1-3. (a) Etɛwu Ɛsitɛ́ɛ ka sixu ko ɖò xɛsi jí hwenu e é ɖò asú tɔn sɛkpɔ wɛ é? (b) Nùkanbyɔ tɛ lɛ jí mǐ ka na ɖɔ xó dó?

ƐSITƐ́Ɛ ɖò hɔnmɛ Suzi tɔn sín kɔxota sɛkpɔ wɛ. Hǔn tɔn ɖò xixo wɛ mɔhunkɔtɔn. Kpɔ́n lee ahoho ɔ jiwǔ sɔ́ é! Kpó ɖaxó ɖé jí wɛ è mɛ̀ ɖó, b’ɛ sɛkpɔ Zagros Só e jí sìngǒ cyɔn lɛ é. È ɖò ahoho ɔ jí ɔ, è nɔ mɔ Choaspès Tɔ̀ sín sìn mímɛ́ lɛ sɛ́dó céɖécéɖé. Ahoho ɔ ɖíe, nyibu’sú awanɔ, gǎdatɔ́, kpo kinikini ɖěɖee è ɖè d’ewu lɛ é kpo ɔ, bliki wɛ è sɔ́ dó bló, bo sá sɛ̀n sinmɛ tɛnmɛ tɛnmɛ dó ye. Dotín e è mɛ̀ kpo awinnya kpo lɛ é, kpo bocyɔ jiwǔ lɛ kpo ɖò finɛ. È bló nǔ lɛ bǐ ɖó mɔ̌, bo na dó flín hlɔnhlɔn aditi e nya e jɛ “axɔsu ɖaxó” nyí é ɖó ɔ mɛ e nɔ wá finɛ lɛ é ɖokpo ɖokpo. Nya enɛ gɔ́n wɛ Ɛsitɛ́ɛ xwè. Asú tɔn ka lɛ́ wɛ.

² Zɛɛzɛsi nyí asú tɔn wɛ è ɖɔ à?a Nya enɛ nyí asú alɔkpa e nyɔnu Jwifu gbejinɔtɔ́ ɖebǔ na ba na da é ǎ. É ɖi Ablaxamu sín fí jɛ finɛ ǎ. Ablaxamu ɔ, éyɛ hwíhwɛ́ éɖée bo xwedó alixlɛ́mɛ e Jehovah na ɛ ɖɔ é ni ɖótó asì tɔn Sala sín gbè é. (Bǐb. 21:12) Axɔsu Zɛɛzɛsi tuùn nǔ nabi ɖé alǒ nǔtí dó Mawu Ɛsitɛ́ɛ tɔn Jehovah kpo Sɛ́n Tɔn kpo wu ǎ. Amɔ̌, é tuùn sɛ́n Pɛsi tɔn, kaka jɛ sɛ́n e gbɛ́ nǔ e wà gbé Ɛsitɛ́ɛ ja dìn é jí. Etɛ ka nyí nǔ ɔ? É nyɔ́, sɛ́n ɔ ɖɔ ɖɔ enyi axɔsu Pɛsi tɔn ma ylɔ mɛɖé ǎ, bonu mɛ ɔ wá xwetɔ́n ɖò nukɔn tɔn ɔ, kú wɛ jɛxa mɛ ɔ. Axɔsu ɔ ylɔ Ɛsitɛ́ɛ ǎ, amɔ̌, é sɔ́ ta nyì gbě bo xwè gɔ̌n tɔn. Hwenu e é ɖò kɔxota hɔn ɔ mɛ tɔn, fí e axɔsu ɔ na ɖò axɔsuzinkpo tɔn jí bo mɔ ɛ sɛ́dó é sɛkpɔ wɛ é ɔ, é sixu ko lin ɖɔ kúkú gbé ɖíe emi xwè é.—Xà Ɛsitɛ́ɛ 4:11; 5:1.

³ Etɛwu axɔsu ɔ ylɔ ɛ ǎ bɔ é ka zé gbɛ̀ tɔn ɖó axɔ nu bo yì gɔ̌n tɔn? Etɛ nùɖiɖi nyɔnu nukúnɖeji enɛ tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Jɛ nukɔn hwɛ̌ ɔ, mi nú mǐ ni kpɔ́n lee Ɛsitɛ́ɛ wá nyí axɔsi Pɛsi tɔn gbɔn é.

Mɛ Alɔkpa E Ɛsitɛ́ɛ Nyí É

4. Etɛwu Ɛsitɛ́ɛ ka wá tɔ́n ɖò tɔ́ tɔn nɔví sín vǐ Maadocée xwégbe?

⁴ Tɔ́cyɔvǐ nɔcyɔvǐ wɛ nú Ɛsitɛ́ɛ. Mǐ tuùn nǔ nabi ɖé dó mɛjitɔ́ tɔn lɛ wu ǎ. Ye sun nyǐ i ɖɔ Hadasa. Xókwin Ebléegbe tɔn ɖé wɛ bɔ tinmɛ tɔn nyí “míiti.” Míiti ɔ, atín ɖé wɛ, bo nɔ zɔ́n folowa wewé wǎn ɖagbenɔ lɛ. Hwenu e Ɛsitɛ́ɛ sín mɛjitɔ́ lɛ kú é ɔ, hɛnnumɔ tɔn lɛ ɖokpo kpé nukún wǔ tɔn. Nya xomɛnyɔtɔ́ ɖé wɛ, bo nɔ nyí Maadocée. Tɔ́ tɔn nɔví sín vǐ wɛ nú Maadocée. Amɔ̌, Maadocée wà ɖaxó é tawun. É yí Ɛsitɛ́ɛ dó xwégbe, bo kpé nukún wǔ tɔn vǐ éɖesu tɔn ɖɔhun.—Ɛsitɛ́ɛ 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Etɛ Maadocée ka nɔ kplɔ́n Ɛsitɛ́ɛ? (b) Gbɛ̀ alɔkpa tɛ Ɛsitɛ́ɛ kpo Maadocée kpo ka zán ɖò Suzi?

⁵ Maadocée kpo Ɛsitɛ́ɛ kpo ɖò Jwifu ɖěɖee ɖò kannumɔgbenu ɖò azinkan Pɛsi tɔn enɛ mɛ lɛ é mɛ. Mɛɖé lɛ sixu ko gbɛ́ wǎn nú ye, ɖó sinsɛn yetɔn kpo Sɛ́n e ye nɔ nyì lɛ é kpo wu. Amɔ̌, Ɛsitɛ́ɛ vɛ́ kpo tɔ́ tɔn nɔví sín vǐ ɔ kpo tawun, ɖó é nɔ kplɔ́n nǔ i dó Mawu nùblawukúnúmɛtɔ́ Jehovah, ee ko hwlɛn togun Tɔn sín wuvɛ̌ gègě mɛ wá yì é wu; é ka na lɛ́ wà mɔ̌. (Lev. 26:44, 45) É ɖò gaàn ɖɔ, kpɛɖé kpɛɖé ɔ, Ɛsitɛ́ɛ kpo Maadocée kpo yí wǎn nú yeɖée bo nɔ lɛ́ nɔ gbeji nú yeɖée.

⁶ É cí ɖɔ Maadocée nɔ wà azɔ̌ ɖé lɛ ɖò hɔnmɛ Suzi tɔn, bo nɔ jinjɔn axɔsu ɔ sín hɔnta kpo azɔ̌watɔ́ axɔsu ɔ tɔn ɖevo lɛ kpo. (Ɛsitɛ́ɛ 2:19, 21; 3:3) Azɔ̌ tɛ lɛ Ɛsitɛ́ɛ ka nɔ wà hwenu e é ɖò susu wɛ é? É sixu ko nɔ kpé nukún dó tɔ́ tɔn nɔví sín vǐ kpo xwé tɔn kpo wu. Xwé ɔ na ko ɖò xá e mɛ wamamɔnɔ lɛ nɔ nɔ ɖò tɔsisa e dó gudo hɔnmɛ ɔ kpá é. Vlafo axi Suzi tɔn mɛ yiyi na ko nɔ víví n’i. Finɛ ɔ, ajɔ̌tɔ́ lɛ nɔ tɛ́ sikánú, kpatagannú, kpo ajɔ̌nú ɖevo lɛ kpo. Ɛsitɛ́ɛ sixu lin gbeɖé ɖɔ emi na wá zán mɛjɔmɛ sín nǔ enɛ lɛ ɖò gbɛ̀ emitɔn mɛ kpɔ́n ǎ; é tuùn lee gbɛ̀ tɔn na wá ɖyɔ gbɔn é cɛ́nnyícɛ́nnyí ɖé ǎ.

“É Nyɔ́ Ðɛkpɛ Ðesu”

7. Etɛwu è ka kɔ́n gǎn Vasitíi bɔ é sɔ́ nyí axɔsi ǎ? Etɛ ka jɛ bɔ d’ewu?

⁷ Nǔ d’abaɖa ɖé jɛ ɖò axɔsu ɔ xwé gbè ɖokpo, bo gbakpé Suzi tò ɔ bǐ mɛ. Zɛɛzɛsi ylɔ tomɛxo tɔn lɛ nú agɔ̌ ɖaxó ɖé, bɔ ye ɖò nùɖuɖu kpinkpɛn lɛ ɖu wɛ, bo ɖò vɛɛn nu wɛ. Axɔsu ɔ ylɔ axɔsi tɔn ɖɛkpɛɖɛkpɛ Vasitíi ɔ; éyɛ ɖò agɔ̌ ɖu xá nyɔnu lɛ wɛ ɖò fí ɖevo. Amɔ̌, Vasitíi gbɛ́ ɖɔ emi kún na wá ó. Nǔ enɛ ɖè axɔsu ɔ kpò, bo sìn xomɛ n’i ɖesu. Enɛ wu ɔ, é kàn tó e è ɖó na dɔn nú Vasitíi é byɔ wěɖexámɛtɔ́ tɔn lɛ. Nɛ̌ nǔ lɛ ka wá yì ɖó? È kɔ́n gǎn ɛ, bɔ é sɔ́ nyí axɔsi ǎ. Azɔ̌watɔ́ axɔsu ɔ tɔn lɛ jɛ ɖyɔvǐ ɖɛkpɛɖɛkpɛ e kpò ɖò alɔji lɛ é ba jí, gbɔn tò ɔ bǐ mɛ. Axɔsu ɔ na kpɔ́n ɖyɔvǐ enɛ lɛ mɛ bo sɔ́ axɔsi ɖevo.—Ɛsitɛ́ɛ 1:1–2:4.

