“Nyɔnu Jijɔ Ðagbenɔ”

1, 2. (a) Azɔ̌ alɔkpa tɛ wà wɛ Hwliti ka ɖè? (b) Nǔ taji tɛ lɛ Hwliti ka kplɔ́n dó Sɛ́n Mawu Tɔn kpo togun tɔn kpo wu?

HWLITI jɛkpo ɖò ɔji kàn e é lí kplé ɖò kéze ɔ mɛ é kɔn. Gbadanu ko ɖò susu wɛ ɖò gle ɖěɖee lɛlɛ̌ dó Bɛteleyɛmu é mɛ, bɔ azɔ̌watɔ́ gègě ko ɖò zɔnlin ɖi wɛ dɛ̌dɛ̌ xwè hɔntogbo toxo kpɛví enɛ e ɖò só ɖé jí é tɔn ɔ kɔn wɛ. Nǔ na ko cikɔ nú Hwliti tawun, ɖó sín zǎnzǎn wɛ é ko ɖò azɔ̌ wà wɛ syɛnsyɛn. É ɖò mɔ̌ có, é lɛ́ sɔ́ kpò bo jɛ ɔji kàn lɛ só jí bonu kwín lɛ na mɔ tɛn dó tɔ́n sín mɛ. Nugbǒ wɛ ɖɔ azɔ̌ ɔ vɛwǔ tawun, amɔ̌, azǎn ɖagbe ɖé wɛ nyí azǎn enɛ; Hwliti na tlɛ ɖó nukún ɖɔ é na nyɔ́ sɔmɔ̌ lɔ ǎ.

² Nǔ lɛ wá jɛ asúkúsi enɛ kpa jí lo wɛ à? Lee mǐ ko mɔ gbɔn ɖò wemata e wá yì é mɛ é ɔ, é ko d’akpá ɖɔ emi kún na jó asú emitɔn nɔ Nɔemíi dó ó, lobɔ Jehovah Mawu e é nɔ sɛ̀n é wɛ emi na sɛ̀n. Nyɔnu wè enɛ lɛ e ɖò aluwɛ mɛ é gosin Mɔwabu ɖó kpɔ́ bo wá Bɛteleyɛmu. Zaan ɔ, Hwliti kplɔ́n nǔ dó lee Sɛ́n Jehovah Tɔn sɔ́ wamamɔnɔ lɛ, kaka jɛ jonɔ lɛ jí sù gbɔn ɖò Izlayɛli é wu. Amɔ̌ dìn ɔ, é mɔ ɖɔ mɛ e nɔ sɛ̀n Jehovah é ɖé lɛ nɔ setónú nú Sɛ́n ɔ bo nɔ ɖè xomɛnyínyɔ́ xlɛ́. Nǔ enɛ ɔ dó fífá wuvɛ̌ Hwliti tɔn lɛ mɛ.

3, 4. (a) Nɛ̌ Bowozi ka dó wusyɛn lanmɛ nú Hwliti gbɔn? (b) Nɛ̌ kpɔ́ndéwú Hwliti tɔn ka sixu d’alɔ mǐ gbɔn ɖò égbé ee akwɛyózó ɔ syɛn tawun é?

³ Bowozi, nya dɔkunnɔ enɛ e sín gle mɛ cyan nǔkún ɖè wɛ é ɖè é ɖò mɛ enɛ lɛ e nɔ sɛ̀n Jehovah é mɛ. Égbé ɔ, nya mɛxomɔ enɛ wà nǔ xá ɛ tɔ́ ɖé ɖɔhun. É na ko ko nǔ dó xomɛ hwenu e é flín xógbe xomɛnyínyɔ́ tɔn ɖěɖee Bowozi zán bo dó dokú n’i, ɖó nukún e kpé dó Nɔemíi wu wɛ é ɖè é kpodo bibɛtɛn e é wá ba ɖò Mawu nugbǒ ɔ Jehovah sín awa lɛ glɔ é kpo wu.—Xà Hwliti 2:11-14.

