É Nyɔ̌nùí, Kpankɔ́n Bo Nyí Ce Jɛn Na Bí Nɔ Ǎ

1-3. (a) É ka bɔwǔ nú Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ é ni sɛkpɔ asú tɔn sín axɔsuzinkpo à? (b) Nɛ̌ axɔsu ɔ ka yí Ɛsitɛ́ɛ gbɔn?

ƐSITƐ́Ɛ ɖò zɔnlin ɖi wɛ dɛ̌dɛ̌ ɖò hɔnmɛ Suzi tɔn. Hǔn tɔn ɖò xixo wɛ mɔhunkɔtɔn. Fí bǐ cí tóó ɖò xɔnu aditi e mɛ axɔsuzinkpo ɖè é. É syɛn sɔmɔ̌, bɔ Ɛsitɛ́ɛ nɔ sè afɔ tɔn lɛ kpo axɔsiwú ɖěɖee é dó lɛ é kpo sín gbè. É lɔn bonu agbadido fí e axɔsu ɔ nɔ nɔ é tɔn, dotín ɖɛkpɛɖɛkpɛ lɛ, kpo aza fí ɔ tɔn e è zé sɛdlutín Libáan tɔn lɛ dó sú na é kpo fɛ́ ayi tɔn ǎ. É sɔ́ ayi tɔn bǐ ɖó nya e jinjɔn axɔsuzinkpo ɔ jí é jí; gbɛ̀ tɔn ɖò nya enɛ lɔ mɛ.

² Axɔsu ɔ kpɔ́n Ɛsitɛ́ɛ tlítlí hwenu e é ɖò sisɛkpɔ wɛ é, bo dlɛn sikákpogɛ tɔn dó é. Nǔ klewun enɛ e é bló é hwlɛn gbɛ̀ Ɛsitɛ́ɛ tɔn, ɖó é xlɛ́ ɖɔ axɔsu ɔ zé hwɛ e é hu tlolo é kɛ ɛ; hwɛ ɔ wɛ nyí ɖɔ axɔsu ɔ ylɔ ɛ cobonu é wá xwetɔ́n ɖò nukɔn tɔn ǎ. Ee Ɛsitɛ́ɛ sɛkpɔ axɔsuzinkpo ɔ é ɔ, é dlɛn alɔ bo ɖó sikákpogɛ ɔ nuvínu, bo dó tuùn nǔ e axɔsu ɔ wà n’i é n’i.—Ɛsitɛ́ɛ 5:1, 2.

³ Nǔ ɖěɖee nyí Axɔsu Zɛɛzɛsi tɔn é bǐ wɛ nɔ ɖè dɔkun kpo hlɔnhlɔn aditi e é ɖó é kpo xlɛ́. Nǔ e axɔsu Pɛsi tɔn hwenɛnu tɔn lɛ nɔ dó lɛ é na xɔ liva kanweko mɔkpan ɖò égbé. É ɖò mɔ̌ có, Ɛsitɛ́ɛ mɔ ɖò asú tɔn nukúnta ɖɔ é yí wǎn n’i. É ɖɔ: “Nɛ̌ ka gbɔn nú we axɔsi Ɛsitɛ́ɛ? Etɛ wɛ jló we? É na bo nyí axɔsuɖuto ce sín vlɔɖówe wɛ jló we ɔ, un na na we.”—Ɛsitɛ́ɛ 5:3.

4. Azɔ̌ syɛnsyɛn tɛ ka ɖò te nú Ɛsitɛ́ɛ?

⁴ Ɛsitɛ́ɛ ko ɖè nùɖiɖi kpo akɔnkpinkpan tewungbeju kpo xlɛ́; é wá axɔsu ɔ gɔ́n bo na dó sixu xɔ togun tɔn sín sé e è bla bo na hu ye bǐ é mɛ. Axɔsu ɔ yí gbè nú gɔ̌n tɔn e é wá é có, azɔ̌ syɛnsyɛn lɛ́ kpó ɖò te n’i. É ɖó na ɖexlɛ́ axɔsu goyitɔ́ enɛ ɖɔ wěɖexámɛtɔ́ tɔn e wu é ɖeji dó hugǎn é nyí mɛ baɖabaɖa ɖé, bo ko táfú i bɔ é ɖó kú hwɛ nú togun Ɛsitɛ́ɛ tɔn. Nɛ̌ é ka na bló mɔ̌ gbɔn? Etɛ nùɖiɖi tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ?

É Zán Nùnywɛ Dó Ba “Hwenu E È Na Ðɔ Xó Dó É”

5, 6. Nɛ̌ lee Ɛsitɛ́ɛ zán nugbodòdó e ɖò Nùnywɛtɔ́xó 3:1, 7 mɛ gbɔn é ka xlɛ́ ɖɔ é nyɔ̌nùí gbɔn?