8. (a) Etɛwu Maadocée ka sixu ko ɖò linkpɔ́n ɖé lɛ mɛ hwenu e Ɛsitɛ́ɛ ɖò susu wɛ é? (b) Nɛ̌ a ka lin ɖɔ mǐ sixu zán nǔ e Biblu ɖɔ dó ɖɛkpɛ-nyinyɔ agbaza tɔn wu é gbɔn? (Lɛ̌ kpɔ́n Nùnywɛxó 31:30.)

⁸ Ði tɔ́ ɖé ɖɔhun ɔ, Maadocée na ko nɔ gó, bo na ko nɔ lɛ́ ɖò linkpɔ́n mɛ, hwenu e é mɔ bɔ Ɛsitɛ́ɛ ɖò susu wɛ bo ɖò ɖɛkpɛ nyɔ́ wɛ é. Mǐ xà ɖɔ: “Vǐ mɛbámɛ ɖé wɛ, é nyɔ́ ɖɛkpɛ ɖesu.” (Ɛsitɛ́ɛ 2:7) Biblu xlɛ́ ɖɔ nùnywɛ kpo mɛɖesɔhwe kpo ɖó na gɔ́ nú ɖɛkpɛ-nyinyɔ. É ma nyí mɔ̌ ǎ ɔ, mɛ ɔ sixu jɛ jijɔ nyanya lɛ ɖó jí, ɖi goyiyi kpo jlɛjimanɔ kpo. (Xà Nùnywɛxó 11:22.) A mɔ ɖɔ xó enɛ nyí nugbǒ à cé? Ðɛkpɛ-nyinyɔ Ɛsitɛ́ɛ tɔn d’alɔ ɛ wɛ à alǒ zɔ́n bɔ é huzu goyitɔ́? Mǐ ko ɖò ayǐ ɔ, mǐ na wá mɔ.

9. (a) Etɛ ka jɛ hwenu e azɔ̌watɔ́ axɔsu ɔ tɔn lɛ ɖó ayi Ɛsitɛ́ɛ wu é? Etɛwu Maadocée gɔ́n gigosin ka vɛwǔ n’i? (b) Etɛwu Maadocée ka lɔn bɔ Ɛsitɛ́ɛ da mɛ e ma nɔ sɛ̀n Jehovah ǎ é ɖé? (Lɛ̌ kpɔ́n gbàví ɔ.)

⁹ Azɔ̌watɔ́ axɔsu ɔ tɔn lɛ ɖó ayi Ɛsitɛ́ɛ wu. Ye sɔ́ ɛ ɖó mɛ e ye xò kplé lɛ é mɛ, bo ɖè é sín Maadocée gɔ́n, lobo sɔ́ ɛ ɖó hɔnmɛ ɖaxó e ɖò tɔsisa ɔ kpá é. (Ɛsitɛ́ɛ 2:8) É vɛwǔ ɖesu nú ye mɛ wè lɛ ɖɔ ye ni klán, ɖó ye ko cí tɔ́ kpo vǐ kpo ɖɔhun. Maadocée na jló ɖɔ vǐ sɔ́ dó ɖó vǐ tɔn ni da mɛ e ma nɔ sɛ̀n Jehovah ǎ é ǎ, mɛ ɔ na bo tlɛ nyí axɔsu ɔ nɛ. Amɔ̌, nǔ e ɖò jijɛ wɛ lɛ é ko hú hlɔnhlɔn ɛ.b Kpɔ́n lee Ɛsitɛ́ɛ na ko ɖótó akpá e Maadocée gbà n’i cobɔ é wlí ali é céɖécéɖé gbɔn é! Hwenu e è kplá ɛ xwè hɔn ɔ mɛ ɖò Suzi é ɔ, nùkanbyɔ gègě na ko gɔ́ ayi tɔn mɛ. Gbɛ̀ alɔkpa tɛ zán gbé é ka ja ɖò dɔ̌n?

“Ɛsitɛ́ɛ Sín Nǔ Nɔ Nyɔ́ Mɛ E Nɔ Mɔ Ɛ lɛ Bǐ Nukúnmɛ”

10, 11. (a) Enyi Ɛsitɛ́ɛ ma nyɔ́ bló ǎ ɔ, nɛ̌ jijɔ tɔn ka sixu ɖyɔ gbɔn, ɖó fí e é ɖè dìn é wu? (b) Nɛ̌ Maadocée ka xlɛ́ gbɔn ɖɔ nǔ Ɛsitɛ́ɛ tɔn nɔ ɖu ayi mɛ nú emi?

¹⁰ Gbɛzinzan Ɛsitɛ́ɛ tɔn ɖyɔ bǐ sésé. É ɖò “ɖyɔvǐ wɔbuwɔbu” e è cyan sín fí línlín lɛ gbɔn Axɔsuɖuto Pɛsi Tɔn mɛ é mɛ. Aca, gbè, kpo jijɔ yetɔn lɛ kpo gbɔn vo tawun. Hegée wɛ na nɔ kpé nukún ye wu, bɔ ye ɖó na zán nǔ e è nɔ zán dó nyɔ́ ɖɛkpɛ lɛ é nú xwè ɖokpo jlɔjlɔ. Ami wǎnnywɛ lɛ ɖò nǔ lɛ mɛ bɔ ye na nɔ sá. (Ɛsitɛ́ɛ 2:8, 12) Gbɛzinzan alɔkpa enɛ ɔ sixu ko zɔ́n bɔ ye mɛ ɖé lɛ na nɔ lin lee ye na nyɔ́ kpɔ́n gbɔn é hú nǔ bǐ. Goyiyi kpo agbahwlɛnhwlɛn kpo sixu ko lɛ́ tɔ́n ɖò tɛntin yetɔn. Nɛ̌ Ɛsitɛ́ɛ tɔn ka nyí gbɔn?

¹¹ Ɛsitɛ́ɛ sín nǔ ɖu ayi mɛ nú Maadocée hugǎn mɛ e ɖò ayikúngban ɔ jí é bǐ. Mǐ xà ɖɔ, ayihɔngbe ayihɔngbe ɔ, é nɔ ɖò xwé e gbè ɖyɔvǐ lɛ ɖè é kpá gbɔn wɛ, bo nɔ ɖò dò ba nú lee Ɛsitɛ́ɛ ɖè gbɔn é wɛ. (Ɛsitɛ́ɛ 2:11) Hweɖebǔnu e mɛɖé, bɔya azɔ̌watɔ́ hɔn ɔ mɛ tɔn ɖé ɖɔ lee wà ɖagbe gbɔn wɛ Ɛsitɛ́ɛ ɖè é nú Maadocée é ɔ, xomɛ nɔ hun i tawun. Etɛwu?

12, 13. (a) Etɛ mɛ e lɛlɛ̌ dó Ɛsitɛ́ɛ lɛ é ka nɔ lin dó wǔ tɔn? (b) Etɛwu xomɛ ka na ko hun Maadocée, ɖó Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ nú mɛɖé ɖɔ Jwifu wɛ nú emi ǎ wu?

¹² Hegée yí wǎn nú Ɛsitɛ́ɛ, kaka bo nyɔ́ xomɛ dó wutu tɔn bo sɔ́ ɛ ɖó fí e nyɔ́ hú bǐ ɖò nyɔnu lɛ xwégbe é, lobo ɖè nyɔnuví tɛnwe bɔ ye na nɔ w’azɔ̌ n’i. Tan ɔ tlɛ ɖɔ: “Ɛsitɛ́ɛ sín nǔ nɔ nyɔ́ mɛ e nɔ mɔ ɛ lɛ bǐ nukúnmɛ.” (Ɛsitɛ́ɛ 2:9, 15) Ðɛkpɛ kɛɖɛ jɛn zɔ́n bɔ nǔ tɔn nɔ jɛ mɛ lɛ bǐ tɔn jí sɔmɔ̌ à? Eǒ, é nyí mɔ̌ ǎ.

¹³ Ði kpɔ́ndéwú ɔ, mǐ xà ɖɔ: “Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ nú mɛɖebǔ ɖɔ Jwifu wɛ emi nyí ǎ, ɖó Maadocée gbɛ́ n’i.” (Ɛsitɛ́ɛ 2:10) Maadocée ɖɔ nú Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ é ni ma ɖɔ nú mɛɖebǔ ɖɔ Jwifu wɛ nú emi ó, ɖó é tuùn ɖɔ axɔví Pɛsi tɔn lɛ gègě gbɛ́ wǎn nú togun tɔn. Ɛsitɛ́ɛ sɔ́ ɖò akpá tɔn ǎ cobo ka kpó ɖò nùnywɛtɔ́ kpo tónúsétɔ́ kpo nyí wɛ. Kpɔ́n lee nǔ enɛ na ko hun xomɛ n’i sɔ́ é!

