Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • w93 10/1 bf. 15-20
  • “Mawu, Taomɔ Mimli”

Vidio ko bɛ kɛhã nɔ ni ohala nɛɛ.

Ofainɛ waa, be ni wɔtaoɔ wɔjie vidio lɛ, wɔná naagba ko.

  • “Mawu, Taomɔ Mimli”
  • Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1993
  • Saneyitsei Bibii
  • Saji Ni Tamɔ Enɛ
  • Kwɛ bɔ ni Nyɔŋmɔ Yiŋtoi lɛ Jara Wa Ha!
  • Ni Wɔɔnyɛ nɔ ni Yehowa Nyɛɔ
  • Beni Nyɔŋmɔ Taoɔ Wɔmli Lɛ
  • Ani Nyɔŋmɔ Le Bo Lɛlɛŋ?
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1993
  • Ná Tsui ni Yehowa Sumɔɔ
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—2001
  • Ohiɛ Akã Otsui He
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—2001
  • “Bɔ Ni Atsɔ Afee” Wɔ Lɛ “Yɛ Naakpɛɛ”
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—2007
Kwɛmɔ Ekrokomɛi Hu
Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1993
w93 10/1 bf. 15-20

“Mawu, Taomɔ Mimli”

“Mawu, taomɔ mimli, ni ole mitsuiŋ; . . . ni okpala mi kɛya naanɔ gbɛ lɛ nɔ!”​—LALA 139:​23, 24.

1. Te Yehowa kɛ etsuji yeɔ haa tɛŋŋ?

WƆ FƐƐ wɔsumɔɔ ni mɔ ni kɛ wɔ yeɔ lɛ afee mɔ ni nuɔ mɔ shishi, mɔ ko ni susuɔ shihilɛ ni wɔyɔɔ mli lɛ he, mɔ ko ni yeɔ ebuaa wɔ kɛ́ wɔtɔ̃, mɔ ko ni biii ni wɔfee babaoo fe bɔ ni wɔɔnyɛ. Yehowa Nyɔŋmɔ kɛ etsuji yeɔ yɛ nakai gbɛ nɔ. Lala 103:14 kɛɔ akɛ: “Ele wɔsu kɛ wɔbaŋ, ekaiɔ akɛ sũ kɛkɛ ji wɔ.” Ni Yesu Kristo, mɔ ni jieɔ bɔ ni e-Tsɛ ji lɛ kpo yɛ gbɛ ni eye emuu nɔ lɛ kɛ ninefɔɔ ni miishɛɛ yɔɔ mli nɛɛ ha, akɛ: “Nyɛbaa miŋɔɔ, nyɛ mɛi fɛɛ ni etɔ nyɛ ni nyɛjatsui fe nyɛ lɛ, ni maha nyɛ hejɔɔmɔ. Nyɛwoa mipã lɛ nyɛfɔa nyɛnɔ [aloo, “Nyɛbotea mipã lɛ shishi,” NW, shishigbɛ niŋmaa] ni nyɛkasea mi; shi mihe jɔ, ni mibaa mihe shi kɛjɛ mitsui mli; ni nyɛaana hejɔɔmɔ nyɛaaha nyɛsusumai lɛ. Ejaakɛ mipã lɛ teremɔ waaa, ni mijatsu lɛ etsiii.”​—Mateo 11:28-30.

