Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • nwt Jajelɔ 1:1-12:14
  • Jajelɔ

Vidio ko bɛ kɛhã nɔ ni ohala nɛɛ.

Ofainɛ waa, be ni wɔtaoɔ wɔjie vidio lɛ, wɔná naagba ko.

  • Jajelɔ
  • Ŋmalɛ Krɔŋkrɔŋ Lɛ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ
Ŋmalɛ Krɔŋkrɔŋ Lɛ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ
Jajelɔ

JAJELƆ*

1 Jajelɔ* lɛ, ni ji David binuu lɛ, maŋtsɛ ni yɔɔ Yerusalem lɛ,+ wiemɔi nɛ:+

 2 Jajelɔ lɛ kɛɛ, “Yaka nii amli yaka nɔ!

Yaka nii amli yaka nɔ! Fɛɛ lɛ yaka nii ni!”+

 3 Mɛɛ sɛɛ gbɔmɔ náa yɛ nii ni etsuɔ waa lɛ fɛɛ mli

Yɛ deŋme ni egboɔ yɛ hulu shishi nɛɛ mli?+

 4 Yinɔ hoɔ eyaa, ni yinɔ baa,

Shi shikpɔŋ lɛ yɛ* kɛmiiya naanɔ.+

 5 Hulu lɛ teɔ shi,* ni hulu lɛ nyɔɔ shi;

Ni eyeɔ oyai kɛkuɔ esɛɛ* kɛyaa he ni eteɔ shi yɛ lɛ ekoŋŋ.+

 6 Kɔɔyɔɔ tswaa kɛyaa wuoyi, ni ebɔleɔ shi kɛbaa kooyi;

Eyaa nɔ ebɔleɔ shi kɛyaa kɛbaa; kɔɔyɔɔ lɛ yaa nɔ ebɔleɔ shi.

 7 Fai* fɛɛ hoɔ kɛyaa ŋshɔ lɛ mli, shi ŋshɔ lɛ yiii.+

He ni fai lɛ hoɔ kɛjɛɔ lɛ, jɛmɛ amɛkuɔ amɛsɛɛ kɛyaa koni amɛho ekoŋŋ.+

 8 Nibii fɛɛ feɔ mɔ ahuntoo;

Mɔ ko mɔ ko nyɛɛɛ awie he po.

Etɔɔɔ hiŋmɛi lɛ kɛ nikwɛmɔ;

Ni etɔɔɔ toi hu* kɛ ninumɔ.

 9 Nɔ ni eba dã lɛ, no nɔŋŋ baaba ekoŋŋ,

Ni nɔ ni afee dã lɛ, no nɔŋŋ abaafee ekoŋŋ;

Nɔ ko hee ko kwraa bɛ hulu shishi nɛɛ.+

10 Ani nɔ ko yɛ ni mɔ ko baanyɛ akɛɛ yɛ he akɛ, “Kwɛmɔ, enɛ lɛ nɔ ko hee ni”?

Eyɛ jeeŋmɔ;

Eyɛ momo dani wɔyinɔ nɛɛ ba.

11 Mɔ ko mɔ ko kaiii mɛi ni hi shi yɛ blema lɛ;

Ni mɛi ni baaba sɛɛ mli lɛ hu, mɔ ko mɔ ko kaiŋ amɛ;

Ni mɛi ni baaba yɛ mɛnɛɛmɛi asɛɛ lɛ hu, kaiŋ amɛ.+

12 Mi, jajelɔ* lɛ, miiye Israel nɔ maŋtsɛ yɛ Yerusalem.+ 13 Mikpɛ mli yɛ mitsui mli akɛ mikɛ hiɛshikamɔ+ baakase nɔ fɛɛ nɔ ni afeɔ yɛ ŋwɛi shishi nɛɛ+—nitsumɔ ni feɔ mɔ ahuntoo ni Nyɔŋmɔ kɛhã gbɔmɛi abii ni amɛtsuɔ lɛ—ni makpa fɛɛ shi makwɛ.

14 Mina nitsumɔi fɛɛ ni atsuɔ yɛ hulu shishi lɛ,

Ni naa! fɛɛ lɛ yaka nii ni, etamɔ kɔɔyɔɔ sɛɛtiumɔ.+

15 Nɔ ni ekɔ̃dɔ̃ lɛ, anyɛŋ ajaje,

Ni nɔ ni bɛ hu lɛ, ehiii kanemɔ.

16 Kɛkɛ ni mikɛɛ yɛ mitsui mli akɛ: “Naa! miná hiɛshikamɔ babaoo fe mɛi fɛɛ ni tsɔ mihiɛ yɛ Yerusalem lɛ,+ ni mitsui ená hiɛshikamɔ kɛ nilee babaoo.”+ 17 Mikɛ mitsui fɛɛ tao koni male nɔ ni ji hiɛshikamɔ kɛ nɔ ni ji sɛkɛyeli* kɛ nɔ ni ji kwashiafeemɔ fɛɛ,+ ni enɛ hu tamɔ kɔɔyɔɔ sɛɛtiumɔ.

18 Ejaakɛ hiɛshikamɔ pii feɔ mɔ ahuntoo babaoo,

No hewɔ lɛ, mɔ fɛɛ mɔ ni hãa enilee faa lɛ, epiŋmɔ hu faa.+

2 Kɛkɛ ni mikɛɛ yɛ mitsui mli akɛ: “Ba ni maka ŋɔɔmɔyeli* makwɛ, ni makwɛ nɔ kpakpa ni baajɛ mli kɛba.” Shi naa! no hu yaka nii ni.

 2 Mikɛɛ yɛ ŋmɔlɔ he akɛ, “Eji sɛkɛyeli!”

Kɛ ŋɔɔmɔyeli* hu he akɛ, “Mɛɛ sɛɛnamɔ yɔɔ he?”

3 Mikɛ mitsui tao mli kɛji nɔ ko kpakpa yɛ wain mli,+ shi yɛ nakai beiaŋ fɛɛ lɛ mihiɛ mihiɛshikamɔ lɛ mli; mimɔ buulufeemɔ po mli koni mana nɔ ni hi fe fɛɛ kɛhã gbɔmɛi yɛ amɛwala gbii fioo ni amɛyeɔ yɛ ŋwɛi shishi nɛɛ mli. 4 Mitsu nitsumɔi wuji.+ Mimamɔ tsũi mihã mihe;+ Mifee wain ŋmɔji mihã mihe.+ 5 Mifee abɔi kɛ koi mihã mihe, ni midu aduawa tsei srɔtoi fɛɛ yɛ amɛmli. 6 Mifee nu kpaakpoi mihã mihe koni tsei ni miidara yɛ koo lɛ mli lɛ aná nu. 7 Miná tsuji hii kɛ yei,+ ni afɔ tsuji ahã mi yɛ mishĩa lɛ.* Agbɛnɛ hu, miná kooloi babaoo, tsinai kɛ toi+ fe mɛi fɛɛ ni tsɔ mihiɛ yɛ Yerusalem lɛ. 8 Mibua jwiɛtɛi kɛ shika tsuru hu naa mihã mihe,+ maŋtsɛmɛi kɛ kpokpai anɔ jwetrii.*+ Mibua hii kɛ yei lalɔi, kɛ nɔ ni hãa gbɔmɛi abii náa miishɛɛ—yoo, hɛɛ, yei babaoo* anaa mihã mihe. 9 No hewɔ lɛ, mibatsɔ mɔ wulu ni mishwere fe mɛi fɛɛ ni tsɔ mihiɛ yɛ Yerusalem lɛ.+ Ni mihiɛshikamɔ lɛ hu eŋmɛɛɛ mi.

10 Mitsĩii mihe naa yɛ nɔ fɛɛ nɔ ni mishweɔ lɛ he.*+ Mitsĩii mitsui naa yɛ ŋɔɔmɔyeli fɛɛ ŋɔɔmɔyeli* he, ejaakɛ mitsui mii shɛ ehe waa yɛ nitsumɔi fɛɛ ni mitsu waa lɛ hewɔ, ni enɛ ji nitsumɔi fɛɛ ni mitsu waa lɛ he jweremɔ.*+ 11 Shi be ni mijwɛŋ nitsumɔi fɛɛ ni mikɛ mi diɛŋtsɛ miniji etsu kɛ nitsumɔi fɛɛ ni migbo deŋme kɛtsu lɛ anɔ lɛ,+ mina akɛ fɛɛ lɛ yaka nii ni, kɔɔyɔɔ sɛɛtiumɔ ni;+ nɔ ko kwraa bɛ hulu shishi nɛɛ ni sɛɛnamɔ yɔɔ he.+

12 Kɛkɛ ni migbala mijwɛŋmɔ kɛtee hiɛshikamɔ kɛ sɛkɛyeli kɛ buulufeemɔ nɔ.+ (Ejaakɛ mɛni gbɔmɔ ni baaba yɛ maŋtsɛ lɛ sɛɛ baanyɛ afee? Nɔ ni afee momo lɛ kɛkɛ ebaafee.) 13 Ni mina akɛ hiɛshikamɔ hi fe buulufeemɔ,+ tamɔ bɔ ni la hi fe duŋ lɛ.