14. Nɛ̌ mɛ winnyawinnya lɛ ka sixu xwedó kpɔ́ndéwú Ɛsitɛ́ɛ tɔn gbɔn ɖò égbé?

¹⁴ Mɛ winnyawinnya lɛ sixu dó xomɛhunhun nú mɛjitɔ́ yetɔn lɛ kpo mɛ e nɔ kpé nukún dó ye wu lɛ é kpo ɖò égbé. Enyi ye ma ɖò mɛjitɔ́ yetɔn lɛ kpá ǎ, bonu mɛ e lɛlɛ̌ dó ye lɛ é na bo tlɛ nyí mɛ e wu è ma sixu ganjɛ ǎ lɛ é, mɛ blíblí, alǒ adakaxotɔ́ lɛ ɔ, ye hɛn ɔ, ye na nyì alɔ nú nùwálɔ̀ mɛ enɛ lɛ tɔn, bo kpó ɖò nǔ jlɔjlɔ wà wɛ. Hwenu e ye ɖò mɔ̌ wà wɛ é ɔ, ye nɔ hɛn Tɔ́ yetɔn jixwé tɔn ɔ sín xomɛ hun Ɛsitɛ́ɛ ɖɔhun.—Xà Nùnywɛxó 27:11.

15, 16. (a) Nɛ̌ Ɛsitɛ́ɛ ka bló gbɔn bɔ nǔ tɔn nyɔ́ axɔsu ɔ nukúnmɛ? (b) Etɛwu huzuhuzu e wá gbɛzinzan Ɛsitɛ́ɛ tɔn mɛ ɔ ma ka na bɔwǔ n’i ǎ?

¹⁵ Ee hwe ɔ nu sù bɔ Ɛsitɛ́ɛ na xlɛ́ éɖée axɔsu ɔ é ɔ, è na ɛ gbè bɔ é na cyan nǔ ɖebǔ e sín hudo é lin ɖɔ emi ɖó é, vlafo bo na dó bló éɖée ɖó bo nyɔ́ ɖɛkpɛ d’eji. É ɖò mɔ̌ có, é nɔ jlɛ̌ jí, bo sɔ́ byɔ nǔ ɖebǔ zɛ ɖěɖee Hegée ɖɔ n’i lɛ é wu ǎ. (Ɛsitɛ́ɛ 2:15) Bɔya é na ko mɔ ɖɔ ɖɛkpɛ-nyinyɔ kɛɖɛ kún kpé bonu nǔ mɛtɔn na nyɔ́ axɔsu ɔ nukúnmɛ ó; jlɛjininɔ kpo mɛɖesɔhwe kpo hán ɖò mɛ gègě sín fɛn nu ɖò hɔn ɔ mɛ. Hwɛ tɔn ka jɔ à?

¹⁶ Tan ɔ na xósin ɖɔ: “Axɔsu ɔ yí wǎn nú Ɛsitɛ́ɛ hú nyɔnu ɖě lɛ bǐ; é nyɔ́ xomɛ dó wǔ tɔn, bo wà ɖagbe n’i hú nyɔnuví ɖě lɛ bǐ. É sɔ́ axɔsigbákún ɔ xwè n’i, bo sɔ́ ɛ axɔsi ɖó Vasitíi tɛnmɛ.” (Ɛsitɛ́ɛ 2:17) Ðyɔvǐ Jwifu mɛɖesɔhwetɔ́ enɛ wɛ nyí axɔsi dìn, axɔsu e ɖó hlɔnhlɔn hugǎn ɖò ayikúngban ɔ jí hwenɛnu é sín asì. É ɖó na ko vɛwǔ n’i ɖɔ é ni huzu jɛ alɔ enɛ jí. Tɛn enɛ lilɛ taka mɛ n’i bɔ é huzu goyitɔ́ wɛ à? Gbeɖé kpɔ́n!

17. (a) Ali tɛ lɛ nu Ɛsitɛ́ɛ ka kpó ɖò tónú sé nú tɔ́ ɖò tɔ́ domɛ tɔn wɛ ɖè? (b) Etɛwu kpɔ́ndéwú Ɛsitɛ́ɛ tɔn ka nyí nǔ taji ɖé nú mǐ ɖò égbé?

¹⁷ Ɛsitɛ́ɛ kpó ɖò tónú sé nú Maadocée e nyí tɔ́ ɖò tɔ́ domɛ tɔn é wɛ. É hwla Jwifu e é nyí é dó mɛ lɛ. Gɔ́ na ɔ, hwenu e Maadocée sè ɖɔ è bla sé bo na hu Zɛɛzɛsi é ɔ, Ɛsitɛ́ɛ setónú n’i bo yì gb’akpá nú axɔsu ɔ, lobɔ sébibla ɔ gbà. (Ɛsitɛ́ɛ 2:20-23) É lɛ́ ɖó nùɖiɖi nú Mawu tɔn, gbɔn mɛɖesɔhwe kpo tónúsíse kpo gblamɛ. É nyí nùjɔnǔ ɖɔ mǐ ni xwedó kpɔ́ndéwú Ɛsitɛ́ɛ tɔn, ɖó, ɖò égbé ɔ, tónúsíse sɔ́ xɔ akwɛ nú mɛ gègě ǎ, é nyɔ́ wà ɔ, ye nɔ tlitó bo nɔ fɔ́n gǔ. Amɔ̌, Ɛsitɛ́ɛ ɖɔhun ɔ, tónúsíse nɔ xɔ akwɛ nú mɛ ɖěɖee ɖó nùɖiɖi jɔ nùɖiɖi é.

Ɛsitɛ́ɛ Ðó Na Ðè Nùɖiɖi Xlɛ́

18. (a) Etɛwu Maadocée ka gbɛ́ ɖɔ emi kún sixu ɖèkɔ́ nú Hamáa ó? (Lɛ̌ kpɔ́n tinmɛ e ɖò dò é.) (b) Nɛ̌ sunnu kpo nyɔnu kpo gbejinɔtɔ́ lɛ ka nɔ xwedó kpɔ́ndéwú Maadocée tɔn ɖò égbé gbɔn?

¹⁸ Nya ɖé nɔ nyí Hamáa, bo mɔ tɛn nukúnɖeji ɖé ɖò Zɛɛzɛsi sín hɔnmɛ. Axɔsu ɔ sɔ́ ɛ gǎnhɔnyitɔ́ xɔsu, b’ɛ nyí wěɖexámɛtɔ́ tɔn taji ɔ kpo axɔsuɖuto ɔ sín mɛ nukúnɖeji wegɔ ɔ kpo. Axɔsu ɔ tlɛ ɖegbe ɖɔ mɛ bǐ ɖó na nɔ jɛkpo bo ɖèkɔ́ nú axɔsuzɔwatɔ́ enɛ. (Ɛsitɛ́ɛ 3:1-4) Sɛ́n enɛ na hɛn tagba wá nú Maadocée. É jló na setónú nú axɔsu ɔ, amɔ̌, é na bló mɔ̌ bo tɛ afɔ Mawu jí ǎ. Kpɔ́n bo! Hamáa ɔ, Agagi kún wɛ. Enɛ xlɛ́ gaàn ɖɔ, axɔsu Amalɛki tɔn Agagi e gbeyiɖɔ Mawu tɔn Samuwɛli hu ɔ sín kúnkan mɛ wɛ é jɔ ɖè. (1 Sam. 15:33) Amalɛki ví lɛ baɖa sɔmɔ̌ lobo huzu kɛntɔ́ Jehovah kpo Izlayɛli kpo tɔn. Ði togun ɖé ɔ, Mawu ɖó hwɛ nú Amalɛki ví lɛ.c (Sɛ́n. 25:19) Nɛ̌ Jwifu gbejinɔtɔ́ ɖé ka na ɖèkɔ́ nú Amalɛki ví ɖé gbɔn? Maadocée sixu bló mɔ̌ ǎ. É gbɛ́ ɖɔ emi kún na ɖèkɔ́ nú Hamáa ó. Ðò égbé ɔ, sunnu kpo nyɔnu kpo gbejinɔtɔ́ lɛ nɔ zé gbɛ̀ yetɔn ɖó axɔ nu, bo nɔ xwedó nugbodòdó elɔ: “È ɖó na setónú nú Mawu; é nyɔ́ hú è setónú nú gbɛtɔ́.”—Mɛ. 5:29.

19. Etɛ Hamáa ka jló na bló? Etɛ é ka bló bɔ axɔsu ɔ na gbè é?

¹⁹ Xomɛ sìn Hamáa ɖesu. Amɔ̌, Hamáa mɔ ɖɔ nú emi hu Maadocée kɛɖɛ ɔ, é kún na kpé nú emi ó. É jló na sú tò Maadocée tɔn mɛ nu lɛ bǐ sín kún dó. Nǔ e Hamáa ɖɔ dó Jwifu lɛ wu é zɔ́n bɔ axɔsu ɔ mɔ ɖɔ ye kún nyí mɛ ɖagbe ó. Lee é ma tlɛ ylɔ nyikɔ yetɔn ǎ é ɔ, é xlɛ́ ɖɔ ye kún nyí nùɖewánu nú axɔsu ɔ ó, bo “gbakpé tokpɔn lɛ bǐ mɛ,” lobo “gbɔn vo ɖò togun ɖě lɛ bǐ mɛ, bɔ walɔ [ye]tɔn gbɔn vo nú togun ɖě lɛ bǐ tɔn.” Ee nyla bǐ ɔ wɛ nyí ɖɔ, é ɖɔ ɖɔ ye kún nɔ nyì axɔsu ɔ sín sɛ́n lɛ ó; hǔn, mɛ baɖabaɖa lɛ wɛ nú ye. É byɔ ɖɔ emi na kɔn akwɛ wósúwósú ɖé dó axɔsugbá mɛ, bonu è na zán dó gbò ta Jwifu e ɖò axɔsuɖuto ɔ mɛ lɛ é bǐ.d Zɛɛzɛsi zé alɔgan éɖesu tɔn jó nú Hamáa, bo dó xlɛ́ ɖɔ emi yí gbè nú gbeta ɖebǔ e é lin bo ɖetɔ́n é.—Ɛsitɛ́ɛ 3:5-10.

