Sɔɔlɔi Obalaŋtai Yɛ Biblia Bei Amli
BIBLIA lɛ wieɔ obalaŋtai kpakpai babaoo ni susu sɔɔmɔ ni amɛkɛhaa Nyɔŋmɔ lɛ he kɛ hiɛdɔɔ ni no hewɔ lɛ ajɔɔ amɛ babaoo yɛ nakai feemɔ hewɔ lɛ ahe. Kɛji obalaŋtai ji wɔ jio, wɔdara ni wɔyi eyɛ waŋ jio, nɛkɛ Biblia mli nɔkwɛmɔ nii kpakpai nɛɛ baanyɛ awo wɔ hewalɛ waa.
Beni ahɔɔ Yosef kɛtee nyɔŋyeli mli yɛ Mizraim lɛ, no mli lɛ eye afii 17 pɛ. Beni eyɔɔ jɛmɛ, ni ekɛ eweku teŋ jɛkɛ waa ni mɛi ni le lɛ lɛ enaaa lɛ po lɛ, Yosef hiɛ emuuyeli mli. Beni Potifar ŋa lɛ bɔ mɔdɛŋ koni elaka Yosef lɛ, ekɛɛ lɛ akɛ: “Te aaafee tɛŋŋ ni mafee efɔŋ kpeteŋkpele ni tamɔ nɛkɛ nɛɛ, ni mafee esha mashi Nyɔŋmɔŋ?” Ni beni edamɔ Farao kpeteŋkpele, ni ji maŋtsɛ ni he wa fe fɛɛ yɛ nakai beaŋ lɛ hiɛ po lɛ, Yosef ŋɔ hegbɛ lɛ ni ekɛ yijiemɔ ha Nyɔŋmɔ yɛ Farao lamɔi lɛ ni etsɔɔ shishi lɛ ahewɔ. Ajɔɔ lɛ babaoo diɛŋtsɛ. Nyɔŋmɔ kɛ lɛ tsu nii ni ekɛhere Mizraimbii lɛ kɛ eweku lɛ yiwala kɛjɛ gbele ni hɔmɔ lɛ kɛba lɛ mli ni ekɛ etsɛ, Yakob, kɛ eshiabii lɛ fɛɛ ba Mizraim.—1 Mose 37:2; 39:7-9; 41:15, 16, 32.
Mose kɛ Mɛi Krokomɛi ni ye Anɔkwa yɛ Amɛbalaŋtaiaŋ
Farao biyoo lɛ ŋɔ Mose akɛ lɛ diɛŋtsɛ ebi, shi Mose nyɛ kɛ etsɛ nyɛ amɛtsɔɔ lɛ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ he nii. Biblia lɛ kɛɔ akɛ, beni Mose bada lɛ, “[e]kpa yɛ enɔ, . . . akɛ akatsɛ lɛ Farao biyoo lɛ bi, eesumɔ moŋ akɛ ekɛ Nyɔŋmɔ maŋ lɛ ana amanehulu, fe nɔ ni eeeye esha mli ŋɔɔmɔ be fioo ko lɛ.” Nyɔŋmɔ kɛ Mose tsu nii ni ekɛjie ewebii lɛ kɛjɛ Mizraim, ni eha amɛnine shɛ Mla lɛ nɔ yɛ Sinai, ni eŋma Biblia lɛ fa ko ni he hiaa titri. Bɔ fɛɛ bɔ ni afii abɔ ni oye lɛ ji lɛ, ani ooná faishitswaa henumɔ ko akɛ ooosɔmɔ Nyɔŋmɔ taakɛ Mose fee lɛ?—Hebribii 11:23-29; 2 Mose 2:1-10.