⁵ Ɛsitɛ́ɛ wlí xó ɔ bǐ ɖɔ nú axɔsu ɔ ɖò mɛ e ɖò finɛ lɛ é bǐ nukɔn wɛ à? Mɔ̌ biblo táa wá ɖè axɔsu ɔ kpò, bo na na tɛn Hamáa bɔ é na gbɛ́ hwɛ e dó é wɛ Ɛsitɛ́ɛ ɖè lɛ é. Enɛ wu ɔ, etɛ Ɛsitɛ́ɛ ka wà? Xwè kanweko mɔkpan jɛ nukɔn ɔ, Mawu sɔ́ dó ayi mɛ nú axɔsu nùnywɛtɔ́ Salomɔ́ɔ bɔ é wlan ɖɔ: “Nǔ bǐ wɛ ɖó hwenu. . . . Hwenu e è na nɔ abwɛ dó ɔ ɖè, bɔ hwenu e è na ɖɔ xó dó é ɖè.” (Nùnywɛtɔ́xó 3:1, 7) Maadocée na ko kplɔ́n nugbodòdó mɔhun lɛ vǐ sɔ́ dó ɖó vǐ tɔn hwenu e é ɖò susu wɛ ɖò gɔ̌n tɔn é. Ɛsitɛ́ɛ mɔ nukúnnú jɛ nǔ e wu é ɖò dandan ɖɔ è ni ba “hwenu e è na ɖɔ xó dó é” ganji é mɛ.

⁶ Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ: “Sɛmɛɖó! Un ylɔ agɔ̌ ɖokpo dó mɛ tamɛ; é ka jló mì ɖɔ hwi kpo Hamáa kpo ni wá.” (Ɛsitɛ́ɛ 5:4) Axɔsu ɔ yí gbè, bo ɖɔ bɔ è ylɔ Hamáa lɔmɔ̌. A mɔ lee Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ xó kpo nùnywɛ kpo gbɔn é à? É kɔ́n asú tɔn wi ǎ, lobo bló tuto bo na ɖɔ nǔ e ɖò ayi mɛ ɖu n’i wɛ é n’i ɖò hwenu kpo fí e nyɔ́ é kpo.—Xà Nùnywɛxó 10:19.

7, 8. Nɛ̌ agɔ̌ nukɔntɔn e Ɛsitɛ́ɛ yí é ka nyí gbɔn? Etɛwu é ka yì agbɔ̌n jí bo ma wlí xó ɔ ɖɔ nú axɔsu ɔ ǎ?

⁷ É ɖò gaàn ɖɔ Ɛsitɛ́ɛ ɖa jonɔyinú ɔ ganji, lobo dó nǔ e asú tɔn nɔ yí wǎn na lɛ é bǐ mɛ. Vɛɛn xwíxwí ɖò jonɔyinú ɔ mɛ, bo na dó dó wuya lanmɛ nú ye. (Ðɛh. 104:15) Zɛɛzɛsi ɖu agɔ̌ ɔ sín vivǐ ganji, lobo lɛ́ kanbyɔ Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ etɛ ka jló é à jí. Hwenu e è na ɖɔ xó dó é nɛ lo à?

⁸ Ɛsitɛ́ɛ lin ɖɔ hwe ɔ nu nɛ ǎ. É nyɔ́ wà ɔ, é ylɔ axɔsu ɔ kpo Hamáa kpo ɖɔ ye ni lɛ́vɔ wá ayihɔngbe tɔn nú agɔ̌ ɖevo. (Ɛsitɛ́ɛ 5:7, 8) Etɛwu é ka yì agbɔ̌n jí? Flín ɖɔ, gbeta ɖé ko tɔ́n bo ɖɔ ɖɔ è ni sú kún dó nú togun tɔn bǐ. Ɛsitɛ́ɛ ɖó na ba hwenu e nyɔ́ ganji é. Ma nyí mɔ̌ ǎ ɔ, mɛ gègě na kú. Enɛ wu ɔ, é yì agbɔ̌n jí. Enɛ hun ali ɖevo n’i bɔ é na ɖè sísí xlɛ́ asú tɔn bo wlí yɛ̌yi n’i.

