Teokrase Sɔɔmɔ Skul Niŋmaa Kaa
Wolo naa ŋamɔ kaa yɛ nii ni atsu yɛ Teokrase Sɔɔmɔ Skul nifeemɔi amli kɛjɛ May 6 kɛyashi August 19, 1991. Okɛ wolo kroko atsu nii ni okɛŋmala hetoi abɔ ni ooonyɛ lɛ yɛ be ni ato Iɛ mli.
[KADIMƆ: Abaanya akɛ Biblia Iɛ pɛ atsu nii ni akɛha sanebimɔi ahetoo yɛ be mli ni afeɔ kaa lɛ. Hei ni atsɔɔ ni sanebimɔi lɛ jɛ yɛ sanebimɔi lɛ anaagbee lɛ yɛ kɛha mɔ diɛŋtsɛ nii amli taomɔ. Aŋmalaŋ Buu-Mɔɔ Iɛ baafai kɛ kukuji lɛ fɛɛ eko yɛ sanebimɔi Iɛ fɛɛ naa.]
Ha sanebimɔi ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ ahetoo akɛ Anɔkwale aloo Amale:
1. Wiemɔi ni Yesu tsɛ sɛɛ kɛ mumɔ naa niŋmalɔi ni ŋmala Kristofoi a-Hela Ŋmalɛi lɛ kɛ gbɛ ni yɔɔ tɛɛ ni wɔɔtsɔ nɔ wɔkɛma nɔ mi akɛ Hebri ŋmalɛi lɛ eko fɛɛ eko fata Biblia lɛ mli woji lɛ ahe lɛ haa. [si bf. 300 kk. 9 (1983 nɔ lɛ. bf. 299 kk. 9)]
2. Aŋmala Hebri Ŋmalɛi lɛ amli shishijee nibii lɛ kɛjɛ afi 1513 D.Ŋ.B. kɛbashi afi 443 D.Ŋ.B. sɛɛ be fioo ko, shi yɛ bɔ ni ale kɛbashi amrɔ nɛɛ lɛ naa, nɛkɛ shishijee niŋmaa nɛɛ eko kwraa bɛ dɔŋŋ. [si bf. 305 kk. 2 (bf. 304 kk. 2)]
3. Eyɛ mli akɛ Hebri Ŋmalɛi ni akɛ niji ŋmala lɛ aaashɛ 6,000 yɛ ŋmɛnɛ moŋ, shi eko kwraa bɛ mli ni etsɛ fe Ŋ.B. afii ohai nyɔŋma lɛ. [si bf. 306 kk. 5 (bf. 305 kk. 5)]
4. Kɛjɛ shishijee mli lɛ, Nyɔŋmɔ gbɛi lɛ jeɔ kpo yɛ hei srɔtoi yɛ Septuagint lɛ mli. [si bf. 307 kk. 13 (bf. 306 kk 13)]
5. Stephanus French Biblia ni afee yɛ afii ohai 16 lɛ mli lɛ ji klɛŋklɛŋ nɔ ni ŋma Biblia muu lɛ fɛɛ yɛ yitsei kɛ kukuji amli taakɛ bɔ ni ajara mli amrɔ nɛɛ lɛ. [si bf. 318 kk. 19 (bf. 317 kk. 19)]
6. Kɛ aŋmɛɛ amanehulu kɔɔyɔi ejwɛ lɛ ahe lɛ, eka shi faŋŋ akɛ no mli lɛ asɔo mumɔŋ Israel naa kwraa agbe naa. Eyɛ mli akɛ no mli lɛ amɛteŋ mɛi komɛi baahi wala mli lolo yɛ helooŋ moŋ, shi no mli lɛ yibɔ muu lɛ fɛɛ eshɛ. (Kpoj. 7:3) [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ re bf. 116 kk. 9.]
7. Kpojiemɔ 20:5a kɔɔ gbohiiashitee ni mɛi fɛɛ baanyɛ ana lɛ he. [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ re bf. 290 kk. 15.]
8. Taakɛ aŋma yɛ 1 Mose 6:5, 6 lɛ, be ko lɛ Nyɔŋmɔ shwa ehe akɛ ebɔ gbɔmɔ adesa. [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ g77 3/22 bf. 27-8.]
9. Beni Abraham (kɛ sɛɛ mli lɛ Sara) ŋmɔ yɛ sane ni esusuɔ he akɛ ebaafɔ binuu yɛ egbɔlɛ be lɛ mli lɛ he lɛ, nakai ŋmɔlɔ lɛ etsɔɔɔ hemɔkɛyeli ni ebɛ. (1 Mose 17:17) [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ wGA89 7/1 bf. 21 kk. 15.]
