Wɛnjlatɔ́ Axɔsuɖuto ɔ Tɔn lɛ Nɔ Jɛ Ahwan Yeɖée Jí Ðò Hwɛ Nukɔn

1, 2. (a) Etɛ sinsɛngán lɛ ka kpéwú bo wà nú Mawuxóɖiɖɔzɔ́ ɔ? Amɔ̌, nɛ̌ mɛsɛ́dó lɛ ka wà nǔ gbɔn? (b) Etɛwu mɛsɛ́dó lɛ ka gbɛ́ ɖɔ emi kún na setónú bo gɔn Mawuxó ɔ ɖɔ ó?

PANTEKOTU 33 H.M. tɔn gudo tlolo wɛ. È ɖó agun Klisanwun tɔn ayǐ ɖò Jeluzalɛmu é ɔ, aklunɔzán gbla yɔywɛ ɖé bló wɛ jɛn é ɖè. Satáan mɔ ɖɔ emi na yawu sú kún dó nú agun ɔ, é ma nyí mɔ̌ ǎ ɔ, é taa vun kàn. Satáan kàn ayixa ɖò ali ɖé nu bɔ sinsɛngán lɛ gbɛ́ Axɔsuɖuto jlajla sín azɔ̌ ɔ. É ɖò mɔ̌ có, mɛsɛ́dó lɛ jla wɛnɖagbe ɔ yì nukɔn kpo akɔnkpinkpan kpo bɔ sunnu kpo nyɔnu kpo gègě ‘ɖi nǔ nú Aklunɔ ɔ.’​—Mɛ. 4:18, 33; 5:14.

² Xomɛ lɛ́vɔ sìn gbeklanxamɛtɔ́ lɛ, bɔ dìn tɔn ɔ, ye wlí mɛsɛ́dó lɛ bǐ dó gankpa mɛ. É ɖò mɔ̌ có, ɖò zǎnmɛ ɔ, wɛnsagun Jehovah tɔn hun gankpa ɔ sín hɔn lɛ, bɔ ee ayǐ kɛ̀n é ɔ, mɛsɛ́dó lɛ jɛ wɛnɖagbe ɔ jla jí! È lɛ́vɔ wlí ye bo kplá ye yì toxóɖɔgbɛ́ e ɖɔ ɖɔ ye gbà gbeta e é ɖetɔ́n dó wɛnɖagbejijla ɔ wu é nukɔn. Mɛsɛ́dó lɛ ka ɖɔ kpo akɔnkpinkpan kpo ɖɔ: “È ɖó na setónú nú Mawu; é nyɔ́ hú è setónú nú gbɛtɔ́.” Xomɛ sìn toxóɖɔgbɛ́ ɔ kaka bɔ é jló na “hu” mɛsɛ́dó lɛ. Amɔ̌, ɖò hwenu vɛwǔ enɛ mɛ ɔ, sɛnkplɔnmɛtɔ́ ɖaxó sísíjɛxa Gamaliyɛli yí xó bo gb’akpá nú toxóɖɔgbɛ́ ɔ ɖɔ: “[Mi cɔ́ miɖée.] Mi ma sɔ́ kpɔ́n mɛ enɛ lɛ ɖě sín jɛ jí ó; mi jó ye dó nú ye yì.” Nǔkpacamɛ sín nǔ wɛ é nyí ɖɔ toxóɖɔgbɛ́ ɔ ɖótó wěɖexámɛ tɔn bo jó mɛsɛ́dó lɛ dó bɔ ye yì. Etɛ sunnu gbejinɔtɔ́ enɛ lɛ ka wà? Awakanmɛ kú ye ǎ, ye “nɔ gɔn Wɛnɖagbe e ɖɔ xó dó Jezu Klisu wu ɔ jla . . . ǎ.”​—Mɛ. 5:17-21, 27-42; Nùx. 21:1, 30.

3, 4. (a) Wlɛnwín tɛ Satáan ka zán nú hwenu gègě dó nya gbě togun Mawu tɔn tɔn? (b) Etɛ jí mǐ ka na ɖɔ xó dó ɖò xota elɔ kpo wè e bɔ d’ewu lɛ é kpo mɛ?

³ Azɔn nukɔntɔn ɔ nɛ gǎn lɛ klán gbè xá agun Klisanwun tɔn b’ɛ yì hwɛ nukɔn nɛ, é ka nyí azɔn gudo tɔn ɔ ǎ. (Mɛ. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Ðò azǎn mǐtɔn gbè ɔ, Satáan kpó ɖò gbeklanxamɛtɔ́ sinsɛn nugbǒ ɔ tɔn lɛ zán dó sísɛ́ gǎn lɛ wɛ bonu ye na gbɛ́ wɛnɖagbejijlazɔ́ mǐtɔn. Gbeklanxamɛtɔ́ lɛ nɔ dóhwɛ alɔkpa vovo lɛ togun Mawu tɔn. Ðokpo ɖò hwɛdómɛ enɛ lɛ mɛ wɛ nyí ɖɔ mǐ nyí todɔnfúnlɛ̌ntɔ́ lɛ. Ðevo wɛ nyí ɖɔ mǐ nyí gǔfɔndó-acɛkpikpajitɔ́ lɛ; atɔngɔ ɔ wɛ nyí ɖɔ mǐ nɔ sɔ́ Mawuxó ɔ dó w’ajɔ̌ na. Nɔví mǐtɔn lɛ yì hwɛ nukɔn hwenu e é jɛxa dó é bo ɖexlɛ́ ɖɔ hwɛdómɛ mɔhun lɛ nyí adingban. Etɛ mɛ hwɛɖiɖɔ enɛ lɛ ka tɔ́n kɔ dó? Nɛ̌ fí e è gbò hwɛ enɛ lɛ sɔ́ nyì ɖò xwè mɔkpan ɖíe lɛ é ka kàn hwiɖesunɔ mɛtún gbɔn égbé? Mi nú mǐ ni gbéjé hwɛɖiɖɔ enɛ lɛ ɖé lɛ kpɔ́n bo kpɔ́n ali e nu ye d’alɔ mǐ bɔ mǐ “jɛ ahwan Wɛnɖagbe ɔ jí, bo sɔ́ jinjɔn ayǐ, bɔ é lidǒ” ɖè é.​—Fili. 1:7.

⁴ Ðò wemata elɔ mɛ ɔ, mǐ na sɔ́ ayi ɖó lee mǐ ko jɛ ahwan acɛ e mǐ ɖó bo na vo bo jla wɛnɖagbe ɔ gbɔn é jí jí. Wemata wè e bɔ d’ewu lɛ é na ɖɔ xó dó ahwan e mǐ ko fun ɖò sɛ́n linu bo na ɖó wǔ zɔ nú gbɛ̀ ɔ lobo na zán gbɛ̀ sɔgbe xá nugbodòdó Axɔsuɖuto ɔ tɔn lɛ é ɖé lɛ jí.

Todɔnfúnlɛ̌ntɔ́ lɛ Alǒ Hun Jɛ Dó Axɔsuɖuto Mawu Tɔn Jí Tɔ́ Gbejinɔtɔ́ Lɛ?