9. Nɛ̌ suúlu ka xɔ akwɛ gbɔn? Nɛ̌ mǐ ka sixu xwedó kpɔ́ndéwú Ɛsitɛ́ɛ tɔn ɖò ali enɛ nu gbɔn?

⁹ Suúlu nyí jijɔ ɖé bo xɔ akwɛ tawun, lobo ka hán ɖesu. Ɛsitɛ́ɛ ɖò adohu adohu jí tawun, bo lɛ́ jló na ɖɔ nǔ e ɖò jijɛ wɛ é nú axɔsu ɔ. É ɖò mɔ̌ có, é ɖó suúlu bo nɔte kpɔ́n hwenu e na nyɔ́ é. Kpɔ́ndéwú tɔn sixu kplɔ́n nǔ gègě mǐ, ɖó sín hweɖenu jɛ hweɖenu ɔ, mǐ bǐ nɔ mɔ nùɖé lɛ bɔ é nɔ byɔ ɖɔ è ni jla ɖó. Enyi mǐ jló na zé ninɔmɛ ɖé dó alɔ mɛ nú mɛ e ɖò tɛn acɛkpikpa tɔn mɛ é ɖé, bonu é na ɖeɖɛ ɔ, é sixu byɔ ɖɔ mǐ ni xwedó kpɔ́ndéwú Ɛsitɛ́ɛ tɔn bo ɖó suúlu. Nùnywɛxó 25:15 ɖɔ: “Mɛ e xwè sɔ ganji é hɛn ɔ, é na ɖɔ xó nú gǎn hwɛɖɔtɔ́, bɔ é na sè xó tɔn. Mɔ̌ ɖokpo ɔ, gbè fífá hɛn ɔ é na gbɛ́ nǔ nú mɛ ɖò fí e adɔn jinjɔn ayǐ ɖè é.” Enyi mǐ ɖó suúlu dó ba hwenu e sɔgbe é, bo ɖɔ xó kpo gbè fífá kpo, lee Ɛsitɛ́ɛ bló gbɔn é ɖɔhun ɔ, mǐ hɛn ɔ mǐ na ɖu ɖò mɛ e tlɛ ɖò nukún ván dó mǐ wɛ tawun é jí. Mawu Ɛsitɛ́ɛ tɔn Jehovah ka dó nú suúlu tɔn kpo nùnywɛ tɔn kpo à?

Suúlu Nɔ Xwa Tɛnmɛ Ð’ayǐ nú Hwɛ Jlɔjlɔ

10, 11. Hamáa tɔ́n sín agɔ̌ nukɔntɔn ɔ tɛnmɛ kpo xomɛhunhun kpo. Etɛwu xomɛ ka wá sìn i? Etɛ asì tɔn kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo ka kplɔ́n ɛ ɖɔ é ni wà?

¹⁰ Suúlu e Ɛsitɛ́ɛ ɖó é zɔ́n bɔ nùɖé lɛ jɛ ɖebɔdoɖewu. Hwenu e Hamáa tɔ́n sín agɔ̌ nukɔntɔn ɔ tɛnmɛ é ɔ, xomɛ hun i tawun, ɖó é lin ɖɔ axɔsu ɔ kpo axɔsi ɔ kpo yí wǎn nú éyɛ hú mɛ ɖě lɛ. Amɔ̌, hwenu e Hamáa jɛ axɔsu ɔ sín hɔn jí é ɔ, é mɔ Maadocée, Jwifu e kpò ɖò gbigbɛ́ wɛ ɖɔ emi kún na ɖèkɔ́ n’i ó é wɛ. Lee mǐ ko mɔ gbɔn ɖò wemata e wá yì é mɛ é ɔ, Maadocée gɔn sísí ɖó nú Hamáa wutu wɛ zɔ́n bonu é gbɛ́ ɖɔ emi kún na ɖèkɔ́ n’i ó ǎ. Loɔ, bo na dó sixu ɖó ayixa mímɛ́ ɖé bo lɛ́ ɖó kancica ɖagbe xá Jehovah Mawu wutu wɛ zɔ́n bɔ é gbɛ́. É ɖò mɔ̌ có, “xomɛ sìn [Hamáa] dó wǔ tɔn tlala.”—Ɛsitɛ́ɛ 5:9.

¹¹ Ee Hamáa ɖó xó enɛ te nú asì tɔn kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo é ɔ, ye ɖɔ n’i ɖɔ é ni kpa kpò ɖaxó ɖokpo, ga tɔn na yì mɛtlu 25, bɔ enɛ gudo ɔ, é na byɔ gbè axɔsu bo dó kàn kɔ nú Maadocée dó kpò ɔ wu. Linlin enɛ jɛji nú Hamáa, bɔ é zɔ́n kpò ɔ kpa tlolo.—Ɛsitɛ́ɛ 5:12-14.

12. Aniwu axɔsu ɔ ka ɖɔ bɔ è xà wema e mɛ è wlan nǔ e jɛ ɖò Axɔsuɖuto ɔ mɛ lɛ é dó é n’i d’aga? Etɛ é ka sè ɖɔ è kún bló ó?

