegbe mɛ wɛ ye wlan gègě dó, enɛ wu ɔ, mǐ nɔ ylɔ akpáxwé enɛ ɖɔ Akpáxwé Biblu Tɔn E È Wlan Dó Ebléegbe Mɛ É, bɔ è nɔ lɛ́ ylɔ ɖɔ Alɛnuwema Xóxó ɔ.

Wema 27 wɛ ɖò akpáxwé wegɔ ɔ mɛ, bɔ ye lɔ nyí “Mawuxó” ɔ. (1 Tɛsalonikinu lɛ 2:13) Mawu sɔ́ d’ayi mɛ nú ahwanvu Jezu Klisu tɔn gbejinɔtɔ́ lɛ bɔ ye wlan wema enɛ lɛ ɖò xwè 60 mɔ̌ vlamɛ, sín 41 H.M. tɔn jɛ 98 H.M. tɔn. Glɛkigbe mɛ wɛ ye wlan gègě dó, enɛ wu ɔ, mǐ nɔ ylɔ akpáxwé enɛ ɖɔ Akpáxwé Biblu Tɔn E È Wlan Dó Glɛkigbe Mɛ É, bɔ è nɔ lɛ́ ylɔ ɖɔ Alɛnuwema Yɔyɔ̌ ɔ.

Kplékplé wema 66 enɛ lɛ tɔn wɛ nyí Biblu ɔ: wɛn Mawu tɔn nú gbɛtɔ́ lɛ. Etɛwu è ka lɛ́ bló lilɛdogbeɖevomɛ ɖevo lɛ? Hwɛjijɔ taji atɔn ɖíe.

• Bonu gbɛtɔ́ lɛ na dó sixu xà Biblu ɔ dó anɔnugbe yetɔn mɛ.

• Bonu è na dó ɖè nùwanyido e Biblu vɔ́ wlantɔ́ lɛ bló é síìn, mɔ̌ mɛ ɔ, è na vɔ́ nùwlanwlan dòdó lɛ sɔ́ ɖó tɛn yetɔn mɛ.

• Bonu è na vɔ́ gbè xóxó lɛ jlaɖó.

Mi nú mǐ ni gbéjé lee nǔ enɛ lɛ tɔ́n ɖò lilɛdogbeɖevomɛ bǐbɛ̌mɛ tɔn wè mɛ gbɔn é kpɔ́n.

LILƐDOGBEÐEVOMƐ GLƐKIGBE TƆN SEPTANTE

Xwè 300 mɔ̌ cobɔ Jezu na wá ɔ, akɔwé Jwifu lɛ jɛ Akpáxwé Biblu Tɔn E È Wlan Dó Ebléegbe Mɛ É lilɛ dó gbè ɖevo mɛ jí: Glɛkigbe. Lilɛdogbeɖevomɛ enɛ wɛ è wá ylɔ ɖɔ Septante Glɛkigbe tɔn. Etɛwu è ka bló lilɛdogbeɖevomɛ enɛ? Bo na dó d’alɔ Jwifu tobutobu e ma sɔ́ nɔ dó Ebléegbe ǎ bo nɔ dó Glɛkigbe lɛ é wutu wɛ; bonu ye na kpó ɖò “nùwlanwlan mímɛ́ lɛ” tuùn wɛ.​—2 Timɔtée 3:15.

Septante ɔ lɛ́vɔ d’alɔ mɛ e ma nyí Jwifu ǎ bo nɔ dó Glɛkigbe lɛ é livi mɔkpan bonu ye na tuùn nǔ e Biblu kplɔ́n mɛ lɛ é. Gbɔn nɛ̌ é? Akɔwé W. F. Howard ɖɔ ɖɔ, “sín xwè kanweko nukɔntɔn ɔ tɛntin ɔ, é wá huzu Biblu Klisanwun lɛ tɔn, bɔ mɛsɛ́dó lɛ nɔ gbɔn kplɔ́ngbasá kplɔ́ngbasá ‘bo nɔ ɖexlɛ́ sín Mawuxówema ɔ mɛ ɖɔ Jezu wɛ nyí Mɛsiya ɔ.’” (Mɛsɛ́dó 17:3, 4; 20:20) Hwɛjijɔ e wu Jwifu gègě ma sɔ́ wá “keya nú Septante ǎ é ɖokpo nɛ,” wɛ akɔwé Biblu tɔn F. F. Bruce ɖɔ.

Ee ahwanvu Jezu tɔn lɛ jɛ Akpáxwé Biblu Tɔn E È Wlan Dó Glɛkigbe Mɛ É mɔ jí kpɛɖé kpɛɖé é ɔ, ye xò ye kplé kpo lilɛdogbeɖevomɛ Akpáxwé Biblu Tɔn E È Wlan Dó Ebléegbe Mɛ É tɔn Septante tɔn kpo, é wɛ wá nyí Biblu e mǐ ɖó ɖò égbé é.

LILƐDOGBEÐEVOMƐ LATƐ́ƐNGBE TƆN VULGATE

Xwè 300 mɔ̌, hwenu e è ko wlan Biblu fó é gudo ɔ, Jérôme e nyí akɔwé sinsɛnnɔ ɖé é bló lilɛdogbeɖevomɛ Biblu tɔn ɖé dó Latɛ́ɛngbe mɛ; é wɛ wá nyí Vulgate Latɛ́ɛngbe tɔn. Lilɛdogbeɖevomɛ vovo ko tíìn dó Latɛ́ɛngbe mɛ có, etɛwu è ka ɖó hudo yɔyɔ̌ ɖevo tɔn lo? The International Standard Bible Encyclopedia ɖɔ ɖɔ, Jérôme jló na jla “nǔ e è lilɛ dó agɔ lɛ é, nùwanyido e ɖò gannaganna lɛ é, nǔ e è gɔ́ na b’ɛ ma ɖò dandan ǎ lɛ é kpo nǔ e è wɔn lɛ é kpo” ɖó.