5. Ðò ɖibla yì 1940 ɔ, etɛwu è ka wlí wɛnjlatɔ́ Axɔsuɖuto ɔ tɔn lɛ dó gan? Etɛ mɛ ɖěɖee ɖò nukún kpé dó tutoblonunu ɔ wu wɛ lɛ é ka mɔ ɖɔ emi na wà?

⁵ Ðibla yì 1940 ɔ, toxo kpo tokpɔn ɖěɖee ɖò États-Unis lɛ é kpo ba na hɛn Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ gannugánnú bonu ye na ɖó wema e na na gbè ye ɖò sɛ́n linu cobɔ ye na wà sinsɛnzɔ́ yetɔn é. Amɔ̌, nɔví mǐtɔn lɛ yí gbè ǎ. È sixu wá dɔn nǔ gbɔn wema mɔhun lɛ jí, ye ka lɛ́ ɖi nǔ ɖɔ acɛkpikpa ɖě kún ɖó acɛ bo na gbɛ́ gbè e Jezu ɖè nú Klisanwun lɛ ɖɔ ye ni jla wɛn Axɔsuɖuto ɔ tɔn é ó. (Mak. 13:10) Enɛ wu ɔ, è wlí wɛnjlatɔ́ Axɔsuɖuto ɔ tɔn kanweko mɔkpan dó gankpa mɛ. Mɛ ɖěɖee ɖò nukún kpé dó tutoblonunu ɔ wu wɛ lɛ é mɔ ɖɔ emi na ylɔ hwɛ. Ye lin ɖɔ emi na ɖexlɛ́ ɖɔ gbɛ̌ e acɛkpikpa ɔ gbɛ́ azɔ̌ Kúnnuɖetɔ́ lɛ tɔn é t’afɔ acɛ e ye ɖó ɖò sɛ́n linu bo na vo bo wà sinsɛnzɔ́ yetɔn é jí. Ðò 1938 ɔ, nùɖé jɛ bo zɔ́n bɔ è ɖɔ hwɛ nukúnɖeji ɖé. Etɛ ka jɛ?

6, 7. Etɛ ka jɛ dó xwédo Cantwell tɔn wu?

⁶ Taatagbe azǎn 26gɔ́ Lidosun 1938 tɔn gbè zǎnzǎn ɔ, Newton Cantwell e ɖó xwè 60 é, asì tɔn Esther kpo vǐ yetɔn lɛ (Henry, Russell, Jesse) kpo sɛ̀ tɛn yì toxo New Haven, Connecticut tɔn mɛ bo na jla wɛnɖagbe nú azǎn ɖokpo. Gbexosin-alijitɔ́ titewungbe tɔn atɔ́ɔ́n enɛ lɛ sɔ́ azǎn ɖokpo sín nǔ kɛɖɛ ǎ. Etɛwu? È ko wlí ye azɔn gègě kpɔ́n, enɛ wu ɔ ye mɔ ɖɔ è sixu lɛ́ wlí emi. Amɔ̌, linlin enɛ vɔ́da nú jlǒ e xwédo Cantwell tɔn ɖó bo na yì jla wɛn Axɔsuɖuto ɔ tɔn é ǎ. Ye zɔn mɔ̌to wè mɛ bo wá New Haven. Newton kun mɔ̌to xwédo ɔ tɔn e mɛ è bɛ́ wema junjɔn Biblu jí lɛ kpo glamafónu lɛ kpo dó é bɔ Henry xwè 22 mɛví ɔ kun mɔ̌to e ta funlɛ́ɛn ɖè é ɖé. Nugbǒ ɔ, ɖò ganxixo ɖé lɛ gudo ɔ, nǔ e ye lin é jɛ; kponɔ lɛ wlí ye.

⁷ Jɛ nukɔn hwɛ̌ ɔ, è wlí Russell e ɖó xwè 18 é, bɔ enɛ gudo ɔ, è wlí Newton kpo Esther kpo. Jesse xwè 16 mɛví ɔ ɖò zɔ bo mɔ bɔ kponɔ lɛ kplá mɛjitɔ́ tɔn lɛ kpo nɔví tɔn kpo ɖido. Henry ɖò wɛnɖagbe jla wɛ ɖò toxo ɔ sín awa ɖevo xwé, hǔn é wá kpò nú Jesse ee nyí yɔkpɔvu bǐ é ɖokpo nɛ. É ɖò mɔ̌ có, é sɔ́ glamafónu tɔn bo lɛ́ dlɛ́n kàn dó wɛnɖagbejijla ɔ nu. Mɛ e nɔ yì Katolika é wè yí gbè bɔ Jesse xò xóyidókanji Nɔví Rutherford tɔn e xota tɔn nyí “Kɛntɔ́ Lɛ” é nú ye. Amɔ̌, ee ye sè xóyidókanji ɔ é ɔ, xomɛ sìn ye bɔ ye jló na xò Jesse. É ka wlí ali tɔn dɛ̌dɛ̌ bo ɖido, amɔ̌, táan kpɛɖé gudo ɔ, kponɔ ɖé wá wlí i, bɔ elɔ yì tɔ́n ɖò ganmɛ. Kponɔ lɛ dóhwɛ Nɔví Nyɔnu Esther ǎ, loɔ, asú tɔn kpo vǐ yetɔn lɛ kpo wɛ ye dóhwɛ. É ɖò mɔ̌ có, è yí akwɛ ɖò ye sí bo ɖè ye tɔ́n sín ganmɛ gbè enɛ gbè.

8. Etɛwu hwɛɖɔxɔsa ɔ ka ɖó hwɛ nú Jesse Cantwell ɖɔ é nyí todɔnfúnlɛ̌ntɔ́ ɖé?

⁸ Sun yɔywɛ ɖé gudo (ɖò Zǒsun 1938 tɔn mɛ) ɔ, xwédo Cantwell tɔn yì tɔ́n ɖò hwɛɖɔxɔsa New Haven tɔn. È ɖó hwɛ nú Newton, Russell kpo Jesse kpo ɖɔ ye kún ɖó wema e na gbè ye é ó bo ka byɔ nùnina. Ye ylɔ hwɛ ɖò Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó Connecticut tɔn có, è ka ɖó hwɛ nú Jesse ɖɔ é nyí todɔnfúnlɛ̌ntɔ́. Etɛwu? Ðó nya wè e nɔ yì Katolika bo ɖótó xóyidókanji ɔ lɛ é yì jɛ hwɛ tɔn ɖò hwɛ nukɔn bo ɖɔ é zun sinsɛn emitɔn bo ba nùɖɔ́ emi. Bo na dó ɖexlɛ́ ɖɔ gbeta e kɔn hwɛɖɔxɔsa ɔ wá é kún sɔgbe ó ɔ, nɔví sunnu e ɖò nukún kpé dó tutoblonunu ɔ wu wɛ lɛ é ylɔ hwɛ ɖò Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó États-Unis tɔn, é wɛ nyí hwɛɖɔxɔsa ɖaxó bǐ ɔ.

9, 10. (a) Nɛ̌ Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó États-Unis tɔn ka gbò hwɛ ɔ b’ɛ kpa xwédo Cantwell tɔn gbɔn? (b) Nɛ̌ mǐ ka kpó ɖò hwɛ gbigbo enɛ sín lè ɖu wɛ gbɔn?