⁴ É ɖò mɔ̌ có, Hwliti sixu ɖò adohu adohu jí dó sɔgudo wu. Ðó é nyí jonɔ ɖěmaɖoɖěnanɔ, bo ɖó asú ǎ, lobo ka lɛ́ ɖó vǐ ɖě ǎ wutu ɔ, nɛ̌ é ka na kpé nukún dó éɖée kpo Nɔemíi kpo wu ɖò agbaza lixo gbɔn ɖò xwè e ɖò nukɔn ja lɛ é mɛ? Nǔkún cyancyan gbɔn fí e nǔkún-yatɔ́ lɛ ko gbɔn dín é kɛɖɛ ko kpé wɛ à? Bɔ mɛ̌ ka na kpé nukún dó éyɛ wu hwenu e é na kpò é? Hwɛ tɔn na jɔ ɖɔ nǔ mɔhun lɛ ni ɖó adohu adohu n’i. Ðò égbé ee akwɛyózó ɔ syɛn tawun é ɔ, mɛ gègě wɛ nɔ ɖò adohu adohu mɔhun lɛ jí. Mǐ ni kpɔ́n lee nùɖiɖi Hwliti tɔn d’alɔ ɛ bɔ é ɖu ɖò adohu adohu enɛ lɛ jí gbɔn é kpo lee mǐ sixu xwedó kpɔ́ndéwú tɔn gbɔn é kpo.

Etɛ ka Nɔ Zɔ́n Bɔ Xwédo ɖé Nɔ Nyí Xwédo Jɔ Xwédo?

5, 6. (a) Bǎ tɛ mɛ azǎn nukɔntɔn e Hwliti cyan nǔkún ɖò Bowozi gle mɛ é ka kpa ɛ ɖó? (b) Nɛ̌ Nɔemíi ka ɖɔ hwenu e é mɔ Hwliti é?

⁵ Hwenu e Hwliti só ɔji kàn ɔ kpé bo xò kwín lɛ kplé gudo é ɔ, é mɔ ɖɔ ɔji towungoɖo 30 mɔ̌ wɛ emi cyan. Agban tɔn na ko kpɛn kpɛɖé. É ɖíɖá agban ɔ, bɔya é sixu ko tɛ́ avɔ bo bɛ́ ɔji ɔ d’emɛ, lobo wá ɖíɖá dó ta. Enɛ gudo ɔ, é wlí ali ɖido Bɛteleyɛmu, zǎn ko ɖò bibɔ wɛ nɛ.—Hwli. 2:17.

⁶ Xomɛ hun Nɔemíi hwenu e é mɔ vǐ tɔn sí wanyinamɔ tɔn ɔ é, bɔ vlafo é sixu ko kpaca ɛ hwenu e é mɔ ɔji gban kpinkpɛn Hwliti tɔn é. Hwliti lɔmɔ̌ hɛn nùɖuɖu e Bowozi na azɔ̌watɔ́ lɛ bɔ éyɛ ɖu kpò é wá xwégbe, lobɔ ye mɛ wè lɛ ɖu nùɖuɖu klewun ɖé ɖó kpɔ́. Nɔemíi kanbyɔ ɛ ɖɔ: “Etɛ! Gle tɛ mɛ wɛ a ka yì cyan nǔ ɖè égbé? Gle tɛ mɛ a ka wà azɔ̌ ɖè? Mawu Mavɔmavɔ ni xoɖɛ dó mɛ e wlíbò nú we ɔ jí!” (Hwli. 2:19) Nɔemíi nyí ayiɖonuwutɔ́; é tuùn ɖɔ cobonu Hwliti na mɔ nǔkún sɔmɔ̌ ɔ, mɛɖé jɛn na d’alɔ ɛ.

7, 8. (a) Mɛ̌ gɔ́n xomɛnyínyɔ́ Bowozi tɔn ka gosin bɔ Nɔemíi mɔ? Etɛwu? (b) Nɛ̌ Hwliti ka lɛ́ ɖè xomɛnyínyɔ́ xlɛ́ asú tɔn nɔ d’eji gbɔn?

⁷ Ye mɛ wè lɛ jɛ xó ɖɔ jí, bɔ Hwliti ɖɔ lee Bowozi nyɔ́ xomɛ dó wutu tɔn gbɔn é nú Nɔemíi. Akpàkpà sɔ́ Nɔemíi, bɔ é ɖɔ: “Mawu Mavɔmavɔ e nɔ kú nǔblawu nú mɛ e ɖò gbɛ̀ lɛ kpo mɛ e ɖò kú lɛ kpo ɔ, ni xoɖɛ dó nya enɛ jí.” (Hwli. 2:20) É mɔ ɖɔ Jehovah gɔ́n wɛ xomɛnyínyɔ́ Bowozi tɔn gosin. Jehovah dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ e nɔ sɛ̀n ɛ lɛ é ɖɔ ye ni nɔ na nǔ mɛ, lobo ka d’akpá ɖɔ emi na dó ajɔ mɛ mɔhun lɛ nú xomɛnyínyɔ́ e ye nɔ ɖexlɛ́ é.a—Xà Nùnywɛxó 19:17.

