Nǔ lɛ Bɛ́ Wǔɖéwúɖé, Bɔ Vivɔnu Tɔn ka Wá Nyɔ́ Tawun

HWENU e un ɖò azɔ̌mɛ yì wɛ é ɔ, nǔ kaka ɖé huzu ǎ. Ðò wemaxɔ ce mɛ ɔ, mɛ e kpo mɛ kpo bló xɔ ɖokpo mɛ lɛ é wɛ è nɔ fó wemaxɔmɛ ɖó kpɔ́ xá; nugbǒ ɔ, è nɔ tuùn mɛ gègě sín nyikɔ ɖò toxo ɔ mɛ, bɔ ye lɔ nɔ tuùn mɛtɔn.

Gle kpɛví kpɛví lɛ lɛlɛ̌ dó toxo Liberty tɔn, bɔ agbadé wɛ mɛ lɛ nɔ dó hugǎn. Hwenu e è jì mì é ɔ, tɔ́ ce ɖò azɔ̌ wà nú glesi xá ɔ mɛ tɔn lɛ ɖokpo wɛ. Ee un ɖò winnyawinnya mɛ é ɔ, un kplɔ́n lee è nɔ kun glelɛmɔ ɖé gbɔn é, bɔ glelilɛ sín wlɛnwín taji ɖevo lɛ lɛ́ má mì.

Un mɔ tɔ́ ce sín winnyawinnya mɛ ǎ. Xwè 56 wɛ é ɖó hwenu e è jì mì é; bɔ nɔ ce ɖó xwè 35. Nǔ ɖò mɔ̌ có, tɔ́ ce nyí mɛ céwúncéwún, ɖò agbaza mɛ, bo ɖó hlɔnhlɔn bo yí wǎn nú azɔ̌syɛnsyɛnwiwa, lobo kplɔ́n mǐ mɛ vǐ tɔn lɛ bǐ ɖɔ azɔ̌syɛnsyɛnwiwa xɔ akwɛ tawun. É ɖó akwɛ gègě gbeɖé ǎ, amɔ̌, é tɛ́n kpɔ́n bɔ mǐ ɖó xɔ ɖò ta, nɔ mɔ awu dó, bo nɔ mɔ nùɖuɖu, é lɛ́ ɖò finɛ nú mǐ hwebǐnu. Xwè 93 wɛ é ɖó bo kú. Bɔ nɔ ce ɖó xwè 86 bo kú. Ye mɛ ɖebǔ sɛ̀n Jehovah ǎ. Ðò nɔví ce lɛ mɛ ɔ, nɔví sunnu ce ɖokpo wà mɛxo agun tɔn sín azɔ̌ sín hwenu e è sɔ́ tuto enɛ ɖ’ayǐ ɖò bǐbɛ̌mɛ 1970 jɛ 1979 tɔn é.

YƆKPƆVU MƐ CE

Sinsɛnnɔ akowunká wɛ nú nɔ ce. É nɔ kplá mǐ yì sinsɛn Baptiste tɔn ɖò Aklunɔzángbe lɛ bǐ. Xwè 12 wɛ un ɖó bo sè Atɔnɖobǔ sín xó azɔn nukɔntɔn ɔ. É kpaca mì bɔ un kanbyɔ nɔ ce ɖɔ: “Nɛ̌ Jezu ka sixu nyí Vǐ ɔ bo lɛ́ nyí Tɔ́ ɔ ɖò hwe ɖokpo ɔ nu gbɔn? Un flín xósin tɔn: “Vǐ ce, nùbudo wɛ. Mǐ sixu mɔ nukúnnú jɛ mɛ ǎ.” Nùbudo wɛ é ka nyí nú mì nugbǒ. Amɔ̌, hwenu e un ɖó xwè 14 é ɔ, un bló baptɛm ɖò tɔsisa xá ɔ mɛ tɔn ɖé mɛ; è nylɔ́ mì dó tɔ́ ɔ mɛ azɔn atɔn, b’ɛ nyí wuntun Atɔnɖobǔ tɔn!

Hwenu e un ɖò wemaxɔmɛ linsinmɛ tɔn é ɔ, xɔ́ntɔn ce ɖokpo nɔ nyì akpotokwín dó mɔ akwɛ, bo huzu linlin nú mì ɖɔ nyì lɔ ni kplɔ́n. Enɛ wu ɔ, un jɛ kpinkplɔn jí, bo na nyikɔ bo na nɔ gbɛ̌ta akpotokwín nyinyi tɔn e nɔ nyí Golden Gloves é mɛ. É má mì sɔmɔ̌ ǎ, bɔ ee un nɔ mɛ nú táan kpɛɖé gudo é ɔ, un jó dó. Nukɔnmɛ ɔ, è yí mì dó Ahwankpá États-Unis tɔn mɛ, bo wá sɛ́ mì dó Allemagne. Hwenu e un ɖò finɛ é ɔ, gǎn ce lɛ sɛ́ mì dó fí e è nɔ kplɔ́n azɔ̌ gǎnbɔdogǎnwu lɛ ɖè é, ɖó ye lin ɖɔ un ɖó nǔwukpikpé jɔwamɔ tɔn ɖé lɛ bo na nɔ mɛ nu. Ye jló ɖɔ má sɔ́ ahwanzɔ́ dó ɖó azɔ̌ ce. É jló mì ɖebǔ ɖɔ má nɔ ahwanzɔ́ mɛ ǎ, enɛ wu ɔ, ee un fó xwè wè e un ɖó na w’azɔ̌ na é ɔ, kpodo yɛ̌yi kpo ɔ, ye ɖè mì sín azɔ̌ ɔ mɛ ɖò 1956. É sɔ́ lín ǎ bɔ un byɔ ahwankpá e gbɔn vo tawun é ɖé mɛ.