⁹ Bɛ́sín azǎn 29gɔ́ Xwèjísun 1940 tɔn gbè ɔ, hwɛɖɔtɔ́gán Charles E. Hughes kpo hwɛɖɔtɔ́ tantɔn ɖevo lɛ kpo ɖótó hwɛjijɔ e hwɛmɛɖemɛsíntɔ́ Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ tɔn Nɔví Hayden Covington fɔ tɛ́ lɛ é.a Hwenu e hwɛɖɔtɔ́ e sɔ́ afɔ Connecticut tɔn ɖó te é xwlé hwɛjijɔ ɖěɖee wu éyɛ mɔ ɖɔ Kúnnuɖetɔ́ lɛ nyí todɔnfúnlɛ̌ntɔ́ gudo é ɔ, hwɛɖɔtɔ́ lɛ ɖokpo kanbyɔ ɖɔ: “È na ɖɔ xó jɔ xó ɔ, wɛn e Klisu Jezu jla ɖò hwe éyɛ tɔn nu é ɔ, é ka nyɔ́ sè nú mɛ lɛ bǐ à?” Hwɛɖɔtɔ́gán ɔ yí gbè n’i bo ɖɔ: “Enyi un flín xó e Biblu ce ɖɔ é ganji ɔ, mɛ bǐ yí ǎ, lobɔ nǔ e jɛ dó Jezu wu ɖó wɛn enɛ jijla takún mɛ é ɔ, [Biblu ɔ] lɛ́ ɖɔ.” Dǒ nukún nǔ e ɖexlɛ́ wɛ xó enɛ ɖè é mɛ kpɔ́n! Ðò manywɛ mɛ ɔ, hwɛɖɔtɔ́gán ɔ xlɛ́ ɖɔ Kúnnuɖetɔ́ lɛ nɔte nú Jezu bɔ acɛkpikpa ɔ nɔte nú mɛ e wlí Jezu lɛ é. Ðò azǎn 20gɔ́ Nùxwásun 1940 tɔn gbè ɔ, Hwɛɖɔxɔsa ɔ sín hagbɛ̌ lɛ bǐ nɔ bǔ bo wá gbeta ɔ kɔn ɖɔ hwɛ ɔ kpa Kúnnuɖetɔ́ lɛ.

¹⁰ Etɛ ka nyí tinmɛ gbeta e kɔn Hwɛɖɔxɔsa ɔ wá é tɔn? Gbeta enɛ gbló ada nú acɛ e sinsɛn ɖó bo na vo bo sɛ̀n Mawu bɔ tò, tokpɔn alǒ acɛkpikpa dokɔ tɔn ɖebǔ ma sixu zán sɛ́n ɖě dó ɖó dogbó na ǎ é. Gɔ́ na ɔ, Hwɛɖɔxɔsa ɔ mɔ ɖɔ Jesse kún wà nùɖé bo na dó dɔn tò fún lɛ̌n ó. Enɛ wu ɔ, gbeta ɔ xlɛ́ céɖécéɖé ɖɔ Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ kún nyí hunnyahunnya dɔn dó tò mɛ tɔ́ ó. Ðuɖeji taji ɖé wɛ enɛ nyí nú Mawu sɛntɔ́ lɛ ɖò sɛ́n linu. Nɛ̌ mǐ ka kpó ɖò lè tɔn ɖu wɛ gbɔn? Mɛɖesínhwɛmɛtɔ́ e nyí Kúnnuɖetɔ́ ɖé é ɖɔ: “Acɛ e mǐ ɖó bo na vo bo sɛ̀n Mawu ma ɖi xɛsi ɖɔ è na gbɛ́ azɔ̌ mǐtɔn ɖò ali agɔ nu é zɔ́n bɔ mǐ mɛ Kúnnuɖetɔ́ lɛ nɔ má wɛn nukúnɖiɖo tɔn ɖé xá mɛ ɖevo ɖěɖee ɖò xá mǐtɔn mɛ lɛ é ɖò égbé.”

Gǔfɔndó-Acɛkpikpajitɔ́ lɛ Alǒ Wɛnjlatɔ́ Nugbǒ ɔ Tɔn Lɛ?

11. Etɛ nɔví mǐtɔn lɛ ka jla ɖò Canada? Etɛwu?

¹¹ Ðò avla 1940 kpo 1949 tɔn kpo mɛ ɔ, è klán gbè xá Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn e ɖò Canada lɛ é baɖabaɖa. Enɛ wu ɔ, bo na dó ɖexlɛ́ mɛ lɛ bǐ ɖɔ è xò acɛ e Kúnnuɖetɔ́ lɛ ɖó bo na vo bo sɛ̀n Mawu é yí ɔ, nɔví mǐtɔn lɛ sɔ́ azǎn 16 ɖó te bo má tlati ɖé ɖò 1946 bɔ xota tɔn nyí La haine ardente du Québec pour Dieu, pour Christ, et pour la liberté, est un sujet de honte pour tout le Canada. Tlati wexwɛ ɛnɛnɔ enɛ gbajɛ̌mɛ nú nukún e sinsɛngán lɛ ván dó nɔví mǐtɔn lɛ syɛnsyɛn é, alǎnnú e kponɔ lɛ wà ye wu é kpo adaka e gbɛtɔ́ lɛ xò ye wu ɖò tokpɔn Québec tɔn mɛ é kpo. Tlati ɔ ɖɔ: “È kpò ɖò Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ wlí dó gan wɛ ma xwedó sɛ́n.” “Ðò Grand Montréal ɔ, è ylɔ hwɛ 800 mɔ̌ kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ.”

12. (a) Nɛ̌ gbeklanxamɛtɔ́ lɛ ka wà nǔ gbɔn ɖó tlati mímá ɔ wu? (b) Hwɛ tɛ è ka dó nɔví mǐtɔn lɛ? (Lɛ̌ kpɔ́n tinmɛ e ɖò dò é.)

¹² Gǎnhɔnyitɔ́ Xɔsu Québec tɔn Maurice Duplessis e nɔ w’azɔ̌ alɔ ɖ’alɔ mɛ xá Yɛhwenɔgán Katolika Tɔn Villeneuve é fɔ́n gǔ dó Kúnnuɖetɔ́ lɛ jí gbɔn ahwan tíntɔ́n ye ma kú nǔblawu gblamɛ, ɖó tlati ɔ wu. Tlolo jɛn hwɛylɔylɔ e ko ɖò ayǐ ɖ’ayǐ é mɔhunkɔtɔn ɖokpo lɛ́ jɛji bo gosin 800 bo yì 1 600. “Kponɔ lɛ wlí mǐ azɔn gègě b’ɛ sín enɛ wu bɔ mǐ sɔ́ sixu xà hwɛylɔylɔ nabi e wɛ é ǎ,” wɛ nɔví nyɔnu gbexosin-alijitɔ́ ɖé ɖɔ. È dóhwɛ Kúnnuɖetɔ́ ɖěɖee è wlí bɔ ye ɖò tlati ɔ má wɛ lɛ é ɖɔ ye má wema gǔ fínfɔ́n dó acɛkpikpa jí tɔn lɛ.b