14 Hiɛshikalɔ hiŋmɛii yɛ eyitso mli;*+ shi kwashia nyiɛɔ yɛ duŋ mli.+ Mikpa shi mina hu akɛ, nɔ kome too* baa amɛ fɛɛ amɛnɔ.+ 15 Kɛkɛ ni mikɛɛ yɛ mitsui mli akɛ: “Nɔ ni baa kwashia nɔ lɛ, no nɔŋŋ baaba mi hu minɔ.”+ Belɛ, kɛ́ mihã mihiɛ kã shi fe nine lɛ, mɛɛ sɛɛ maná? No hewɔ lɛ, mikɛɛ yɛ mitsui mli akɛ: “Enɛ hu lɛ, yaka nii ni.” 16 Ejaakɛ akaiii hiɛshikalɔ loo kwashia kɛyaaa naanɔ.+ Yɛ gbii ni baaba lɛ amli lɛ, hiɛ baakpa mɔ fɛɛ mɔ nɔ. Ni te hiɛshikalɔ baagbo ehã tɛŋŋ? Ekɛ kwashia fɛɛ baagbo.+

17 No hewɔ lɛ, mibanyɛ wala,+ ejaakɛ nɔ fɛɛ nɔ ni afeɔ yɛ hulu shishi nɛɛ woɔ mi awerɛho, ejaakɛ fɛɛ lɛ, yaka nii ni,+ kɔɔyɔɔ sɛɛtiumɔ ni.+ 18 Mibanyɛ nibii fɛɛ ni migbo deŋme kɛtsu yɛ hulu shishi nɛɛ,+ ejaakɛ mibashi yɛ misɛɛ mahã mɔ ni baaba yɛ misɛɛ lɛ.+ 19 Ebaafee hiɛshikalɔ jio, buulu jio, namɔ aaale?+ Ni kɛlɛ̃, nibii fɛɛ ni mikɛ hiɛshikamɔ kɛ mihewalɛ fɛɛ etsu nii kɛná lɛ, lɛ ebaakwɛ fɛɛ nɔ. Enɛ hu lɛ, yaka nii ni. 20 No hewɔ lɛ, yɛ mitsui mli lɛ, minijiaŋ je wui yɛ nitsumɔi fɛɛ ni migbo deŋme kɛtsu yɛ hulu shishi nɛɛ hewɔ. 21 Ejaakɛ gbɔmɔ kɛ hiɛshikamɔ, kɛ nilee, kɛ ŋaa baatsu nii waa, shi ebaashi egbɛfaŋnɔ lɛ* ehã mɔ ko ni tsuko nɔ ko yɛ he.+ Enɛ hu lɛ, yaka nii kɛ sane fɔŋ ni ehiii kwraa ni.

22 Mɛɛ sɛɛ gbɔmɔ náa, kɛ́ etsu nii waa ni ebɔ mɔdɛŋ waa hu koni eshɛ oti ni ekɛma ehiɛ yɛ hulu shishi nɛɛ he?*+ 23 Ejaakɛ egbii lɛ fɛɛ amli lɛ, nitsumɔ ni etsuɔ lɛ hãa epiŋɔ ni ehaoɔ,+ ni nyɔɔŋ po lɛ, etsui ejɔɔɔ ehe.+ Enɛ hu lɛ, yaka nii ni.

24 Nɔ kpakpa ko bɛ kɛhã gbɔmɔ fe enɛ, akɛ eye ni enu ni ená nii ni etsuɔ waa lɛ mli ŋɔɔmɔ.*+ Enɛ hu, mina akɛ ejɛ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ dɛŋ,+ 25 ejaakɛ namɔ yeɔ nii ni enuɔ nii jogbaŋŋ fe mi?+

26 Gbɔmɔ ni saa Nyɔŋmɔ hiɛ lɛ, ehãa lɛ hiɛshikamɔ, kɛ nilee, kɛ miishɛɛ,+ shi eshafeelɔ lɛ ehãa ebuaa nii anaa ni eloɔ ehãa mɔ ni saa anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ hiɛ lɛ.+ Enɛ hu lɛ, yaka nii ni, kɔɔyɔɔ sɛɛtiumɔ ni.

3 Nɔ fɛɛ nɔ kɛ be ni ato ahã lɛ,

Ato be ahã nibii fɛɛ ni afeɔ yɛ ŋwɛi shishi nɛɛ:

 2 Fɔmɔ be yɛ, ni gbele be hu yɛ;

Nidumɔ be yɛ, ni nɔ ni adu lɛ fãamɔ be hu yɛ;

 3 Gbee be yɛ, ni tsamɔ be hu yɛ;

Kuumɔ be yɛ, ni be ni atswaa amaa shi hu yɛ;

 4 Yaafo be yɛ, ni ŋmɔlɔ be hu yɛ;

Yarawoo be yɛ, ni joo* be hu yɛ;

 5 Be yɛ ni akɛshɛrɛɔ tɛi ashwieɔ, ni be hu yɛ ni akɛbuaa tɛi anaa;

Be yɛ ni aloɔ mɔ atuu, ni be hu yɛ ni alooo mɔ atuu;

 6 Be yɛ ni ataoɔ nii, ni be hu yɛ ni abuɔ nɔ ko akɛ elaaje;

Be yɛ ni akɛ nii toɔ, ni be hu yɛ ni ashɛɔ nii afɔ̃ɔ;

 7 Be yɛ ni agbálaa nii,+ ni be hu yɛ ni akpɛɔ nii;

Be yɛ ni afeɔ diŋŋ,+ ni be hu yɛ ni awieɔ;+

 8 Suɔmɔ be yɛ, ni nyɛɛ be hu yɛ;+

Tawuu be yɛ, ni toiŋjɔlɛ be hu yɛ.

9 Mɛɛ sɛɛ nitsulɔ náa yɛ emɔdɛŋbɔɔ lɛ fɛɛ mli?+ 10 Mina nitsumɔ ni Nyɔŋmɔ kɛhã gbɔmɛi abii ni amɛtsuɔ lɛ. 11 Efeɔ nɔ fɛɛ nɔ fɛfɛo* yɛ ebe mli.+ Ekɛ naanɔ hu ewo amɛtsui mli; kɛ̃lɛ gbɔmɛi nyɛŋ aná ale nitsumɔ ni anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ tsuɔ kɛjɛɔ shishijee kɛyaa naagbee lɛ.

12 Mikpa shi mina akɛ nɔ ko nɔ ko bɛ ni hi hã amɛ fe nɔ ni amɛmii aaashɛ amɛhe ni amɛaafee ekpakpa yɛ amɛwala beiaŋ,+ 13 ni agbɛnɛ hu, esa akɛ mɔ fɛɛ mɔ aye ni enu ni ená nii ni etsuɔ waa lɛ fɛɛ mli ŋɔɔmɔ. Nyɔŋmɔ nikeenii ni.+

14 Mikpa shi mina akɛ nɔ fɛɛ nɔ ni anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ feɔ lɛ baahi shi kɛya naanɔ. Anyɛŋ akɛ nɔ ko afata he, ni anyɛŋ ajie nɔ ko hu yɛ mli. Anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ feɔ nakai koni gbɔmɛi ashe lɛ gbeyei.+

15 Nɔ fɛɛ nɔ ni baa lɛ, eba momo, ni nɔ ni baaba hu eba momo;+ shi anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ taoɔ nɔ ni atiuɔ sɛɛ lɛ.*

16 Mina enɛ hu yɛ hulu shishi nɛɛ: He ni esa akɛ aye jalɛ sane yɛ lɛ, afeɔ efɔŋ, ni he ni esa akɛ afee jalɛ nii yɛ lɛ, afeɔ efɔŋ.+ 17 No hewɔ lɛ, mikɛɛ yɛ mitsui mli akɛ: “Anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ baakojo jalɔi kɛ mɛi fɔji fɛɛ,+ ejaakɛ ato be kɛhã sane fɛɛ sane kɛ nifeemɔ fɛɛ nifeemɔ.”