GBƐ̀ YƆYƆ̌ ÐÉ BƐ́

Kaka jɛ finɛ ɖò gbɛzán ce mɛ ɔ, un kplɔ́n bo na nyí asúká ɖó bǎ ɖé mɛ. Lee sunnu ɖé ɖó na cí bɔ è nɔ mɔ ɖò fímu lɛ alǒ xá mɛtɔn mɛ é wà nǔ dó wǔ yè tawun. Linlin ce wɛ nyí ɖɔ wɛnjlatɔ́ lɛ kún nyí sunnu ganji ó. Amɔ̌, un jɛ nùɖé lɛ kplɔ́n jí bɔ é wá huzu gbɛzán ce. Gbè ɖokpo ɔ, un ɖò mɔ̌to vɔvɔ e un ɖó é kun wɛ gbɔn toxo ɔ mɛ bɔ nyɔnu wè sɔ́ alɔ nú mì. Un tuùn ye, nya e da dada ce mɛxo ɔ é sín nɔví nyɔnu kpɛví lɛ wɛ. Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn wɛ ye nyí. Un ko yí Atɔxwɛ kpo Réveillez-vous! kpo ɖò así yetɔn ɖ’ayǐ, amɔ̌, un nɔ mɔ ɖò kpaà mɛ ɖɔ Atɔxwɛ lɛ gɔ́ngɔ́n dín ɖò nukún ce mɛ. Amɔ̌ dìn tɔn ɔ, ye ylɔ mì ɖɔ nyì ni wá Oplọn Agunwe tɛnmɛ, kplé klewun ɖé wɛ bɔ è nɔ bló dó kplɔ́n Biblu, bo ɖɔ xó ɖó kpɔ́, bɔ è nɔ bló ɖò xwé yetɔn gbè. Un ɖɔ nú ye ɖɔ un na lin nǔ kpɔ́n d’eji. “A d’akpá tɔn nú mǐ à? wɛ ɖyɔvǐ lɛ ko nǔ yɛ́ɛ bo kanbyɔ mì. Un ɖɔ: “Un d’akpá tɔn.”

Akpá enɛ e un dó é vɛ́ nú mì kpɛɖé, amɔ̌, un mɔ ɖɔ un kún sixu gɔn ó. Enɛ wu ɔ, zǎn enɛ mɛ ɔ un yì. Nǔwiwa yɔkpɔvu lɛ tɔn jiwǔ nú mì tawun. Un sixu ɖi ǎ, ye tuùn nǔ gègě dó Biblu wu! Un yì amísa ɖò Aklunɔzángbe enɛ lɛ bǐ xá nɔ ce có, nukúnnúmɔjɛnǔmɛ kpɛɖé jɛn un ɖó dó Biblu wu. Dìn ɔ, un kanɖeji bo na kplɔ́n nǔ gɔ́ na. Un yí gbè nú Biblu kplɔnkplɔn ɖé. Un kplɔ́n jɛ nukɔn ɖɔ nyikɔ Mawu Nǔbǐwukpétɔ́ ɔ tɔn nɔ nyí Jehovah. Xwè ɖé lɛ ɖíe ɔ, un kàn nǔ byɔ nɔ ce dó Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ wu, bɔ é ɖɔ nú mì kpowun ɖɔ, “Ye nɔ sɛ̀n nya mɛxomɔ e è nɔ ylɔ ɖɔ Jehovah é.” Amɔ̌ dìn ɔ, un mɔ ɖɔ nukún ce lɛ ɖò hunhun wɛ!

Un yawu yì nukɔn, ɖó un tuùn ɖɔ un mɔ nugbǒ ɔ. Ee un yì kplé nukɔn nukɔntɔn enɛ b’ɛ bló sun tɛnnɛ gudo é ɔ, un bló baptɛm ɖò mars 1957. Linlin e un ɖó dó gbɛ̀ wu é huzu. Enyi un lin tamɛ dó linlin xóxó e un nɔ ɖó dó nǔ e sunnu nyínyí nyí é wu ɔ, é nɔ víví nú mì ɖɔ nǔ e sunnu jɔ sunnu nyí bɔ Biblu ɖɔ é ɔ, un kplɔ́n. Jezu ɔ, gbɛtɔ́ maɖóblɔ̌ wɛ. É ɖó hlɔnhlɔn ɖò agbaza mɛ, bɔ enɛ sixu zɔ́n bɔ è na jlɛ́ sunnu asúká ɖebǔ dó wǔ tɔn ǎ. Amɔ̌, é xò hun ǎ, é nyɔ́ wà ɔ, é ‘tin bɔ è tafu i’ lee è ko ɖɔ ɖ’ayǐ gbɔn é. (Eza. 53:2, 7) Un kplɔ́n ɖɔ ahwanvu Jezu tɔn nugbǒ ɖé ɔ, “mɛ bǐ wɛ é ɖó na dɔn dó wǔ.”​—2 Tim. 2:24.