¹² “Adɔ̌ vɛ́ axɔsu ɔ zǎn enɛ mɛ,” wɛ Biblu ɖɔ nú mǐ, bɔ é gbɔ bo ɖɔ bɔ è xà wema e mɛ è wlan nǔ e jɛ ɖò Axɔsuɖuto ɔ mɛ lɛ é dó é n’i d’aga. Sé e è bla bo na hu i é sín gbeɖiɖó ɖò akpáxwé e è xà n’i é mɛ. É flín lee nǔ ɔ nyí gbɔn é; è wlí séblatɔ́ lɛ bo hu ye. Amɔ̌, Maadocée e ka ɖè sébibla ɔ gbà é ka ló? Ajɔ tɛ è ka dó é? Axɔsu ɔ fɔ́n ajijimɛ bo jló na tuùn. Xósin tɛ é ka sè? È wà nǔ kwín tɔn kwín nú Maadocée ǎ.—Xà Ɛsitɛ́ɛ 6:1-3.

13, 14. (a) Nɛ̌ nǔ lɛ ka jɛ nylanyla jí nú Hamáa gbɔn? (b) Etɛ Hamáa sín asì kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo ka ɖɔ n’i?

¹³ Axɔsu ɔ jló na jla nùwanyido enɛ ɖó, enɛ wu ɔ, é kàn mɛ e na sixu d’alɔ ɛ é byɔ. Ðò mɛ lɛ bǐ mɛ ɔ, Hamáa ɖò hɔn ɔ mɛ, é cí ɖɔ zǎnzǎn tɛɛn wɛ, ɖó é jló na byɔ gbè axɔsu ɔ bo na dó kàn kɔ nú Maadocée. Amɔ̌, cobonu Hamáa na ɖɔ nǔ e gbé é tɔ́n é ɔ, axɔsu ɔ kanbyɔ ɛ ɖɔ nɛ̌ mɔ̌ è ka sixu wlí yɛ̌yi nú mɛ e wu axɔsu hun xomɛ dó é gbɔn é jí. Hamáa lin ɖɔ emi xó ɖɔ wɛ axɔsu ɔ na ko ɖè. Enɛ wu ɔ, Hamáa dó sìn yɛ̌yi e è na wlí nú mɛ ɔ é jí bo ɖɔ: È ni dó axɔsu sín awu n’i, ni xá axɔsu sín sɔ́ jí lobonu è ni kplá ɛ gbɔn Suzi tò ɔ bǐ mɛ, bo nɔ ɖò xó sú wɛ ɖò nukɔn tɔn ɖɔ mɛ e axɔsu wlí yɛ̌yi na é ɖíe bonu mɛ bǐ ni sè. Hwenu e Hamáa sè ɖɔ Maadocée wɛ nyí mɛ e wlí yɛ̌yi na gbè è ja é ɔ, kpɔ́n lee nukúnmɛ tɔn na ko cí é! Bɔ mɛ̌ axɔsu ɔ ka zɔ́n ɖɔ é ni wlí yɛ̌yi enɛ ɔ nú Maadocée? Hamáa wɛ!—Ɛsitɛ́ɛ 6:4-10.

¹⁴ É jló Hamáa ǎ có, é wà azɔ̌ enɛ e ma nyɔ́ nukún tɔn mɛ ɖebǔ ǎ é. Enɛ gudo ɔ, é hwlɛndo bo yì xwégbe wublawubla. Hamáa sín asì kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo ɖɔ ɖɔ yɛ̌yi enɛ e é wlí nú Maadocée ɖò agbawungba é xlɛ́ ɖɔ é kún na kpé nǔ e é lin na wà nú Maadocée é wu ó.—Ɛsitɛ́ɛ 6:12, 13.

15. (a) Ðagbe tɛ suúluɖiɖo Ɛsitɛ́ɛ tɔn ka hɛn wá? (b) Etɛwu é ka nyí nùnywɛ sín nǔ ɖɔ mǐ ni “ɖeji dó Mawu wu”?

¹⁵ Hwenu e Ɛsitɛ́ɛ ɖò suúlu ɖó wɛ, bo ma ko byɔ nǔ e ba wɛ é ɖè é axɔsu ɔ ǎ é ɔ, Hamáa ɖò winnya dó éɖée wɛ. Jehovah Mawu wɛ na ko sixu zɔ́n bɔ adɔ̌ vɛ́ axɔsu ɔ à cé? (Nùnywɛxó 21:1) Yayǎ wu wɛ Xó Mawu Tɔn dó dó wusyɛn lanmɛ nú mǐ ɖɔ mǐ ni “ɖeji dó Mawu wu” ǎ. (Xà Micée 7:7.) Enyi mǐ ɖeji dó Mawu wu, bo nɔte kpɔ́n ɛ ɔ, mǐ na mɔ ɖɔ lee é na ɖeɖɛ tagba mǐtɔn lɛ nú mǐ gbɔn é na nyɔ́ tawun hú lee mǐɖesunɔ sixu ko lin na ɖeɖɛ ye gbɔn é.