18 Mikɛɛ yɛ mitsui mli yɛ gbɔmɛi abii ahe hu akɛ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ baaka amɛ ekwɛ ni ebaahã amɛna akɛ amɛtamɔ kooloi, 19 ejaakɛ gbɔmɛi anaagbee yɛ, ni kooloi hu anaagbee yɛ; amɛ fɛɛ amɛyɛ naagbee kome.+ Bɔ ni mɔ nɛ gboɔ lɛ, nakai mɔ kroko lɛ hu gboɔ; ni amɛ fɛɛ lɛ, amɛyɛ mumɔ kome.+ No hewɔ lɛ, gbɔmɔ nɔ kwɔɔɔ fe kooloo, ejaakɛ fɛɛ lɛ, yaka nii ni. 20 Amɛ fɛɛ lɛ, amɛyaa he kome too lɛ nɔŋŋ.+ Amɛ fɛɛ lɛ amɛjɛ sũ* mli,+ ni amɛ fɛɛ lɛ amɛkuɔ amɛsɛɛ kɛyaa sũ* mli.+ 21 Namɔ le akɛ gbɔmɛi amumɔ kwɔɔ kɛyaa ŋwɛi, ni kooloi amumɔ kpelekeɔ shi kɛyaa shikpɔŋ?+ 22 Mikpa shi mina akɛ nɔ ko kpakpa bɛ fe nɔ ni gbɔmɔ mii baashɛ ehe yɛ enitsumɔ mli,+ ejaakɛ no ji ejweremɔ;* ejaakɛ namɔ baahã ena nɔ ni baaba yɛ egbele sɛɛ?+

4 Shi kome ekoŋŋ lɛ, mikɛ mijwɛŋmɔ tee mɛi ayi ni awaa yɛ hulu shishi nɛɛ fɛɛ anɔ. Mina mɛi ni awaa amɛ yi lɛ ayaafonui lɛ, ni mɔ ko bɛ ni baashɛje amɛmii.+ Mɛi ni waa amɛ yi lɛ ahe wa, ni mɔ ko bɛ ni baashɛje amɛmii. 2 Ni mina akɛ mɛi ni egboi lɛ anɔ hi kwraa fe mɛi ni hiɛ kamɔ lolo lɛ.+ 3 Ni mɔ ni nɔ hi fe mɛi enyɔ nɛɛ fɛɛ ji mɔ ni anáko afɔ lɛ+ ni enako nibii ni suɔ mɔ tsui ni afeɔ yɛ hulu shishi nɛɛ.+

4 Ni mina bɔ ni akaŋshii ni yaa nɔ yɛ mɛi ateŋ lɛ hãa mɛi kɛ amɛhewalɛ fɛɛ tsuɔ nii* ni amɛbɔɔ amɛhe mɔdɛŋ;+ enɛ hu lɛ, yaka nii ni, kɔɔyɔɔ sɛɛtiumɔ ni.

5 Kwashia kotaa eniji kɛtaa shi, ni ehiɛ kpãtãa.*+

6 Hejɔɔmɔ dɛ̃ kɔkɔ obɔ lɛ, ehi fe nii ni atsuɔ waa dɛ̃ kɔkɔi obɔbɔ enyɔ kɛ kɔɔyɔɔ sɛɛtiumɔ.+

7 Mikɛ mijwɛŋmɔ tee yaka nii kroko ni yaa nɔ yɛ hulu shishi nɛɛ nɔ: 8 Mɔ ko yɛ ni ekome too eyɔɔ ni ebɛ mɔ ko fata ehe; ebɛ binuu loo nyɛmi nuu, shi etsuɔ nii waa ni enitsumɔ lɛ baaa naagbee. Nii ni ená lɛ esaaa ehiɛ.+ Shi ani ebiɔ ehe akɛ, ‘Namɔ hewɔ mitsuɔ nii waa ni miyeee nibii kpakpai amli ŋɔɔmɔ lɛ’?+ Enɛ hu lɛ, yaka nii kɛ nitsumɔ ni feɔ mɔ ahuntoo ni.+

9 Mɛi enyɔ hi fe mɔ kome+ ejaakɛ amɛnáa nii ni amɛtsuɔ waa lɛ he sɛɛ jogbaŋŋ. 10 Ejaakɛ kɛ́ amɛteŋ mɔ kome gbee shi lɛ, mɔ kroko lɛ baaye ebua enaanyo lɛ ni ete shi. Shi mɛni baaba mɔ ni gbeɔ shi ni ebɛ mɔ ko ni baaye ebua lɛ ni ete shi lɛ nɔ?

11 Agbɛnɛ hu, kɛ́ mɛi enyɔ kamɔ shi lɛ, amɛhe baadɔ la, shi te aaafee tɛŋŋ ni mɔ kome pɛ he aaadɔ la lɛ? 12 Ni mɔ ko nine baanyɛ atsɔ mɔ ni ekome too eyɔɔ lɛ nɔ, shi mɛi enyɔ ni efee ekome baanyɛ ate shi awo mɔ lɛ. Ni kpãi etɛ ni alo kɛfee kpãa kome lɛ, anyɛŋ atse lɛ oya.*

13 Gbekɛ ohiafo ni hiɛ kã shi lɛ, ehi fe maŋtsɛ ni eda ni eji kwashia+ ni booo kɔkɔbɔɔ toi dɔŋŋ.+ 14 Ejaakɛ ejeɔ* kpo kɛjeɔ tsuŋwoohe ni ebatsɔɔ maŋtsɛ,+ eyɛ mli akɛ afɔ lɛ ohiafo yɛ nakai mɔ lɛ maŋtsɛyeli lɛ shishi.+ 15 Mijwɛŋ mɛi fɛɛ ni hiɛ kã ni nyiɛɔ yɛ hulu shishi nɛɛ ahe, kɛ agbɛnɛ bɔ ni gbekɛ lɛ ni ba sɛɛ mli ni ebaye mɔ kroko lɛ sɛɛ lɛ naagbee baafee ahã lɛ hu he. 16 Eyɛ mli akɛ mɛi babaoo fiɔ esɛɛ moŋ, shi mɛi ni baaba sɛɛ mli lɛ náŋ ehe miishɛɛ.+ Enɛ hu lɛ, yaka nii ni, kɔɔyɔɔ sɛɛtiumɔ ni.

5 Kɛ́ otee anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ shĩa lɛ, kwɛmɔ onajifaamɔi jogbaŋŋ;+ ehi akɛ obaaya jɛmɛ oyabo sane toi+ fe nɔ ni obaayashã afɔle tamɔ kwashiai lɛ feɔ lɛ,+ ejaakɛ amɛleee akɛ amɛmiifee efɔŋ.

2 Kaahã onaa miifee blɛblɛ, ni kaahã otsui ye ehe oyai ewie yɛ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ hiɛ,+ ejaakɛ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ yɛ ŋwɛi shi bo lɛ oyɛ shikpɔŋ lɛ nɔ. No hewɔ ni esaaa akɛ owieɔ pii lɛ.+ 3 Ejaakɛ nibii babaoo ahe jwɛŋmɔ hãa alaa,*+ ni wiemɔi babaoo kɛ kwashiai asanegbaa baa.+ 4 Be fɛɛ be ni obaawo Nyɔŋmɔ shi lɛ, kaahã esɛɛ miitsɛ ni oye nɔ,+ ejaakɛ enáaa kwashiai ahe miishɛɛ.+ Shi ni owo lɛ, ye nɔ.+ 5 Ehi akɛ owooo shi, moŋ fe nɔ ni obaawo shi ni oyeee nɔ.+ 6 Kaahã onaabu miihã ofee* esha,+ ni kaawie yɛ ŋwɛibɔfo* lɛ hiɛ akɛ ojeee gbɛ.+ Mɛni hewɔ esa akɛ ohã owiemɔ awo anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ mlifu ni ekpãtã oninenaa nitsumɔ lɛ hiɛ?+ 7 Ejaakɛ tamɔ bɔ ni nibii babaoo ahe jwɛŋmɔ hãa alaa lɛ,+ nakai nɔŋŋ wiemɔ babaoo yagbeɔ naa kɛ yaka nii. Shi bo lɛ, she anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ gbeyei.+

8 Kɛ́ ona akɛ awaa ohiafo yi, ni atsɔɔ kojomɔ hiɛ abuɔ shi ni afeee jalɛ nii yɛ okpokpaa lɛ nɔ lɛ, kaahã efee bo naakpɛɛ.+ Ejaakɛ onukpa ko ni nɔ kwɔ fe nakai onukpa lɛ miikwɛ lɛ, ni onukpai krokomɛi hu yɛ ni nɔ kwɔlɔ fe amɛ.

9 Agbɛnɛ hu, ajaa shikpɔŋ lɛ nɔ sɛɛnamɔ lɛ ahãa amɛ fɛɛ; maŋtsɛ lɛ po lɛ, shikpɔŋ lɛ mli nii eyeɔ.+

10 Mɔ ni sumɔɔ jwiɛtɛi lɛ, jwiɛtɛi shɛɛɛ enaa, ni mɔ ni sumɔɔ ni ená nii hu lɛ, nii ni enáa lɛ shɛɛɛ enaa.+ Enɛ hu lɛ, yaka nii ni.+

11 Kɛ́ nibii kpakpai fa babaoo lɛ, mɛi ni yeɔ lɛ hu ayi faa.+ Ni mɛɛ sɛɛ nɔtsɛ lɛ náa fe akɛ ebaata shi ni ekɛ ehiŋmɛii akwɛ amɛ?+

12 Mɔ ni sɔmɔɔ lɛ, kɛji nii fioo eyeɔ jio, nii pii eyeɔ jio lɛ, ewɔ ŋɔɔ enaa, shi nii babaoo ni niiatsɛ yɔɔ lɛ hãaa ewɔ.

13 Naa sane fɔŋ ni ehiii kwraa ni mina yɛ hulu shishi nɛɛ: mɔ ko buaa nii babaoo naa kɛtoɔ kɛyeɔ ehe awui. 14 Nakai nii babaoo lɛ hiɛ kpãtã yɛ nitsumɔ ko ni eyayeee omanye lɛ hewɔ, ni be ni efɔ binuu ni ebatsɔ tsɛ lɛ, ebɛ nɔ ko nɔ ko.+