Un bɛ́ gbexosin-alijitɔ́zɔ́ ɖò xwè e bɔ d’ewu é mɛ ɖò 1958. Amɔ̌, é sɔ́ lín ǎ bɔ un ɖó te nú táan ɖé. Etɛwu? Un wá gbeta ɔ kɔn bo na da Gloria, é nyí ɖokpo ɖò ɖyɔvǐ ɖěɖee ylɔ mì wá Oplọn Agunwe ɔ tɛnmɛ é mɛ! Gbeta enɛ e kɔn un wá é vɛ́ nú mì kpɔ́n gbeɖé ǎ. Jɛ̌ xɔ akwɛ ɖé wɛ Gloria nyí hwenu e un da ɛ é, bo lɛ́ nyí jɛ̌ xɔ akwɛ ɖé égbé. Nú nyɛ ɔ, é xɔ akwɛ hú diamáa ee xɔ akwɛ hú bǐ é, bɔ é víví nú mì tawun ɖɔ un da ɛ. Mi nú é ni ɖɔ xó kpɛɖé dó éɖesunɔ wu nú mi:

“Un nyí ɖokpo ɖò vǐ 17 e mɛ ce lɛ jì é mɛ. Nɔ ce nyí Kúnnuɖetɔ́ gbejinɔtɔ́ ɖé. É kú hwenu e un ɖó xwè 14 é. Hwenɛnu wɛ tɔ́ ce jɛ nǔ kplɔ́n jí. Ðó nɔ ce kú wutu ɔ, tɔ́ ce bló tuto ɖé xá gǎn wemaxɔmɛ ɔ tɔn. Dada ce ɖò xɔ gudo tɔn ɔ mɛ ɖò wemaxɔmɛ linsinmɛ tɔn hwenɛnu, bɔ tɔ́ ce kanbyɔ gǎn ɔ ɖɔ é kpo nyì kpo sixu nɔ wá wemaxɔmɛ ɖò azǎn vovo jí à jí. Mɔ̌ wiwa na zɔ́n bɔ ɖokpo ɖò mǐ mɛ na ɖò xwégbe bo na kpé nukún dó nɔví mǐtɔn kpɛví lɛ wu, bɔ nùɖuɖu gbada tɔn na ko sɔgbe cobɔ tɔ́ mǐtɔn na gosin azɔ̌mɛ bo wá. Gǎn wemaxɔmɛ ɔ tɔn yí gbè bɔ mǐ xwedó tuto enɛ kaka jɛ hwenu e dada ce yí kúnnuɖewema tɔn é. Xwédo Kúnnuɖetɔ́ lɛ tɔn wè nɔ kplɔ́n Biblu xá mǐ, bɔ mǐ mɛ 11 ɖò vǐ lɛ mɛ huzu Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn. Winnya nɔ hu mì có, un ka nɔ ɖu vivǐ kúnnuɖegbe yiyi tɔn. Sam d’alɔ mì bɔ un ɖí xwi xá ɖò xwè lɛ gblamɛ.”

Gloria kpo nyì kpo wlí alɔ ɖò février 1959. Mǐ ɖu vivǐ gbexosin-alijitɔ́zɔ́ wiwa tɔn ɖó kpɔ́. Ðò sun juillet tɔn mɛ ɖò xwè enɛ mɛ ɔ, mǐ d’alɔ wema mɛ bo na wà sinsɛnzɔ́ ɖò Betɛli, ɖó mǐ jló tawun bo na wà sinsɛnzɔ́ ɖò hɔnkàn gbɛ̀ ɔ tɔn mǐtɔn wutu. Nɔví sunnu vívɛ́ Simon Kraker kàn xó byɔ mǐ. É ɖɔ nú mǐ ɖɔ Betɛli kún ko ɖò asú kpo asì kpo lɛ yí wɛ ó. Jlǒ e mǐ ɖó bo na wà sinsɛnzɔ́ ɖò Betɛli é bú dó mǐ gbeɖé ǎ, amɔ̌, é lín hwɛ̌ cobɔ nǔ wá nyí mɔ̌!

Mǐ wlan wema sɛ́dó hɔnkàn gbɛ̀ ɔ tɔn mǐtɔn, bo byɔ ɖɔ è ni sɛ́ mǐ dó fí e hudo sukpɔ́ ɖè é. Fí ɖokpo géé sín ali jɛn hun nú mǐ, é wɛ nyí Pine Bluff ɖò Arkansas. Ðò hwe enɛ lɛ nu ɔ, agun wè wɛ ɖò Pine Bluff, ɖokpo nyí yovó lɛ tɔn, bɔ ɖokpo nyí mɛwi lɛ tɔn. È sɛ́ mǐ dó mɛwi lɛ sín agun e mɛ wɛnjlatɔ́ 14 géé ɖè é.