Ŋmalɛi lɛ wieɔ “gbekɛbii” hu ni fata maŋ muu lɛ fɛɛ he kɛbo Nyɔŋmɔ Mla lɛ toi yɛ be mli ni akane aha Israel lɛ ahe. (5 Mose 31:10-13) Yɛ Nehemia gbii lɛ amli hu lɛ, “mɛi fɛɛ ni kɛ amɛnu ni amɛaanu shishi” lɛ damɔ shi “kɛjɛ leebi kɛyashi shwane fintiŋŋ,” ni amɛbo Mla lɛ toi. (Nehemia 8:1-8) Kɛji akɛ gbekɛbii bibii ni yɔɔ mli lɛ nuuu nɔ fɛɛ nɔ shishi po lɛ, amɛbaana akɛ esa akɛ amɛsumɔ Yehowa Nyɔŋmɔ, ni amɛja lɛ ni amɛbo lɛ toi hu. Bɔ fɛɛ bɔ ni afii abɔ ni oye lɛ ji lɛ, ani oboɔ saji atoi yɛ kpeei wuji kɛ kpeei bibii ni awieɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ he yɛ jɛmɛ lɛ ashishi? Ani okase bɔ ni ehe hiaa akɛ obo lɛ toi, taakɛ nakai Israelbii obalaŋtai lɛ fee lɛ?
David, Yosia, kɛ Yeremia
Nyɔŋmɔ hala David, ni ji gbekɛ fe fɛɛ yɛ enyɛmimɛi kpaanyɔ ateŋ lɛ, kɛha sɔɔmɔ krɛdɛɛ ko ni ewie yɛ ehe akɛ: “Mina David, Ishai bi lɛ, nuu ni miyɔɔ ehe tsui, mɔ ni aaafee misuɔmɔnaa nii lɛ fɛɛ.” Nyɔŋmɔ hala lɛ koni efee ‘tookwɛlɔ’ eha ewebii lɛ, ni David tsu nakai sɔɔmɔ lɛ he nii, ni yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ ekɛ afii babaoo ma suɔmɔ ni eyɔɔ kɛha Yehowa lɛ nɔ mi. Eŋma Lalai lɛ amli nɔ ni fe 70 ni ebatsɔ Yesu Kristo blematsɛmɛi lɛ ateŋ mɔ kome. Ekɔɔɔ he eko akɛ oji obalaŋta aloo oda, ani ohiɛ sɔɔ Nyɔŋmɔ gbɛ̀i lɛ ni ofeɔ nibii ni etaoɔ lɛ, taakɛ David fee lɛ?—Bɔfoi lɛ Asaji 13:22; Lala 78:70, 71; 1 Samuel 16:10, 11; Luka 3:23, 31.
Yosia baye maŋtsɛ beni eye afii kpaanyɔ pɛ. Beni eye aaafee afii 15, “beni edako lɛ, ebɔi etsɛ David Nyɔŋmɔ lɛ sɛɛ gbɛ taomɔ.” Dani eeeye afii 20 lɛ, Yosia je tafaa ko shishi eshi apasa jamɔ. Yɛ sɛɛ mli lɛ, eha asaa sɔlemɔ tsu lɛ ni esaa eto anɔkwale jamɔ shishi ekoŋŋ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ. Wɔkaneɔ akɛ: “Egbii lɛ fɛɛ mli lɛ, ejeee Yehowa, amɛtsɛmɛi a-Nyɔŋmɔ lɛ he.” Jeee wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ baanyɛ aye maŋtsɛ tamɔ Yosia, shi wɔbaanyɛ wɔsɔmɔ Nyɔŋmɔ ni wɔdamɔ shi shiŋŋ wɔshi apasa jamɔ, ni afii abɔ ni wɔye lɛ kɔɔɔ he eko.—2 Kronika 34:3, 8, 33.