13. Mɛ̌ mɛ̌ e ka nyí mɛ nukɔntɔn e è dóhwɛ ɖɔ ye nyí gǔfɔndó-acɛkpikpajitɔ́ lɛ é? Nɛ̌ hwɛɖɔxɔsa ɔ ka gbò hwɛ ɔ gbɔn?

¹³ Ðò 1947 ɔ, Nɔví Aimé Boucher kpo vǐ nyɔnu tɔn lɛ (Gisèle, é ɖó xwè 18, Lucille, é ɖó xwè 11) kpo wɛ nyí mɛ nukɔntɔn ɖěɖee è dɔn yì hwɛ nukɔn bo dóhwɛ ye ɖɔ ye fɔ́n gǔ dó acɛkpikpa jí é. Ye má tlati Haine ardente du Québec ɔ ɖò malin-malin dó gle yetɔn ta e ɖò sókan mɛ ɖò tofɔligbé Québec tɔn é; amɔ̌, é na vɛwǔ ɖɔ è ni kpɔ́n ye dó mɔ todɔnfúnlɛ̌ntɔ́ lɛ. Nɔví Boucher nyí mɛɖesɔhwetɔ́ kpo xomɛfatɔ́ kpo, bo nɔ wà nǔ xá mɛ e ɖò gle tɔn ta lɛ é ɖò fífá mɛ lobo nɔ kun sɔ́ yì toxo ɔ mɛ sín hweɖenu jɛ hweɖenu. É ɖò mɔ̌ có, è gbà acɛ e xó tlati ɔ ɖɔ é ɖé lɛ é kpo xwédo tɔn kpo wu. Hwɛɖɔtɔ́ e nɔ hwɛ ɔ nu bo gbɛ́ wǎn nú Kúnnuɖetɔ́ lɛ é gbɛ́ ɖɔ emi kún na yí gbè nú kúnnuɖenú e xlɛ́ ɖɔ Boucher sín xwédo nyí xomɛvɔnɔ é ó. É nyɔ́ wà ɔ, é yí gbè nú hwɛ agɔ e ɖɔ ɖɔ tlati ɔ sɔ́ gǔfínfɔ́n sù é, bɔ mɔ̌ mɛ ɔ, è ɖó hwɛ nú Boucher sín xwédo. Enɛ wu ɔ, linlin hwɛɖɔtɔ́ ɔ tɔn ɖíe: É nyla ɖɔ è ni ɖɔ nugbǒ! È wlí Aimé kpo Gisèle kpo dó gan ɖɔ ye nyí gǔfɔndó-acɛkpikpajitɔ́, kaka bɔ Lucille yɔkpɔvu ɔ lɔ tlɛ bló azǎn wè ɖò ganmɛ. Nɔví lɛ vɔ́ hwɛ ylɔ ɖò Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó Canada tɔn, é wɛ nyí hwɛɖɔxɔsa ɖaxó bǐ e ɖò ayǐ ɔ jí é, bɔ é yí gbè bo na sè xó ɔ.

14. Nɛ̌ nɔví mǐtɔn e ɖò Québec lɛ é ka wà nǔ gbɔn ɖò xwè ɖěɖee gblamɛ è doya nú ye é?

¹⁴ Mɛgbenyinya baɖabaɖa e magbokɔ ǎ lɛ é kpó ɖò finɛ có, nɔví sunnu mǐtɔn akɔnkpantɔ́ lɛ kpo nɔví nyɔnu mǐtɔn akɔnkpantɔ́ e ɖò Québec lɛ é kpo kpó ɖò wɛn Axɔsuɖuto ɔ tɔn jla wɛ, b’ɛ tlɛ nɔ na sínsɛ́n jiwǔ lɛ. È bɛ́ tlati ɔ mímá ɖò 1946 b’ɛ ɖó xwè ɛnɛ gudo é ɔ, Kúnnuɖetɔ́ e ɖò Québec lɛ é jɛji bo gosin 300 yì 1 000!c

15, 16. (a) Nɛ̌ Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó Canada tɔn ka gbò hwɛ nú xwédo Boucher tɔn gbɔn? (b) Ðagbe tɛ ɖuɖeji enɛ ka wà nú nɔví mǐtɔn lɛ kpo mɛ ɖevo lɛ kpo?

¹⁵ Ðò Ayidosun 1950 tɔn mɛ ɔ, Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó Canada tɔn e mɛ hwɛɖɔtɔ́ tɛnnɛ ɖè é sè xó ɖò Aimé Boucher nu. Sun ayizɛ́n gudo ɖò azǎn 18gɔ́ Woosun 1950 tɔn gbè ɔ, Hwɛɖɔxɔsa ɔ gbò hwɛ ɔ b’ɛ kpa mǐ. Etɛwu? Nɔví Glen How, hwɛmɛɖemɛsíntɔ́ Kúnnuɖetɔ́ lɛ tɔn tinmɛ ɖɔ Hwɛɖɔxɔsa ɔ yí gbè nú hwɛjijɔ e è fɔ tɛ́ dó jɛhun dó mɛɖée jí ɖɔ “gǔfɔndó-acɛkpikpaji” nɔ byɔ ɖɔ è ni sísɛ́ mɛ lɛ bonu ye ni xò daka acɛkpikpa wu alǒ fɔ́n gǔ dó jǐ tɔn é. Amɔ̌ tlati ɔ, “mɛ sísɛ́ sísɛ́ mɔhun ɖě ɖ’emɛ ǎ, mɔ̌ mɛ ɔ, xó e è ɖó acɛ ɖò sɛ́n linu bo na ɖɔ lɛ é wɛ ɖ’emɛ.” Nɔví How ɖɔ gɔ́ na ɖɔ: “Un mɔ lee Jehovah nɔ na ɖuɖeji mɛ gbɔn é tlɔlɔ.”d

¹⁶ É ɖò wɛn ɖɔ gbeta e kɔn Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó ɔ wá é nyí ɖuɖeji ɖaxó ɖé nú Axɔsuɖuto Mawu Tɔn. É zɛ xwi dó hwɛ vovo 122 ɖevo e è ylɔ Kúnnuɖetɔ́ e ɖò Québec ɖɔ ye nyí gǔfɔndó-acɛkpikpajitɔ́ lɛ é bǐ jí. Hú mɔ̌ ɔ, hwɛ e Hwɛɖɔxɔsa ɔ gbò é xlɛ́ ɖɔ toví Canada tɔn lɛ kpo Commonwealth tɔn lɛ kpo vo dìn bo na ɖɔ nǔ e ye lin dó lee kp’acɛ gbɔn wɛ acɛkpikpa ɔ ɖè é wu. Gɔ́ na ɔ, ɖuɖeji enɛ zɔ́n bɔ gbě Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ tɔn e nya wɛ sinsɛn kpo acɛkpikpa kpo ɖè bonu ye ma vo bo sɛ̀n Mawu ó é cifo.e

Ajɔ̌tɔ́ lɛ Alǒ Wɛnjlatɔ́ Kanɖodonǔwutɔ́ Axɔsuɖuto Mawu Tɔn Tɔn Lɛ?