É Ðɔ Xó kpo Akɔnkpinkpan Kpo

16, 17. (a) Hwetɛnu Ɛsitɛ́ɛ ka mɔ “hwenu e è na ɖɔ xó dó é”? (b) Nɛ̌ Ɛsitɛ́ɛ ka gbɔn vo nú Vasitíi gbɔn?

¹⁶ Ɛsitɛ́ɛ ɖó na zé suúlu axɔsu ɔ tɔn dó d’ayihun ǎ; ɖò agɔ̌ wegɔ ɔ hwenu ɔ, é ɖó na ɖɔ xó lɛ bǐ n’i. Amɔ̌, nɛ̌ é ka na mɔ wlɛnwín tɔn gbɔn? Axɔsu ɔ hun ali tɔn n’i, bo kàn nǔ e ba wɛ é ɖè ɔ byɔ ɛ azɔn ɖevo. (Ɛsitɛ́ɛ 7:2) “Hwenu e è na ɖɔ xó dó é” sù nú Ɛsitɛ́ɛ lo.

¹⁷ Mǐ sixu lin ɖɔ Ɛsitɛ́ɛ xoɖɛ dó ayi mɛ sɛ́dó Mawu tɔn cobo dó xógbe elɔ lɛ: “Sɛmɛɖó! Enyi nǔ ce nyɔ́ mɛ nukúnmɛ hǔn, è hwlɛn mì, bo hwlɛn togun ce gán; nǔ e un jló na byɔ mɛ ɔ nɛ; é nyɔ́ nukún mɛtɔn mɛ mɔ̌ hǔn, è xɔ mì ɖ’emɛ.” (Ɛsitɛ́ɛ 7:3) Ð’ayi wu ɖɔ é na ganjɛwu axɔsu ɔ ɖɔ emi ɖó sísí nú nǔ e é lin ɖɔ é nyɔ́ é. Ɛsitɛ́ɛ gbɔn vo tawun nú Vasitíi, éyɛ wɛ nyí axɔsu ɔ sín asì ɖ’ayǐ tɔn e jló bo dó winnya ɛ é. (Ɛsitɛ́ɛ 1:10-12) Gɔ́ na ɔ, Ɛsitɛ́ɛ zun asú tɔn ɖɔ gǔ wɛ é gú bo ɖeji dó Hamáa wu ǎ. É nyɔ́ wà ɔ, é savo nú asú tɔn ɖɔ é ni cyɔn alɔ emi jí.

18. Nɛ̌ Ɛsitɛ́ɛ ka ɖɔ xó ɔ nú axɔsu ɔ gbɔn?

¹⁸ É ɖò gaàn ɖɔ nǔ enɛ e Ɛsitɛ́ɛ byɔ é kpaca axɔsu ɔ tawun. Mɛ̌ ka na syɛn ta enɛ? Ɛsitɛ́ɛ lɛ́ ɖɔ: “È sà nyɛ kpo togun ce kpo, bɔ è na vɔ mǐ; è na gbò gbè mǐ; è na sú kún mǐtɔn dó. Nú é ka nyí sà wɛ è sà mǐ bɔ mǐ na nyí kannumɔ abǐ mɛsɛntɔ́ kpowun wɛ ɔ, un na kɛnu ǎ, ɖó enɛ ɔ byɔ ɖɔ un na doya nú mɛ ǎ.” (Ɛsitɛ́ɛ 7:4) Ð’ayi wu ɖɔ Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ xó ɔ nyí wɛn; é ɖò mɔ̌ có, é ɖè ɖɛ̌ mɛ na ɖɔ nú mɛkannu ninɔ kpowun xó wɛ ɔ, emi kún na kɛnu ó. Amɔ̌, kún sú dó nú akɔta ɖé e wá tɔ́n ɖ’emɛ, bo ka na lɛ́ hɛn nǔ gblé dó wǔ nú axɔsu ɔ é wɛ zɔ́n bɔ é ɖó na kɛnu.

19. Etɛ kpɔ́ndéwú Ɛsitɛ́ɛ tɔn ka kplɔ́n mǐ dó lee è nɔ tɛnkpɔn bɔ mɛ lɛ nɔ mɔ nugbǒ nú xó mɛtɔn gbɔn é wu?

¹⁹ Ɛsitɛ́ɛ sín kpɔ́ndéwú kplɔ́n nǔ gègě mǐ dó lee è nɔ tɛnkpɔn bɔ mɛ lɛ nɔ mɔ nugbǒ nú xó mɛtɔn gbɔn é wu. Enyi é wá byɔ ɖɔ a ni ɖɔ tagba syɛnsyɛn ɖé nú wanyinamɔ towe ɖé alǒ mɛ e ɖò tɛn acɛkpikpa tɔn mɛ é ɖé ɔ, suúlu, sísí, kpo xó ɖɔ nyì wɛn kpo na d’alɔ we tawun.—Nùnywɛxó 16:21, 23.