2. Okɛ bɔ ni Yehowa susuɔ lɛ ato adesai anɔ he okwɛ yɛ (a) Yesu Kristo, kɛ (b) Kristo sɛɛnyiɛlɔi lɛ agbɛfaŋ.

2 Bei pii lɛ, bɔ ni Yehowa naa etsuji ehaa lɛ yɛ sɔrɔto kwraa yɛ bɔ ni adesai naa amɛ lɛ he. Ekwɛɔ saji kɛjɛɔ shihilɛ sɔrɔto ko kwraa mli, ni esusuɔ nibii ni ekolɛ mɛi krokomɛi leee he nɔ ko kwraa lɛ ahe. Beni Yesu Kristo yɔɔ shikpɔŋ nɛɛ nɔ lɛ, “agbe ehe guɔ ni gbɔmɛi kwa lɛ.” Mɛi ni ejieee hemɔkɛyeli kpo yɛ emli akɛ Mesia lɛ ‘ebuuu lɛ nɔ ko.’ (Yesaia 53:3; Luka 23:​18-21) Shi kɛlɛ, yɛ Nyɔŋmɔ hiɛ lɛ, lɛ ji “[Nyɔŋmɔ] suɔmɔ Bi lɛ,” mɔ ni Tsɛ lɛ kɛwie akɛ: “Bo ohe tsuijurɔ minaa” lɛ. (Luka 3:​22; 1 Petro 2:⁠4) Mɛi ni fata Yesu Kristo kaselɔi lɛ ahe lɛ ateŋ mɛi komɛi lɛ, abuuu amɛ ejaakɛ heloonaa ohiafoi ji amɛ, ni amɛkɛ amanehului hu miikpe. Shi kɛlɛ, gbɔmɛi nɛɛ baanyɛ afee niiatsɛmɛi, yɛ Yehowa kɛ e-Bi lɛ hiɛ. (Romabii 8:​35-39; Kpojiemɔ 2:⁠9) Mɛni hewɔ sɔrɔto-feemɔ yɔɔ bɔ ni anaa amɛ ahaa lɛ mli lɛ?

3. (a) Mɛni hewɔ bei pii lɛ bɔ ni Yehowa susuɔ gbɔmɛi ahe ehaa lɛ yɔɔ sɔrɔto yɛ adesai anɔ he lɛ? Mɛni hewɔ ehe hiaa waa akɛ wɔpɛiɔ gbɔmɛi ni wɔji yɛ mligbɛ lɛ mli jogbaŋŋ lɛ?

3 Yeremia 11:20 haa hetoo akɛ: “Yehowa . . . kaa sabai kɛ tsuii [e]kwɛɔ.” Enaa bɔ ni wɔji yɛ mligbɛ, kɛ wɔsu kɛ baŋ lɛ mli nibii komɛi ni mɛi krokomɛi nyɛɛɛ amɛkɛ amɛhiŋmɛi ana lɛ po. Yɛ eniiamlipɛimɔ mli lɛ, egbalaa ejwɛŋmɔ kɛyaa sui kɛ shihilɛi ni he hiaa waa kɛha wekukpaa kpakpa ni akɛ lɛ aaana, ni he yɔɔ sɛɛnamɔ kɛha wɔ daa lɛ anɔ titri. Enɛ ni wɔleɔ lɛ woɔ wɔ hewalɛ waa; ehaa mɔ he jɔ̃ɔ ehe waa hu. Akɛni Yehowa haa ejwɛŋmɔ hiɔ bɔ ni wɔji yɛ mligbɛ lɛ nɔ hewɔ lɛ, ehe hiaa ni wɔsusu bɔ ni wɔji yɛ mligbɛ lɛ he, kɛji wɔɔfee gbɔmɛi ni etaoɔ yɛ ejeŋ hee lɛ mli. E-Wiemɔ lɛ yeɔ ebuaa wɔ koni wɔnyɛ wɔtsu wɔmlitaomɔ nɛɛ he nii.​—Hebribii 4:12, 13.

Kwɛ bɔ ni Nyɔŋmɔ Yiŋtoi lɛ Jara Wa Ha!

4. (a) Mɛni tsirɛ lalatsɛ lɛ ni ejaje akɛ Nyɔŋmɔ susumɔi lɛ ajara wa waa kɛha lɛ lɛ? (b) Mɛni hewɔ esa akɛ ejara awa kɛha wɔ lɛ?