XWI ÐÍÐÍ XÁ MƐ ÐIÐE ÐÓ VO KPO AKƆ CYANCYAN KPO

A sixu kàn nǔ e wu mɛ ɖiɖe ɖó vo lɛ́ ɖò agun Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ tɔn mɛ é byɔ. Xósin ɔ kpowun wɛ nyí ɖɔ ɖěwagbɛn ɖè ɖò hwenɛnu ǎ. Sɛ́n ɖé lɛ ɖò ayǐ bo nɔ sɔ́ sinmɛ agbaza tɔn vovo na kplé ɖó kpɔ́ dó mɔ sɛ́ngbigba, gɔ́ na ɔ, dakaxixo sín adǎn gblɔ́n nú mɛ lɛ́ sukpɔ́ tawun. Ðò fí gègě ɔ, nɔví lɛ sín hwɛ jɔ bɔ ye na ɖi xɛsi ɖɔ enyi sinmɛ agbaza tɔn vovo kplé ɖó kpɔ́ bo na sɛ̀n Mawu ɔ, è na hɛn Kpléxɔ Axɔsuɖuto ɔ tɔn yetɔn gblé. Nǔ mɔhun lɛ ko jɛ. Enyi kúnnuɖetɔ́ mɛwi ɖé ɖò wɛn jla wɛ sín hɔn ɖé kɔn jɛ hɔn ɖé kɔn ɖò yovó lɛ sín xá mɛ ɔ, ye na wlí i bo sixu xò è. Enɛ wu ɔ, nú mǐ na kpó ɖò wɛn ɔ jla wɛ ɔ, mǐ nɔ setónú nú sɛ́n lɛ, bo nɔ ɖó nukún ɖɔ nǔ lɛ na wá huzu dó ɖagbe jí.

Mǐ nɔ mɔ wuvɛ̌ ɖé lɛ ɖò sinsɛnzɔ́ mǐtɔn mɛ. Enyi mǐ ɖò azɔ̌ wà wɛ ɖò fí e è ɖè nú mɛwi lɛ é ɔ, mǐ nɔ tuùn ǎ hweɖelɛnu bo nɔ xúxú hɔn nú yovó lɛ. Mǐ ɖó na yawu tuùn nǔ e mǐ na wà é, mǐ ɖó na tɛ́n kpɔ́n bo xwlé wɛn ɔ mɛ klewun, alǒ yí gbè ɖɔ nǔ wɛ mǐ wà nyì dò bo ɖido. Ðò fí ɖé lɛ ɔ, lee nǔ lɛ ɖè gbɔn ɖò hwenɛnu é nɛ.

É ɖò wɛn ɖɔ mǐ ɖó na w’azɔ̌ syɛnsyɛn bo kpé nukún dó mǐɖée wu, bo mɔ tɛn dó wà gbexosin-alijitɔ́zɔ́ mǐtɔn. Azɔ̌ e mǐ nɔ wà lɛ é gègě ɔ, akwɛ e è nɔ sú mǐ ɖò kéze ɖokpo mɛ é nɔ hwɛ́n nǔ kaka ɖé ǎ. Gloria nɔ wà xɔmɛjlaɖózɔ́ nú mɛɖé lɛ. È yí gbè ɖò fí lɛ ɖokpo bɔ un sixu nɔ d’alɔ ɛ bonu táan e é nɔ zán ɖ’ayǐ é ɔ, mǐ zán wevlɔɖó tɔn ɔ azɔ̌ ɔ na fó. Ye nɔ na mǐ hwemɛ núɖuɖu ɖé, bɔ nyì kpo Gloria kpo nɔ ɖu cobo nɔ yì xwé. Ðò aklunɔzán gbla lɛ bǐ mɛ ɔ, Gloria nɔ li avɔ nú xwédo ɖé. Nyɛ nɔ kpé nukún dó jikpá wu, súnsún flɛtɛli, bo nɔ kpé nukún dó azɔ̌ klewun klewun ɖevo lɛ wu. Ðò yovó lɛ ɖokpo xwé ɔ, mǐ nɔ súnsún flɛtɛli lɛ, Gloria nɔ súnsún ɖò xɔ mɛ, bɔ nyɛ nɔ súnsún ɖò kɔxo. Mǐ nɔ bló nú kézezán ɔ bǐ, enɛ wu ɔ, ye nɔ na mǐ hwemɛ núɖuɖu. Gloria nɔ ɖu nǔ ɖò xɔ ɔ mɛ ɖò vo nú xwédo ɔ, bɔ nyɛ nɔ ɖu nǔ ɖò kɔ́xo ɖò fí e è nɔ gán mɔ̌to ɖó é. É nɔ ɖɔ nùɖé nú mì ǎ. Nùɖuɖu ɖagbe tawun ɖé wɛ mǐ nɔ ɖu. Xwédo ɔ nyɔ́ xomɛ; ye nɔ wà nǔ bo nɔ lin nǔ gbɔn mɔ̌ kpowun wɛ. Un flín hwenu e un nɔte ɖò sánsinsatɛn gbè ɖokpo é. Ee mǐ jɛ sánsin dó mɔ̌to mǐtɔn mɛ kpé gudo é ɔ, un kanbyɔ mɛ e sà nǔ nú mǐ é ɖɔ Gloria sixu zán afɔɖayǐtɛn ɔ à jí. É nyla nukúnmɛ bo kpɔ́n mì lobo ɖɔ, “È sú.”