20, 21. (a) Nɛ̌ Ɛsitɛ́ɛ ka ɖè sébibla Hamáa tɔn gbà gbɔn? Nɛ̌ axɔsu ɔ ka wà nǔ gbɔn? (b) Nɛ̌ Hamáa ka wà nǔ gbɔn hwenu e è ɖè é gbà é?

²⁰ Zɛɛzɛsi kanbyɔ ɖɔ: “Mɛ̌ ka nyí mɛ é ɖò mɔ̌ na wà wɛ é? Fitɛ mɛ ɔ ɖè?” Lin tamɛ kpɔ́n ɖɔ Ɛsitɛ́ɛ dlɛn alɔ sɛ́dó mɛ ɔ bo ɖɔ: “Kɛntɔ́ mǐtɔn e ɖò ya dó nú mǐ wɛ ɔ, Hamáa wɛ; nya dida enɛ ɔ wɛ.” Nɛ̌ axɔsu ɔ kpo Hamáa kpo ka wà nǔ gbɔn nú hwɛ dó mɛ syɛnsyɛn enɛ? Hamáa sɔ́ sixu xò nǔ ɖò wǔ ǎ. Ee axɔsu enɛ e nɔ yawu huzu linlin é mɔ nǔ jɛ wu ɖɔ wěɖexámɛtɔ́ emitɔn e wu emi ɖeji dó é doyɛ emi, bɔ emi yí gbè nú tito e na hu asì vívɛ́ emitɔn é ɔ, nukún tɔn bǐ mya tlolo, bɔ fún tɔn lɛ site. É site vawun bo byɔ folowa kàn hɔn ɔ mɛ tɔn mɛ, bo na dó sixu mɔ éɖée mɛ.—Ɛsitɛ́ɛ 7:5-7.

²¹ Ee è ɖè Hamáa gbà ɖɔ é wɛ nyí séblatɔ́ mɔhun e ma nɔ nɔ hɛn ni syɛn mɛ ǎ é ɔ, é cí axɔsi ɔ sín afɔ kɔn bo jɛ vo sà n’i jí. Hwenu e axɔsu ɔ lɛkɔ wá xɔ ɔ mɛ bo mɔ Hamáa ɖò Ɛsitɛ́ɛ sín zan jí, bo ɖò vo sà n’i wɛ é ɔ, xomɛsin tɔn lɛ́ jɛji bɔ é dóhwɛ ɛ ɖɔ é jló na hwlɛn kàn xà asì emitɔn ɖò hɔn ɔ mɛ. È ɖó na hu Hamáa ɖó hwɛ enɛ e è dó é ɔ wu. È bla nukúnmɛ n’i bo sɔ́ ɛ sɔyi. Agooɖojǐe lɛ ɖokpo ɖɔ nú axɔsu ɔ ɖɔ Hamáa ko bló kpò ɖokpo bo na dó kàn kɔ nú Maadocée d’ewu. Axɔsu ɔ na gbè tlolo ɖɔ è ni dó kàn kɔ nú Hamáa dó kpò enɛ wu.—Ɛsitɛ́ɛ 7:8-10.

22. Nɛ̌ kpɔ́ndéwú Ɛsitɛ́ɛ tɔn ka kplɔ́n lee mǐ ma ɖó na ba nukúnɖiɖo kpò, bo gbɔ nùɖiɖi ɖó ǎ é mǐ gbɔn?

²² Ðò gbɛ̀ elɔ mɛ e hwɛagɔɖiɖɔ gɔ́ é ɔ, é bɔwǔ bɔ mǐ na lin ɖɔ hwɛ jlɔjlɔ kún na tíìn gbeɖé ó. A ka ko lin mɔ̌ kpɔ́n à? Ɛsitɛ́ɛ ba nukúnɖiɖo kpò kpɔ́n ǎ, é ka gbɔ nùɖiɖi ɖó kpɔ́n ǎ. Ee hwe ɔ nu sù bɔ é na ɖɔ nugbǒ é ɔ, é ɖɔ kpo akɔnkpinkpan kpo, lobo ɖeji dó Jehovah wu ɖɔ é na bló nǔ e kpò é. Mi nú mǐ lɔ ni nɔ bló nǔ ɖokpo ɔ! Jehovah ko ɖyɔ sín Ɛsitɛ́ɛ hwenu ǎ. É kpó ɖò mɛ nyanya lɛ wlí dó fɛ́ca yeɖesunɔ tɔn lɛ mɛ wɛ, lee é bló gbɔn nú Hamáa é.—Xà Ðɛhan 7:12-17.