17. Nɛ̌ acɛkpikpa ɖé lɛ ka tɛnkpɔn bo na ɖó dogbó nú wɛnɖagbejijlazɔ́ mǐtɔn gbɔn?

¹⁷ Klisanwun xwè kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ ɖɔhun ɔ, Jehovah sɛntɔ́ égbé tɔn lɛ “nɔ zé Mawuxó ɔ dó wà ajɔ̌ na . . . ǎ.” (Xà 2 Kɔlɛntinu lɛ 2:17.) É ɖò mɔ̌ có, acɛkpikpa ɖé lɛ nɔ zán sɛ́n e ɖɔ xó dó ajɔ̌ wu lɛ é dó ɖó dogbó nú azɔ̌ mǐtɔn. Mi nú mǐ ni kpɔ́n hwɛɖiɖɔ e gbéjé kpɔ́n ɖɔ ajɔ̌tɔ́ wɛ Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ nyí à alǒ sinsɛnzɔ́watɔ́ wɛ ye nyí à jí é wè.

18, 19. Nɛ̌ gǎn e ɖò Danemark lɛ é ka tɛnkpɔn bo na ɖó dogbó nú wɛnɖagbejijlazɔ́ ɔ gbɔn?

¹⁸ Danemark. Ðò azǎn nukɔntɔn Kɔnyásun 1932 tɔn gbè ɔ, sɛ́n ɖé bɛ́ azɔ̌ bo ɖɔ ɖɔ é kún sɔgbe ɖò sɛ́n linu bonu è na sà wema e è zín lɛ é wema e na acɛ tɔn mɛ é mɛvo ó. É ɖò mɔ̌ có, nɔví mǐtɔn lɛ yí gbè bo ɖó wema mɔhun ɖebǔ ǎ. Ayihɔngbe tɔn ɔ, wɛnjlatɔ́ atɔ́ɔ́n ɖò wɛn jla wɛ ɖò Roskilde, toxo ɖé wɛ bo ɖó kilomɛtlu 30 jɛji dó gbadahweji Copenhague e nyí hɔnkàn tò ɔ tɔn é tɔn. Ee zǎn kú é ɔ, è ba August Lehmann kpò sín wɛnjlatɔ́ lɛ mɛ. È wlí i bo ɖɔ é ɖò nǔ sà wɛ bo kún ka ɖó wema e na ɛ gbè tɔn é ó.

¹⁹ Ðò azǎn 19gɔ́ Woosun 1932 tɔn gbè ɔ, August Lehmann wá hwɛ nukɔn. É yì gbè ɖɔ emi yì mɛ lɛ gɔ́n bo na xwlé wema junjɔn Biblu jí lɛ ye, amɔ̌, é gbɛ́ ɖɔ emi kún ɖò nǔ sà wɛ ó. Hwɛɖɔxɔsa ɔ yí gbè nú xó tɔn bo ɖɔ: “Mɛ e dóhwɛ wɛ è ɖè é . . . hɛn ɔ, é na kpé nukún dó éɖée wu ɖò akwɛ linu, [é] ka yí akwɛ ɖebǔ alǒ ɖó linlin akwɛ yíyí tɔn ɖě ǎ, é nyɔ́ wà ɔ, azɔ̌ tɔn ɔ, akwɛ tɔn wɛ lɛ́ byɔ mɛ.” Hwɛɖɔxɔsa ɔ jɛhun dó Kúnnuɖetɔ́ lɛ jí bo ɖɔ ɖɔ azɔ̌ e wà wɛ Lehmann ɖè é ɔ, è kún sixu “ylɔ ɖɔ ajɔ̌” ó. É ɖò mɔ̌ có, kɛntɔ́ togun Mawu tɔn tɔn lɛ kudeji bo na ɖó wɛnɖagbejijlazɔ́ ɔ te gbɔn tò ɔ bǐ mɛ. (Ðɛh. 94:20) Hwɛdómɛtɔ́ lɛ dɔn hwɛ ɔ yì Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó tò ɔ tɔn. Nɛ̌ nɔví mǐtɔn lɛ ka wà nǔ gbɔn?

20. Nɛ̌ Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó Danemark tɔn ka gbò hwɛ ɔ gbɔn? Nɛ̌ nɔví mǐtɔn lɛ ka wà nǔ gbɔn?

²⁰ Aklunɔzán gbla e jɛ nukɔn nú hwenu e Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó ɔ na gbéjé hwɛ ɔ kpɔ́n é mɛ ɔ, Kúnnuɖetɔ́ e gbɔn Danemark lɛ é bǐ gbló ada nú wɛnɖagbejijlazɔ́ yetɔn. Ðò Taatagbe azǎn 3gɔ́ Kɔnyásun 1933 tɔn gbè ɔ, Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó ɔ ɖɔ gbeta e kɔn é wá é. É yí gbè nú nǔ e hwɛɖɔxɔsa kpɛví ɔ ɖɔ bo ɖɔ August Lehmann kún gbà sɛ́n ó é. Hwɛ enɛ e è gbò é xlɛ́ ɖɔ Kúnnuɖetɔ́ lɛ sixu kpó ɖò wɛn jla wɛ ɖò vivo mɛ. Bo na dó ɖexlɛ́ Jehovah ɖɔ ɖuɖeji enɛ sù nukún emitɔn mɛ ɔ, nɔví sunnu kpo nɔví nyɔnu lɛ kpo lɛ́vɔ gbló ada nú Mawuxóɖiɖɔzɔ́ yetɔn d’eji. Sín hwenu e Hwɛɖɔxɔsa ɔ wá gbeta enɛ kɔn é ɔ, nɔví mǐtɔn e ɖò Danemark lɛ é kpéwú bo nɔ wà sinsɛnzɔ́ yetɔn ɖò vivo mɛ bɔ acɛkpikpa lɛ nɔ doya nú ye ǎ.

21, 22. Ðò hwɛɖiɖɔ Nɔví Murdock tɔn hwenu ɔ, gbeta tɛ kɔn Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó États-Unis tɔn ka wá?

²¹ États-Unis. Ðò Aklunɔzángbe azǎn 25gɔ́ Zofínkplɔsun 1940 tɔn gbè ɔ, è wlí gbexosin-alijitɔ́ Robert Murdock kpo Kúnnuɖetɔ́ tɛnwe ɖevo lɛ kpo hwenu e ye ɖò wɛnɖagbe jla wɛ ɖò Jeannette é, toxo ɖé wɛ bo sɛkpɔ Pittsburgh ɖò Pennsylvanie. È bɛ́ ye dó ganmɛ ɖó ye xɔ wema e na acɛ ye bɔ ye na má wema mǐtɔn lɛ é ǎ wutu. Ye ylɔ hwɛ ɖò États-Unis sín Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó ɔ bɔ è yí gbè bo na sè xó ɖò nu yetɔn.