4 Beni ejwɛŋ nilee ni Nyɔŋmɔ yɔɔ yɛ etsuji ahe lɛ mlilɛɛmɔ kɛ emlikwɔlɛ, kɛ enyɛmɔ krɛdɛɛ ni ekɛhaa amɛ yelikɛbuamɔ fɛɛ ni he hiaa amɛ lɛ nɔ sɛɛ lɛ, lalatsɛ David ŋma akɛ: “Mawu, oyiŋtoi lɛ ajara wa yɛ mihiɛ akɛ nɔ ko!” (Lala 139:17a) Nakai yiŋtoi lɛ, ni ajie lɛ kpo yɛ e-Wiemɔ ni aŋma lɛ mli lɛ anɔ kwɔlɔ kwraa fe nɔ fɛɛ nɔ ni jɛ adesai aŋɔɔ, ekɔɔɔ he eko bɔ ni amɛsusumɔi lɛ hi jogbaŋŋ ha. (Yesaia 55:​8, 9) Nyɔŋmɔ yiŋtoi lɛ yeɔ ebuaa wɔ ni wɔgbalaa wɔjwɛŋmɔ kɛyaa nibii ni he hiaa diɛŋtsɛ yɛ shihilɛ mli lɛ anɔ, ni wɔkɛ ekaa tsuɔ nii yɛ esɔɔmɔ mli. (Filipibii 1:​9-11) Amɛtsɔɔ wɔ bɔ ni wɔɔfee wɔkwɛ saji tamɔ bɔ ni Nyɔŋmɔ kwɛɔ lɛ ehaa. Amɛyeɔ amɛbuaa wɔ ni wɔyeɔ wɔhe anɔkwa, ni wɔkɛ anɔkwayeli kpɛlɛɔ gbɔmɛi diɛŋtsɛ ni wɔji yɛ wɔtsuii amli lɛ nɔ. Ani oosumɔ ni ofee nakai?

5. (a) Mɛni Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ woɔ wɔ hewalɛ ni wɔbu he “fe nii fɛɛ”? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ Biblia mli sane ni kɔɔ Kain he lɛ he baanyɛ aba sɛɛnamɔ aha wɔ yɛ? (d) Eyɛ mli akɛ wɔbɛ Mose Mla lɛ shishi moŋ, shi mɛɛ gbɛ nɔ eyeɔ ebuaa wɔ koni wɔnu nɔ ni saa Yehowa hiɛ lɛ shishi yɛ?

5 Adesai sumɔɔ ni amɛgbala jwɛŋmɔ kɛya kponɔgbɛ puemɔ nɔ, shi Ŋmalɛi lɛ woɔ wɔ ŋaa akɛ: “Ohiɛ akã otsui he fe nii fɛɛ; ejaakɛ no mli wala jɛɔ.” (Abɛi 4:23) Biblia lɛ yeɔ ebuaa wɔ koni wɔnyɛ wɔfee enɛ kɛtsɔ shishitoo mlai kɛ nɔkwɛmɔ nii anɔ. Ekɛɔ wɔ akɛ Kain kɛ hiɛaŋhiɛaŋ suɔmɔ ka akɛ eeesha afɔle eha Nyɔŋmɔ, yɛ be mli ni etsui mli eyi obɔ kɛ mlifu, kɛ no sɛɛ lɛ hetsɛ̃ ni ena yɛ enyɛminuu Habel he. Ni ewoɔ wɔ hewalɛ ni wɔkatamɔ lɛ. (1 Mose 4:​3-5; 1 Yohane 3:​11, 12) Eŋma Mose Mla lɛ mli taomɔ nii ni ji toiboo lɛ efɔ shi. Shi emaa nɔ mi hu akɛ Mla lɛ taomɔ nii ní he hiaa fe fɛɛ ji akɛ esa akɛ mɛi ni jaa Yehowa lɛ asumɔ lɛ kɛ amɛtsui, jwɛŋmɔ, susuma, kɛ hewalɛ fɛɛ; ni ejajeɔ hu akɛ nɔ ni he hiaa kɛtsa enɛ nɔ ji kita ni tsɔɔ akɛ amɛsumɔ amɛnaanyo tamɔ bɔ ni amɛsumɔɔ amɛ diɛŋtsɛ amɛhe lɛ.​—5 Mose 5:​32, 33; Marko 12:​28-31.