É Wà Nǔ kpo Ce Jɛn Na Bí Ma Ðó kpo nú Jehovah kpo Togun Tɔn Kpo

23. (a) Ajɔ tɛ axɔsu ɔ ka dó Maadocée kpo Ɛsitɛ́ɛ kpo? (b) Nɛ̌ nǔ e Jakɔbu ɖɔ ɖ’ayǐ dó Bɛnjamɛ́ɛ wu hwenu e é ja kúkú gbé é ka jɛ gbɔn? (Kpɔ́n gbàví “Nǔɖɔɖ’ayǐ ɖé Jɛ.”)

²³ Gudo mɛ ɔ, axɔsu ɔ wá tuùn ɖɔ Maadocée kún nyí mɛ e ɖè sébibla dó axɔsu ɔ wu gbà é kɛɖɛ ó, amɔ̌, é lɛ́ nyí tɔ́ ɖò tɔ́ domɛ Ɛsitɛ́ɛ tɔn. Zɛɛzɛsi zé gǎnhɔnyitɔ́ xɔsu sín tɛn Hamáa tɔn jó nú Maadocée. Axɔsu ɔ zé Hamáa sín xwé, kaka jɛ dɔkun wɔbuwɔbu e é ɖó é jí jó nú Ɛsitɛ́ɛ, bɔ éyɛ zé dó alɔ mɛ nú Maadocée.—Ɛsitɛ́ɛ 8:1, 2.

24, 25. (a) Sébibla Hamáa tɔn gbà gudo é ɔ, aniwu Ɛsitɛ́ɛ ma ka sixu gbɔ adohu adohu jí nɔ ǎ? (b) Nɛ̌ Ɛsitɛ́ɛ ka lɛ́ zé gbɛ̀ tɔn ɖó axɔ nu ɖevo gbɔn?

²⁴ Dìn e Ɛsitɛ́ɛ kpo Maadocée kpo ɖò ayijayǐ mɛ é ɔ, axɔsi ɔ hɛn ɔ é na gbɔ adohu adohu jí nɔ lo à cé? Afi nú é nyí ce jɛn na bí nɔ ɔ nɛ. Hwe enɛ ɔ nu ɔ, è ɖò gbeta e Hamáa ɖè tɔ́n ɖɔ è ni hu Jwifu lɛ bǐ é sɛ́dó axɔsuɖuto ɔ sín nùklɛ́ntɛn nùklɛ́ntɛn lɛ bǐ wɛ nɛ. Hamáa ko nyì akɔ, alǒ Pulimu bo na dó sixu tuùn azǎn e gbè na nyɔ́ bɔ è na wà nǔ nyanya enɛ é. Nǔwiwa e kúnkplá awovi lɛ é ɖé wɛ na ko nú Pulimu nyinyi ɔ. (Ɛsitɛ́ɛ 9:24-26) Azǎn ɔ kpò sun gègě, amɔ̌, é ɖò sisɛkpɔ wɛ ɖesu. È ka sixu lɛ́ bló bɔ awě enɛ gbɔ ye xò à?

²⁵ Ðó Ɛsitɛ́ɛ nyí ce jɛn na bí nɔ ǎ wutu ɔ, é lɛ́ zé gbɛ̀ tɔn ɖó axɔ nu ɖevo, bɔ axɔsu ɔ ylɔ ɛ ǎ bɔ é yì xwetɔ́n ɖò nukɔn tɔn. Dìn tɔn ɔ, é ya avǐ dó togun tɔn tamɛ, bo savo nú asú tɔn ɖɔ é ni dɔn nǔ gbɔn gbeta baɖabaɖa enɛ ɔ jí. Amɔ̌, è sɔ́ nɔ dɔn nǔ gbɔn sɛ́n ɖěɖee axɔsu Pɛsi tɔn lɛ dó é jí ǎ. (Dan. 6:13, 16) Enɛ wu ɔ, axɔsu ɔ na acɛ Ɛsitɛ́ɛ kpo Maadocée kpo ɖɔ ye ni ɖè sɛ́n yɔyɔ̌ ɖé tɔn. Sɛ́n enɛ ɔ na acɛ Jwifu lɛ ɖɔ ye ni jɛhun dó yeɖée jí. Sɔxatɔ́ lɛ kanwezun gbɔn axɔsuɖuto ɔ bǐ mɛ, bo dó wɛnɖagbe enɛ Jwifu lɛ. Nukúnɖiɖo ɖè nú Jwifu lɛ lo. (Ɛsitɛ́ɛ 8:3-16) Lin tamɛ kpɔ́n kpɛɖé! Jwifu e gbɔn axɔsuɖuto ɖaxó enɛ mɛ lɛ é bǐ ɖò ahwan nú sɔ́ wɛ, bo na fun ahwan e gbeta yɔyɔ̌ ɔ mɛvo ɔ ye ma sixu fun ǎ é. Amɔ̌, nǔ taji hugǎn ɔ wɛ nyí ɖɔ, “Jehovah ahwankpá lɛ tɔn” ka na nɔ togun tɔn gudo à?—1 Sam. 17:45, NW.