²² Ðò azǎn 3gɔ́ Nùxwásun 1943 tɔn gbè ɔ, Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó ɔ ɖɔ gbeta e kɔn é wá é, gbeta ɔ ka jɛhun dó Kúnnuɖetɔ́ lɛ jí. Hwɛɖɔxɔsa ɔ gbɛ́ wema e na acɛ mɛ é yíyí xó ɔ, ɖó wema enɛ yíyí byɔ ɖɔ è na sú akwɛ ɖé hwɛ̌ cobo na ɖu vivǐ acɛ e sɛ́ndòdó tò ɔ tɔn ko na mɛ é ɖé tɔn. Hwɛɖɔxɔsa ɔ gbɛ́ gbeta e toxo ɔ ɖetɔ́n é ɖɔ é nyí “dogbó ɖé ɖiɖó nú acɛ e è ɖó bo na vo bo ɖɔ xó é, bo lɛ́ nyí dogbó ɖiɖó nú vo e è na vo bo sɛ̀n nǔ e jló mɛ é é.” Bo na dó ɖè linlin e hwɛɖɔtɔ́ Hwɛɖɔxɔsa ɔ tɔn lɛ gègě ɖó é xlɛ́ ɔ, hwɛɖɔtɔ́ William O. Douglas ɖɔ ɖɔ azɔ̌ Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ tɔn “zɛ wɛnɖagbejijla wu; é zɛ wema sinsɛn tɔn lɛ mímá wu. Nǔ wè enɛ lɛ bǐ sín dɔn kplé wɛ.” É ɖɔ gɔ́ na ɖɔ: ‘Azɔ̌ sinsɛn tɔn alɔkpa enɛ ɔ, tɛn e mɛ Mawu sinsɛn ɖò sinsɛnxɔ mɛ kpo xóɖiɖɔ sín ataa jí kpo ɖè é wɛ é lɔ ɖè.’

23. Etɛwu ɖuɖeji e mǐ ɖó ɖò hwɛ nukɔn ɖò 1943 lɛ é ka nyí nǔ taji nú mǐ ɖò égbé?

²³ Hwɛ enɛ e Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó ɔ gbò é nyí ɖuɖeji ɖaxó ɖé nú togun Mawu tɔn. É xlɛ́ mɛ e mǐ nyí tawun é: Klisanwun sinsɛnzɔ́watɔ́ lɛ wɛ nú mǐ, mǐ nyí ajɔ̌tɔ́ ǎ. Ðò azǎn manawɔn enɛ jí ɖò 1943 ɔ, Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ ɖu ɖò hwɛ yetɔn 13 e ɖò Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó ɔ é 12 jí, Murdock sín hwɛ ɔ lɔ ɖ’emɛ. Ðò gudo mɛ dìn ɔ, hwɛ enɛ lɛ e hwɛɖɔxɔsa ɔ gbò é nyí kpɔ́ndéwú ɖé bɔ è xwedó dó ɖɔ hwɛ mǐtɔn ɖěɖee mɛ gbeklanxamɛtɔ́ lɛ lɛ́vɔ fɔ́n gǔ dó acɛ e mǐ ɖó bo na jla wɛn Axɔsuɖuto ɔ tɔn ɖò agbawungba alǒ sín xwé ɖé gbè jɛ xwé ɖé gbè é gbò.

“È Ðó Na Setónú nú Mawu; É Nyɔ́ Hú È Setónú nú Gbɛtɔ́”

24. Enyi acɛkpikpa ɖé gbɛ́ wɛnɖagbejijlazɔ́ mǐtɔn ɔ, nɛ̌ mǐ ka nɔ wà nǔ gbɔn?

²⁴ Mǐ mɛ Jehovah sɛntɔ́ lɛ ɔ, enyi acɛkpikpa lɛ na acɛ mǐ ɖò sɛ́n linu ɖɔ mǐ ni vo bo jla wɛn Axɔsuɖuto ɔ tɔn ɖò agbawungba ɔ, é nɔ sù nukún mǐtɔn mɛ tawun. É ɖò mɔ̌ có, enyi acɛkpikpa ɖé gbɛ́ wɛnɖagbejijlazɔ́ mǐtɔn ɔ, mǐ nɔ huzu alɔ bo nɔ kpó ɖò azɔ̌ mǐtɔn wà wɛ lee é sixu nyɔ́ bló gbɔn é bǐ. Mɛsɛ́dó lɛ ɖɔhun ɔ, “[mǐ] ɖó na setónú nú Mawu; é nyɔ́ hú [mǐ] setónú nú gbɛtɔ́.” (Mɛ. 5:29; Mat. 28:19, 20) Ðò hwe ɖokpo ɔ nu ɔ, mǐ nɔ lɛ́ ylɔ hwɛ bonu è na yí gbè nú azɔ̌ mǐtɔn. Mǐ ni kpɔ́n kpɔ́ndéwú wè.

25, 26. Etɛ lɛ ka jɛ ɖò Nicaragua bo zɔ́n bɔ è yì tɔ́n ɖò Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó ɔ? Etɛ mɛ é ka tɔ́n kɔ dó?

²⁵ Nicaragua. Ðò azǎn 19gɔ́ Abɔxwísun 1952 tɔn gbè ɔ, Donovan Munsterman e nyí mɛsɛ́dó bo lɛ́ nyí devizɔ́watɔ́ alaxɔ tɔn é yì azɔ̌xwé e nɔ kpé nukún dó tɛnsisɛ xó wu é ɖò hɔnkàn tò ɔ tɔn ɖò Managua. Gbè wɛ è ɖè n’i ɖɔ é ni wá gǎn e nɔ kpé nukún dó azɔ̌xwé enɛ wu bo nyí Arnoldo García é nukɔn. Gǎn ɔ ɖɔ nú Donovan ɖɔ è “dó sɛ́n ɖɔ [Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn e ɖò Nicaragua lɛ é ɖě] ni ma sɔ́ jla nǔ e ye ɖi nǔ na lɛ é bo xò nukɔnyiyi sinsɛn sín azɔ̌ yetɔn lɛ tɔn sín kàn ó.” Ee é kàn nǔ e wu wɛ é byɔ é ɔ, García tinmɛ n’i ɖɔ acɛkpikpa ɔ kún na gbè Kúnnuɖetɔ́ lɛ ɖɔ ye ni wà sinsɛnzɔ́ yetɔn ó, lé è dóhwɛ ye ɖɔ ye nyí Communistes. Mɛ̌ mɛ̌ e ka nyí hwɛdómɛtɔ́ lɛ? Sinsɛngán Katolika tɔn lɛ wɛ.

²⁶ Nɔví Munsterman sɔ́ xó ɔ yì Hɔnyitɔ́-Xɔsa E Nɔ Kpé Nukún Dó Acɛkpikpa kpo Sinsɛn lɛ kpo Sín Xó Wu É kpo Togán Anastasio Somoza García kpo gɔ́n, amɔ̌, é ka na nu ɖě ǎ. Enɛ wu ɔ, nɔví lɛ huzu alɔ ɖò azɔ̌ yetɔn wiwa linu. Ye sú Kpléxɔ Axɔsuɖuto ɔ Tɔn lɛ, nɔ kplé dó gbɛ̌ta klewun klewun lɛ mɛ, lobo ɖó kúnnuɖiɖe ɖò alitó te, amɔ̌, ye kpó ɖò wɛn Axɔsuɖuto ɔ tɔn jla wɛ. Ðò hwe ɖokpo ɔ nu ɔ, ye wlan nǔ sɛ́dó Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó Nicaragua tɔn bo byɔ ɖɔ è ni yí gbè nú azɔ̌ emitɔn. Xójlawema lɛ jla azɔ̌ mǐtɔn e è gbɛ́ é kpo nǔ e nɔví lɛ byɔ é kpo kpé, bɔ Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó ɔ yí gbè bo na sè xó ɖò nu yetɔn. Nɛ̌ nǔ ka wá nyí gbɔn? Ðò azǎn 19gɔ́ Ayidosun 1953 tɔn gbè ɔ, Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó ɔ ɖè gbeta e kɔn hwɛɖɔtɔ́ lɛ bǐ nɔ bǔ bo wá é tɔ́n, bɔ hwɛ kpa Kúnnuɖetɔ́ lɛ. Hwɛɖɔxɔsa ɔ mɔ ɖɔ gbɛ̌ e è gbɛ́ azɔ̌ Kúnnuɖetɔ́ lɛ tɔn é kún sɔgbe xá sɛ́ndòdó tò ɔ tɔn e na gbè ɖɔ è ni vo bo ɖɔ linlin mɛtɔn, yí gbè alǒ gbɛ́ nùɖé, lobo ɖi nǔ nú nǔ e jló mɛ é é. É lɛ́ ɖegbe ɖɔ kancica e ɖò acɛkpikpa Nicaragua tɔn kpo Kúnnuɖetɔ́ lɛ kpo tɛntin é ni lɛ cí lee é ko ɖè ɖ’ayǐ é.