XOMƐNYÍNYƆ́ NÚWIWA MANAWƆN LƐ

Ðò alɔ ɖevo mɛ ɔ, mǐ zán hwenu jiwǔ lɛ xá nɔví mǐtɔn lɛ, gɔ́ na ɔ, mǐ yí wǎn nú sinsɛnzɔ́ mǐtɔn! Hwenu e mǐ wá Pine Bluff tlolo é ɔ, mǐ yì nɔ nɔví e wà azɔ̌ e mɛ e nyí titoblonúnǔtɔ́ kplékplé mɛxo lɛ tɔn tɔn ɖé nɔ wà ɖò égbé é ɖé gɔ́n. Asì tɔn nyí Klisanwun hwenɛnu ǎ, bɔ Gloria jɛ Biblu kplɔ́n xá ɛ jí. Ðò táan ɖokpo ɔ mɛ ɔ, un jɛ Biblu kplɔ́n xá vǐ nyɔnu yetɔn kpo asú tɔn kpo jí. Nɔ ɔ kpo vǐ ɔ kpo bǐ wá gbeta ɔ kɔn bo na sɛ̀n Jehovah bo bló baptɛm.

Mǐ ɖó xɔ́ntɔn vívɛ́ lɛ ɖò agun e mɛ yovó lɛ ɖè é. Ye nɔ ylɔ mǐ nú gbadanu núɖuɖu, amɔ̌, ye ɖó na bló mɔ̌ ɖò zinflu mɛ. Ku Klux Klan (KKK) nyí tutoblonunu ɖé bo nɔ sɔ́ akɔ cyancyan kpo dakaxixo kpo sù, bo ɖò nǔ gbà wɛ tawun hwenɛnu. Un flín ɖɔ un mɔ nya ɖé b’ɛ junjɔn hɔn tɔn nukɔn ɖò zǎn e mɛ è ɖò mɛkúkú lɛ xwè ɖu wɛ é gbè ɖokpo b’ɛ gó bo dó awu wewé, lobo dɔn awu ɔ sín aza cyɔn ta lee KKK lɛ nɔ bló gbɔn é. Nǔ mɔhun lɛ ka zɔ́n bonu nɔví lɛ gɔn xomɛ nyɔ́ ǎ. Ðò aluùn mɛ gbè ɖokpo ɔ, mǐ ɖó hudo akwɛ tɔn bo na dó hǔn yì kpléɖókpɔ́ ɖaxó ɖé, bɔ nɔví sunnu ɖé yí gbè bo na xɔ mɔ̌to mǐtɔn, bonu mǐ ni dó sixu mɔ akwɛ bo yì. Sun ɖokpo gudo ɖò gbè ɖokpo ɔ, nǔ cikɔ nú mǐ hwenu e mǐ ko ɖi zɔnlin sín hɔn ɖé kɔn jɛ hɔn ɖé kɔn, bo kplɔ́n Biblu xá mɛ lɛ ɖò hwesivɔ mɛ gudo é. Hwenu e mǐ wá xwégbe é ɔ, nùɖé ko ɖò te kpɔ́n mǐ. Mǐ mɔ bɔ è gán mɔ̌to mǐtɔn ɖó xwé ɔ nukɔn! Nùwlanwlan ɖé ɖò wěkpɛ́n mɔ̌to ɔ tɔn nukɔn, bo ɖɔ: “Mǐ vɔ́ mɔ̌to mitɔn na mi. Nɔví mitɔn.”

Xomɛnyínyɔ́ núwiwa ɖevo lɛ́ jiwǔ ɖò nukún ce mɛ tawun. Ðò 1962 ɔ, è ylɔ mì ɖɔ má wá Wemaxɔmɛ Sinsɛnzɔ́ Axɔsuɖuto ɔ tɔn ɖò South Lansing ɖò New York. È na sɔ́ sun ɖokpo blebu dó kplɔ́n nǔ mɛ ɖěɖee nyí nukúnkpénuwutɔ́ agun tɔn, lɛdo tɔn kpo agbegbe tɔn lɛ kpo é. Hwenu e un yí mɛylɔwema ɔ é ɔ, un ɖó azɔ̌ ǎ bɔ akwɛ lɛ́ hán mì. Amɔ̌, alokanxwé ɖé ɖò Pine Bluff bo ko ɖɔ xó xá mì dó azɔ̌ ɖé wu. Nú ye yí mì ɔ, nyɛ wɛ na nyí mɛwi nukɔntɔn e w’azɔ̌ ɖò azɔ̌xwé enɛ é. Ye wá ɖɔ nú mì ɖɔ emi na yí mì dó azɔ̌xwé ɔ. Etɛ un ka na wà? Un ɖó akwɛ ɖě bo na dó hǔn yì New York ǎ. Un lin tamɛ tawun dó gbeyiyi nú azɔ̌ ɔ kpo wemaxɔmɛ yiyi ɔ gbigbɛ́ kpo wu. Nugbǒ ɔ, un ko ɖò gbesisɔmɛ bo na wlan wema bo na gbɛ́ ylɔ̌ e è ylɔ mì é, hwenu e nǔ e un ma na wɔn gbeɖé ǎ é ɖé jɛ é.