⁸ Bowozi byɔ Hwliti ɖɔ é ni nɔ wá cyan nǔkún ɖò fí e nǔkún-yatɔ́ lɛ ko gbɔn dín é ɖò gle emitɔn mɛ, bo nɔ nɔ nyɔnu e nɔ wà azɔ̌ nú emi lɛ é kpá bonu azɔ̌watɔ́ lɛ ɖě ni ma dó tagba n’i ó. Nɔemíi kplɔ́n nǔ Hwliti ɖɔ é ni ma gbà gbè tɔn ó. Hwliti setónú nú wěɖexámɛ enɛ. Gɔ́ na ɔ, “asú tɔn nɔ gɔ́n jɛn é ka kpó ɖè.” (Hwli. 2:22, 23) Ðò xógbe enɛ lɛ mɛ ɔ, mǐ lɛ́vɔ mɔ jijɔ tɔn e è dó tuùn i na ganji é, é wɛ nyí xomɛnyínyɔ́. Kpɔ́ndéwú Hwliti tɔn sixu sísɛ́ mǐ, bɔ mǐ na kanbyɔ mǐɖée ɖɔ, mǐ ka nɔ nɔ gudo nú xwédo mǐtɔn lɛ kpo gbejininɔ kpo, lobo nɔ d’alɔ ye lee é jɛ gbɔn é à? Jehovah nɔ ɖ’ayi xomɛnyínyɔ́ mɔhun wu hwebǐnu.

9. Etɛ kpɔ́ndéwú Hwliti kpo Nɔemíi kpo tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ dó xwédo wu?

⁹ Nɔemíi kpo Hwliti kpo nyí xwédo jɔ xwédo ǎ wɛ à? Mɛɖé lɛ nɔ ɖɔ ɖɔ, cobonu xwédo ɖé na nyí “xwédo jɔ xwédo” ɔ, asú, asì, vǐ sunnu, vǐ nyɔnu, kpo mɛ ɖevo lɛ kpo ɖó na ɖ’emɛ. Amɔ̌, kpɔ́ndéwú Hwliti kpo Nɔemíi kpo tɔn xlɛ́ ɖɔ mɛ wè tlɛ hɛn ɔ, ye na nyí xwédo ɖé, enyi ye nɔ nyɔ́ xomɛ dó yeɖée wu, yí wǎn nú yeɖée, lobo lɛ́ vɛ́ ɔ nɛ. Xwédo e mɛ a ɖè é ka nɔ sù nukún towe mɛ à? Jezu flín ahwanvu tɔn lɛ ɖɔ agun Klisanwun tɔn sixu cí xwédo mǐtɔn ɖɔhun.—Mak. 10:29, 30.

“Mɛ E Ðó Na Kpé Nukún Mǐ Wu lɛ Ðě Wɛ”

10. Ali tɛ nu Nɔemíi ka jló na d’alɔ Hwliti ɖè?

¹⁰ Sín ɔji yiya hwenu ɖò Lidosun mɛ kaka jɛ blěe yiya hwenu ɖò Ayidósun mɛ ɔ, Hwliti nɔ ɖò nǔkún cyan wɛ ɖò fí e nǔkún-yatɔ́ lɛ ko gbɔn dín é ɖò gle Bowozi tɔn lɛ mɛ. Aklunɔzán gblamɛ lɛ ɖò yiyi wɛ é ɔ, Nɔemíi nɔ ɖò nǔ linkpɔ́n dó nǔ e é sixu bló nú vǐ tɔn sí wanyinamɔ tɔn ɔ é jí wɛ. Hwenu e Nɔemíi ɖò Mɔwabu é ɔ, é kudeji ɖɔ emi kún sixu d’alɔ Hwliti bonu é mɔ asú ɖevo gbeɖé ó. (Hwli. 1:11-13) Amɔ̌ dìn ɔ, linlin vo wɛ é jɛ ɖiɖó jí. É sɛkpɔ Hwliti bo ɖɔ n’i ɖɔ: “Vǐ ce, un jló ɖɔ a ni da asú bo vo.” (Hwli. 3:1) Hwliti wá cí vǐ nyɔnu ɖé ɖɔhun nú Nɔemíi, bɔ é jló na ba asú n’i, lee é nɔ nyí gbɔn ɖò aca hwenɛnu tɔn lɛ mɛ é. É ba ɖɔ Hwliti ni “vo,” alǒ ni mɔ ayijayǐ kpo alɔcyɔnmɛji kpo e è sixu mɔ ɖò xwé ɖé gbè kpo asú ɖé gɔ́n kpan é. Amɔ̌, etɛ Nɔemíi ka sixu wà?