27. Etɛwu gbeta e kɔn Hwɛɖɔxɔsa ɔ wá é ka jiwǔ nú toví Nicaragua tɔn lɛ? Nɛ̌ nɔví lɛ ka mɔ ɖuɖeji enɛ gbɔn?

²⁷ Lee Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó ɔ jɛhun dó Kúnnuɖetɔ́ lɛ jí gbɔn é jiwǔ nú toví Nicaragua tɔn lɛ. Kaka jɛ hwenɛnu ɔ, sinsɛngán lɛ ɖó gbè ɖò Hwɛɖɔxɔsa ɔ jí sɔmɔ̌ bɔ Hwɛɖɔxɔsa ɔ nɔ ba ɖɔ kicakica ni tíìn ɖò emi kpo ye kpo tɛntin ǎ. Gɔ́ na ɔ, hlɔnhlɔn e acɛkpikpa ɔ sín mɛ lɛ ɖó é syɛn sɔmɔ̌ bɔ é yá bonu Hwɛɖɔxɔsa ɔ wà nǔ e sɔ́ ta gbeta yetɔn é ǎ. Nɔví mǐtɔn lɛ ɖeji ɖɔ Axɔsu emitɔn wɛ cyɔn alɔ emi jí wu wɛ emi ɖó ɖuɖeji enɛ, bo kpó ɖò wɛnɖagbe jla wɛ.​—Mɛ. 1:8.

28, 29. Ðò 1985 mɔ̌ ɔ, huzuhuzu ma ɖó nukún tɛ ka tíìn ɖò Zaïre?

²⁸ Zaïre. Ðò 1985 mɔ̌ ɔ, Kúnnuɖetɔ́ 35 000 mɔ̌ wɛ ɖò Zaïre tò e è nɔ ylɔ ɖɔ République Démocratique du Congo dìn é mɛ. Ðó azɔ̌ Axɔsuɖuto ɔ tɔn lɛ ɖò nukɔn yì wɛ wutu ɔ, alaxɔ sɔnǔ nú xɔ yɔyɔ̌ lɛ gbigbá. Ðò Woosun 1985 tɔn mɛ ɔ, è bló kpléɖókpɔ́ akɔjɔkplé tɔn ɖé ɖò Kinshasa e nyí hɔnkàn tò ɔ tɔn é bɔ mɛ 32 000 gosin awa gbɛ̀ ɔ tɔn gègě jí bo gɔ́ anyǔmlímlísafɔtɛn toxo ɔ tɔn. Amɔ̌, ninɔmɛ Jehovah sɛntɔ́ lɛ tɔn jɛ ɖyɔɖyɔ jí ɖò enɛ gudo. Etɛ ka jɛ?

²⁹ Nɔví Marcel Filteau e nyí mɛsɛ́dó ɖé bo gosin Québec ɖò Canada bo ko dɛ ɖò yadonumɛ acɛkpikpa Duplessis tɔn tɔn nu é ɖò sinsɛnzɔ́ wà wɛ ɖò Zaïre hwe ɔ nu. É tín nǔ e jɛ é mɛ: “Ðò azǎn 12gɔ́ Xwèjísun 1986 tɔn gbè ɔ, è sɛ́ wema ɖé dó nɔví sunnu agbanɖotananɔ lɛ bo ɖɔ ɖɔ gbɛ̌ta Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn Zaïre tɔn lɛ tɔn kún sɔgbe xá sɛ́n ó.” Togán tò ɔ tɔn Mobutu Sese Seko wɛ d’alɔ wema ɔ mɛ.

30. Gbeta taji tɛ kɔn Wěɖegbɛ́ Alaxɔ Tɔn ka ɖó na wá? Etɛ ye ka ɖɔ ɖɔ emi na wà?

³⁰ Ayihɔngbe tɔn ɔ, hladioxwé tò ɔ tɔn jla ɖɔ: “Mǐ sɔ́ na sè Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ sín xó ɖě ɖò [Zaïre] gbeɖé ǎ.” Yadonumɛ bɔ d’ewu azɔn ɖokpo. È hɛn Kpléxɔ Axɔsuɖuto ɔ Tɔn lɛ gblé, bo j’ajo dó nɔví mǐtɔn lɛ, wlí ye dó gan, bo xò ye. È tlɛ wlí Kúnnuɖetɔ́ lɛ sín vǐ lɛ dó gan. Ðò azǎn 12gɔ́ Kɔnyásun 1988 tɔn gbè ɔ, acɛkpikpa ɔ yí tutoblonunu ɔ sín nǔɖokan lɛ, bɔ kponɔ lɛ jɛ agban ɖó alaxɔ ɔ sín xɔ lɛ mɛ. Nɔví sunnu agbanɖotananɔ lɛ wlan nǔ sɛ́dó Togán Mobutu, é ka na sìnkɔn ɖě ye ǎ. Ðò ninɔmɛ enɛ mɛ ɔ, Wěɖegbɛ́ Alaxɔ Tɔn ɖó na site dó nǔ taji ɖé jí: “Mǐ na ylɔ hwɛ ɖò Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó ɔ wɛ à, alǒ mǐ na nɔte hwɛ̌?” Timothy Holmes ee nyí mɛsɛ́dó ɖé bo lɛ́ nyí titoblonúnǔtɔ́ Wěɖegbɛ́ Alaxɔ Zaïre tɔn tɔn hwe ɔ nu é flín nǔ elɔ: “Mǐ ba nùnywɛ kpo alixlɛ́mɛ kpo sín Jehovah gɔ́n.” Ee wěɖegbɛ́ ɔ xoɖɛ bo ɖɔ xó ɖó kpɔ́ gudo é ɔ, é mɔ ɖɔ é kún nyí hwenɛnu wɛ è na ylɔ hwɛ ó. É nyɔ́ wà ɔ, ye sɔ́ ayi ɖó nukún kpíkpé dó kplékplé nɔví lɛ tɔn wu jí bo lɛ́ sɔ́ ɖó ali ɖěɖee nu è sixu kpó ɖò wɛnɖagbejijlazɔ́ ɔ wà wɛ ɖè é jí.

31, 32. Gbeta nukúnɖeji tɛ kɔn Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó Zaïre tɔn ka wá? Nɛ̌ é ka cí nú nɔví mǐtɔn lɛ?