Nɔví nyɔnu e asú tɔn ma nyí Klisanwun ǎ é ɖé ɖò agun mǐtɔn mɛ, bo xúxú hɔn mǐtɔn zǎnzǎn tɛɛn gbè ɖokpo bo sɔ́ wemakpo ɖé nú mì. Akwɛ gɔ́ mɛ. É kpo vǐ tɔn lɛ gègě kpo nɔ fɔ́n zǎnzǎn tɛɛn lɛ bǐ, bo nɔ yì gle lɛ kpo avɔkangbo lɛ kpo mɛ, bo nɔ xwà nǔ bo na dó sixu xò akwɛ gègě kplé bonu má yì New York. Nɔví nyɔnu ɔ ɖɔ: “Yì wemaxɔmɛ ɔ, bo kplɔ́n nǔ gègě lee a kpéwú gbɔn é, bo lɛkɔ wá kplɔ́n mǐ!” Nukɔnmɛ ɔ, un kanbyɔ alokanxwé ɔ ɖɔ un sixu jɛ azɔ̌ wà jí ɖò finɛ aklunɔzán gblamɛ atɔ́ɔ́n gudo à jí. Ye gbɛ́ gbídígbídí bo ɖɔ: “Eǒ!” Amɔ̌, é ɖɔ nùɖé nú mì ǎ. Un ko wá gbeta ce kɔn. É víví nú mì ɖɔ un kún dó ta azɔ̌ enɛ mɛ ó!

Lee Gloria flín hwenu e mǐ zán ɖò Pine Bluff gbɔn é ɖíe: “Un yí wǎn nú fí e mǐ ɖekúnnu ɖè é! Mɛ 15 jɛ 20 wɛ un nɔ kplɔ́n Biblu xá. Enɛ wu ɔ, mǐ nɔ ɖekúnnu sín xwé ɖé gbè jɛ xwé ɖé gbè zǎnzǎn lɛ, bɔ enɛ gudo ɔ, mǐ nɔ kplɔ́n Biblu xá mɛ lɛ ɖò kézezán e kpò é mɛ; hweɖelɛnu ɔ, mǐ nɔ ɖ’ewu kaka bɔ gan 11 zǎnmɛ tɔn nɔ xò. Sinsɛnzɔ́ ɔ víví tawun. É na jló mì ɖɔ má nɔ azɔ̌ elɔ mɛ. Un tlɛ ko ɖɔ ɖɔ é kún jló mì nú má ɖyɔ azɔ̌ ce, bo byɔ nukúnkpénuwutɔ́zɔ́ mɛ ó; amɔ̌, nǔ ɖevo wɛ ɖò Jehovah sín ayi mɛ.” É ka wà nǔ sɔgbe xá nugbǒ.

TOMƐYIYIZƆ́ Ɔ

Hwenu e mǐ ɖò gbexosin-alijitɔ́zɔ́ wà wɛ ɖò Pine Bluff é ɔ, mǐ d’alɔ wema mɛ bo na huzu gbexosin-alijitɔ́ titewungbe. Mǐ ɖó nukún tawun, ɖó nukúnkpénuwutɔ́ agbegbe tɔn mǐtɔn jló ɖɔ mǐ ni d’alɔ ɖò agun ɖé mɛ ɖò Texas, gbexosin-alijitɔ́ titewungbe wɛ é ka ba ɖɔ mǐ ni nyí ɖò finɛ. Huzuhuzu mɔhun dɔn mǐ tawun. Enɛ wu ɔ, mǐ nɔte, bo nɔte, bo ɖò nukún ɖó wɛ ɖɔ Gbɛ̌ na na mǐ xósin ɖé, amɔ̌, vɔtɔ́ jɛn mǐ nɔ wá mɔ wemagbáví mǐtɔn ɖè. Nukɔnmɛ ɔ, mǐ wá mɔ wema-sɛ́dó-mɛ ɖé gbè ɖokpo. È sɔ́ azɔ̌ d’así nú mǐ bɔ mǐ na bɛ́ tomɛyiyizɔ́ ɔ. Janvier 1965 wɛ. Nɔví Leon Weaver, ee nyí titoblonúnǔtɔ́ Wěɖegbɛ́ Alaxɔ États-Unis tɔn tɔn dìn é wɛ è sɔ́ azɔ̌ d’así na, b’ɛ na nyí nukúnkpénuwutɔ́ lɛdo tɔn ɖò hwe ɖokpo ɔ nu xá mì.