11, 12. (a) Sɛ́n Mawu Tɔn sín tuto wanyiyinɔ tɛ dó gesí wɛ Nɔemíi ka ɖè bo ylɔ Bowozi ɖɔ “mɛ e ɖó na kpé nukún mǐ wu lɛ ɖě”? (b) Nɛ̌ Hwliti ka wà nǔ gbɔn nú wěɖexámɛ asú tɔn nɔ tɔn?

¹¹ Hwenu e Hwliti ɖɔ Bowozi xó azɔn nukɔntɔn é ɔ, Nɔemíi ɖɔ: “Nya enɛ ɔ mɛ mǐtɔn wɛ. Mɛ e ɖó na kpé nukún mǐ wu lɛ ɖě wɛ.” (Hwli. 2:20) Etɛ ka nyí tinmɛ enɛ tɔn? Tuto wanyiyi tɔn lɛ ɖò Sɛ̀n e Mawu na Izlayɛli é mɛ nú xwédo e ɖò hwenu vɛwǔ lɛ mɛ gbɔn dín wɛ, ɖó ya alǒ aluwɛ wutu lɛ é. Enyi nyɔnu ɖé ma jì vǐ ǎ, bo huzu asúkúsi ɔ, nǔ tɔn nɔ blawu tawun, ɖó asú tɔn sín kún na sú dó, bɔ nyikɔ tɔn na bú. Amɔ̌, Sɛ́n Mawu Tɔn na gbè mɛ ɔ sín nɔví sunnu bɔ é na da asúkúsi ɔ, bonu é na mɔ tɛn dó jì vǐ e na kpé nukún dó nǔɖokan xwédo ɔ tɔn wu, bɔ asú tɔn e kú é sín nyikɔ na kpó ɖò te é.b—Sɛ́n. 25:5-7.

¹² Nɔemíi tinmɛ lee é bló tuto alɔwliwli mɔhun tɔn gbɔn é nú Hwliti. Kpɔ́n lee nǔ enɛ sixu ko kpaca Hwliti sɔ é! Sɛ́n Izlayɛli tɔn kpò ɖò nǔ yɔyɔ̌ nyí wɛ ɖò nukún tɔn mɛ, bɔ Sɛ́n enɛ sín aca gègě kpó ɖò jonɔ nyí n’i wɛ. É ɖò mɔ̌ có, é ɖó sísí nú Nɔemíi tawun; enɛ wu ɔ, é ɖótó xó e é ɖɔ n’i lɛ é tɛnwin lɛnwin. Nǔ e Nɔemíi kplɔ́n Hwliti ɖɔ é ni wà lɛ é sixu vɛwǔ bo tlɛ lɛ́ hu winnya n’i, amɔ̌, é yí gbè n’i kpo gbè fífá kpo ɖɔ “emi na bló nǔ e é ɖɔ nú emi ɔ bǐ.”—Hwli. 3:5.

13. Etɛ kpɔ́ndéwú Hwliti tɔn ka kplɔ́n mǐ dó wěɖexámɛ mɛxomɔ lɛ tɔn xwixwedó wu? (Lɛ̌vɔ kpɔ́n Jɔbu 12:12.)

¹³ Hweɖelɛnu ɔ, é nɔ vɛwǔ nú mɛ winnyawinnya lɛ bonu ye na xwedó wěɖexámɛ mɛxomɔ lɛ kpo mɛ e ko mɔ nǔ kpɔ́n hú ye lɛ é kpo tɔn. É bɔwǔ bɔ è na ɖɔ ɖɔ mɛxomɔ lɛ kún nɔ mɔ nukúnnú jɛ tagba kpo wuvɛ̌ mɛ winnyawinnya lɛ kpo tɔn wu ganji ó. Kpɔ́ndéwú mɛɖesɔhwe tɔn Hwliti tɔn flín mǐ ɖɔ, tóɖíɖó nùnywɛ mɛxomɔ e yí wǎn nú mǐ bɔ ɖagbe mǐtɔn nɔ ɖu ayi mɛ nú ye dóó lɛ é tɔn sixu ɖó lè nú mǐ tawun. (Xà Ðɛhan 71:17, 18.) Amɔ̌, wě tɛ Nɔemíi ka ɖè xá Hwliti? Ee Hwliti xwedó wěɖexámɛ enɛ é ɔ, é ka ɖó lè n’i nugbǒ à?