26, 27. (a) Nɛ̌ ɖuɖeji e Jehovah na togun tɔn dó kɛntɔ́ yetɔn lɛ jí é ka d’agba sɔ? (b) Nǔɖɔɖ’ayǐ tɛ ka jɛ gbɔn kún sú dó nú vǐ sunnu Hamáa tɔn lɛ gblamɛ?

²⁶ Hwenu e azǎn e è ɖó é sɔgbe é ɔ, togun Mawu tɔn ko ɖò gbesisɔmɛ. Axɔsuzɔwatɔ́ Pɛsi tɔn gègě tlɛ jɛhun dó Jwifu lɛ jí hwenu e ye sè Maadocée gǎnhɔnyitɔ́ xɔsu yɔyɔ̌ ɔ sín xó é. Jehovah na ɖuɖeji ɖaxó ɖé togun tɔn. É ɖò gaàn ɖɔ é cyɔn alɔ togun tɔn jí, bonu kɛntɔ́ yetɔn lɛ ma sɔ́ doya nú ye hweɖevonu ó.a—Ɛsitɛ́ɛ 9:1-6.

²⁷ Hú mɔ̌ ɔ, Maadocée sixu kpé nukún dó xwé Hamáa tɔn wu gbeɖé ǎ, enyi nya baɖabaɖa enɛ sín vǐ sunnu wǒ lɛ kpó ɖò gbɛ̀ ɔ nɛ. È hu ye lɔmɔ̌. (Ɛsitɛ́ɛ 9:7-10) Mɔ̌ mɛ ɔ, nǔɖɔɖ’ayǐ Biblu tɔn ɖé jɛ, ɖó Mawu ko ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ è na sú kún dó nú togun tɔn sín kɛntɔ́ baɖabaɖa enɛ lɛ e nyí Amalɛki ví lɛ é bǐ mlɛ́mlɛ́. (Sɛ́n. 25:17-19) Vǐ sunnu Hamáa tɔn lɛ sixu ko nyí akɔta enɛ e Jehovah ɖó hwɛ na é sín mɛ gudo gudo tɔn e kpò lɛ é.

28, 29. (a) Etɛwu é ka nyí jlǒ Jehovah tɔn ɖɔ Ɛsitɛ́ɛ kpo togun tɔn kpo ni ɖ’alɔ ɖò ahwan mɛ? (b) Etɛwu Ɛsitɛ́ɛ sín kpɔ́ndéwú ka nyí nyɔna ɖé nú mǐ ɖò égbé?

²⁸ Ɛsitɛ́ɛ hɛn agban kpinkpɛn gègě ta, ɖi gbeta lɛ ɖiɖetɔ́n dó ahwan kpo kún sú dó nú mɛ kpo wu. É na ko nyí jɛ nú é nɔ kán ɖu ǎ. Amɔ̌, bonu jlǒ Jehovah tɔn na dó jɛ jlɔ́ ɔ, è ɖó na cyɔn alɔ togun tɔn jí nú è ma sú kún dó nú ye ó. Mɛsiya e sín akpá è dó é ɖó na tɔ́n sín akɔta Izlayɛli tɔn mɛ; é wɛ nyí nukúnɖiɖo ɖokpo e ɖè nú gbɛtɔ́ lɛ é. (Bǐb. 22:18) Xomɛ nɔ hun Mawu sɛntɔ́ égbé tɔn lɛ ɖɔ ye tuùn ɖɔ hwenu e Mɛsiya ɔ wá ayikúngban jí é ɔ, é dó sɛ́n nú ahwanvu tɔn lɛ sín hwenɛnu kaka jɛ dìn ɖɔ ye ni ma ɖ’alɔ ɖò ahwanfunfun gbɛtɔ́ lɛ tɔn mɛ ó.—Mat. 26:52.

²⁹ É ɖò mɔ̌ có, Klisanwun lɛ nɔ fun ahwan alɔkpa ɖevo; Satáan jɛ ma bǐ bo na hu nùɖiɖi e mǐ ɖó nú Jehovah Mawu é. (Xà 2 Kɔlɛntinu lɛ 10:3, 4.) Nyɔna ɖé wɛ é nyí ɖɔ mǐ ɖó Ɛsitɛ́ɛ sín kpɔ́ndéwú à cé? Mi nú mǐ ni ɖè nùɖiɖi xlɛ́ éyɛ ɖɔhun, bo zán nùnywɛ kpo suúlu kpo bonu mɛ lɛ na mɔ nugbǒ nú xó mǐtɔn, lobo lɛ́ jɛhun dó togun Mawu tɔn jí kpo akɔnkpinkpan kpo kpodo ce jɛn na bí ma ɖó kpo.