10. Abraham ma nɔ mi doo akɛ esumɔɔɔ ni ebi lɛ kɛ Kanaanyo boteɔ gbalashihilɛ mli ejaakɛ Kanaanbii lɛ jeee Yehowa jalɔi. (1 Mose 24:1-4) [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ w89 7/1 bf. 25 kk. 6.]
Ha sanebimɔi ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ ahetoo:
11. Mɛɛ hewalɛ esa akɛ Biblia lɛ kɛ Beebulɔ Kpeteŋkpele, Yehowa nitsumɔi lɛ ahe susumɔ ana yɛ wɔ nɔ? [si bf. 287 kk. 15 (bf. 286 kk. 15)]
12. Namɛi ji woloŋmalɔi aloo Soferim lɛ? [si bf. 310 kk. 17 (bf. 307 kk. 17)]
13. Mɛni ji codex? [si bf. 315 kk. 5 (bf. 314 kk. 5)]
14. Mɛɛ nifeemɔ ko eye ebua ni eha Biblia falɛ ni aja kɛjɛ afii ohai 19 lɛ shishijee mli kɛbaa nɛɛ etee hiɛ? [si bf. 321 kk. 3 (bf. 319 kk. 3)]
15. Namɛi okpɔŋɔnɔtaralɔi akpekpei abɔ ni awie amɛhe yɛ Kpojiemɔ 9:16-19 lɛ feɔ amɛhe mfoniri? [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ re bf. 152 kk. 14, 15.]
16. Mɛni ji wiemɔ “hiɛ jwɛŋmɔ kome” ni yɔɔ Kpojiemɔ 17:13 lɛ shishinumɔ? [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ re bf. 255 kk. 13.]
17. Mɛɛ gbɛ nɔ onufu lɛ tsɔ ekɛ Hawa wie wiemɔ ni ka lɛ yɛ Eden trom lɛ mli lɛ yɛ? (1 Mose 3:1) [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ w84 9/1 bf. 31.]
18. Te esa akɛ anu 1 Mose 9:5, he ni Nyɔŋmɔ kɛɛ ‘ebaabi la lɛ shi’ kɛjɛ kooloo fɛɛ kooloo ni gbeɔ gbɔmɔ lɛ dɛŋ lɛ shishi aha tɛŋŋ?
[Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ w75 bf. 639.]
19. Mɛni hewɔ ni Isak kɛ Rebeka tsɔɔ akɛ enyɛmiyoo lɛ? (1 Mose 26:9) [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ w85 3/1 bf. 31 kk. 8.]
Okɛ wiemɔ kome loo wiemɔi kukuji ni sa ahɔlɔ gbɛhei ni kamɔ shi efolo nɛɛ amli:
20. “Artashasta yinɔ afi ni ji nyɔŋmai-enyɔ lɛ” ji afi_______. (Neh. 2:1-8) [si bf. 291 kk. 18, 19 (bf. 290 kk. 18, 19)]
21. Bɔfoi lɛ ateŋ naagbee mɔ, ni gbo aaafee afi 100 Ŋ.B. lɛ ji_____. [si bf. 293 kk. 29 (bf. 292 kk. 29)]
22. Woji ni ato naa, loo nɔ ni abua naa ni akpɛlɛɔ nɔ akɛ Ŋmalɛi ni ja kɛmɔ shi ni jɛ mumɔŋ lɛ ji nɔ ni afɔɔ amɛ tsɛmɔ akɛ Biblia mli______. [si bf. 299 kk 5 (bf. 298 kk. 5)]
23. Ale be ni ka aaafee kɛjɛ afii ohai ejwɛ D.Ŋ.B. kɛbashi aaafee afii ohai ekpaa Ŋ.B. lɛ teŋ lɛ akɛ______ yinɔ, aloo Hela ni mɛi fɔɔ wiemɔ lɛ yinɔ. [si bf. 316 kk. 6 (bf. 314 kk. 6)]
24. Kristofoi a-Hela Ŋmalɛi ni akɛ niji ŋmala lɛ ohai abɔ ni yɔɔ lɛ amli nɔ ni etsɛ fe fɛɛ lɛ ji woji kukuji ni akɛ adaa (papyrus) efee ni aŋmala yɛ nɔ ni anaa yɛ John Rylands Library yɛ Manchester, England, ni ekolɛ aŋmala aaafee afi 125 Ŋ.B. lɛ. [si bf. 316 kk. 11 (bf. 315 kk. 11)]