Hwliti Yì Fí E È Nɔ Só Nǔkún Ðè É

14. Nɛ̌ fí e è nɔ só nǔkún ɖè é ka nɔ cí? Nɛ̌ è ka nɔ zán gbɔn?

¹⁴ Gbadanu enɛ ɔ, Hwliti wlí ali ɖido fí e è nɔ só nǔkún ɖè é. Fí ɖé wɛ bo ɖò faɖaɖa lobo xwè, bɔ glesi lɛ nɔ wá só nǔkún yetɔn lɛ bo nɔ fún ɖò finɛ. Hwɛhwɛ ɔ, fí mɔhun nɔ ɖò kpó jí, bɔ gbadanu lɛ kpo zǎnzǎn tɛɛn lɛ kpo ɔ, jɔhɔn nɔ nyí kpo hlɔnhlɔn kpo ɖò finɛ. Bo na dó sixu ɖè nǔkún lɛ sín fló lɛ mɛ ɔ, azɔ̌watɔ́ lɛ nɔ zǎn kpò avlanɔ e kló kpɛɖé é alǒ kɔ́bɛ́nú (pelle), bo nɔ nyì bǐ dó jɔhɔn mɛ. Jɔhɔn ɔ nɔ bɛ́ fló ɔ kpo wɔn ɔ kpo yì, bɔ kwín lɛ nɔ jɛ kɔ́mɛ, ɖó yedɛɛ lɛ kpɛn kpɛɖé.

15, 16. (a) Hwenu e Bowozi fó azɔ̌ gbadanu ɖò fí e è nɔ só nukún ɖè é ɔ, tinmɛ nǔ e jɛ é. (b) Nɛ̌ Bowozi ka ɖ’ayi wu ɖɔ Hwliti mlɔ́ afɔ emitɔn ligbé gbɔn?

¹⁵ Hwliti sɔ́ ayi dó ɖò azɔ̌watɔ́ lɛ kpɔ́n wɛ hwenu e ye ɖò gbadanu sín azɔ̌ yetɔn fó wɛ é. Bowozi ɖò nǔkún tɔn e fún wɛ è ɖè é cɔ́ wɛ. Nǔkún ɔ sukpɔ́ bɔ è lí donu tɔn. Ee Bowozi ɖu nǔ gɔxo gudo é ɔ, é mlɔ́ nǔkún sín donu e è lí é kpá. É ɖò gaàn ɖɔ, aca glesi lɛ tɔn wɛ nyí enɛ hwenɛnu, vlafo bonu ajotɔ́ lɛ ma wá fin nǔkún yetɔn lɛ ó. Hwliti mɔ bɔ Bowozi ko fó nǔ bǐ. Hwe ɔ nu sù bɔ é na bló nǔ e Nɔemíi ɖɔ n’i é.

¹⁶ Hwliti sɛkpɔ fí ɔ dɛ̌dɛ̌, hǔn tɔn ɖò xixo wɛ mɔhunkɔtɔn. É mɔ ɖɔ Bowozi ko d’amlɔ jɛ tó jí. Enɛ wu ɔ, lee Nɔemíi ko ɖɔ gbɔn é ɔ, é ɖè avɔ sín afɔ tɔn jí, bo mlɔ́ afɔ tɔn ligbé. Enɛ gudo ɔ, é ɖò te. Hwenu ɖò yiyi wɛ. Hwenu enɛ sixu ko cí hwenu mavɔmavɔ ɖé ɖɔhun nú Hwliti. Gudo mɛ ɔ, ɖò zǎn vlɔ ɖó wè mɔ̌ ɔ, Bowozi jɛ dlɛndlɛn jí. É ɖò sísɔ́sísɔ́ wɛ ɖó jɔhɔn ɔ wutu. É nya dó nukɔn vlafo bo na dó sixu lɛ́ dɔn avɔ cyɔn dó afɔ. Amɔ̌, é ɖ’ayi wu ɖɔ mɛɖé ɖò finɛ. Tan ɔ ɖɔ: “Nyɔnu ɖò ayimlɔmlɔ ɖò afɔ tɔn ligbé.”—Hwli. 3:8.