20, 21. (a) Nɛ̌ wɛn e Hamáa zɔ́n jijla é ka wà nǔ dó Jwifu e gbɔn Axɔsuɖuto Pɛsi Tɔn mɛ lɛ é wu, kaka jɛ Maadocée jí gbɔn? (b) Etɛ Maadocée ka byɔ Ɛsitɛ́ɛ?

²⁰ Tlolo ɔ, wɛnsagun lɛ fɔ sɔ́ lɛ bo gbɔn nùklɛ́ntɛn nùklɛ́ntɛn lɛ bǐ ɖò axɔsuɖuto ɔ mɛ, bo jla wɛn kún sú dó nú Jwifu lɛ tɔn. Jwifu lɛ lɛkɔ sín kannumɔgbenu ɖò Babilɔnu bo ɖò Jeluzalɛmu, lobo ɖò tagba jɛ wɛ bo na vɔ́ toxo yetɔn e dǒ ma ko lɛlɛ̌ dó bo na cyɔn alɔ ye jí ǎ é gbá. Kpɔ́n lee é na ko cí nú ye hwenu e ye na sè wɛn enɛ é! Vlafo Maadocée na ko lin nǔ jɛ ye kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo kpodo hɛnnumɔ tɔn e ɖò Suzi lɛ é kpo jí hwenu e é sè wɛn baɖabaɖa enɛ é. Kpo aluwɛ ɖaxó kpo ɔ, é vún awu dó kɔ nú éɖée, bo sɔ́ caki dó, lobo kɔn afín dó ta, bo cí toxo ɔ tɛntin bo y’avǐ kpo xósusu kpo. Amɔ̌, Hamáa ɔ, éyɛ jinjɔn ayǐ kpo axɔsu ɔ kpo bo ɖò ahan nu wɛ, lobo tlɛ keya nú aluwɛ ɖaxó e mɛ é dɔn Jwifu lɛ kpo xɔ́ntɔn yetɔn e ɖò Suzi lɛ é kpo dó é ǎ.—Xà Ɛsitɛ́ɛ 3:12–4:1.

²¹ Maadocée tuùn ɖɔ emi ɖó na wà nùɖé dó hwlɛn Jwifu lɛ gán. Amɔ̌, etɛ é ka sixu wà? Ɛsitɛ́ɛ sè aluwɛ e mɛ Maadocée ɖè é, bo sɛ́ awu dó é, amɔ̌ é gbɛ́. Vlafo é na ko kàn nǔ e wu Jehovah lɔn bɔ mɛvívɛ́ tɔn Ɛsitɛ́ɛ gosin gɔ̌n tɔn, bo wá huzu axɔsi axɔsu pagáwùn ɖé tɔn é byɔ éɖée azɔn mɔkpan. Dìn ɔ, é cí ɖɔ nǔ e wu wɛ ɔ ɖò wě jɛ wɛ. Maadocée sɛ́ wɛn dó Ɛsitɛ́ɛ, bo byɔ ɛ ɖɔ é ni savo nú axɔsu ɔ dó jɛhun dó “Jwifu lɛ tamɛ.”—Ɛstiɛ́ɛ 4:4-8.

22. Etɛwu xɛsi ka ɖi Ɛsitɛ́ɛ dó asú tɔn axɔsu ɔ gɔ́n yiyi wu? (Kpɔ́n tinmɛ e ɖò dò é lɔ.)

²² Ɛsitɛ́ɛ na ko byɔ linkpɔ́n mɛ tawun hwenu e é sè wɛn enɛ é. É ɖó na ɖè nùɖiɖi ɖaxó xlɛ́ dìn. Xɛsi ɖi i, bɔ é ka xlɛ́ mɔ̌ ɖò xósin e é na Maadocée é mɛ. É flín i axɔsu ɔ sín sɛ́n. Enyi axɔsu ɔ ma ylɔ mɛɖé ǎ, bonu mɛ ɔ yì xwetɔ́n ɖò hɔn ɔ mɛ ɔ, hu jɛn è nɔ hu i. Afi nú axɔsu ɔ dlɛn sikákpogɛ tɔn dó mɛ ɔ. Ɛsitɛ́ɛ ka sixu ɖó nukún ɖɔ axɔsu ɔ ni jɔwu emi à? É tuùn ganji ɖɔ hwenu e Vasitíi tlitó é ɔ, asú emitɔn kún kú nǔblawu n’i ó. Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ nú Maadocée ɖɔ é ko bló azǎn 30 dìn bɔ axɔsu ɔ kún sɔ́ ylɔ emi ó! Vɛ̌dónúmɛ mɔhun na ɛ hwɛjijɔ gègě, bɔ é na lin ɖɔ nǔ emitɔn kún sɔ́ jɛ axɔsu enɛ e nɔ yawu ɖyɔ linlin é tɔn jí ó.e—Ɛsitɛ́ɛ 4:9-11.

23. (a) Xó tɛ Maadocée ka ɖɔ bo dó hɛn nùɖiɖi Ɛsitɛ́ɛ tɔn lidǒ? (b) Etɛwu é ka nyɔ́ ɖɔ mǐ ni xwedó kpɔ́ndéwú Maadocée tɔn?

²³ Maadocée ɖɔ xó bo kudeji, bo dó hɛn nùɖiɖi Ɛsitɛ́ɛ tɔn lidǒ. É na ɛ jiɖe ɖɔ nú é ma wà nùɖé ǎ ɔ, hwlɛngán sín hɔn na hun nú Jwifu lɛ sín fí ɖevo. Amɔ̌, nɛ̌ é ka sixu lin ɖɔ emi na gán ɖ’emɛ gbɔn? Mɔ̌ mɛ ɔ, Maadocée ɖè lee nùɖiɖi tɔn lidǒ gbɔn é xlɛ́, ɖó Jehovah na jó togun Tɔn dó gbeɖé bonu è na sú kún dó na ǎ, lobɔ akpá e É dó lɛ é ka na gɔn jijɛ kpɔ́n ǎ. (Joz. 23:14) Enɛ gudo ɔ, Maadocée kanbyɔ Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ: “Mɛ̌ ka tuùn nú nǔ elɔ e ɖò na jɛ wɛ ɔ wu wɛ è sɔ́ we axɔsi?” (Ɛsitɛ́ɛ 4:12-14) É nyɔ́ ɖɔ mǐ ni xwedó kpɔ́ndéwú Maadocée tɔn à cé? É ɖeji dó Mawu tɔn Jehovah wu bǐ mlɛ́mlɛ́. Mǐ ka na wà mɔ̌ à?—Nùnywɛxó 3:5, 6.

Nùɖiɖi Tɔn Lidǒ Hú Xɛsiɖiɖi nú Kú

24. Nɛ̌ Ɛsitɛ́ɛ ka ɖè nùɖiɖi kpo akɔnkpinkpan kpo xlɛ́ gbɔn?

²⁴ Hwe ɔ nu sù bɔ Ɛsitɛ́ɛ ɖó na wà nùɖé. É sɛ́ wɛn dó Maadocée ɖɔ é ni ɖɔ nú Jwifu e ɖò tò ɔ mɛ lɛ é, bonu ye ni bla nu xá emi nú azǎn atɔn. É sú ta nú wɛn ɔ kpo xógbe akɔnkpinkpan kpo nùɖiɖi kpo tɔn elɔ lɛ kpo: “Nú é byɔ ɖɔ ma kú ɔ, un na kú.” (Ɛsitɛ́ɛ 4:15-17) Xógbe klewun enɛ lɛ nɔ lɛ́ byɔ ayi mɛ nú mǐ tawun ɖò égbé. Ðɛ vívɛ́ e é ma xò kpɔ́n ɖò gbɛ̀ tɔn mɛ ǎ lɛ é kɛɖɛ wɛ é na ko xò ɖò azǎn atɔn enɛ lɛ vlamɛ. É ɖò mɔ̌ có, hwenu e é na yì asú tɔn gɔ́n é sù lo. É dó axɔsi wu tɔn e nyɔ́ hugǎn é, bo bló nǔ e wu é kpé é bǐ bo na dó sixu nyɔ́ axɔsu ɔ nukúnmɛ. Enɛ gudo ɔ, é ɖido.

25. Tinmɛ lee nǔ lɛ yì gbɔn cobɔ Ɛsitɛ́ɛ sín asú wá mɔ ɛ é.

²⁵ Lee mǐ ko ɖɔ gbɔn ɖò wemata elɔ sín bìbɛ̌ é ɔ, Ɛsitɛ́ɛ ɖido axɔsu ɔ sín xwétá ɖò hɔn ɔ mɛ. A ka sixu mɔ lee xɛsi na ɖò Ɛsitɛ́ɛ ɖi wɛ gbɔn é kpo ɖɛ vívɛ́ e xò dó ayi mɛ wɛ é na ɖè lɛ é kpo à? É byɔ xwé ɔ tá fí e é sixu mɔ Zɛɛzɛsi ɖò axɔsuzinkpo tɔn jí ɖè é. Hwenu e é mɔ axɔsu ɔ sín nukúnmɛ é ɔ, vlafo é na ko tɛnkpɔn ba mɔ nǔ jɛ wu ɖɔ xomɛsin jí wɛ é ɖè à alǒ xomɛhunhun jí. Te ninɔ nú cɛju kpɛɖé na cí ɖɔ é ɖò te kaka sɔyi wɛ ɖɔhun. Amɔ̌, asú tɔn wá mɔ ɛ lo. É na ko kpaca ɛ, loɔ, é yí suúlu. É dlɛn sikákpogɛ tɔn dó é!—Ɛsitɛ́ɛ 5:1, 2.