Nyɔŋmɔ ofe lɛ kɛɛ Yeremia akɛ: “Fɛɛ dã ni mishɔo yɛ musu mli lɛ, mileo, ni dani oje kpo yɛ fɔmɔ he lɛ, mifeeo krɔŋkrɔŋ, ni miwoo gbalɔ miha jeŋmaji lɛ.” Yeremia wie eshi akɛ edako bɔ ni eeenyɛ efee gbalɔ: “Ao, Nuŋtsɔ Yehowa, naa mileee wiemɔ; ejaakɛ gbekɛ ji mi.” Ni Yehowa ha lɛ hetoo akɛ: “Kaakɛɛ akɛ: ‘Gbekɛ ji mi!’ Shi moŋ mɔ fɛɛ mɔ ŋɔɔ ni matsuo lɛ, yaa, ni nɔ fɛɛ nɔ ni mafao lɛ, kɛɛmɔ.” Yeremia kɛ nɔ ni fe afii 40 sɔŋŋ fee nakai pɛpɛɛpɛ, ni be ko beni etaoɔ ekpa po lɛ, enyɛɛɛ ekpa. Nyɔŋmɔ wiemɔ lɛ “tsɔ tamɔ la . . . ni aŋa yi awo [e]wui amli.” Esa akɛ ewie! Bɔ fɛɛ bɔ ni afii abɔ ni oye lɛ ji lɛ, ani oona hemɔkɛyeli ni Yeremia na lɛ nɔŋŋ eko, ni ooya ohiɛ yɛ Nyɔŋmɔ sɔɔmɔ mli tamɔ bɔ ni efee lɛ pɛpɛɛpɛ?—Yeremia 1:4-8; 20:9.
Daniel, Yesu, kɛ Timoteo
Ani onuko Daniel he sane? Beni aŋɔ lɛ kɛ “gbekɛbii” krokomɛi kɛtee Nebukadnezar, Babilon maŋtsɛ kpeteŋkpele lɛ we lɛ akɛ nyɔji lɛ, no mli lɛ ekolɛ eyeko afi 20 kwraa. Yɛ obalanyo ni Daniel ji nɛɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, etswa efai shi akɛ ebaabo Nyɔŋmɔ toi. Daniel kɛ enanemɛi lɛ kpoo akɛ amɛkɛ niyenii ni ekolɛ ekuɔ Nyɔŋmɔ Mla mli aloo ekolɛ akɛ wɔŋjalɔi ekusumii ebule lɛ lɛ yeli aaawo amɛhe muji. Daniel damɔ shi shiŋŋ ni egbugbaaa yɛ nɔ ni fe afi 80 mli, ni ehiɛ emuuyeli mli aahu akɛ ekpoo akɛ ekpaŋ sɔlemɔ kɛ Nyɔŋmɔ hamɔ, eyɛ mli akɛ enɛ baaha ayashɛ lɛ afɔ aha jatai lɛ. Ani osusuɔ sɔɔmɔ ni okɛhaa Nyɔŋmɔ kɛ osɔlemɔi lɛ ahe akɛ nɔ ni he hiaa tamɔ nakai? Esa akɛ ofee nakai.—Daniel 1:3, 4, 8; 6:10, 16, 22.
Beni Yesu eye afii 12 lɛ, ana lɛ ni eta jamɔ mli tsɔɔlɔi lɛ ateŋ yɛ sɔlemɔ we lɛ yɛ Yerusalem, “eebo amɛ toi ni eebibii amɛ saji. Ni mɛi fɛɛ ni boɔ [obalanyo Yesu] toi lɛ naa kpɛ amɛhe yɛ enilee kɛ ehetooi ni ehaa lɛ ahewɔ.” Ani Ŋmalɛ naa sanegbaa ni okɛ onukpai lɛ aaana yɛ sɔlemɔ we lɛ baaŋɔɔ onaa taakɛ Yesu fee lɛ? Ani mɛi krokomɛi anaa aaakpɛ amɛhe yɛ onilee kɛ ohetooi lɛ ahewɔ? Ŋmɛnɛ, Odasefoi obalaŋtai babaoo ni kaseɔ nii, ni boɔ sane toi jogbaŋŋ, ni amɛkɛ amɛhe woɔ Kristofoi akpeei amli lɛ yɛ Ŋmalɛ mli nilee ni fe mɛi ni edara yɛ afii amli lɛ po anɔ.—Luka 2:42, 46, 47.