Xɛsi ɖi mì dó nukúnkpénuwutɔ́ lɛdo tɔn nyínyí wu. Xwè ɖokpo mɔ̌ alǒ táan kpɛɖé jɛ nukɔn nú nukúnkpénuwutɔ́ huzuhuzu ce ɔ, nukúnkpénuwutɔ́ agbegbe tɔn James A. Thompson, Jr. kpɔ́n ɖɔ un ka jɛxa bo na wà azɔ̌ ɔ à jí. É sɔ́ xomɛnyínyɔ́ dó xlɛ́ mì fí ɖěɖee un sixu bló huzuhuzu ɖè lɛ é, bo kɛnu dó nǔwukpikpé ɖěɖee nukúnkpénuwutɔ́ lɛdo tɔn ɖagbe ɖé ɖó na ɖó lɛ é wu. Un ko ɖò nukúnkpénuwutɔ́zɔ́ ɔ mɛ nú táan klewun ɖé cobo wá mɔ ɖɔ un ɖó hudo wěɖexámɛ enɛ tɔn. Ee è sɔ́ azɔ̌ d’así nú mì gudo é ɔ, Nɔví Thompson wɛ nyí nukúnkpénuwutɔ́ agbegbe tɔn nukɔntɔn e un wà azɔ̌ xá é. Un kplɔ́n nǔ gègě ɖò nɔví sunnu gbejinɔtɔ́ enɛ gɔ́n.

Ðò hwenɛnu ɔ, è nɔ kplɔ́n azɔ̌ klewun ɖé nukúnkpénuwutɔ́ lɛdo tɔn lɛ. Un zán aklunɔzán gblamɛ ɖokpo bo kpɔ́n nukúnkpénuwutɔ́ lɛdo tɔn ɖé hwenu e é ɖò agun ɖé ba kpɔ́n wɛ é. Enɛ gudo ɔ, é lɔ zán aklunɔzán gblamɛ e bɔ d’ewu é, bo kpɔ́n mì hwenu e un ɖò agun ɖevo ba kpɔ́n wɛ é. É ɖè wě xá mì, bo xlɛ́ ali mì. Amɔ̌ enɛ gudo ɔ, mǐɖesunɔ bɛ́ azɔ̌. Un flín ɖɔ un ɖɔ nú Gloria ɖɔ: “É na jó mǐ dó nugbǒ wɛ à?” Amɔ̌, un wá ɖó ayi nǔ taji ɖé wu. Nɔví sunnu ɖagbe e sixu d’alɔ mɛ lɛ é ɖò finɛ tɛgbɛ, è ni vɛ́ ko jó ye dó kpowun nú ye ni d’alɔ mɛ wɛ nyí xó ɔ. Alɔ e nɔví sunnu J. R. Brown ee wá nyí nukúnkpénuwutɔ́ tomɛyitɔ́ ɖé é, kpo ee Fred Rusk ee nyí hagbɛ̌ xwédo Betɛli tɔn tɔn ɖé é dó mì é kpo kpó ɖò nukún ce mɛ sù wɛ kaka jɛ égbé.

Akɔ cyancyan gbakpé tawun ɖò hwenɛnu. É sù gbè ɖokpo bɔ KKK lɛ ɖò zɔnlin ɖi wɛ ɖò toxo e mǐ ba kpɔ́n é ɖé mɛ ɖò Tennessee. Un flín hweɖevonu e gbɛ̌ta kúnnuɖegbe tɔn ɖé nɔte ɖò nùbaɖutɛn ɖé bá ɖu hwemɛ núɖuɖu é. Un xwè afɔɖayǐtɛn sunnu lɛ tɔn, bo ɖ’ayi wu ɖɔ nya e kwiji tawun bo ɖè nǔ dó wutu, bo cí yovó e ɖò akɔ cyancyan gbɛ́ta ɖé mɛ é ɖɔhun é ɖé site bo jɛ gudo ce. Amɔ̌, nɔví sunnu yovó e d’agba tawun hú nyɛ, alǒ nùxɔtɔ́ kwijikwiji ɔ é lɔ byɔ afɔɖayǐtɛn ɔ, hwenu e mǐdɛɛ lɛ ko byɔ mɛ gudo é. É kanbyɔ mì ɖɔ: “Nǔ bǐ ɖò yiyi wɛ ganji sín, Nɔví Herd?” Nùxɔtɔ́ ɔ sɔ́ zán afɔɖayǐtɛn ɔ ǎ bo yawu tɔ́n sín finɛ. Ðò xwè lɛ gblamɛ ɔ, un mɔ ɖɔ akɔ cyancyan ɔ, é kún nyí sinmɛ agbaza tɔn e mɛɖé ɖó é wu wɛ é nɔ sín tawun ó; loɔ, hwɛhuhu wu wɛ é nɔ sín; hwɛhuhu Adamu tɔn wà nǔ dó mǐ bǐ wu. Un lɛ́ kplɔ́n ɖɔ enyi nɔví ɖé na bo ɖó sinmɛ agbaza tɔn alɔkpa ɖebǔ ɔ, nɔví jɛn é nyí, bɔ enyi é byɔ ɖó mɔ̌ ɔ, é na kú dó ta mɛtɔn mɛ.