15 Bɔ ni mɔ ko jɛ enyɛ musuŋ eba kɛ ehe folo lɛ, nakai nɔŋŋ ebaaku esɛɛ eya.+ Ekɛ nii ni enáa yɛ nii ni etsuɔ waa lɛ fɛɛ mli lɛ eko eko eyaaa.+

16 Enɛ hu lɛ, sane fɔŋ ni ehiii kwraa ni: Bɔ ni eba lɛ, nakai nɔŋŋ ebaaya; ni mɛɛ sɛɛ mɔ ni yaa nɔ etsuɔ nii waa ehãa kɔɔyɔɔ lɛ náa?+ 17 Agbɛnɛ hu, daa gbi lɛ eyeɔ nii yɛ duŋ mli kɛ haomɔ babaoo kɛ hela kɛ mlifu.+

18 Naa nɔ ni mina ni hi ni sa: akɛ esa akɛ mɔ aye ni enu ni ená nii ni etsuɔ waa lɛ fɛɛ mli ŋɔɔmɔ+ yɛ deŋme ni egboɔ yɛ hulu shishi nɛɛ yɛ gbii fioo ni anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ kɛhã lɛ lɛ mli, ejaakɛ no ji esɛɛnamɔ.*+ 19 Agbɛnɛ hu, kɛ́ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ hã mɔ ko nii babaoo kɛ jwetrii hu,+ ni ehã lɛ hewalɛ koni ekɛná nibii nɛɛ amli ŋɔɔmɔ lɛ, emɔ esɛɛnamɔ* lɛ mli, ni emii ashɛ ehe yɛ nii ni etsuɔ waa lɛ mli. Enɛ lɛ, Nyɔŋmɔ nikeenii ni.+ 20 Ejaakɛ be ni ewala gbii lɛ hoɔ yaa lɛ, ejwɛŋmɔ eyaaa nɔ,* ejaakɛ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ hãa emii ni eshɛ ehe yɛ etsui mli lɛ heɔ ejwɛŋmɔ fɛɛ.+

6 Sane fɔŋ kroko yɛ ni mina yɛ hulu shishi nɛɛ, ni ebu yɛ gbɔmɛi ateŋ: 2 Anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ hãa gbɔmɔ nii babaoo kɛ jwetrii kɛ anunyam, bɔ ni afee ni ená nɔ fɛɛ nɔ ni eshweɔ;* shi anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ hãaa ená nibii nɛɛ amli ŋɔɔmɔ, shi mɔkpɔŋ moŋ náa amɛmli ŋɔɔmɔ. Yaka nii kɛ haomɔ kpele nɛ. 3 Kɛ́ nuu ko fɔ bii oha ni ehi shi afii pii ni egbɔ, shi enáaa* enibii kpakpai lɛ amli ŋɔɔmɔ dani ebote gbonyobu lɛ mli lɛ,* kɛ́ makɛɛ lɛ, bi ni gbo yɛ emami musuŋ po hi fe lɛ.+ 4 Ejaakɛ mɔ* nɛɛ ba jeŋ efolo ni eku esɛɛ etee yɛ duŋ mli, ni duŋ eha egbɛ́i lɛ nɔ. 5 Eyɛ mli akɛ enaaa hulu, ni eleee nɔ ko moŋ, shi loloolo lɛ, ehi fe* klɛŋklɛŋ mɔ lɛ.+ 6 Mɛɛ sɛɛnamɔ yɔɔ he akɛ mɔ ko baahi shi afii akpe, loo afii akpei enyɔ po ni enáaa shihilɛ mli ŋɔɔmɔ ko? Ani jeee he kome mɔ fɛɛ mɔ yaa?+

7 Nii ni gbɔmɔ tsuɔ waa lɛ fɛɛ lɛ, etsuɔ yɛ edaa hewɔ;+ kɛ̃lɛ etɔɔɔ.* 8 Ejaakɛ mɛni hiɛshikalɔ kɛfe kwashia,+ ni kɛ́ ohiafo le bɔ ni eeefee eya eba* lɛ, mɛɛ sɛɛnamɔ yɔɔ he? 9 Ehi akɛ gbɔmɔ baaná nɔ ni ehiŋmɛii naa lɛ mli ŋɔɔmɔ, moŋ fe nɔ ni ebaatiu nɔ ni eshweɔ lɛ sɛɛ.* Enɛ hu lɛ, yaka nii ni, kɔɔyɔɔ sɛɛtiumɔ ni.

10 Nɔ fɛɛ nɔ ni eba lɛ, awo lɛ gbɛ́i momo, ni ale nɔ ni gbɔmɔ ji; ni enyɛŋ ekɛ mɔ ni he wa fe lɛ lɛ ataa naa.* 11 Wiemɔi* babaoo kɛ yaka nii babaoo baa; ni mɛɛ sɛɛ gbɔmɔ náa kɛjɛɔ mli? 12 Namɔ le nɔ ni hi fe fɛɛ ni esa akɛ gbɔmɔ afee yɛ eyaka wala gbii fioo ni tamɔ hɔɔŋ lɛ mli?+ Ejaakɛ namɔ baanyɛ akɛɛ gbɔmɔ nɔ ni baaba yɛ hulu shishi nɛɛ yɛ egbele sɛɛ?

7 Gbɛ́i kpakpa* hi fe mu kpakpa,+ ni gbele gbi hi fe fɔmɔ gbi. 2 Ehi akɛ obaaya shĩa ni agbo yɛ mli fe nɔ ni obaaya shĩa ni aŋmɛ okpɔlɔ yɛ mli,+ ejaakɛ no ji mɔ fɛɛ mɔ naagbee, ni esa akɛ hiɛkãalɔi ajwɛŋ nɔ yɛ amɛtsui mli. 3 Ehi akɛ mɔ baahao fe nɔ ni ebaaŋmɔ,+ ejaakɛ hiɛ ni efee mɔbɔmɔbɔ lɛ, eyeɔ ebuaa tsui.+ 4 Hiɛshikalɔ tsui yɛ shĩa ni agbo yɛ mli, shi kwashia tsui yɛ shĩa ni aanya* yɛ mli.+

5 Ehi akɛ abaabo hiɛshikalɔ kãmɔ toi+ fe nɔ ni abaabo buului alala toi. 6 Ejaakɛ tamɔ bɔ ni ŋmeii fɛlɛɔ kɛ́ aashã yɛ kukwɛi shishi lɛ, nakai buulu ŋmɔlɔ ji;+ ni enɛ hu lɛ, yaka nii ni. 7 Shi yiwaa baanyɛ ahã hiɛshikalɔ aye sɛkɛ, ni nyɔɔŋnii hu fiteɔ tsui.+

8 Sane naagbee hi fe eshishijee. Ehi akɛ obaato otsui shi fe nɔ ni obaawó ohe nɔ.*+ 9 Kaahã omli fu oya,*+ ejaakɛ mlifu lɛ, buului atsui mli* eyɔɔ.*+

10 Kaabi akɛ, “Mɛni hewɔ tsutsu gbii lɛ hi fe gbii nɛɛ?” ejaakɛ jeee hiɛshikamɔ mli ojɛɔ obiɔ nakai sane lɛ.+

11 Kɛ́ hiɛshikamɔ fata gboshinii he lɛ, ehi, ni ehe yɛ sɛɛnamɔ kɛhã mɛi ni naa hulu lɛ.* 12 Ejaakɛ hiɛshikamɔ buɔ mɔ he+ tamɔ bɔ ni shika buɔ mɔ he+ lɛ nɔŋŋ, shi sɛɛnamɔ ni yɔɔ nilee he ji: Hiɛshikamɔ hereɔ mɔ ni hiɛ kã shi lɛ yiwala.+

13 Susumɔ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ nitsumɔ he; namɔ baanyɛ ajaje nɔ ni Nyɔŋmɔ ekɔ̃dɔ̃?+ 14 Yɛ gbi kpakpa nɔ lɛ, feemɔ ekpakpa,+ shi yɛ gbi fɔŋ nɔ lɛ, kaimɔ akɛ Nyɔŋmɔ ji mɔ ni fee enɛ kɛ enɛ fɛɛ,+ bɔ ni afee ni gbɔmɛi akanyɛ amɛle* nɔ ni baaba amɛnɔ wɔsɛɛ.+

15 Yɛ miyaka wala gbii nɛɛ amli lɛ,+ mina nɔ fɛɛ nɔ—kɛjɛ jalɔ ni hiɛ kpãtãa yɛ ejalɛ nifeemɔ lɛ mli+ lɛ nɔ kɛyashi mɔ fɔŋ ni hiɔ shi be kplaŋŋ yɛ efɔŋ ni efeɔ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ nɔ.+

16 Kaafee jalɛ nii kɛteke nɔ,+ ni kaahã ohiɛ kã shi hu fe nine.+ Mɛni hewɔ esa akɛ okpãtã bo diɛŋtsɛ ohiɛ?+ 17 Kaafee efɔŋ kɛteke nɔ, ni kaafee buulu hu.+ Mɛni hewɔ esa akɛ ogbo be ni obe shɛko?+ 18 Kɛ́ omɔ kɔkɔbɔɔ nɛɛ mli lɛ, ehi, shi kaaŋmɛɛ ekroko lɛ hu he;+ ejaakɛ mɔ ni sheɔ Nyɔŋmɔ gbeyei lɛ, ebaabo fɛɛ toi.