26. Aniwu Klisanwun nugbǒ lɛ ka ɖó hudo akɔnkpinkpan tɔn Ɛsitɛ́ɛ ɖɔhun? Aniwu bìbɛ̌ wɛ jɛn azɔ̌ Ɛsitɛ́ɛ tɔn ka ɖè?

²⁶ Axɔsu ɔ jló na ɖótó Ɛsitɛ́ɛ. É nɔ gbeji nú Mawu bo ɖibla zé gbɛ̀ tɔn nyì gbě dó togun tɔn tamɛ. Kpɔ́ndéwú nùɖiɖi ɖiɖó tɔn e nyɔ́ hugǎn é wɛ nyí enɛ bɔ é zé ɖ’ayǐ nú Jehovah sɛntɔ́ égbé tɔn lɛ bǐ. Kpɔ́ndéwú mɔhun lɛ nɔ xɔ akwɛ tawun nú Klisanwun nugbǒ égbé tɔn lɛ. Jezu ɖɔ ɖɔ wanyiyi e nɔ byɔ mɛɖée sɔ́ dó savɔ̌ é wɛ na dó ahwanvu emitɔn nugbǒ lɛ gesí. (Xà Jaan 13:34, 35.) Wanyiyi mɔhun ɖiɖexlɛ́ nɔ byɔ hwɛhwɛ ɖɔ è ni kpankɔ́n Ɛsitɛ́ɛ ɖɔhun. Amɔ̌, Ɛsitɛ́ɛ jɛhun dó togun Mawu tɔn jí gbè enɛ gbè có, bìbɛ̌ wɛ jɛn azɔ̌ tɔn ɖè nɛ. Nɛ̌ é ka na wà nǔ gbɔn bɔ axɔsu ɔ na mɔ nǔ jɛ wu ɖɔ wěɖexámɛtɔ́ tɔn vívɛ́ Hamáa bla sé baɖabaɖa enɛ? Nɛ̌ é ka na cyɔn alɔ togun tɔn jí gbɔn? Mǐ na ɖɔ xó dó nùkanbyɔ enɛ lɛ jí ɖò wemata e bɔ d’ewu é mɛ.

1-3. (a) É ka bɔwǔ nú Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ é ni sɛkpɔ asú tɔn sín axɔsuzinkpo à? (b) Nɛ̌ axɔsu ɔ ka yí Ɛsitɛ́ɛ gbɔn?

ƐSITƐ́Ɛ ɖò zɔnlin ɖi wɛ dɛ̌dɛ̌ ɖò hɔnmɛ Suzi tɔn. Hǔn tɔn ɖò xixo wɛ mɔhunkɔtɔn. Fí bǐ cí tóó ɖò xɔnu aditi e mɛ axɔsuzinkpo ɖè é. É syɛn sɔmɔ̌, bɔ Ɛsitɛ́ɛ nɔ sè afɔ tɔn lɛ kpo axɔsiwú ɖěɖee é dó lɛ é kpo sín gbè. É lɔn bonu agbadido fí e axɔsu ɔ nɔ nɔ é tɔn, dotín ɖɛkpɛɖɛkpɛ lɛ, kpo aza fí ɔ tɔn e è zé sɛdlutín Libáan tɔn lɛ dó sú na é kpo fɛ́ ayi tɔn ǎ. É sɔ́ ayi tɔn bǐ ɖó nya e jinjɔn axɔsuzinkpo ɔ jí é jí; gbɛ̀ tɔn ɖò nya enɛ lɔ mɛ.

² Axɔsu ɔ kpɔ́n Ɛsitɛ́ɛ tlítlí hwenu e é ɖò sisɛkpɔ wɛ é, bo dlɛn sikákpogɛ tɔn dó é. Nǔ klewun enɛ e é bló é hwlɛn gbɛ̀ Ɛsitɛ́ɛ tɔn, ɖó é xlɛ́ ɖɔ axɔsu ɔ zé hwɛ e é hu tlolo é kɛ ɛ; hwɛ ɔ wɛ nyí ɖɔ axɔsu ɔ ylɔ ɛ cobonu é wá xwetɔ́n ɖò nukɔn tɔn ǎ. Ee Ɛsitɛ́ɛ sɛkpɔ axɔsuzinkpo ɔ é ɔ, é dlɛn alɔ bo ɖó sikákpogɛ ɔ nuvínu, bo dó tuùn nǔ e axɔsu ɔ wà n’i é n’i.—Ɛsitɛ́ɛ 5:1, 2.

³ Nǔ ɖěɖee nyí Axɔsu Zɛɛzɛsi tɔn é bǐ wɛ nɔ ɖè dɔkun kpo hlɔnhlɔn aditi e é ɖó é kpo xlɛ́. Nǔ e axɔsu Pɛsi tɔn hwenɛnu tɔn lɛ nɔ dó lɛ é na xɔ liva kanweko mɔkpan ɖò égbé. É ɖò mɔ̌ có, Ɛsitɛ́ɛ mɔ ɖò asú tɔn nukúnta ɖɔ é yí wǎn n’i. É ɖɔ: “Nɛ̌ ka gbɔn nú we axɔsi Ɛsitɛ́ɛ? Etɛ wɛ jló we? É na bo nyí axɔsuɖuto ce sín vlɔɖówe wɛ jló we ɔ, un na na we.”—Ɛsitɛ́ɛ 5:3.

4. Azɔ̌ syɛnsyɛn tɛ ka ɖò te nú Ɛsitɛ́ɛ?

⁴ Ɛsitɛ́ɛ ko ɖè nùɖiɖi kpo akɔnkpinkpan tewungbeju kpo xlɛ́; é wá axɔsu ɔ gɔ́n bo na dó sixu xɔ togun tɔn sín sé e è bla bo na hu ye bǐ é mɛ. Axɔsu ɔ yí gbè nú gɔ̌n tɔn e é wá é có, azɔ̌ syɛnsyɛn lɛ́ kpó ɖò te n’i. É ɖó na ɖexlɛ́ axɔsu goyitɔ́ enɛ ɖɔ wěɖexámɛtɔ́ tɔn e wu é ɖeji dó hugǎn é nyí mɛ baɖabaɖa ɖé, bo ko táfú i bɔ é ɖó kú hwɛ nú togun Ɛsitɛ́ɛ tɔn. Nɛ̌ é ka na bló mɔ̌ gbɔn? Etɛ nùɖiɖi tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ?

É Zán Nùnywɛ Dó Ba “Hwenu E È Na Ðɔ Xó Dó É”

5, 6. Nɛ̌ lee Ɛsitɛ́ɛ zán nugbodòdó e ɖò Nùnywɛtɔ́xó 3:1, 7 mɛ gbɔn é ka xlɛ́ ɖɔ é nyɔ̌nùí gbɔn?

⁵ Ɛsitɛ́ɛ wlí xó ɔ bǐ ɖɔ nú axɔsu ɔ ɖò mɛ e ɖò finɛ lɛ é bǐ nukɔn wɛ à? Mɔ̌ biblo táa wá ɖè axɔsu ɔ kpò, bo na na tɛn Hamáa bɔ é na gbɛ́ hwɛ e dó é wɛ Ɛsitɛ́ɛ ɖè lɛ é. Enɛ wu ɔ, etɛ Ɛsitɛ́ɛ ka wà? Xwè kanweko mɔkpan jɛ nukɔn ɔ, Mawu sɔ́ dó ayi mɛ nú axɔsu nùnywɛtɔ́ Salomɔ́ɔ bɔ é wlan ɖɔ: “Nǔ bǐ wɛ ɖó hwenu. . . . Hwenu e è na nɔ abwɛ dó ɔ ɖè, bɔ hwenu e è na ɖɔ xó dó é ɖè.” (Nùnywɛtɔ́xó 3:1, 7) Maadocée na ko kplɔ́n nugbodòdó mɔhun lɛ vǐ sɔ́ dó ɖó vǐ tɔn hwenu e é ɖò susu wɛ ɖò gɔ̌n tɔn é. Ɛsitɛ́ɛ mɔ nukúnnú jɛ nǔ e wu é ɖò dandan ɖɔ è ni ba “hwenu e è na ɖɔ xó dó é” ganji é mɛ.

⁶ Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ: “Sɛmɛɖó! Un ylɔ agɔ̌ ɖokpo dó mɛ tamɛ; é ka jló mì ɖɔ hwi kpo Hamáa kpo ni wá.” (Ɛsitɛ́ɛ 5:4) Axɔsu ɔ yí gbè, bo ɖɔ bɔ è ylɔ Hamáa lɔmɔ̌. A mɔ lee Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ xó kpo nùnywɛ kpo gbɔn é à? É kɔ́n asú tɔn wi ǎ, lobo bló tuto bo na ɖɔ nǔ e ɖò ayi mɛ ɖu n’i wɛ é n’i ɖò hwenu kpo fí e nyɔ́ é kpo.—Xà Nùnywɛxó 10:19.

7, 8. Nɛ̌ agɔ̌ nukɔntɔn e Ɛsitɛ́ɛ yí é ka nyí gbɔn? Etɛwu é ka yì agbɔ̌n jí bo ma wlí xó ɔ ɖɔ nú axɔsu ɔ ǎ?

⁷ É ɖò gaàn ɖɔ Ɛsitɛ́ɛ ɖa jonɔyinú ɔ ganji, lobo dó nǔ e asú tɔn nɔ yí wǎn na lɛ é bǐ mɛ. Vɛɛn xwíxwí ɖò jonɔyinú ɔ mɛ, bo na dó dó wuya lanmɛ nú ye. (Ðɛh. 104:15) Zɛɛzɛsi ɖu agɔ̌ ɔ sín vivǐ ganji, lobo lɛ́ kanbyɔ Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ etɛ ka jló é à jí. Hwenu e è na ɖɔ xó dó é nɛ lo à?