VIVƆNU E NYƆ́ TAWUN É ÐÉ

Xwè 33 wɛ mǐ bló ɖò tomɛyiyizɔ́ ɔ mɛ. Un mɔ nyɔna gègě kpo nǔ e nɔ dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ lɛ é gègě kpo ɖò xwè enɛ lɛ vlamɛ. Amɔ̌, ajɔ ɖevo lɛ́ ɖò ali jí bo ja. Ðò août 1997 ɔ, dlɔ̌ e mǐ kú nú xwè gègě é huzu dlɔ̌ aɖi. È ylɔ mǐ ɖɔ mǐ ni wá wà sinsɛnzɔ́ ɖò Betɛli États-Unis tɔn, mǐ d’alɔ wema mɛ na azɔn nukɔntɔn ɔ é ɔ, xwè 38 mɔ̌ ɖó wɛ é ɖè nɛ. Sun e bɔ d’ewu é mɛ ɔ, mǐ jɛ azɔ̌ wà jí ɖò Betɛli. Un vɛdo ɖɔ nɔví sunnu agbanɖotananɔ e ɖò Betɛli lɛ é jló ɖɔ má w’azɔ̌ nú táan ɖé kpowun wɛ sín, amɔ̌, nǔ lɛ sɔ́ wá yì gbɔn mɔ̌ ǎ.

Fí nukɔntɔn e è ɖè azɔ̌ nú mì dó é wɛ nyí Azɔ̌xɔsa Sinsɛnzɔ́ tɔn. Un kplɔ́n nǔ gègě ɖò finɛ. Nɔví sunnu e ɖò finɛ lɛ é ɖó na kpé nukún dó nǔ e ɖò taji, bo lɛ́ gɛ́dɛ́ bɔ kplékplé mɛxo lɛ tɔn kpo nukúnkpénuwutɔ́ lɛdo tɔn e ɖò tò ɔ mɛ lɛ é kpo kanbyɔ lɛ é gègě wu. Lee nɔví sunnu e kplɔ́n azɔ̌ mì lɛ é ɖó suúlu bo d’alɔ mì gbɔn é sù nukún ce mɛ tawun. É ɖò mɔ̌ có, un mɔ ɖɔ enyi è lɛ́ ɖè azɔ̌ nú mì dó finɛ dìn ɔ, un na cí mɛ e bɛ́ azɔ̌ yɔyɔ̌ é ɖɔhun.

Gloria kpo nyì kpo yí wǎn nú gbɛzán Betɛli tɔn. Hwebǐnu wɛ mǐ nɔ yawu fɔ́n zǎnzǎn lɛ, bɔ aca enɛ ka nɔ d’alɔ tawun ɖò Betɛli. Ðò xwè ɖokpo mɔ̌ gudo ɔ, un huzu alɔgɔtɔ́ Wěɖegbɛ́ Sinsɛnzɔ́ tɔn Hagbɛ̌ Alixlɛ́mɛtɔ́ Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ tɔn. Enɛ gudo ɖò 1999 ɔ, è sɔ́ azɔ̌ d’así nú mì bɔ un nyí ɖokpo ɖò Hagbɛ̌ Alixlɛ́mɛtɔ́ ɔ mɛ. Azɔ̌ enɛ kplɔ́n nǔ gègě mì, amɔ̌ taji bǐ ɔ wɛ nyí ɖɔ, é ɖò wɛn ɖɔ Jezu Klisu wɛ nyí gǎn nú agun Klisanwun tɔn, é nyí gbɛtɔ́ ɖebǔ ǎ.

Nú un kpɔ́n gudo sɛ́dó ɔ, lee nǔ cí nú gbeyiɖɔ Amɔsi é ɖɔhun wɛ nǔ nɔ cí nú mì kpɛɖé hweɖelɛnu. Jehovah ɖó ayi lɛngbɔnyitɔ́ yayǎ enɛ e nɔ wà azɔ̌ e táan tɔn nɔ wá wá, b’ɛ nyí nukúnkpikpe dó fígi wu é; fígi ɔ, nùɖuɖu ɖé wɛ bɔ è nɔ kpɔ́n dó mɔ nǔ e yatɔ́nɔ lɛ kɛɖɛ nɔ ɖu é. Mawu sɔ́ azɔ̌ d’así nú Amɔsi b’ɛ na nyí gbeyiɖɔ; é ɖò wɛn ɖɔ azɔ̌ e hɛn nyɔna gègě wá n’i ɖò gbigbɔ lixo é ɖé wɛ. (Am. 7:14, 15) Ðò ali ɖokpo ɔ nu ɔ, Jehovah ɖó ayi nyɛ mɛ e nyí glesi wamamɔnɔ ɖé sín vǐ é wu ɖò Liberty, Indiana, bo kɔn nyɔna gègě dó jǐ ce; nyɔna lɛ sukpɔ́ dín bɔ un tlɛ sixu ɖɔ bǐ ǎ! (Nùx. 10:22, nwt) Un mɔ tawun ɖɔ gbɛzán ce bɛ́ wǔɖéwúɖé ɖò agbaza lixo, amɔ̌, é fó kpo nyɔna gbigbɔ tɔn ɖaxó ee un ma tlɛ sixu lin gbeɖé ǎ lɛ é kpo!