Wolo Ni Aja Babaoo Fe Fɛɛ Eko Yɛ Je Lɛŋ
“Biblia lɛ ji wolo ni akane fe fɛɛ eko yɛ yinɔsane mli. . . . Aja Biblia lɛ babaoo fe woji krokomɛi fɛɛ ni yɔɔ. Atsɔɔ Biblia lɛ shishi shii babaoo, kɛtee wiemɔi babaoo hu mli, fe woji krokomɛi fɛɛ.”—“The World Book Encyclopedia.”1
WOJI babaoo yɛ ni amɛtamɔ gbɔmɛi, yɛ gbɛ̀i komɛi anɔ. Aŋmaa ni amɛbaa shihilɛ mli, amɛnyɛɔ amɛheɔ gbɛi babaoo, ni—amɛbe hoɔ loo amɛgbɔlɔɔ ni amɛgboiɔ—ja blema woji fioo komɛi ni etsɛ lɛ pɛ. Bei pii lɛ, woji atoohei bafeɔ fuuhei kɛha woji babaoo diɛŋtsɛ ni amɛbe eho, ni akaneee dɔŋŋ, ni kɛ́ wɔɔkɛɛ lɛ, amɛgboi lɛ.
Shi, esoro Biblia lɛ kwraa yɛ blema woji ni etsɛ lɛ po ateŋ. Eyɛ mli akɛ eshishijee bei ni aŋmala ashwie shi lɛ yaa sɛɛ kɛyaa afii 3,500 ni eho nɛ moŋ, shi ekã he eyɛ wala mli diɛŋtsɛ lolo. No ji wolo ni aja babaoo fe woji krokomɛi fɛɛ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ.a Daa afi lɛ, ajaa Biblia muu lɛ fɛɛ loo efãi komɛi komekomei akpekpei 60. Akɛ tsɔji ahe ŋaalɔ Johannes Gutenberg ni ji Germanynyo lɛ woji akalamɔ tsɔne ni efee lɛ kala klɛŋklɛŋ nɔ ni akɛ tsɔne kala lɛ aaafee afi 1455. Kɛjɛ nakai beaŋ kɛbaa nɛɛ, abuɔ akɔntaa akɛ akala Bibliai (muu lɛ fɛɛ loo efãi komɛi) aaashɛ akpekpei toi akpei ejwɛ. Wolo ko kwraa bɛ, jamɔ mli nɔ̃ loo ekroko, ni bɛŋkɛɔ yibɔ nɛɛ he po.
Biblia lɛ ji wolo ni atsɔɔ shishi kɛtee wiemɔi babaoo mli fe fɛɛ yɛ yinɔsane mli. Atsɔɔ Biblia muu lɛ fɛɛ loo efãi komɛi ashishi kɛtee wiemɔi kɛ wiemɔi bibii ni fa fe 2,100 mli.b Nɔ ni fe adesai aweku lɛ amlijaa oha mli 90 anine eshɛ, kɛ́ hoo lɛ, Biblia lɛ fã ko nɔ yɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛwiemɔ mli.2 Enɛ hewɔ lɛ, wolo nɛɛ eteke majimaji ateŋ husui, ni eye hewolo nɔ sui kɛ wekui sɔrɔtoi ateŋ gbɛtsiinii anɔ kunim.
Shi ekolɛ akɔntaabui lɛ pɛ nyɛŋ eha oná yiŋtoo ni mli wa ni ooodamɔ nɔ opɛi Biblia lɛ mli okwɛ. Shi kɛlɛ, yibɔi ni aja kɛ wiemɔi sɔrɔtoi abɔ ni atsɔɔ shishi kɛtee mli lɛ sa kadimɔ waa, ni eyeɔ bɔ ni asumɔɔ Biblia lɛ yɛ jeŋ fɛɛ lɛ he odase. Eka shi faŋŋ akɛ, esa akɛ osusu wolo ni ahe fe fɛɛ kɛ nɔ ni atsɔɔ shishi hu fe fɛɛ yɛ adesai ayinɔsane mli lɛ he.
[Shishigbɛ niŋmai]
a Asusuɔ akɛ wolo ni nyiɛ enɛ sɛɛ ni aja fe fɛɛ ji wolo bibioo kɛ ehehaanɔ tsuru, ni ji Quotations From the Works of Mao Tse-tung, ní abuɔ akɔntaa akɛ ahɔ̃ɔ loo aja ekomekomei akpekpei 800 lɛ.
b Akɔntaabui ni kɔɔ wiemɔi abɔ lɛ he lɛ damɔ yibɔi ni United Bible Societies ŋmala eha lɛ nɔ.
[Mfoniri ni yɔɔ baafa 6]
Gutenberg Biblia lɛ, yɛ Latin mli, klɛŋklɛŋ wolo muu ni akɛ tsɔne fee lɛ