⁸ Ɛsitɛ́ɛ lin ɖɔ hwe ɔ nu nɛ ǎ. É nyɔ́ wà ɔ, é ylɔ axɔsu ɔ kpo Hamáa kpo ɖɔ ye ni lɛ́vɔ wá ayihɔngbe tɔn nú agɔ̌ ɖevo. (Ɛsitɛ́ɛ 5:7, 8) Etɛwu é ka yì agbɔ̌n jí? Flín ɖɔ, gbeta ɖé ko tɔ́n bo ɖɔ ɖɔ è ni sú kún dó nú togun tɔn bǐ. Ɛsitɛ́ɛ ɖó na ba hwenu e nyɔ́ ganji é. Ma nyí mɔ̌ ǎ ɔ, mɛ gègě na kú. Enɛ wu ɔ, é yì agbɔ̌n jí. Enɛ hun ali ɖevo n’i bɔ é na ɖè sísí xlɛ́ asú tɔn bo wlí yɛ̌yi n’i.

9. Nɛ̌ suúlu ka xɔ akwɛ gbɔn? Nɛ̌ mǐ ka sixu xwedó kpɔ́ndéwú Ɛsitɛ́ɛ tɔn ɖò ali enɛ nu gbɔn?

⁹ Suúlu nyí jijɔ ɖé bo xɔ akwɛ tawun, lobo ka hán ɖesu. Ɛsitɛ́ɛ ɖò adohu adohu jí tawun, bo lɛ́ jló na ɖɔ nǔ e ɖò jijɛ wɛ é nú axɔsu ɔ. É ɖò mɔ̌ có, é ɖó suúlu bo nɔte kpɔ́n hwenu e na nyɔ́ é. Kpɔ́ndéwú tɔn sixu kplɔ́n nǔ gègě mǐ, ɖó sín hweɖenu jɛ hweɖenu ɔ, mǐ bǐ nɔ mɔ nùɖé lɛ bɔ é nɔ byɔ ɖɔ è ni jla ɖó. Enyi mǐ jló na zé ninɔmɛ ɖé dó alɔ mɛ nú mɛ e ɖò tɛn acɛkpikpa tɔn mɛ é ɖé, bonu é na ɖeɖɛ ɔ, é sixu byɔ ɖɔ mǐ ni xwedó kpɔ́ndéwú Ɛsitɛ́ɛ tɔn bo ɖó suúlu. Nùnywɛxó 25:15 ɖɔ: “Mɛ e xwè sɔ ganji é hɛn ɔ, é na ɖɔ xó nú gǎn hwɛɖɔtɔ́, bɔ é na sè xó tɔn. Mɔ̌ ɖokpo ɔ, gbè fífá hɛn ɔ é na gbɛ́ nǔ nú mɛ ɖò fí e adɔn jinjɔn ayǐ ɖè é.” Enyi mǐ ɖó suúlu dó ba hwenu e sɔgbe é, bo ɖɔ xó kpo gbè fífá kpo, lee Ɛsitɛ́ɛ bló gbɔn é ɖɔhun ɔ, mǐ hɛn ɔ mǐ na ɖu ɖò mɛ e tlɛ ɖò nukún ván dó mǐ wɛ tawun é jí. Mawu Ɛsitɛ́ɛ tɔn Jehovah ka dó nú suúlu tɔn kpo nùnywɛ tɔn kpo à?

Suúlu Nɔ Xwa Tɛnmɛ Ð’ayǐ nú Hwɛ Jlɔjlɔ

10, 11. Hamáa tɔ́n sín agɔ̌ nukɔntɔn ɔ tɛnmɛ kpo xomɛhunhun kpo. Etɛwu xomɛ ka wá sìn i? Etɛ asì tɔn kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo ka kplɔ́n ɛ ɖɔ é ni wà?

¹⁰ Suúlu e Ɛsitɛ́ɛ ɖó é zɔ́n bɔ nùɖé lɛ jɛ ɖebɔdoɖewu. Hwenu e Hamáa tɔ́n sín agɔ̌ nukɔntɔn ɔ tɛnmɛ é ɔ, xomɛ hun i tawun, ɖó é lin ɖɔ axɔsu ɔ kpo axɔsi ɔ kpo yí wǎn nú éyɛ hú mɛ ɖě lɛ. Amɔ̌, hwenu e Hamáa jɛ axɔsu ɔ sín hɔn jí é ɔ, é mɔ Maadocée, Jwifu e kpò ɖò gbigbɛ́ wɛ ɖɔ emi kún na ɖèkɔ́ n’i ó é wɛ. Lee mǐ ko mɔ gbɔn ɖò wemata e wá yì é mɛ é ɔ, Maadocée gɔn sísí ɖó nú Hamáa wutu wɛ zɔ́n bonu é gbɛ́ ɖɔ emi kún na ɖèkɔ́ n’i ó ǎ. Loɔ, bo na dó sixu ɖó ayixa mímɛ́ ɖé bo lɛ́ ɖó kancica ɖagbe xá Jehovah Mawu wutu wɛ zɔ́n bɔ é gbɛ́. É ɖò mɔ̌ có, “xomɛ sìn [Hamáa] dó wǔ tɔn tlala.”—Ɛsitɛ́ɛ 5:9.

¹¹ Ee Hamáa ɖó xó enɛ te nú asì tɔn kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo é ɔ, ye ɖɔ n’i ɖɔ é ni kpa kpò ɖaxó ɖokpo, ga tɔn na yì mɛtlu 25, bɔ enɛ gudo ɔ, é na byɔ gbè axɔsu bo dó kàn kɔ nú Maadocée dó kpò ɔ wu. Linlin enɛ jɛji nú Hamáa, bɔ é zɔ́n kpò ɔ kpa tlolo.—Ɛsitɛ́ɛ 5:12-14.

12. Aniwu axɔsu ɔ ka ɖɔ bɔ è xà wema e mɛ è wlan nǔ e jɛ ɖò Axɔsuɖuto ɔ mɛ lɛ é dó é n’i d’aga? Etɛ é ka sè ɖɔ è kún bló ó?

¹² “Adɔ̌ vɛ́ axɔsu ɔ zǎn enɛ mɛ,” wɛ Biblu ɖɔ nú mǐ, bɔ é gbɔ bo ɖɔ bɔ è xà wema e mɛ è wlan nǔ e jɛ ɖò Axɔsuɖuto ɔ mɛ lɛ é dó é n’i d’aga. Sé e è bla bo na hu i é sín gbeɖiɖó ɖò akpáxwé e è xà n’i é mɛ. É flín lee nǔ ɔ nyí gbɔn é; è wlí séblatɔ́ lɛ bo hu ye. Amɔ̌, Maadocée e ka ɖè sébibla ɔ gbà é ka ló? Ajɔ tɛ è ka dó é? Axɔsu ɔ fɔ́n ajijimɛ bo jló na tuùn. Xósin tɛ é ka sè? È wà nǔ kwín tɔn kwín nú Maadocée ǎ.—Xà Ɛsitɛ́ɛ 6:1-3.

13, 14. (a) Nɛ̌ nǔ lɛ ka jɛ nylanyla jí nú Hamáa gbɔn? (b) Etɛ Hamáa sín asì kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo ka ɖɔ n’i?

¹³ Axɔsu ɔ jló na jla nùwanyido enɛ ɖó, enɛ wu ɔ, é kàn mɛ e na sixu d’alɔ ɛ é byɔ. Ðò mɛ lɛ bǐ mɛ ɔ, Hamáa ɖò hɔn ɔ mɛ, é cí ɖɔ zǎnzǎn tɛɛn wɛ, ɖó é jló na byɔ gbè axɔsu ɔ bo na dó kàn kɔ nú Maadocée. Amɔ̌, cobonu Hamáa na ɖɔ nǔ e gbé é tɔ́n é ɔ, axɔsu ɔ kanbyɔ ɛ ɖɔ nɛ̌ mɔ̌ è ka sixu wlí yɛ̌yi nú mɛ e wu axɔsu hun xomɛ dó é gbɔn é jí. Hamáa lin ɖɔ emi xó ɖɔ wɛ axɔsu ɔ na ko ɖè. Enɛ wu ɔ, Hamáa dó sìn yɛ̌yi e è na wlí nú mɛ ɔ é jí bo ɖɔ: È ni dó axɔsu sín awu n’i, ni xá axɔsu sín sɔ́ jí lobonu è ni kplá ɛ gbɔn Suzi tò ɔ bǐ mɛ, bo nɔ ɖò xó sú wɛ ɖò nukɔn tɔn ɖɔ mɛ e axɔsu wlí yɛ̌yi na é ɖíe bonu mɛ bǐ ni sè. Hwenu e Hamáa sè ɖɔ Maadocée wɛ nyí mɛ e wlí yɛ̌yi na gbè è ja é ɔ, kpɔ́n lee nukúnmɛ tɔn na ko cí é! Bɔ mɛ̌ axɔsu ɔ ka zɔ́n ɖɔ é ni wlí yɛ̌yi enɛ ɔ nú Maadocée? Hamáa wɛ!—Ɛsitɛ́ɛ 6:4-10.

¹⁴ É jló Hamáa ǎ có, é wà azɔ̌ enɛ e ma nyɔ́ nukún tɔn mɛ ɖebǔ ǎ é. Enɛ gudo ɔ, é hwlɛndo bo yì xwégbe wublawubla. Hamáa sín asì kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo ɖɔ ɖɔ yɛ̌yi enɛ e é wlí nú Maadocée ɖò agbawungba é xlɛ́ ɖɔ é kún na kpé nǔ e é lin na wà nú Maadocée é wu ó.—Ɛsitɛ́ɛ 6:12, 13.

15. (a) Ðagbe tɛ suúluɖiɖo Ɛsitɛ́ɛ tɔn ka hɛn wá? (b) Etɛwu é ka nyí nùnywɛ sín nǔ ɖɔ mǐ ni “ɖeji dó Mawu wu”?