19 Hiɛshikamɔ hãa hiɛshikalɔ he waa fe hewalɔi nyɔŋma ni yɔɔ maŋ mli.+ 20 Ejaakɛ mɔ ko mɔ ko bɛ shikpɔŋ lɛ nɔ ni ji jalɔ ni feɔ ekpakpa be fɛɛ be ni efeee esha.+

21 Agbɛnɛ hu, jeee nɔ fɛɛ nɔ ni onuɔ lɛ esa akɛ okɛwo otsui mli;+ kɛjeee nakai lɛ, obaanu ni otsulɔ miilomɔ bo. 22 Ejaakɛ bo diɛŋtsɛ ole yɛ otsui mli akɛ, olomɔ mɛi shii abɔ.+

23 Enɛɛmɛi fɛɛ lɛ, mikɛ hiɛshikamɔ ka mikwɛ, ni mikɛɛ akɛ: “Matsɔ hiɛshikalɔ.” Shi miyanyɛɛɛ mashɛ he. 24 Nɔ ni eba lɛ, eyɛ shɔŋŋ ni emli kwɔ waa diɛŋtsɛ. Namɔ baanyɛ anu shishi?+ 25 Mikpɛ mli yɛ mitsui mli akɛ makase, ni makpa shi mana, ni matao hiɛshikamɔ kɛ yiŋtoi ni yɔɔ nibii asɛɛ, kɛ agbɛnɛ hu, ni manu bɔ ni kwashiafeemɔ ji efɔŋfeemɔ kɛ bɔ ni buulufeemɔ ji sɛkɛyeli lɛ shishi.+ 26 Kɛkɛ ni mina anɔkwa sane nɛɛ: Yoo ni tamɔ gbɔbilɔ yaa, ni etsui tamɔ tsãanii,* ni eniji tamɔ tsuŋwoo gboklɛi lɛ, eyeɔ awui* fe gbele. Mɔ ni feɔ nɔ ni sa anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ hiɛ lɛ baaje edɛŋ,+ shi eshafeelɔ lɛ, ebaadu lɛ.+

27 Jajelɔ lɛ kɛɛ akɛ,+ “Naa, be ni mitao nibii amli ekomekomei koni mana naa lɛ, nɔ ni mina nɛ, 28 shi nɔ ni mitee nɔ mitao* lɛ, minaaa. Mina nuu* kome yɛ mɛi akpe teŋ, shi minaaa yoo yɛ amɛteŋ. 29 Nɔ pɛ ni mina nɛ: Anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ bɔ gbɔmɔ jogbaŋŋ,+ shi amɛ diɛŋtsɛ amɛtsɔɔ ŋai babaoo.”+

8 Namɔ tamɔ hiɛshikalɔ lɛ? Namɔ le bɔ ni atsuɔ naagbai ahe nii?* Gbɔmɔ hiɛshikamɔ lɛ, anaa yɛ ehiɛ. Etseɔ ehiɛ ni etuuu ehiɛ dɔŋŋ.

2 Nɔ ni mikɛɔ nɛ: “Ye maŋtsɛ lɛ famɔi lɛ anɔ+ yɛ kitã ni okã Nyɔŋmɔ lɛ hewɔ.+ 3 Kaaye ohe oyai ni oshi ehiɛ.+ Kaafi nɔ fɔŋ sɛɛ;+ ejaakɛ ebaanyɛ efee nɔ fɛɛ nɔ ni esumɔɔ, 4 ejaakɛ kɛ́ maŋtsɛ wie lɛ, awieee dɔŋŋ;+ namɔ baanyɛ abi lɛ akɛ, ‘Mɛni ofeɔ nɛɛ?’”

5 Mɔ ni yeɔ kitã lɛ nɔ lɛ, sane fɔŋ ko baŋ enɔ,+ shi hiɛshikalɔ tsui le be ni sa, kɛ gbɛ ni esa akɛ atsɔ nɔ atsu sane he nii.*+ 6 Ayɛ be ni sa kɛ gbɛ ni atsɔɔ nɔ atsuɔ sane fɛɛ sane he nii,*+ ejaakɛ adesai anaagbai lɛ fa babaoo. 7 Akɛni mɔ ko mɔ ko leee nɔ ni baaba hewɔ lɛ, namɔ baanyɛ atsɔɔ lɛ bɔ ni ebaaba lɛ ehã?

8 Tamɔ bɔ ni mɔ ko mɔ ko bɛ wala mumɔ lɛ* nɔ hewalɛ loo enyɛŋ etsĩ wala mumɔ lɛ naa lɛ, nakai nɔŋŋ mɔ ko mɔ ko bɛ gbele gbi lɛ nɔ hewalɛ.+ Tamɔ bɔ ni aŋmɛɛɛ mɔ ko mɔ ko he kɛ́ atee ta lɛ, nakai nɔŋŋ efɔŋfeemɔ hãaa mɛi ni feɔ efɔŋ lɛ aye amɛhe.*

9 Mina enɛɛmɛi fɛɛ, ni mikɛ mijwɛŋmɔ* tee nitsumɔ fɛɛ nitsumɔ ni atsuɔ yɛ hulu shishi nɛɛ nɔ; nɛkɛ be nɛɛ fɛɛ mli lɛ, gbɔmɔ yeɔ gbɔmɔ nɔ kɛyeɔ lɛ* awui.+ 10 Ni mina ni aafu mɛi fɔji lɛ, mɛi ni no mli lɛ amɛboteɔ he krɔŋkrɔŋ lɛ ni amɛjeɔ kpo lɛ, shi etsɛɛɛ ni hiɛ kpa amɛnɔ yɛ maŋ ni amɛfee nakai yɛ mli lɛ mli.+ Enɛ hu lɛ, yaka nii ni.

11 Akɛni agbalaaa mɛi ni feɔ efɔŋ lɛ atoi oya hewɔ lɛ,+ gbɔmɛi ekpiliŋ amɛtsui kɛmiifee efɔŋ.+ 12 Eyɛ mli akɛ eshafeelɔ baafee efɔŋ shii oha ni ebaaya nɔ ehi shi be kplaŋŋ moŋ, shi mile akɛ nibii baahi ahã mɛi ni sheɔ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ gbeyei lɛ, ejaakɛ amɛsheɔ lɛ gbeyei.+ 13 Shi ehiŋ hãŋ mɔ fɔŋ lɛ,+ ni ewala gbii ni tamɔ hɔɔŋ lɛ hu sɛɛ etsɛŋ,+ ejaakɛ esheee Nyɔŋmɔ gbeyei.

14 Yaka nii ko* yɛ ni yaa nɔ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ: Jalɔi komɛi yɛ ni akɛ amɛ yeɔ tamɔ nɔ ni amɛfee efɔŋ,+ ni mɛi fɔji komɛi yɛ ni akɛ amɛ yeɔ tamɔ nɔ ni amɛfee nɔ ni ja.+ Enɛ hu, miikɛɛ akɛ, yaka nii ni.

15 No hewɔ lɛ, miijie yi akɛ, mɔ mii ashɛ ehe,+ ejaakɛ nɔ ko kpakpa ko bɛ hulu shishi nɛɛ kɛhã gbɔmɔ fe akɛ eye ni enu ni ená miishɛɛ; esa akɛ efee enɛ kɛfata nii ni etsuɔ waa yɛ ewala gbii+ ni anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ kɛhã lɛ yɛ hulu shishi nɛɛ mli lɛ he.

16 Mikpɛ mli yɛ mitsui mli akɛ matao hiɛshikamɔ, ni makwɛ nibii fɛɛ ni yaa nɔ* yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ,+ ni mafee enɛ ni miwɔɔɔ jetsɛremɔ kɛ jenamɔ po.* 17 Kɛkɛ ni misusu nii ni anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ tsuɔ lɛ fɛɛ he, ni mina akɛ gbɔmɔ nyɛŋ anu nibii ni yaa nɔ yɛ hulu shishi nɛɛ shishi.+ Ekɔɔɔ he eko bɔ ni gbɔmɛi baabɔ amɛhe mɔdɛŋ lɛ, amɛnyɛŋ amɛnu shishi. Kɛ́ amɛkɛɛ amɛhiɛ kã shi bɔ ni baahã amɛle po lɛ, amɛnyɛŋ amɛnu shishi.+

