Tawa kɛ Osɔfoi Lɛ
NƆ NI fe afii 115 nɛ, ni datrɛfonyo John Cowan ŋma wolo ko ni gbɛi ji The Use of Tobacco vs. Purity, Chastity and Sound Health. Yɛ nɔ ni akase yɛ nyɛsɛɛ afii fioo nɛɛ amli, yɛ awui ni tawa yeɔ lɛ he hewɔ lɛ, nibii ni eŋmala yɛ bɔ ni osɔfoi kɛtsuɔ nii amɛhaa lɛ belɛ yaa shɔŋŋ, ni esa kɛha mɔ fɛɛ mɔ ni sumɔɔ akɛ esɔmɔ Nyɔŋmɔ ŋmɛnɛ lɛ. Dr. Cowan wie yɛ yitso 4, ni wieɔ hewalɛ ni tawa kɛ nitsumɔ naa yɛ mɔ jeŋba nɔ lɛ he lɛ mli akɛ:
“Kɛji tawa kɛ nitsumɔ ni anaa lɛ ejaaa—taakɛ atsɔɔ faŋŋ—lɛ, belɛ etsɔɔ faŋŋ akɛ ejaaa yɛ jeŋba gbɛfaŋ hu; ejaakɛ gbɔmɔtso he nikasemɔ he mla ko kɛɔ akɛ ‘nɔ fɛɛ nɔ ni fiteɔ gbɔmɔtso lɛ loo egbaa enaa lɛ fiteɔ hewalɛ ni haa enuɔ nii ahe lɛ nakai nɔŋŋ, ni etsɔɔ no nɔ eyaa aŋsɔ lɛ, kɛ agbɛnɛ jwɛŋmɔ lɛ mli.’ Bɔ ni gbɔmɔ kɛ egbɔmɔtso su lɛ tsuɔ nii ehaa, loo ekɛtsuɔ nii yɛ gbɛ ni ejaaa nɔ lɛ naa ejwɛŋmɔ—esusumɔi, ewiemɔi, kɛ enifeemɔi anɔ hewalɛ. Tawa he yɛ nyaŋemɔ, yɛ egbɛi diɛŋtsɛ kɛ nibii ni kɔɔ he lɛ agbɛfaŋ, ni—kɛji wɔbuuu awui ni eyeɔ lɛ he akɔntaa lɛ—te baafee tɛŋŋ ni jeŋba mli henumɔi ni he tse, ni he bɛ kpa ko, ni ja ajɛ jwɛŋmɔ lɛ mli aloo eje shishi kɛjɛ jɛmɛ lɛ. Bo lɛ susumɔ enɛ he okwɛ—kɛji abaanyɛ asusu nɔ ko tamɔ nɛkɛ he-ákɛ beni Kristo yɔɔ shikpɔŋ nɛɛ nɔ ni ekɛ E-shihilɛ toɔ okadi kpakpa—ni etsɔɔ nii ni eshiɛɔ hetsemɔ, krɔŋŋ-feemɔ, suɔmɔ kɛ ejurɔfeemɔ lɛ—belɛ eeshɛre, ni eefũ, ni eeta tawa. Ani enɛ he susumɔ po kɛkɛ etsɔɔɔ musubɔɔ? Ni kɛlɛ E-mlai kɛ etsɔɔmɔi lɛ ahe sɔɔlɔi—sɛɛnyiɛlɔi, shiɛlɔi, kɛ hefalɔi—kɛ jwɛi ni he yɔɔ nyaŋemɔ ni ebɔɔ yɔɔ mli nɛɛ buleɔ amɛ-gbɔmɔtsei ni amɛkɛwoɔ amɛ-susumai ahe muji. Ani gbɔmɛi ni tamɔ nɛkɛ, loo amɛsɛɛnyiɛlɔi, baanyɛ ahi shi tamɔ Kristo—yɛ jeŋba kpakpa ni nɔ kwɔ mli? Mikpaaa shi.
“‘Kɛji obaanyɛ lɛ, ani osusu bɔ ni aaafee ni ŋmaayelɔ fufeelɔ, daatɔlɔ, aloo tawa shɛrelɔ ko ana tsuiŋ krɔŋŋ-feemɔ lɛ he okwɛ da? Nɔ ko yɛ ni kɛ adebɔɔ su kpaaa gbee, ni teɔ shi ewoɔ, ni yɔɔ nyaŋemɔ hu yɛ susumɔi nɛɛ amli. Bɔ ni afiteɔ gbɔmɔtso lɛ mli tsinebaa nibii kɛ ekponɔ gbɛ henumɔi lɛ, nakai nɔŋŋ mli gbɛ gbɔmɔ, ni ji ejeŋba su lɛ hu fiteɔ kwraa. Mumɔ ni yɔɔ krɔŋŋ lɛ ehiŋ mli, ni enyɛŋ ehi shihilɛ hé ni ewo muji. Adebɔɔ mli tsakpaa ko yɛ heloonaa nibii kɛ mumɔŋ nibii teŋ, ni no hewɔ lɛ bɔ ni ekome yɔɔ haa lɛ haa anyɛɔ aleɔ ekroko lɛ su. Nyɔŋmɔ jamɔ he nilelɔ loo tsɔɔlɔ kpanaa kɛ tawa nyɔ̃ŋ . . . Ekolɛ eeekpɛlɛ nɔ, yɛ faŋŋ mli kɛ anɔkwayeli, akɛ tawa kɛ nitsumɔ ji nifeemɔ ni yeɔ awui, ni eji jeŋba gbonyo; shi kɛlɛ enaa kanyamɔ ko yɛ emli gbɛ, ni ji ehe nii lɛ mli mla ko, ni jɛ lɛ diɛŋtsɛ emli, ni miitsirɛ lɛ kɛ akɔnɔi ni anyɛɛɛ agbe koni eya nɔ kɛ nakai nifeemɔ lɛ, ni nɛkɛ mla ni jɛ lɛ diɛŋtsɛ emli nɛɛ nyɛɔ enaa hewalɛ kwraa fe ebɔɔsu mli yiŋtoo kɛ ehenilee fɛɛ ni efee ekome. Ani tawa kɛ nitsumɔ jeee Nyɔŋmɔ mlai ni ekɛwo wɔgbɔmɔtso lɛ he gbɛjianɔtoo mli lɛ ateŋ ekome mlikuu ni anaa faŋŋ? Ani Nyɔŋmɔ mlai lɛ ateŋ eko fɛɛ eko mlikuu jeee mla nɔtɔmɔ kɛ esha? Ni kɛji gbɔmɔ ko yaa nɔ ekuɔ Nyɔŋmɔ mlai lɛ ateŋ eko mli be fɛɛ be lɛ, ani efeŋ mlɛo kɛhaŋ lɛ akɛ eeetsa nɔ kɛya mlai krokomɛi hu amlikuu mli? Ni naagbee kwraa lɛ, te aaafee tɛŋŋ abu lɛ akɛ jeŋba kpakpa tsɔɔlɔ, lɛ mɔ ni ekɛ ejeŋba jieɔ shihilɛ ni yaa nɔ etɔ̃ɔ egbɔmɔtso lɛ he mlai anɔ lɛ yi ehaa enanemɛi gbɔmɛi lɛ?’”