17. Nɛ̌ mǐ ka wà gbɔn bo tuùn ɖɔ Hwliti kún ɖó linlin kwijikwiji ɖebǔ hwenu e é mlɔ́ Bowozi sín afɔ ligbé é ó?

¹⁷ “Hwi mɛ̌ ka nɛ?” wɛ é kanbyɔ ɛ. Hwliti yí gbè n’i, bɔya gbè tɔn sixu ɖò sísɔ́sísɔ́ wɛ, bo ɖɔ: “Nyɛ mɛsɛntɔ́ towe Hwliti wɛ, kɛnklɛn yí mì dó xɔ towe sá, ɖó a ɖó acɛ bo na kpé nukún wǔ ce.” (Hwli. 3:9) Xósin Hwliti tɔn xlɛ́ ɖɔ é kún ɖó linlin kwijikwiji ɖebǔ hwenu e é mlɔ́ Bowozi sín afɔ ligbé é ó. Aca hwe enɛ nu tɔn lɛ wà nǔ sɔgbe xá wɛ Hwliti ɖè, bɔ lee Bowozi lɔ wà nǔ gbɔn é xlɛ́ céɖécéɖé ɖɔ é mɔ nùwálɔ̀ Hwliti tɔn dó mɔ nǔ mímɛ́ ɖé bo jɛ acɔ́ tawun.

18. Xó tɛ Bowozi ka ɖɔ dó dó gbɔ nú Hwliti? Nǔ wè tɛ lɛ Hwliti ka bló dó ɖè xomɛnyínyɔ́ tɔn xlɛ́?

¹⁸ É ɖò gaàn ɖɔ xógbe fífá ɖěɖee Bowozi zán bo dó yí gbè nú Hwliti é na ko dó gbɔ n’i tawun. É ɖɔ: “Mawu Mavɔmavɔ ni xoɖɛ dó jǐ towe sè à yɔkpɔ. Nǔ e a bló dìn ɔ lɛ́ ɖè lee a yí wǎn nú asú towe mɛ lɛ, bo ɖò gbeji nú ye gbɔn ɔ xlɛ́, hú nǔ e a ko bló ɖ’ayǐ é. Ðó a yì ba dɔnkpɛvu wamamɔnɔ abǐ dɔkunnɔ ɖé ǎ.” (Hwli. 3:10) Nǔ e Hwliti bló “ɖ’ayǐ” é wɛ nyí xomɛnyínyɔ́ e é ɖexlɛ́ bo xwedó Nɔemíi wá Izlayɛli bo ɖò nukún kpé dó wutu tɔn wɛ é. Nǔ e é bló “dìn” é wɛ nyí jlǒ e é ɖó bo na da Bowozi, bo na dó sixu ɖó donu nú asú tɔn e kú é kpo Nɔemíi kpo é. Bowozi ɖ’ayi wu ɖɔ Hwliti vo fɛɛ bo na da mɛ e ma nyí mɛxo sɔ emi ǎ é, mɛ ɔ sixu nyí dɔkunnɔ alǒ wamamɔnɔ. É ɖò mɔ̌ có, é jló na wà ɖagbe nú Nɔemíi kpo Nɔemíi sín asú e ko kú é kpo, bonu nyikɔ nya enɛ e ko kú é tɔn ma bú ɖò tò ɔ mɛ ó. Nǔ e wu ce jɛn na bí ma ɖó Hwliti tɔn sɔ́ akpàkpà Bowozi é tuùntuùn vɛwǔ ɖebǔ ǎ.

19, 20. (a) Aniwu Bowozi ma ka da Hwliti tɛn tɔn mɛ ǎ? (b) Ali tɛ lɛ nú Bowozi ka nyɔ́ xomɛ dó Hwliti wu bo ma lɛ́ hɛn nyikɔ tɔn blí ǎ ɖè?

¹⁹ Bowozi lɛ́ ɖɔ: “Dìn ɔ yɔkpɔ, ma ɖi xɛsi ó, un na bló nǔ e a na ɖɔ ɔ bǐ nú we, ɖó mɛ bǐ wɛ tuùn ɖɔ nyɔnu jijɔ ɖagbenɔ wɛ nú we.” (Hwli. 3:11) Xomɛ hun i dó Hwliti dida wu; bɔya ɖɔ e Hwliti ɖɔ n’i ɖɔ é ɖó acɛ bo na kpé nukún emi wu é sixu ko nɔ ma kpaca ɛ. É ɖò mɔ̌ có, nǔjlɔjlɔwatɔ́ wɛ nú Bowozi, lobɔ é ka ba na wà nǔ e jló é ɔ kpowun ǎ. É ɖɔ nú Hwliti ɖɔ mɛ ɖevo ɖè bo ɖó acɛ bo na kpé nukún wǔ tɔn, lobo sɛkpɔ ɛ hú emilɛ ɖò hɛnnumɔ Nɔemíi sín asú tɔn lɛ mɛ. Bowozi jló na yì mɔ mɛ enɛ hwɛ̌, bo na tinmɛ n’i ɖɔ é sixu da Hwliti.