9 No hewɔ lɛ, mijwɛŋ enɛ fɛɛ nɔ yɛ mitsui mli ni mimu sane naa akɛ, jalɔi kɛ hiɛshikalɔi kɛ amɛnitsumɔi fɛɛ yɛ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ dɛŋ.+ Adesai leee suɔmɔ kɛ nyɛɛ ni ajie lɛ kpo dani amɛba shihilɛ mli. 2 Nɔ kome too lɛ* nɔŋŋ baa mɔ fɛɛ mɔ nɔ,+ jalɔi jio, mɛi fɔji jio,+ mɛi ni feɔ ekpakpa jio, mɛi ni he tse jio, mɛi ni he tseee jio, mɛi ni shãa afɔle jio, mɛi ni eshãaa afɔle jio. Mɔ ni feɔ ekpakpa lɛ tamɔ eshafeelɔ lɛ nɔŋŋ; mɔ ni kãa kitã lɛ hu tamɔ mɔ ni kwɛɔ ehe nɔ jogbaŋŋ yɛ kitakamɔ he lɛ nɔŋŋ. 3 Nɔ ko ni haoɔ mɔ waa ni yaa nɔ yɛ hulu shishi nɛɛ ji: Akɛni nɔ kome too lɛ* nɔŋŋ baa mɔ fɛɛ mɔ nɔ hewɔ lɛ,+ adesai atsui mli eyi obɔ kɛ nibii gbohii; ni yɛ amɛwala beiaŋ fɛɛ lɛ sɛkɛyeli ji nɔ ni yɔɔ amɛtsui mli, kɛkɛ lɛ, no sɛɛ lɛ, amɛgboi!*

4 Hiɛnɔkamɔ yɛ kɛhã mɔ fɛɛ mɔ ni yɔɔ wala mli, ejaakɛ gbee ni hiɛ kã lɛ, ehi fe jata ni egbo.+ 5 Ejaakɛ mɛi ni hiɛ kamɔ lɛ le akɛ amɛbaagboi,+ shi mɛi ni egboi lɛ leee nɔ ko nɔ ko kwraa,+ ni amɛbɛ nɔ ko ni amɛbaaná dɔŋŋ,* ejaakɛ hiɛ ekpa nɔ ni ale yɛ amɛhe lɛ fɛɛ nɔ.+ 6 Agbɛnɛ hu, amɛsuɔmɔ jio, amɛnyɛɛ jio, awuŋa ni amɛyeɔ jio, fɛɛ eho etee momo, ni amɛbɛ gbɛfaŋnɔ ko dɔŋŋ yɛ nɔ ni afeɔ yɛ hulu shishi nɛɛ mli.+

7 Yaa ni oyaye oniyenii kɛ miishɛɛ, ni okɛ tsuijurɔ ayanu owain,+ ejaakɛ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ ená onitsumɔi lɛ ahe miishɛɛ momo.+ 8 Hã otadei ayɛ* be fɛɛ be, ni okɛ mu awo oyiteŋ daa.+ 9 Okɛ oŋa ni osumɔɔ lɛ lɛ aná miishɛɛ+ yɛ oyaka wala gbii lɛ fɛɛ amli, ni ji gbii ni Nyɔŋmɔ kɛhã bo yɛ hulu shishi nɛɛ, yɛ oyaka gbii lɛ fɛɛ amli, ejaakɛ no ji ogbɛfaŋnɔ yɛ shihilɛ mli, kɛ agbɛnɛ hu, yɛ nii ni ogboɔ deŋme kɛtsuɔ waa yɛ hulu shishi nɛɛ mli.+ 10 Nɔ fɛɛ nɔ ni onine baashɛ nɔ akɛ otsu lɛ, okɛ ohewalɛ fɛɛ atsu, ejaakɛ atsuuu nɔ ko, ni akpɛɛɛ yiŋ ko, ni anáaa nilee ko loo hiɛshikamɔ ko yɛ Gbonyobu* lɛ mli,+ he ni oyaa lɛ.

11 Mina nɔ kroko hu yɛ hulu shishi nɛɛ, no ji akɛ, jeee be fɛɛ be mɔ ni he yɔɔ oya yeɔ kunim yɛ foidamɔ mli, ni jeee be fɛɛ be mɔ ni he wa yeɔ kunim yɛ ta mli,+ ni jeee be fɛɛ be mɔ ni hiɛ kã shi náa niyenii, ni jeee be fɛɛ be mɔ ni kɔɔ sane sɛɛ náa nii babaoo,+ ni jeee be fɛɛ be mɔ ni le nii yeɔ omanye,+ ejaakɛ nibii* ni baa yɛ be ni akpaaa gbɛ mli lɛ baa amɛ fɛɛ amɛnɔ. 12 Ejaakɛ gbɔmɔ leee ebe.+ Tamɔ bɔ ni yaa fɔŋ duɔ loo, ni tsɔne duɔ loofɔji lɛ, nakai nɔŋŋ gbɔmɛi abii yagbeɔ sane fɔŋ* mli kɛ́ ebanina amɛ trukaa.

13 Nɔ ko hu ni mina yɛ hiɛshikamɔ he yɛ hulu shishi nɛɛ, ni efee mi naakpɛɛ nɛ: 14 Maŋ bibioo ko yɛ kɛ emli hii fioo; ni maŋtsɛ ko ni he wa ba koni ekɛ lɛ abawu, ni ebɔle maŋ lɛ ni efee nibii wuji ewo maŋ lɛ he kɛwo he ka. 15 No mli lɛ, nuu ohiafo ko ni hiɛ kã shi yɛ maŋ lɛ mli, ni ekɛ ehiɛshikamɔ lɛ here maŋ lɛ. Shi mɔ ko mɔ ko kaiii nakai ohiafo lɛ.+ 16 Ni mikɛɛ mihe akɛ: ‘Hiɛshikamɔ hi fe hewalɛ;+ shi ohiafo hiɛshikamɔ lɛ, abuuu lɛ akɛ nɔ ko, ni abooo ewiemɔi hu toi.’+

17 Ehi akɛ abaabo hiɛshikalɔ naajɔlɛ wiemɔi lɛ toi moŋ fe nɔ ni abaabo mɔ ni yeɔ buului anɔ lɛ bolɔmɔi toi.

18 Hiɛshikamɔ hi fe nibii ni akɛwuɔ ta, shi eshafeelɔ kome baanyɛ afite ekpakpa babaoo.+

10 Tamɔ bɔ ni adɔdɔji ni egboi hãa ojeŋmafeelɔ ojeŋma shaa ni ejeɔ fu lɛ, nakai nɔŋŋ buulufeemɔ fioo fiteɔ* gbɔmɔ hiɛshikamɔ kɛ ehiɛnyam fɛɛ.+

2 Hiɛshikalɔ tsui kɛ lɛ yaa gbɛ ni ja nɔ,* shi kwashia tsui kɛ lɛ yaa gbɛ ni ejaaa nɔ.*+ 3 Gbɛ fɛɛ gbɛ ni buulu nyiɛ nɔ lɛ, ekɛ ejwɛŋmɔ tsuuu nii,*+ ni ehãa mɔ fɛɛ mɔ leɔ akɛ buulu ji lɛ.+

4 Kɛ́ nɔyelɔ mli fu bo lɛ,* kaashi ogbɛhe lɛ,+ ejaakɛ mlijɔlɛ jɔɔ eshai wuji ahe.+

5 Mina nɔ ko yɛ hulu shishi nɛɛ ni haoɔ mɔ, tɔmɔ ko ni mɛi ni yɔɔ hegbɛ tɔ̃ɔ,+ no ji akɛ: 6 Ahãa buului hegbɛi wuji babaoo, shi ashiɔ mɛi ni sa lɛ moŋ* yɛ gbɛhei ni baa shi.

7 Mina tsuji ni tara okpɔŋɔi anɔ, ni lumɛi lɛ moŋ nyiɛ amɛnane nɔ tamɔ tsuji.+

8 Mɔ ni tsaa bu lɛ, ebaanyɛ egbee mli;+ ni mɔ ni kumɔɔ gbogbo ni akɛ tɛi tswa lɛ, onufu baanyɛ akɔ̃ lɛ.

9 Mɔ ni tsaa tɛi lɛ, tɛi lɛ baanyɛ apila lɛ, ni mɔ ni gbaa lai hu lɛ, lai lɛ baanyɛ aye lɛ awui.*

10 Kɛ́ dade ni akɛtsuɔ nii lɛ naa gbo ni mɔ ni kɛtsuɔ nii lɛ jɔɔɔ naa lɛ, ebaafite ehewalɛ kɛtsu nii lɛ. Shi hiɛshikamɔ hãa ayeɔ omanye.