Ani otamɔ Timoteo, mɔ ni atsɔɔ lɛ “ŋmalɛi krɔŋkrɔŋi lɛ” kɛjɛ egbekɛbiiashi tɔɔ lɛ? Beni Timoteo ji obalanyo lɛ, no mli lɛ kɛ hooo kwraa lɛ, asafoi enyɔ “tãa ehe sane kpakpa.” Bɔfo Paulo hala Timoteo ni ekɛ lɛ afa gbɛ, jeee akɛ mɔ ni baatere ejatsu, shi moŋ koni eye ebua Paulo kɛtsɔɔ mɛi krokomɛi anii. Ani abaanyɛ ahala bo kɛha hegbɛi ni tamɔ nɛkɛ? Ani awieɔ onitsumɔi ahe “sane kpakpa,” jeee yɛ osafo lɛ mli pɛ, shi moŋ yɛ asafoi krokomɛi hu mli?—2 Timoteo 3:15; Bɔfoi lɛ Asaji 16:1-4.
Mɛɛ Wɔsɛɛ Be Otaoɔ?
Ani eeenyɛ eba akɛ obalaŋtai ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ hu baanyɛ aye anɔkwa taakɛ Yosef, Mose, David kɛ mɛi krokomɛi fee lɛ? Hɛɛ, ebaanyɛ eba lɛ nakai. Eji anɔkwale akɛ obalaŋtai babaoo yɛ ni miishɛɛ ni amɛaana lɛ pɛ he amɛsusuɔ. Shi mɛi krokomɛi kɛ amɛbalaŋtaiaŋ lɛ miitsu nii yɛ nilee mli, ni amɛleɔ Nyɔŋmɔ kɛ esuɔmɔnaa nii kɛha amɛ. Mɛnɛɛmɛi woɔ Biblia gbalɛ nɛɛ obɔ: “Omaŋ lɛ aaaba yɛ ota gbi lɛ nɔ, . . . obalahii asafo lɛ baa tamɔ bɔ jɛɔ jetsɛremɔ musuŋ lɛ.”—Lala 110:3.
Obalaŋtai kpakpai ni tamɔ nɛkɛ tsɔɔ akɛ amɛyɛ nilee ni fa fe afi abɔ ni amɛye lɛ, ejaakɛ Nyɔŋmɔ baanyɛ aye abua amɛ ni amɛye omanye yɛ amɛ amrɔ shihilɛ nɛɛ mli, ni eeeha amɛ wɔsɛɛ be ni yɔɔ nyam hu yɛ jeŋ hee ni baa lɛ mli. (1 Timoteo 4:8) Shi kɛlɛ, te aaafee tɛŋŋ ni ŋmɛnɛŋmɛnɛ beaŋ obalaŋta ko aaana hemɔkɛyeli tamɔ nakai obalaŋtai ni atsi amɛ tã yɛ Biblia lɛ mli lɛ? Kɛji oosumɔ ni ole lɛ, no lɛ wɔmiifɔ bo nine ni okane sane ni eyitso ji “Obalaŋtai ni Yɔɔ Miishɛɛ yɛ Yehowa Sɔɔmɔ Mli,” ni jeɔ shishi kɛjɛɔ wolo tɛtrɛɛ nɛɛ baafa 10 lɛ.
[Mfonirii ni yɔɔ baafa 5]
Mizraim jwetrii lɛ lakaaa obalanyo Mose
Yehowa tsui kpɛlɛɔ obalanyo David nɔ
[Mfonirii ni yɔɔ baafa 6]
Eyɛ mli akɛ Yeremia nu he akɛ “gbekɛ” ji lɛ moŋ, shi ekɛ ekaa shiɛ shɛɛ sane ko ni asumɔɔɔ
Beni Yesu ye afii 12 lɛ, eha enukpai Iɛ anaa kpɛ amɛhe kɛ bɔ ni enuɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ shishi ehaa lɛ
[Mfoniri ni yɔɔ baafa 7]
Gbekɛbii Iɛ po bo toi beni akane Nyɔŋmɔ Mla lɛ yɛ Israel lɛ. Ani oboɔ toi?