³¹ Xwè gègě wá yì. È sɔ́ ɖò kɔ gbidi nú Kúnnuɖetɔ́ lɛ wɛ sɔmɔ̌ ǎ, bɔ sísí ɖiɖó nú acɛ e gbɛtɔ́ ɖokpo ɖokpo ɖó lɛ é lɛ́ jɛji ɖò tò ɔ mɛ. Wěɖegbɛ́ Alaxɔ Tɔn wá gbeta ɔ kɔn ɖɔ hwenu sù bɔ è na ylɔ hwɛ ɖò Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó Zaïre tɔn bo na ɖɔ xó dó azɔ̌ mǐtɔn e è gbɛ́ é jí. Nǔkpacamɛ sín nǔ wɛ é nyí ɖɔ Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó ɔ yí gbè nú hwɛylɔylɔ ɔ. Enɛ wu ɔ, ɖò azǎn 8gɔ́ Aluùnsun 1993 tɔn gbè (togán ɔ gbɛ́ azɔ̌ Kúnnuɖetɔ́ lɛ tɔn é ɔ, é ko ɖibla yì xwè tɛnwe mɔ̌ nɛ) ɔ, Hwɛɖɔxɔsa ɔ wá gbeta ɔ kɔn ɖɔ gbɛ̌ e acɛkpikpa ɔ gbɛ́ azɔ̌ Kúnnuɖetɔ́ lɛ tɔn é kún sɔgbe xá sɛ́n ó, bo yí gbè ɖɔ ye ni lɛ́ bɛ́ azɔ̌ yetɔn. Dǒ nukún nǔ enɛ mɛ kpɔ́n kpɛɖé! Hwɛɖɔtɔ́ lɛ sɔ́ gbɛ̀ yeɖesunɔ tɔn ɖó axɔ nu, bo dɔn nǔ gbɔn gbeta togán tò ɔ tɔn tɔn jí! Nɔví Holmes ɖɔ: “Ðò hwɛɖiɖɔ enɛ hwenu ɔ, mǐ mɔ lee Jehovah sixu huzu nǔ lɛ gbɔn é.” (Dan. 2:21) Ðuɖeji enɛ zɔ́n bɔ nùɖiɖi nɔví mǐtɔn lɛ tɔn syɛn d’eji. Ye mɔ ɖɔ Jezu Axɔsu ɔ xlɛ́ ali togun tɔn b’ɛ tuùn hwenu e è na wà nǔ é kpo lee è na wà gbɔn é kpo.

³² Ee è yí gbè nú azɔ̌ mǐtɔn é ɔ, alaxɔ na gbè bɔ è sɛ́ mɛsɛ́dó lɛ dó, gbá xɔ yɔyɔ̌ ɖevo lɛ dó alaxɔ ɔ mɛ, lobo bɛ́ wema junjɔn Biblu jí lɛ wá tò ɔ mɛ.f Awǎjijɛ ɖé wɛ é nyí nú Mawu sɛntɔ́ lɛ gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ hwenu e ye mɔ lee Jehovah nya xɛ ɖò ganjininɔ togun tɔn tɔn jí ɖò gbigbɔ lixo gbɔn é!​—Eza. 52:10.

“Aklunɔ Wɛ Nyí Mɛ E Nɔ D’alɔ Mǐ É”

33. Etɛ hwɛɖiɖɔ enɛ lɛ e jí mǐ gbɔn klewun é ka kplɔ́n mǐ?

³³ Ðuɖeji enɛ lɛ e mǐ ɖó lɛ é ɖé lɛ jí gbíngbɔ́n xlɛ́ ɖɔ Jezu ɖè akpá e é dó é, é wɛ nyí: “Un na sɔ́ xó e mi na ɖɔ é kpodo nùnywɛ e mi na zán é kpan bǐ dó ayi mɛ nú mi, bɔ kɛntɔ́ mitɔn lɛ ɖebǔ na sixu mɔ xó ɖé, bo dó gbà mitɔn ɔ na ǎ.” (Xà Luki 21:12-15.) Hweɖelɛnu ɔ, é ɖò wɛn ɖɔ Jehovah nɔ na Gamaliyɛli égbé tɔn lɛ bɔ ye nɔ nya xɛ ɖò togun tɔn jí alǒ nɔ sísɛ́ hwɛɖɔtɔ́ lɛ kpo mɛɖesínhwɛmɛtɔ́ lɛ kpo bɔ ye nɔ sɔ́ akɔnkpinkpan dó ɖɔ hwɛ jlɔjlɔ. Jehovah ko bló bɔ alyannu gbeklanxamɛtɔ́ mǐtɔn lɛ tɔn wà nǔtí ǎ. (Xà Ezayíi 54:17.) Gbeklanxamɛ lɛ sixu ɖó azɔ̌ Mawu tɔn te ǎ.

34. Etɛwu ɖuɖeji e mǐ ɖó ɖò sɛ́n linu lɛ é ka jiwǔ sɔmɔ̌? Etɛ ye ka xlɛ́? (Lɛ̌ kpɔ́n gbàví “Ðuɖeji Nukúnɖeji Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó Tɔn Ðěɖee Zɔ́n Bɔ Axɔsuɖuto ɔ Jijla Yì Nukɔn lɛ É.”)

³⁴ Etɛwu ɖuɖeji e mǐ ɖó ɖò sɛ́n linu lɛ é ka jiwǔ sɔmɔ̌? Lin tamɛ dó nǔ elɔ jí: Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ nyí mɛ nukúnɖeji ɖé alǒ mɛjɔmɛ ɖé ǎ. Mǐ nɔ sɔ́ gǎn ǎ, mǐ nɔ nɔ gudo nú sɔmisɔmi lɛ alǒ gbidi kɔ nú toxóɖɔtɔ́ lɛ ǎ. Gɔ́ na ɔ, mɛ mǐtɔn ɖěɖee è nɔ dɔn yì hwɛ nukɔn lɛ é ɔ, mɛ lɛ nɔ kpɔ́n ye ɖò kpaà mɛ dó mɔ “gbɛtɔ́ yayǎ ɖé” alǒ mɛ e ma ‘sè wema ǎ’ lɛ é. (Mɛ. 4:13) Enɛ wu ɔ, nú è na ɖɔ ɔ, hwɛɖɔxɔsa lɛ ɖó hwɛjijɔ ɖě bo na wá alɔgɔ́ nú mǐ bo ɖɔ ɖɔ hwɛ sinsɛnnɔ hlɔnhlɔnnɔ lɛ kpo toxóɖɔtɔ́ gbeklanxamɛtɔ́ lɛ kpo tɔn kún jɔ ó ǎ. É ɖò mɔ̌ có, hwɛhwɛ wɛ ye nɔ wá gbeta ɔ kɔn ɖɔ hwɛ kpa mǐ! Ðuɖeji enɛ lɛ xlɛ́ ɖɔ mǐ nɔ ɖi zɔnlin ɖò Mawu nukɔn bo ɖò bǔ xá Klisu. (2 Kɔ. 2:17, NWT) Enɛ wu ɔ, mǐ nɔ ɖɔ mɛsɛ́dó Pɔlu ɖɔhun ɖɔ: “Aklunɔ wɛ nyí mɛ e nɔ d’alɔ mǐ é. Un na ɖi xɛsi nú nùɖé ǎ.”​—Ebl. 13:6.