¹⁵ Hwenu e Ɛsitɛ́ɛ ɖò suúlu ɖó wɛ, bo ma ko byɔ nǔ e ba wɛ é ɖè é axɔsu ɔ ǎ é ɔ, Hamáa ɖò winnya dó éɖée wɛ. Jehovah Mawu wɛ na ko sixu zɔ́n bɔ adɔ̌ vɛ́ axɔsu ɔ à cé? (Nùnywɛxó 21:1) Yayǎ wu wɛ Xó Mawu Tɔn dó dó wusyɛn lanmɛ nú mǐ ɖɔ mǐ ni “ɖeji dó Mawu wu” ǎ. (Xà Micée 7:7.) Enyi mǐ ɖeji dó Mawu wu, bo nɔte kpɔ́n ɛ ɔ, mǐ na mɔ ɖɔ lee é na ɖeɖɛ tagba mǐtɔn lɛ nú mǐ gbɔn é na nyɔ́ tawun hú lee mǐɖesunɔ sixu ko lin na ɖeɖɛ ye gbɔn é.

É Ðɔ Xó kpo Akɔnkpinkpan Kpo

16, 17. (a) Hwetɛnu Ɛsitɛ́ɛ ka mɔ “hwenu e è na ɖɔ xó dó é”? (b) Nɛ̌ Ɛsitɛ́ɛ ka gbɔn vo nú Vasitíi gbɔn?

¹⁶ Ɛsitɛ́ɛ ɖó na zé suúlu axɔsu ɔ tɔn dó d’ayihun ǎ; ɖò agɔ̌ wegɔ ɔ hwenu ɔ, é ɖó na ɖɔ xó lɛ bǐ n’i. Amɔ̌, nɛ̌ é ka na mɔ wlɛnwín tɔn gbɔn? Axɔsu ɔ hun ali tɔn n’i, bo kàn nǔ e ba wɛ é ɖè ɔ byɔ ɛ azɔn ɖevo. (Ɛsitɛ́ɛ 7:2) “Hwenu e è na ɖɔ xó dó é” sù nú Ɛsitɛ́ɛ lo.

¹⁷ Mǐ sixu lin ɖɔ Ɛsitɛ́ɛ xoɖɛ dó ayi mɛ sɛ́dó Mawu tɔn cobo dó xógbe elɔ lɛ: “Sɛmɛɖó! Enyi nǔ ce nyɔ́ mɛ nukúnmɛ hǔn, è hwlɛn mì, bo hwlɛn togun ce gán; nǔ e un jló na byɔ mɛ ɔ nɛ; é nyɔ́ nukún mɛtɔn mɛ mɔ̌ hǔn, è xɔ mì ɖ’emɛ.” (Ɛsitɛ́ɛ 7:3) Ð’ayi wu ɖɔ é na ganjɛwu axɔsu ɔ ɖɔ emi ɖó sísí nú nǔ e é lin ɖɔ é nyɔ́ é. Ɛsitɛ́ɛ gbɔn vo tawun nú Vasitíi, éyɛ wɛ nyí axɔsu ɔ sín asì ɖ’ayǐ tɔn e jló bo dó winnya ɛ é. (Ɛsitɛ́ɛ 1:10-12) Gɔ́ na ɔ, Ɛsitɛ́ɛ zun asú tɔn ɖɔ gǔ wɛ é gú bo ɖeji dó Hamáa wu ǎ. É nyɔ́ wà ɔ, é savo nú asú tɔn ɖɔ é ni cyɔn alɔ emi jí.

18. Nɛ̌ Ɛsitɛ́ɛ ka ɖɔ xó ɔ nú axɔsu ɔ gbɔn?

¹⁸ É ɖò gaàn ɖɔ nǔ enɛ e Ɛsitɛ́ɛ byɔ é kpaca axɔsu ɔ tawun. Mɛ̌ ka na syɛn ta enɛ? Ɛsitɛ́ɛ lɛ́ ɖɔ: “È sà nyɛ kpo togun ce kpo, bɔ è na vɔ mǐ; è na gbò gbè mǐ; è na sú kún mǐtɔn dó. Nú é ka nyí sà wɛ è sà mǐ bɔ mǐ na nyí kannumɔ abǐ mɛsɛntɔ́ kpowun wɛ ɔ, un na kɛnu ǎ, ɖó enɛ ɔ byɔ ɖɔ un na doya nú mɛ ǎ.” (Ɛsitɛ́ɛ 7:4) Ð’ayi wu ɖɔ Ɛsitɛ́ɛ ɖɔ xó ɔ nyí wɛn; é ɖò mɔ̌ có, é ɖè ɖɛ̌ mɛ na ɖɔ nú mɛkannu ninɔ kpowun xó wɛ ɔ, emi kún na kɛnu ó. Amɔ̌, kún sú dó nú akɔta ɖé e wá tɔ́n ɖ’emɛ, bo ka na lɛ́ hɛn nǔ gblé dó wǔ nú axɔsu ɔ é wɛ zɔ́n bɔ é ɖó na kɛnu.

19. Etɛ kpɔ́ndéwú Ɛsitɛ́ɛ tɔn ka kplɔ́n mǐ dó lee è nɔ tɛnkpɔn bɔ mɛ lɛ nɔ mɔ nugbǒ nú xó mɛtɔn gbɔn é wu?

¹⁹ Ɛsitɛ́ɛ sín kpɔ́ndéwú kplɔ́n nǔ gègě mǐ dó lee è nɔ tɛnkpɔn bɔ mɛ lɛ nɔ mɔ nugbǒ nú xó mɛtɔn gbɔn é wu. Enyi é wá byɔ ɖɔ a ni ɖɔ tagba syɛnsyɛn ɖé nú wanyinamɔ towe ɖé alǒ mɛ e ɖò tɛn acɛkpikpa tɔn mɛ é ɖé ɔ, suúlu, sísí, kpo xó ɖɔ nyì wɛn kpo na d’alɔ we tawun.—Nùnywɛxó 16:21, 23.

20, 21. (a) Nɛ̌ Ɛsitɛ́ɛ ka ɖè sébibla Hamáa tɔn gbà gbɔn? Nɛ̌ axɔsu ɔ ka wà nǔ gbɔn? (b) Nɛ̌ Hamáa ka wà nǔ gbɔn hwenu e è ɖè é gbà é?

²⁰ Zɛɛzɛsi kanbyɔ ɖɔ: “Mɛ̌ ka nyí mɛ é ɖò mɔ̌ na wà wɛ é? Fitɛ mɛ ɔ ɖè?” Lin tamɛ kpɔ́n ɖɔ Ɛsitɛ́ɛ dlɛn alɔ sɛ́dó mɛ ɔ bo ɖɔ: “Kɛntɔ́ mǐtɔn e ɖò ya dó nú mǐ wɛ ɔ, Hamáa wɛ; nya dida enɛ ɔ wɛ.” Nɛ̌ axɔsu ɔ kpo Hamáa kpo ka wà nǔ gbɔn nú hwɛ dó mɛ syɛnsyɛn enɛ? Hamáa sɔ́ sixu xò nǔ ɖò wǔ ǎ. Ee axɔsu enɛ e nɔ yawu huzu linlin é mɔ nǔ jɛ wu ɖɔ wěɖexámɛtɔ́ emitɔn e wu emi ɖeji dó é doyɛ emi, bɔ emi yí gbè nú tito e na hu asì vívɛ́ emitɔn é ɔ, nukún tɔn bǐ mya tlolo, bɔ fún tɔn lɛ site. É site vawun bo byɔ folowa kàn hɔn ɔ mɛ tɔn mɛ, bo na dó sixu mɔ éɖée mɛ.—Ɛsitɛ́ɛ 7:5-7.

²¹ Ee è ɖè Hamáa gbà ɖɔ é wɛ nyí séblatɔ́ mɔhun e ma nɔ nɔ hɛn ni syɛn mɛ ǎ é ɔ, é cí axɔsi ɔ sín afɔ kɔn bo jɛ vo sà n’i jí. Hwenu e axɔsu ɔ lɛkɔ wá xɔ ɔ mɛ bo mɔ Hamáa ɖò Ɛsitɛ́ɛ sín zan jí, bo ɖò vo sà n’i wɛ é ɔ, xomɛsin tɔn lɛ́ jɛji bɔ é dóhwɛ ɛ ɖɔ é jló na hwlɛn kàn xà asì emitɔn ɖò hɔn ɔ mɛ. È ɖó na hu Hamáa ɖó hwɛ enɛ e è dó é ɔ wu. È bla nukúnmɛ n’i bo sɔ́ ɛ sɔyi. Agooɖojǐe lɛ ɖokpo ɖɔ nú axɔsu ɔ ɖɔ Hamáa ko bló kpò ɖokpo bo na dó kàn kɔ nú Maadocée d’ewu. Axɔsu ɔ na gbè tlolo ɖɔ è ni dó kàn kɔ nú Hamáa dó kpò enɛ wu.—Ɛsitɛ́ɛ 7:8-10.

22. Nɛ̌ kpɔ́ndéwú Ɛsitɛ́ɛ tɔn ka kplɔ́n lee mǐ ma ɖó na ba nukúnɖiɖo kpò, bo gbɔ nùɖiɖi ɖó ǎ é mǐ gbɔn?

²² Ðò gbɛ̀ elɔ mɛ e hwɛagɔɖiɖɔ gɔ́ é ɔ, é bɔwǔ bɔ mǐ na lin ɖɔ hwɛ jlɔjlɔ kún na tíìn gbeɖé ó. A ka ko lin mɔ̌ kpɔ́n à? Ɛsitɛ́ɛ ba nukúnɖiɖo kpò kpɔ́n ǎ, é ka gbɔ nùɖiɖi ɖó kpɔ́n ǎ. Ee hwe ɔ nu sù bɔ é na ɖɔ nugbǒ é ɔ, é ɖɔ kpo akɔnkpinkpan kpo, lobo ɖeji dó Jehovah wu ɖɔ é na bló nǔ e kpò é. Mi nú mǐ lɔ ni nɔ bló nǔ ɖokpo ɔ! Jehovah ko ɖyɔ sín Ɛsitɛ́ɛ hwenu ǎ. É kpó ɖò mɛ nyanya lɛ wlí dó fɛ́ca yeɖesunɔ tɔn lɛ mɛ wɛ, lee é bló gbɔn nú Hamáa é.—Xà Ðɛhan 7:12-17.