11 Kɛ́ onufu kɔ̃ mɔ ko dani atsɔ majik nɔ ajɔɔ onufu lɛ he lɛ, no lɛ, sɛɛnamɔ ko bɛ mɔ ni he esa ni tsɔ majik nɔ ejɔɔ onufu lɛ he lɛ he.*

12 Hiɛshikalɔ naawiemɔi tsɛɔ dromɔ kɛbaa,+ shi kwashia naabu kpãtãa lɛ diɛŋtsɛ ehiɛ.+ 13 Wiemɔi ni jɛɔ enaa klɛŋklɛŋ lɛ, buului awiemɔ ni,+ ni enaagbee wiemɔi lɛ, sɛkɛyeli ni kpãtãa nii ahiɛ ni. 14 Shi buulu lɛ, eyaa nɔ ewieɔ.+

Gbɔmɔ leee nɔ ni baaba; namɔ baanyɛ akɛɛ lɛ nɔ ni baaba yɛ egbele sɛɛ?+

15 Nii ni kwashia tsuɔ waa lɛ hãa etɔɔ lɛ, ejaakɛ eleee gbɛ ni ebaatsɔ nɔ po kɛya maŋ lɛ mli.

16 Kɛ́ gbekɛ ji mɔ ni yeɔ maŋtsɛ, ni shikpɔŋ lɛ nɔ lumɛi lɛ hu jeɔ okpɔlɔŋmɛɛ shishi leebi lɛ, shikpɔŋ lɛ baana nɔ waa diɛŋtsɛ!+ 17 Kɛ́ abladei abi ji shikpɔŋ lɛ nɔ maŋtsɛ, ni lumɛi lɛ hu yeɔ nii yɛ be ni sa mli koni amɛná hewalɛ, shi jeee koni amɛtɔrɔ dãa lɛ, shikpɔŋ lɛ baaná miishɛɛ waa diɛŋtsɛ!+

18 Anihao babaoo hãa tsuyiteŋ mplaŋi amli dɔrɔɔ, ni niji ni tsuuu nii hãa tsũ duɔ.+

19 Blodo* tsɛɔ ŋmɔlɔ kɛbaa, ni wain tsɛɔ miishɛɛ kɛbaa;+ shi shika akɛtsuɔ nɔ fɛɛ nɔ he nii.+

20 Kaalomɔ maŋtsɛ yɛ otsui mli* po,+ ni kaalomɔ niiatsɛ yɛ osɛɛtsu mli; ejaakɛ loofɔlɔ ko* baanyɛ ekɛ ogbee aya* loo kooloo ko ni yɔɔ fiji baanyɛ ayawie nɔ ni owie lɛ.

11 Shɛ oblodo lɛ ofɔ̃ nui lɛ ahiɛ,+ ejaakɛ gbii babaoo sɛɛ lɛ, onine baashɛ nɔ ekoŋŋ.+ 2 Okɛ nɔ ni oyɔɔ lɛ eko ahã mɛi kpawo loo mɛi kpaanyɔ po,+ ejaakɛ oleee sane fɔŋ* ni baaba yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ.

3 Kɛ́ atatui lɛ yi tɔ kɛ nu lɛ, nugbɔ baanɛ ashwie shikpɔŋ lɛ nɔ kɛ̃; ni kɛ́ tso ko gbee wuoyigbɛ loo kooyigbɛ lɛ, he ni tso lɛ gbee lɛ, jɛmɛ nɔŋŋ ekãa.

4 Mɔ ni kwɛɔ kɔɔyɔɔ lɛ, eduŋ nii, ni mɔ ni kwɛɔ atatui lɛ hu kpaŋ nii.+

5 Tamɔ bɔ ni oleee bɔ ni wala mumɔ lɛ* tsuɔ nii yɛ gbekɛ ni yɔɔ yoohɔlɔ musuŋ lɛ wui lɛ amli lɛ,*+ nakai nɔŋŋ oleee anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ, ni tsuɔ nii fɛɛ lɛ, nitsumɔ.+

6 Leebi lɛ, du odumɔwui lɛ, ni kaajie onine yɛ he kɛyashi gbɛkɛ;+ ejaakɛ oleee emli nɔ ni baawo yibii, enɛ jio, ekroko lɛ jio, enyɔ lɛ fɛɛ jio.

7 La ŋɔɔ, ni kɛ́ hiŋmɛii na hulu lɛ, ehi. 8 Kɛ́ gbɔmɔ hi shi afii babaoo lɛ, ená miishɛɛ yɛ fɛɛ mli.+ Shi ekai akɛ duŋ gbii lɛ baanyɛ afa babaoo; nɔ ni baaba lɛ fɛɛ lɛ, yaka nii sɔŋŋ ni.+

9 Oblanyo,* omii ashɛ ohe yɛ oblahiiaŋ,* ni ohã otsui anya yɛ oblahiiaŋ* gbii lɛ amli. Nyiɛmɔ gbɛi ni otsui kɔɔ lɛ anɔ, ni oya he fɛɛ he ni ohiŋmɛii kɛ bo yaa; shi ná ole akɛ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ baakojo bo yɛ enɛɛmɛi fɛɛ ahe.*+ 10 No hewɔ lɛ, jiemɔ nibii ni haoɔ mɔ kɛje otsui mli, ni ojie nibii ni yeɔ mɔ awui kɛje ogbɔmɔtso* mli, ejaakɛ oblahiiaŋ* gbii kɛ wala gbii lɛ amli bei ni hi fe fɛɛ lɛ, yaka nii ni.+

12 No hewɔ lɛ, kaimɔ o-Bɔlɔ Kpele lɛ yɛ oblahiiaŋ* gbii lɛ amli+ dani haomɔ gbii* lɛ kɛ afii ni obaakɛɛ yɛ amɛhe akɛ: “Mináaa amɛhe miishɛɛ” lɛ aba;+ 2 be mli ni hulu kɛ la kɛ nyɔɔŋtsere kɛ ŋulamii lɛ náko awo duŋ,+ be ni atatui lɛ kuɔ amɛsɛɛ amɛbaa ekoŋŋ yɛ nugbɔnɛmɔ sɛɛ lɛ;* 3 gbi ni shĩa hebulɔi* lɛ baakpokpo, ni hii ni yɔɔ hewalɛ lɛ baadɔrɔ amɛmli, ni yei ni wiɛɔ nii lɛ baakpa, ejaakɛ amɛyi faaa dɔŋŋ, ni oblayei ni kwɛɔ samfɛji amli lɛ ahiɛ baawo duŋ lɛ;+ 4 ni aŋamɔ shinai ni atsɔɔ mli kɛyaa gbɛjegbɛ lɛ nɔ, ni wiɛtɛ lɛ gbɛɛmɔ lɛ naa eba shi, ni loofɔlɔ gbee hãa mɔ teɔ shi, ni oblayei* ni láa lɛ fɛɛ agbee naa eba shi lɛ.+ 5 Agbɛnɛ hu, be ni mɔ sheɔ hei ni kwɔlɔ gbeyei ni esheɔ gbɛjegbɛ nɔ nyiɛmɔ gbeyei, ni almond tso lɛ egba afoforo,+ ni agã lɛ nyiɛɔ shɔ̃ɔ, ni aduawa ni hãa nii baa mɔ tsine lɛ egbála lɛ, ejaakɛ gbɔmɔ miinyiɛ kɛmiiya eshĩa ni ebaayahi mli be kplaŋŋ lɛ mli,+ ni yarafeelɔi lɛ miinyiɛ kɛmiiya kɛmiiba yɛ gbɛjegbɛ lɛ nɔ;+ 6 be mli ni jwiɛtɛi kpãa lɛ náko atse, ni shika tsuru tsɛnsi lɛ ejwako, ni gbɛ́ ni ma nuhiŋmɛi lɛ he lɛ ejwako, ni bu ni akɛtoɔ nu lɛ he tsɔne ni akɛgbalaa nu lɛ kumɔko lɛ. 7 Kɛkɛ lɛ, sũ* lɛ baaku esɛɛ eya shikpɔŋ lɛ,+ tamɔ bɔ ni eji tsutsu lɛ, ni mumɔ* lɛ baaku esɛɛ kɛya anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ ni kɛhã lɛ ŋɔɔ.+

8 Jajelɔ* lɛ kɛɛ,+ “Yaka nii amli yaka nɔ! Fɛɛ lɛ yaka nii ni.”+

9 Jeee hiɛshikalɔ pɛ jajelɔ* lɛ tsɔ, shi etee nɔ etsɔɔ maŋbii lɛ nɔ ni ele,+ ni ejwɛŋ nii anɔ, ni etao nii amli fitsofitso bɔ ni afee ni ebua abɛi babaoo anaa.*+ 10 Jajelɔ* lɛ bɔ mɔdɛŋ etao wiemɔi ni ŋɔɔ+ koni eŋmala anɔkwa wiemɔi ni ja.

11 Hiɛshikalɔi awiemɔ tamɔ tsinakplamɔ tso,*+ ni amɛwiemɔi ni abua naa lɛ tamɔ plɛkoobii ni akala waa awo nii amli; amɛjɛ tookwɛlɔ kome naa. 12 Mibi,* yɛ nibii nɛɛ asɛɛ lɛ, kwɛmɔ ni ahi yɛ enɛ he: Woji babaoo aŋmalamɔ lɛ, ebɛ naagbee, ni wolokasemɔ babaoo hu lɛ, ehãa etɔɔ mɔ.*+

13 Saji ni onu lɛ fɛɛ mli oti lɛ diɛŋtsɛ nɛ: She anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ gbeyei+ ni oye ekitãi lɛ anɔ,+ ejaakɛ enɛ ji nitsumɔ kwraa ni esa akɛ gbɔmɔ fɛɛ gbɔmɔ atsu.+ 14 Ejaakɛ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ baakojo nitsumɔ fɛɛ nitsumɔ, kɛ́ akɛtee po, ni etsɔɔ kɛji eji ekpakpa jio, eji efɔŋ jio.+

Yɛ Hebri mli lɛ atsɛɔ wolo nɛɛ akɛ “Kohelet” ni eshishi ji “mɔ ni buaa mɛi anaa; mɔ ni tsɛɔ mɛi kɛhã kpee.”