Jérôme jla nùwanyido enɛ lɛ gègě ɖó. Amɔ̌, hwenu ɖò yiyi wɛ é ɔ, sinsɛngán lɛ wà nǔ e nyla hugǎn bǐ é nyì dò! Ye ɖè gbeta ɔ tɔ́n ɖɔ Vulgate Latɛ́ɛngbe tɔn ɔ kɛɖɛ wɛ nyí lilɛdogbeɖevomɛ Biblu tɔn e è na zán é, bɔ ye wà mɔ̌ kaka nú xwè kanweko mɔkpan! Vulgate d’alɔ gbɛtɔ́ kpaà lɛ bonu ye ni mɔ nukúnnú jɛ Biblu ɔ mɛ ǎ, é nyɔ́ wà ɔ, é zɔ́n bɔ é nyí wema e mɛ nabi ɖé ma sixu mɔ nukúnnú jɛ mɛ ǎ é ɖé, ɖó ɖò nukɔnmɛ ɔ, mɛ nabi ɖé sɔ́ wá sè Latɛ́ɛngbe ɔ ɖebǔ ǎ.

LILƐDOGBEÐEVOMƐ YƆYƆ̌ LƐ JƐ KPƆ́ SÙ JÍ

Ðò avla enɛ mɛ ɔ, gbɛtɔ́ lɛ kpó ɖò lilɛdogbeɖevomɛ Biblu tɔn ɖevo lɛ bló wɛ, ɖi Peshitta e è tuùn ganji é, ɖò xwè kanweko atɔ́ɔ́ngɔ H.M. tɔn mɔ̌. Amɔ̌, è ko jɛ xwè kanweko 14gɔ́ ɔ mɛ hwɛ̌ cobɔ è lɛ́vɔ wá dó gǎn bonu mɛ kpaà gègě na mɔ Mawuxówema ɔ dó anɔnugbe yetɔn mɛ.

Ðò vivɔnu xwè kanweko 14gɔ́ ɔ tɔn ɖò Angleterre ɔ, John Wycliffe jɛ Biblu ɖetɔ́n dó Glɛnsigbe mɛ jí, bɔ gbɛtɔ́ kpaà lɛ sixu mɔ nukúnnú jɛ mɛ. Enɛ gudo zaan ɔ, wemazínmɔ Johannes Gutenberg tɔn hun ali nú akɔwé Biblu tɔn lɛ bɔ ye ɖè lilɛdogbeɖevomɛ Biblu tɔn yɔyɔ̌ lɛ tɔ́n bo má ɖò gbè e mɛ lɛ nɔ dó é vovo mɛ gbɔn Elɔpu gbé ɔ bǐ jí.

Hwenu e lilɛdogbeɖevomɛ Glɛnsigbe tɔn ɔ jɛ kpɔ́ sù jí é ɔ, nǔkínkɛ́nɖonǔwutɔ́ lɛ mɔ xó ɖɔ dó lilɛdogbeɖevomɛ vovo lɛ biblo dó gbè ɖokpo ɔ mɛ wu. Sinsɛngán Angleterre-nu xwè kanweko 18gɔ́ ɔ tɔn John Lewis wlan ɖɔ: “Gbè nɔ wá cá, bɔ didó tɔn nɔ wá vɛwǔ, enɛ wu ɔ, é ɖò dandan ɖɔ è ni vɔ́ Lilɛdogbeɖevomɛ xóxó lɛ blóɖó bonu mɛ e ɖò gbɛ̀ dìn lɛ é na sixu zán lobo mɔ nukúnnú jɛ mɛ.”

Égbé ɔ, akɔwé Biblu tɔn lɛ ɖó nǔwukpikpé tawun hú ɖ’ayi tɔn bo na vɔ́ lilɛdogbeɖevomɛ xóxó lɛ jlaɖó. Ye mɔ nukúnnú jɛ gbè e mɛ è wlan Biblu hwexónu tɔn lɛ dó é mɛ hú ɖ’ayi tɔn, bo lɛ́ ɖó Biblu hwexónu tɔn xɔ akwɛ ɖěɖee è wlan kpo alɔ kpo bɔ è mɔ ɖò agaɖanu dìn lɛ é. Nǔ enɛ lɛ d’alɔ ye bɔ ye tuùn nùwlanwlan dòdó Biblu ɔ tɔn lɛ.

Enɛ wu ɔ, lilɛdogbeɖevomɛ Biblu tɔn yɔyɔ̌ lɛ ɖiɖó d’alɔ mɛ tawun. É ɖò mɔ̌ có, è ɖó na ɖò acéjí dó ɖé lɛ wu.a Amɔ̌, enyi wanyiyi adodwé e lilɛdogbeɖevomɛtɔ́ lɛ ɖó nú Mawu é wɛ sísɛ́ ye bɔ ye vɔ́ Biblu ɖé jlaɖó ɔ, azɔ̌ yetɔn sixu hɛn nyɔna ɖaxó wá nú mǐ.