²⁰ Bowozi ɖɔ nú Hwliti ɖɔ é ni lɛ́vɔ mlɔ́ ayǐ bo nɔte kaka nú ayǐ ni hɔ́n; enɛ gudo ɔ, é hɛn ɔ é na lɛkɔ yì xwé bɔ mɛɖebǔ na tuùn ǎ. É jló na hɛn nyikɔ tɔn kpo Hwliti tɔn kpo blí ǎ, ɖó mɛ lɛ sixu dóhwɛ ye ɖɔ ye wà nǔ kwijikwiji ɖé. Enɛ wu ɔ, Hwliti lɛ́ mlɔ́ Bowozi sín afɔ ligbé; vlafo ayi tɔn na ko j’ayǐ dìn e nya enɛ ko nyɔ́ xomɛ dó wutu tɔn gudo é. Enɛ gudo ɔ, cobonu gbɛmɛ na hɔ́n ɔ, é fɔ́n. É tɛ́ avɔ tɔn bɔ Bowozi jlɛ́ ɔji d’emɛ bo na ɛ, lobɔ é lɛkɔ wá yì Bɛteleyɛmu.—Xà Hwliti 3:13-15.

21. Etɛ lɛ ka zɔ́n bɔ è dó tuùn Hwliti ɖɔ é nyí “nyɔnu jijɔ ɖagbenɔ” ɖé? Nɛ̌ mǐ ka sixu ɖi nǔ Hwliti ɖɔhun gbɔn?

²¹ Bowozi ɖɔ nú Hwliti ɖɔ mɛ bǐ tuùn ɖɔ “nyɔnu jijɔ ɖagbenɔ” wɛ n’i. Kpɔ́n lee tamɛ linlin dó xó enɛ ɔ jí na ko dó xomɛhunhun nú Hwliti sɔ é! É ɖò gaàn ɖɔ, Jehovah tuùntuùn bo sɛ̀n ɛ sín akpàkpà e sɔ́ ɛ é lɔ zɔ́n bɔ é dó ɖó nyikɔ ɖagbe enɛ. É lɛ́vɔ ɖè xomɛnyínyɔ́ ɖaxó xlɛ́ Nɔemíi kpo togun tɔn kpo, lobo sɔ́ jlǒ dó huzu sɔgbe xá gbɛzinzan kpo aca e ma má ɛ ǎ lɛ é kpo. Enyi mǐ ɖi nǔ Hwliti ɖɔhun ɔ, mǐ ɖó na nɔ ɖó sísí ɖaxó nú mɛ ɖevo lɛ gɔ́ nú gbɛzinzan yetɔn kpo aca yetɔn lɛ kpo. Enyi mǐ bló mɔ̌ ɔ, mǐ lɔ na mɔ ɖɔ mǐ ɖò tintɛnkpɔn wɛ bo na ɖó nyikɔ ɖagbe ɖé.

Gbɔjɛ Tɛn ɖé nú Hwliti

22, 23. (a) Aniwu Nɔemíi ka ɖɔ nú Hwliti ɖɔ “Vǐ ce, nɛ̌ nǔ lɛ ka yì gbɔn”? (b) Etɛ Nɔemíi ka kplɔ́n Hwliti ɖɔ é ni wà?

²² “Vǐ ce, nɛ̌ nǔ lɛ ka yì gbɔn?” wɛ Nɔemíi ɖɔ hwenu e Hwliti wá xwégbe é. Bɔya Nɔemíi jló na tuùn ɖɔ Hwliti sín ninɔmɛ ko ɖò na ɖyɔ wɛ bɔ é na da asú, alǒ na kpò ɖò lee é ɖè é wutu wɛ é na ko kàn nǔ enɛ byɔ. Hwliti yawu wlí nǔ e jɛ ɖò é kpo Bowozi kpo tɛntin é bǐ ɖɔ nú asú tɔn nɔ. É lɛ́ xlɛ́ ɛ ɔji e Bowozi na ɛ ɖɔ é ni sɔ́ nú Nɔemíi é.—Hwli. 3:16, 17.