Loo “Mɔ ni buaa mɛi anaa; Mɔ ni tsɛɔ mɛi kɛhã kpee.”

Hebri sht. ŋm., “ma shi.”

Loo “Hulu lɛ kpɛɔ.”

Loo “Ni ebɔɔ mɔdɛŋ waa kɛkuɔ esɛɛ.”

Loo “Snoonɛmɔ beiaŋ fai.”

Loo “toi hu yiii.”

Loo “mɔ ni buaa mɛi anaa; mɔ ni tsɛɔ mɛi kɛhã kpee.”

Loo “buulufeemɔ fe nine.”

Loo “nyamɔ; mlifilimɔ; miishɛɛ.”

Loo “nyamɔ; mlifilimɔ; miishɛɛ.”

Hebri sht. ŋm., “kɛ shĩa lɛ bihii.”

Loo “nibii ni maŋtsɛmɛi kɛ kpokpai titri náa.”

Loo “oblayoo, hɛɛ, oblayei.”

Hebri sht. ŋm., “Nɔ fɛɛ nɔ ni mihiŋmɛii biɔ lɛ, mikamaaa amɛ.”

Loo “nyamɔ; mlifilimɔ; miishɛɛ.”

Loo “enɛ ji migbɛfaŋnɔ yɛ nitsumɔi fɛɛ ni mitsu waa lɛ hewɔ.”

Loo “Hiɛshikalɔ egbele ehiŋmɛii.”

Loo “naagbee kome too.”

Loo “ebaashi nɔ fɛɛ nɔ.”

Hebri sht. ŋm., “kɛ nii ni etsui tiuɔ sɛɛ yɛ hulu shishi nɛɛ.”

Loo “ehã esusuma ana nɔ kpakpa yɛ nii ni etsuɔ waa lɛ mli.”

Hebri sht. ŋm., “tumɔmɔ.”

Loo “jogbaŋŋ; yɛ gbɛ kpakpa nɔ; bɔ ni sa.”

Shishitsɔɔmɔi komɛi kɛɔ akɛ, “nɔ ni eho lɛ.”

Hebri sht. ŋm., “mulu.”

Hebri sht. ŋm., “mulu.”

Loo “egbɛfaŋnɔ.”

Loo “mɛi tsuɔ nii waa.”

Loo “ni eheloo tãa.” Hebri sht. ŋm., “ni eyeɔ lɛ diɛŋtsɛ eheloo.”

Loo “etsemɔ wa.”

Eeenyɛ efee akɛ, ekɔɔ gbekɛ ni hiɛ kã shi lɛ he.

Loo “kɛ́ agba he naa yɛ nibii babaoo ahe lɛ, ehãa alaa.”

Hebri sht. ŋm., “oheloo miifee.”

Loo “mɔ ni atsu lɛ.”

Loo “egbɛfaŋnɔ.”

Loo “egbɛfaŋnɔ.”

Loo “ekaiii.”

Loo “bɔ ni afee ni nɔ ko nɔ ko he akahia esusuma.”

Loo “esusuma náaa.”

Loo “amli ŋɔɔmɔ ni gbonyobu lɛ hu po tsɔko enɔ lɛ.”

Ni ji, bi ni gbo yɛ emami musuŋ lɛ.

Hebri sht. ŋm., “ehe jɔɔ lɛ fe.”

Loo “esusuma etɔɔɔ.”

Hebri sht. ŋm., “bɔ ni eeenyiɛ hiɛkãalɔi ahiɛ.”

Loo “moŋ fe nɔ ni esusuma baabɔ ko.”

Loo “enyɛŋ edamɔ mɔ ni he wa fe lɛ lɛ hiɛ.”

Shishitsɔɔmɔi komɛi kɛɔ akɛ, “Nibii.”

Hebri sht. ŋm., “Gbɛ́i.”

Loo “aashwɛ hiɛ.”

Loo “obaawó ohe nɔ yɛ omumɔ mli.”

Hebri sht. ŋm., “Kaaye ohe oyai yɛ omumɔ mli ni omli fu.”

Loo “amiinaa.”

Shishitsɔɔmɔi komɛi kɛɔ akɛ, “no akɛyoɔ buulu.”

Ni ji, mɛi ni hiɛ kã.

Loo “gbɔmɛi akana.”

Loo “adrãi.”

Loo “ejoɔ.”

Loo “misusuma tee nɔ etao.”

Loo “nuu jalɔ.”

Loo “Namɔ nuɔ saji ashishi?”

Loo “le be ni sa, kɛ kojomɔ.”

Loo “Ayɛ be ni sa kɛ kojomɔ kɛhã sane fɛɛ sane.”

Loo “bɛ mumɔ ni amuɔ; bɛ kɔɔyɔɔ.”

Shishitsɔɔmɔi komɛi kɛɔ akɛ, “efɔŋfeemɔ nyɛɛɛ ahere mɛi fɔji lɛ.”

Loo “mitsui.”

Loo “kɛyeɔ ehe.”

Loo “Nɔ ko ni feɔ mɔ ahuntoo.”

Loo “makwɛ nii ni atsuɔ.”

Shishitsɔɔmɔi komɛi kɛɔ akɛ, “bɔ ni jetsɛremɔ kɛ jenamɔ fɛɛ lɛ gbɔmɛi wɔɔɔ.”

Loo “Naagbee kome too lɛ.”

Loo “Akɛni naagbee kome too lɛ.”

Hebri sht. ŋm., “ni no sɛɛ lɛ, amɛyaa gbohii lɛ aŋɔɔ.”

Loo “amɛbɛ nyɔmɔwoo ko dɔŋŋ.”

Ni ji, atadei ni hiɛ kpɛlɛɔ ni mɔ woɔ akɛni emii eshɛ ehe lɛ hewɔ, shi jeee atadei ni awoɔ yɛ gbele hewɔ.

Hebri mli lɛ, “Sheol,” ni ji, mfonirifeemɔŋ gbonyobu kome kɛhã adesai. Kwɛmɔ Wiemɔi Titrii Amligbalamɔ lɛ.

Loo “nibii ni anyɛŋ ale.”

Loo “yagbeɔ oshãra.”

Loo “tsii fe.”

Hebri sht. ŋm., “Hiɛshikalɔ tsui yɛ eninejurɔgbɛ.”

Hebri sht. ŋm., “kwashia tsui yɛ ebɛkugbɛ.”

Hebri sht. ŋm., “ebɛ tsui.”

Hebri sht. ŋm., “Kɛ́ nɔyelɔ mumɔ te shi wo bo lɛ.”

Hebri sht. ŋm., “ashiɔ niiatsɛmɛi lɛ.”

Shishitsɔɔmɔi komɛi kɛɔ akɛ, “esa akɛ ekwɛ ehe nɔ jogbaŋŋ yɛ lai lɛ he.”

Hebri sht. ŋm., “sɛɛnamɔ ko bɛ lilɛi nuŋtsɔ lɛ he.”

Loo “Niyenii.” Kwɛmɔ Wiemɔi Titrii Amligbalamɔ lɛ.

Shishitsɔɔmɔi komɛi kɛɔ akɛ, “yɛ osaa nɔ.”

Hebri sht. ŋm., “ŋwɛi filikilɔ ko.”

Loo “baanyɛ ekɛ sane lɛ aya.”

Loo “amanehulu.”

Ebaanyɛ ekɔ Nyɔŋmɔ mumɔ lɛ hu he.

Hebri sht. ŋm., “tsuɔ nii yɛ wui ni yɔɔ yoohɔlɔ musuŋ lɛ.”

Loo “Oblayoo.”

Loo “oblayeiaŋ.”

Loo “oblayeiaŋ.”

Loo “anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ baahã obu enɛɛmɛi fɛɛ ahe akɔntaa.”

Hebri sht. ŋm., “oheloo.”

Loo “oblayeiaŋ.”

Loo “oblayeiaŋ.”

Loo “dani gbii fɔji.”

Shishitsɔɔmɔi komɛi kɛɔ akɛ, “kuɔ amɛsɛɛ amɛbaa kɛ nugbɔnɛmɔ lɛ.”

Loo “kwɛlɔi.”

Loo “biyei.”

Hebri sht. ŋm., “mulu.”

Loo “wala mumɔ.”

Loo “Mɔ ni buaa mɛi anaa; Mɔ ni tsɛɔ kpee.”

Loo “mɔ ni buaa mɛi anaa; mɔ ni tsɛɔ kpee.”

Loo “eto abɛi babaoo anaa jogbaŋŋ.”

Loo “Mɔ ni buaa mɛi anaa; Mɔ ni tsɛɔ kpee.”

Kwɛmɔ Wiemɔi Titrii Amligbalamɔ lɛ.

Hebri sht. ŋm., “Mibinuu.”

Loo “etɔɔ heloo lɛ.”

    Ga Woji (1980-2025)
    Shi Mli
    Botemɔ Mli
    • Ga
    • Kɛmaje
    • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mlai Ni Yɔɔ He
    • Ohe Saji
    • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
    • JW.ORG
    • Botemɔ Mli
    Kɛmaje