6. Mɛɛ saji esa akɛ wɔbi wɔhe yɛ Abɛi 3:1 kɛ nitsumɔ mli?

6 Awoɔ wɔ hewalɛ yɛ Abɛi 3:​1, jeee ni wɔye Nyɔŋmɔ kitai lɛ anɔ kɛkɛ, shi moŋ ni wɔkwɛ akɛ toiboo ni wɔfeɔ lɛ jieɔ nɔ ni yɔɔ wɔtsui mli lɛlɛŋ lɛ kpo. Wɔbaanyɛ wɔbi wɔhe aŋkroaŋkroi akɛ, ‘Ani enɛ ji anɔkwale yɛ toiboo ni mifeɔ yɛ Nyɔŋmɔ taomɔ nii ahe lɛ gbɛfaŋ?’ Kɛ wɔyoo akɛ wɔkanyamɔ loo wɔsusumɔ ejaaa yɛ saji komɛi ahe​—ni wɔteŋ mɔ ko bɛ ni baakɛɛ akɛ tɔmɔi bɛ wɔhe lɛ​—no lɛ ehe miihia ni wɔbi akɛ: ‘Mɛni mifeɔ ni mikɛha shihilɛ lɛ ahi?’​—Abɛi 20:9; 1 Yohane 1:⁠8.

7. (a) Bɔ ni Yesu wie eshi Farisifoi lɛ yɛ Mateo 15:​3-9 lɛ baanyɛ aye abua wɔ ni wɔbu wɔtsui he yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? (b) Mɛɛ shihilɛi komɛi baanyɛ abi ni wɔfee nii kɛ ekaa ni wɔkɛtsɔse wɔjwɛŋmɔ kɛ wɔtsui?

7 Beni Yudafoi Farisifoi kwa amɛfee akɛ amɛwoɔ Nyɔŋmɔ hiɛ nyam beni amɛkɛ ŋaatsɔɔ haa nifeemɔ ni pɛsɛmkunya kanyaa lɛ lɛ yaa hiɛ lɛ, Yesu wie eshi amɛ akɛ osatofoi, ni etsɔɔ akɛ amɛjamɔ lɛ, yakatswaa jamɔ ni. (Mateo 15:​3-9) Yesu bɔ kɔkɔ hu akɛ kɛ wɔɔsa Nyɔŋmɔ, mɔ ni naa tsui mli lɛ hiɛ lɛ, no lɛ efaaa kɛkɛ akɛ wɔɔhiɛ jeŋba kpakpa yɛ kponɔgbɛ, yɛ be mli ní nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ wɔyaa nɔ wɔkɛ wɔhe woɔ jeŋba shara hesusumɔ mli, kɛ jwɛŋmɔ akɛ wɔkɛbaagbe bɔlɛnamɔ mli akɔnɔ ko. Ekolɛ ehe baahia ni wɔfee nibii komɛi ni hiɛdɔɔ yɔɔ mli ni wɔkɛtsɔse wɔjwɛŋmɔ kɛ wɔtsui. (Abɛi 23:​12; Mateo 5:​27-29) Nɛkɛ tsɔsemɔ nɛɛ hu he miihia kɛji akɛ yɛ wɔ heloonaa nitsumɔ, otii ni mamɔ wɔhiɛ yɛ nikasemɔ mli, aloo hiɛtserɛjiemɔ ni wɔsumɔɔ hewɔ lɛ, wɔmiitsɔmɔ mɛi ni kaseɔ je lɛ, ni wɔmiiŋmɛ gbɛ ni eekudɔ wɔ yɛ tɛi ni efolɔ eshwie shi lɛ anaa. Ekaba kɔkɔɔkɔ akɛ wɔhiɛ aaakpa nɔ akɛ kaselɔ Yakobo tsɛɔ mɛi ni kɛɔ akɛ Nyɔŋmɔ nii ji amɛ, shi amɛmiitao amɛkɛ je lɛ abɔ naanyo lɛ akɛ “gbalafitelɔi.” Mɛni hewɔ? Ejaakɛ “jeŋ muu lɛ fɛɛ ka mɔ fɔŋ lɛ mli.”​—Yakobo 4:4; 1 Yohane 2:​15-17; 5:⁠19.