²³ Nɔemíi kplɔ́n Hwliti ɖɔ é ni nɔ xwégbe xwii gbè enɛ gbè bo ma yì cyan nǔkún ɖě ó. É na jiɖe Hwliti ɖɔ: “Bowozi ma ɖɔ xó enɛ ɔ gbò égbé ǎ ɔ, é ɖò na gbɔjɛ wɛ ǎ.”—Hwli. 3:18.

24, 25. (a) Etɛ ka xlɛ́ ɖɔ Bowozi nyí nya nǔjlɔjlɔwatɔ́ e ma nyí ce jɛn na bí nɔ ǎ é ɖé? (b) Ali tɛ lɛ nu Jehovah ka dó nú Hwliti ɖè?

²⁴ Xó nugbǒ wɛ Nɔemíi ka ɖɔ. Bowozi yì toxo ɔ sín hɔntogbo jí, ɖò fí e tomɛxo lɛ nɔ kplé ɖè é, bo nɔte kaka bɔ hɛnnumɔ e sɛkpɔ Nɔemíi sín asú hú éyɛ é wá xweyigbe. Ðò kúnnuɖetɔ́ gègě sín nukɔn ɔ, é ɖɔ nú nya ɔ ɖɔ é ni da Hwliti. É ɖò mɔ̌ có, nya ɔ gbɛ́, bo ɖɔ ɖɔ emi taa bló mɔ̌ bonu dɔkun emitɔn na sú dó. Enɛ gudo ɔ, ɖò kúnnuɖetɔ́ e ɖò hɔntogbo toxo ɔ tɔn jí lɛ é nukúnmɛ ɔ, Bowozi ɖɔ ɖɔ emi na xɔ nǔɖokan Nɔemíi sín asú Elimɛlɛki tɔn, bo na da Hwliti asúkúsi Elimɛlɛki ví Maxlɔni tɔn ɔ. Bowozi ɖɔ nukúnɖiɖo tɔn ɖɔ mɔ̌ biblo na zɔ́n bɔ “vǐ tɔn lɛ na hɛn nyikɔ [mɛ e kú é] tɔn ɖó te.” (Hwli. 4:1-10) É ɖò gaàn ɖɔ, nya nǔjlɔjlɔwatɔ́ e ma nyí ce jɛn na bí nɔ ǎ é wɛ nú Bowozi.

²⁵ Bowozi da Hwliti. Enɛ gudo ɔ, mǐ xà ɖɔ: “Mawu Mavɔmavɔ bló bɔ é mɔ xò bo jì vǐ sunnu ɖokpo.” Nyɔnu Bɛteleyɛmu tɔn lɛ yí gbè ɖɔ Mawu dó nú Nɔemíi, ɖɔ Hwliti xɔ akwɛ n’i hú vǐ sunnu tɛnwe. Nukɔn mɛ ɔ, vǐ sunnu Hwliti tɔn wá nyí Axɔsu nukúnɖeji Davidi sín tɔ́gbó lɛ ɖokpo. (Hwli. 4:11-22) Davidi ɔ, éyɛ wá nyí tɔ́gbó Jezu Klisu tɔn lɛ ɖokpo.—Mat. 1:1.c

26. Etɛ kpɔ́ndéwú Hwliti kpo Nɔemíi kpo tɔn ka flín mǐ?

²⁶ Jehovah dó nú Hwliti nugbǒ, mɔ̌ jɛn é ka lɛ́ dó nú Nɔemíi lɔ é nɛ. Nɔemíi tɔju vǐ ɔ ɖi vǐ éɖesunɔ tɔn ɖɔhun. Gbɛzán nyɔnu wè enɛ lɛ tɔn xlɛ́ céɖécéɖé ɖɔ, Jehovah nɔ ɖ’ayi mɛ ɖěɖee nɔ w’azɔ̌ syɛnsyɛn kpo mɛɖesɔhwe kpo, bo nɔ kpé nukún dó mɛ yetɔn lɛ wu, lobo nɔ lɛ́ sɛ̀n ɛ kpo gbejininɔ kpo xá togun tɔn é wu. É nɔ d’ajɔ gbejinɔtɔ́ mɔhun lɛ hwebǐnu, lee é d’ajɔ Bowozi, Nɔemíi kpo Hwliti kpo gbɔn é.