25. Nɔ ni adamɔ nɔ atsɔɔ New World Translation lɛ fa ni ji Kristofoi a-Hela Ŋmalɛi lɛ shishi ji nɔ ni______ tsɔɔ shishi jogbaŋŋ lɛ. [si bf. 318 kk. 22 (bf. 317 kk. 22)]
Halamɔ hetoo ni ja lɛ yɛ wiemɔi ni nyiɛ sɛɛ lɛɛ amli:
26. Akpɛlɛ woji ni akɛha akɛ Hebri Ŋmalɛi lɛ anɔ yɛ afii ohai (nyɔŋma; enumɔ; enyɔ) D.Ŋ.B. lɛ naagbee gbɛ. [si bf. 300 kk. 10 (bf. 299 kk. 10)]
27. Abuɔ akɛ woji ni abua naa mra mli ni atsɛɔ lɛ Muratoria Woji Kukuji lɛ yɛ aaafee kɛjɛ afii ohai (enyɔ; enumɔ; kpaanyɔ) Ŋ.B. lɛ mli tɔɔ. [si bf. 302 kk. 19 (bf. 301 kk. 19)]
28. Nɔ ni adamɔ nɔ atsɔɔ New World Translation lɛ mli Hebri ŋmalɛ lɛ shishi ji (Second Rabbinic Bible lɛ; shishijee ŋmalɛ ni C. D. Ginsburg tsɔɔ shishi lɛ; Biblia Hebraica ni Kittel ŋma lɛ) . [si bf. 312 kk. 28 (bf. 311 kk. 28)]
29. Yɛ 1902 lɛ, Buu Mɔɔ Asafo lɛ bana (The Emphatic Diaglott; Berean Bible lɛ; American Standard Version) lɛ he hegbɛi fɛɛ, ni amɛtsɔmɔ mɛi pɛ ni kalaa ni amɛjaa hu. [si bf. 323 kk. 10 (bf. 322 kk. 10)]
30. Eka shi faŋŋ akɛ “bɔfo . . . ni he wa” lɛ kɔɔ (Gabriel; Satan; Yesu Kristo ni awo ehiɛ nyam) lɛ he. (Kpoj. 10:1) [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ re bf. 155 kk. 3.]
Halamɔ ŋmalɛi ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ amli nɔ ni kɛ wiemɔi ni nyiɛ sɛɛ lɛ kpaa gbee;
1 Mose 15:14; 1 Mose 21:8-14; 1 Mose 22: 17, 18; Kpoj. 1:10; Kpoj. 14:16.
31. Shikpɔŋ tsalɔi ni kaseɔ blema nibii ahe nii lɛ ena sũ taoi ni maa bɔ ni kusumii komɛi tamɔ nyɔji ni nyɛɔ amɛyeɔ mɛi ni fɔɔɔ bii lɛ agboshinii lɛ ji anɔkwale ha lɛ nɔ mi. [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ w80 10/1 bf. 7.]
32. Kɛjɛ 1919 kɛbaa lɛ, Kristo Yesu kɛ ebɔfoi gbe shwɛɛnii lɛ akpamɔ loo amɛnaabuamɔ lɛ naa, ni kɛjɛ 1931-35 be lɛ mli kɛbaa nɛɛ, akpa loo abua asafo babaoo lɛ hu naa. [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ re bf. 212 kk. 23.]
33. Enɛ fee bɔ ni Abraham Kpeteŋkpele lɛ fo wekukpaa ni ka ekɛ heloonaa Israel teŋ lɛ mli akɛni Israel kpoo Yesu Kristo, mɔ ni ji Abraham anɔkwa Seshi lɛ hewɔ lɛ he mfoniri. [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ wGA89 7/1 bf. 21 kk. 16.]
34. Nɛkɛ be nɛɛ je shishi yɛ be mli ni akɛ Yesu ta maŋtsɛsɛi nɔ akɛ ŋwɛi Maŋtsɛ lɛ, ni ebaaba naagbee yɛ be mli ni Yesu kɛ Maŋtsɛyeli lɛ aaawo e-Nyɔŋmɔ kɛ Tsɛ lɛ dɛŋ lɛ. [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ re bf. 22 kk. 2.]
35. Kpaŋmɔ ni mɔ kome pɛ yɔɔ mli nɛ. [Daa otsi Biblia kanemɔ; kwɛmɔ wGA89 2/1 bf. 11 kk. 8, 9.]