É Wà Nǔ kpo Ce Jɛn Na Bí Ma Ðó kpo nú Jehovah kpo Togun Tɔn Kpo

23. (a) Ajɔ tɛ axɔsu ɔ ka dó Maadocée kpo Ɛsitɛ́ɛ kpo? (b) Nɛ̌ nǔ e Jakɔbu ɖɔ ɖ’ayǐ dó Bɛnjamɛ́ɛ wu hwenu e é ja kúkú gbé é ka jɛ gbɔn? (Kpɔ́n gbàví “Nǔɖɔɖ’ayǐ ɖé Jɛ.”)

²³ Gudo mɛ ɔ, axɔsu ɔ wá tuùn ɖɔ Maadocée kún nyí mɛ e ɖè sébibla dó axɔsu ɔ wu gbà é kɛɖɛ ó, amɔ̌, é lɛ́ nyí tɔ́ ɖò tɔ́ domɛ Ɛsitɛ́ɛ tɔn. Zɛɛzɛsi zé gǎnhɔnyitɔ́ xɔsu sín tɛn Hamáa tɔn jó nú Maadocée. Axɔsu ɔ zé Hamáa sín xwé, kaka jɛ dɔkun wɔbuwɔbu e é ɖó é jí jó nú Ɛsitɛ́ɛ, bɔ éyɛ zé dó alɔ mɛ nú Maadocée.—Ɛsitɛ́ɛ 8:1, 2.

24, 25. (a) Sébibla Hamáa tɔn gbà gudo é ɔ, aniwu Ɛsitɛ́ɛ ma ka sixu gbɔ adohu adohu jí nɔ ǎ? (b) Nɛ̌ Ɛsitɛ́ɛ ka lɛ́ zé gbɛ̀ tɔn ɖó axɔ nu ɖevo gbɔn?

²⁴ Dìn e Ɛsitɛ́ɛ kpo Maadocée kpo ɖò ayijayǐ mɛ é ɔ, axɔsi ɔ hɛn ɔ é na gbɔ adohu adohu jí nɔ lo à cé? Afi nú é nyí ce jɛn na bí nɔ ɔ nɛ. Hwe enɛ ɔ nu ɔ, è ɖò gbeta e Hamáa ɖè tɔ́n ɖɔ è ni hu Jwifu lɛ bǐ é sɛ́dó axɔsuɖuto ɔ sín nùklɛ́ntɛn nùklɛ́ntɛn lɛ bǐ wɛ nɛ. Hamáa ko nyì akɔ, alǒ Pulimu bo na dó sixu tuùn azǎn e gbè na nyɔ́ bɔ è na wà nǔ nyanya enɛ é. Nǔwiwa e kúnkplá awovi lɛ é ɖé wɛ na ko nú Pulimu nyinyi ɔ. (Ɛsitɛ́ɛ 9:24-26) Azǎn ɔ kpò sun gègě, amɔ̌, é ɖò sisɛkpɔ wɛ ɖesu. È ka sixu lɛ́ bló bɔ awě enɛ gbɔ ye xò à?

²⁵ Ðó Ɛsitɛ́ɛ nyí ce jɛn na bí nɔ ǎ wutu ɔ, é lɛ́ zé gbɛ̀ tɔn ɖó axɔ nu ɖevo, bɔ axɔsu ɔ ylɔ ɛ ǎ bɔ é yì xwetɔ́n ɖò nukɔn tɔn. Dìn tɔn ɔ, é ya avǐ dó togun tɔn tamɛ, bo savo nú asú tɔn ɖɔ é ni dɔn nǔ gbɔn gbeta baɖabaɖa enɛ ɔ jí. Amɔ̌, è sɔ́ nɔ dɔn nǔ gbɔn sɛ́n ɖěɖee axɔsu Pɛsi tɔn lɛ dó é jí ǎ. (Dan. 6:13, 16) Enɛ wu ɔ, axɔsu ɔ na acɛ Ɛsitɛ́ɛ kpo Maadocée kpo ɖɔ ye ni ɖè sɛ́n yɔyɔ̌ ɖé tɔn. Sɛ́n enɛ ɔ na acɛ Jwifu lɛ ɖɔ ye ni jɛhun dó yeɖée jí. Sɔxatɔ́ lɛ kanwezun gbɔn axɔsuɖuto ɔ bǐ mɛ, bo dó wɛnɖagbe enɛ Jwifu lɛ. Nukúnɖiɖo ɖè nú Jwifu lɛ lo. (Ɛsitɛ́ɛ 8:3-16) Lin tamɛ kpɔ́n kpɛɖé! Jwifu e gbɔn axɔsuɖuto ɖaxó enɛ mɛ lɛ é bǐ ɖò ahwan nú sɔ́ wɛ, bo na fun ahwan e gbeta yɔyɔ̌ ɔ mɛvo ɔ ye ma sixu fun ǎ é. Amɔ̌, nǔ taji hugǎn ɔ wɛ nyí ɖɔ, “Jehovah ahwankpá lɛ tɔn” ka na nɔ togun tɔn gudo à?—1 Sam. 17:45, NW.

26, 27. (a) Nɛ̌ ɖuɖeji e Jehovah na togun tɔn dó kɛntɔ́ yetɔn lɛ jí é ka d’agba sɔ? (b) Nǔɖɔɖ’ayǐ tɛ ka jɛ gbɔn kún sú dó nú vǐ sunnu Hamáa tɔn lɛ gblamɛ?

²⁶ Hwenu e azǎn e è ɖó é sɔgbe é ɔ, togun Mawu tɔn ko ɖò gbesisɔmɛ. Axɔsuzɔwatɔ́ Pɛsi tɔn gègě tlɛ jɛhun dó Jwifu lɛ jí hwenu e ye sè Maadocée gǎnhɔnyitɔ́ xɔsu yɔyɔ̌ ɔ sín xó é. Jehovah na ɖuɖeji ɖaxó ɖé togun tɔn. É ɖò gaàn ɖɔ é cyɔn alɔ togun tɔn jí, bonu kɛntɔ́ yetɔn lɛ ma sɔ́ doya nú ye hweɖevonu ó.a—Ɛsitɛ́ɛ 9:1-6.

²⁷ Hú mɔ̌ ɔ, Maadocée sixu kpé nukún dó xwé Hamáa tɔn wu gbeɖé ǎ, enyi nya baɖabaɖa enɛ sín vǐ sunnu wǒ lɛ kpó ɖò gbɛ̀ ɔ nɛ. È hu ye lɔmɔ̌. (Ɛsitɛ́ɛ 9:7-10) Mɔ̌ mɛ ɔ, nǔɖɔɖ’ayǐ Biblu tɔn ɖé jɛ, ɖó Mawu ko ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ è na sú kún dó nú togun tɔn sín kɛntɔ́ baɖabaɖa enɛ lɛ e nyí Amalɛki ví lɛ é bǐ mlɛ́mlɛ́. (Sɛ́n. 25:17-19) Vǐ sunnu Hamáa tɔn lɛ sixu ko nyí akɔta enɛ e Jehovah ɖó hwɛ na é sín mɛ gudo gudo tɔn e kpò lɛ é.

28, 29. (a) Etɛwu é ka nyí jlǒ Jehovah tɔn ɖɔ Ɛsitɛ́ɛ kpo togun tɔn kpo ni ɖ’alɔ ɖò ahwan mɛ? (b) Etɛwu Ɛsitɛ́ɛ sín kpɔ́ndéwú ka nyí nyɔna ɖé nú mǐ ɖò égbé?

²⁸ Ɛsitɛ́ɛ hɛn agban kpinkpɛn gègě ta, ɖi gbeta lɛ ɖiɖetɔ́n dó ahwan kpo kún sú dó nú mɛ kpo wu. É na ko nyí jɛ nú é nɔ kán ɖu ǎ. Amɔ̌, bonu jlǒ Jehovah tɔn na dó jɛ jlɔ́ ɔ, è ɖó na cyɔn alɔ togun tɔn jí nú è ma sú kún dó nú ye ó. Mɛsiya e sín akpá è dó é ɖó na tɔ́n sín akɔta Izlayɛli tɔn mɛ; é wɛ nyí nukúnɖiɖo ɖokpo e ɖè nú gbɛtɔ́ lɛ é. (Bǐb. 22:18) Xomɛ nɔ hun Mawu sɛntɔ́ égbé tɔn lɛ ɖɔ ye tuùn ɖɔ hwenu e Mɛsiya ɔ wá ayikúngban jí é ɔ, é dó sɛ́n nú ahwanvu tɔn lɛ sín hwenɛnu kaka jɛ dìn ɖɔ ye ni ma ɖ’alɔ ɖò ahwanfunfun gbɛtɔ́ lɛ tɔn mɛ ó.—Mat. 26:52.

²⁹ É ɖò mɔ̌ có, Klisanwun lɛ nɔ fun ahwan alɔkpa ɖevo; Satáan jɛ ma bǐ bo na hu nùɖiɖi e mǐ ɖó nú Jehovah Mawu é. (Xà 2 Kɔlɛntinu lɛ 10:3, 4.) Nyɔna ɖé wɛ é nyí ɖɔ mǐ ɖó Ɛsitɛ́ɛ sín kpɔ́ndéwú à cé? Mi nú mǐ ni ɖè nùɖiɖi xlɛ́ éyɛ ɖɔhun, bo zán nùnywɛ kpo suúlu kpo bonu mɛ lɛ na mɔ nugbǒ nú xó mǐtɔn, lobo lɛ́ jɛhun dó togun Mawu tɔn jí kpo akɔnkpinkpan kpo kpodo ce jɛn na bí ma ɖó kpo.