8. Kɛji Nyɔŋmɔ susumɔi ni sɛɛnamɔ yɔɔ he waa lɛ he aaaba sɛɛnamɔ aha wɔ lɛ, mɛni ehe hiaa ni wɔfee?

8 Bɔni afee ni Nyɔŋmɔ susumɔi yɛ enɛɛmɛi kɛ saji krokomɛi ahe lɛ he aba sɛɛnamɔ aha wɔ kɛmɔ shi lɛ, ehe miihia ni wɔto be ni wɔkɛkane aloo ni wɔkɛbo toi. Nɔ ni fe nakai lɛ, ehe miihia ni wɔkase, ni wɔwie he, ni wɔjwɛŋ nɔ. Mɛi ni kaneɔ Buu-Mɔɔ lɛ ateŋ mɛi pii yaa Yehowa Odasefoi asafoŋ kpeei daa, he ni asusuɔ Biblia lɛ he yɛ lɛ. Amɛheɔ be kɛjɛɔ nibii krokomɛi asɛɛtiumɔ mli bɔni afee ni amɛkɛfee nakai. (Efesobii 5:​15-17) Ni nɔ ni amɛnine shɛɔ nɔ yɛ jɛmɛ lɛ jara wa kwraa fe heloonaa ninamɔ. Ani jeee nakai onuɔ he ohaa?

9. Mɛni hewɔ mɛi ni yaa Kristofoi akpeei lɛ ateŋ mɛi komɛi yaa hiɛ oyayaayai fe mɛi krokomɛi lɛ?

9 Shi kɛlɛ, mɛi ni yaa kpeei nɛɛ lɛ ateŋ mɛi komɛi yaa amɛhiɛ oyayaayai yɛ mumɔŋ fe mɛi krokomɛi. Amɛkɛ anɔkwale lɛ tsuɔ nii jogbaŋŋ kɛmɔɔ shi yɛ amɛshihilɛ mli. Mɛni haa ebaa lɛ nakai? Bei pii lɛ, nɔ titri ni haa ebaa lɛ nakai ji mɔdɛŋbɔɔ ni amɛkɛfeɔ teemɔŋ nikasemɔ. Amɛyɔseɔ akɛ jeee aboloo kɛkɛ haa wɔhiɔ wala mli; mumɔŋ niyenii ni wɔɔna daa lɛ he miihia tamɔ bɔ ni heloonaa niyenii yeli he hiaa daa gbi lɛ. (Mateo 4:4; Hebribii 5:14) No hewɔ lɛ amɛbɔɔ mɔdɛŋ ni kɛ hoo lɛ amɛna be ko kɛ̃ daa gbi kɛha Biblia lɛ loo woji ni gbalaa mli lɛ kanemɔ. Amɛsaa amɛhe kɛhaa asafoŋ kpeei, ni amɛtsɔɔ hiɛ amɛkaseɔ nibii ni abaakase lɛ ni amɛkwɛɔ ŋmalɛi lɛ. Amɛfeɔ babaoo fe nɔ ni abaakase lɛ kanemɔ kɛkɛ; amɛjwɛŋɔ nɔ hu. Gbɛ ni amɛtsɔɔ nɔ amɛkaseɔ nii lɛ eko ji ni amɛkɛ hiɛdɔɔ asusu hewalɛ ni nɔ ni amɛkaseɔ lɛ baanyɛ ana yɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛshihilɛ nɔ lɛ he. Beni amɛmumɔŋ shihilɛ yaa hiɛ lɛ, amɛbanuɔ he tamɔ lalatsɛ lɛ nu he lɛ, mɔ ni ŋma akɛ: “Misumɔɔ omla akɛ nɔ ko! . . . Odasei lɛ yɛ naakpɛɛ.”​—Lala 1:​1-3; 119: 97, 129.

10. (a) Be sɛɛjɛkɛmɔ enyiɛ sɛɛnamɔ yɔɔ he akɛ aaaya nɔ akɛkase Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ? (b) Ŋmalɛi lɛ tsɔɔ enɛ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

10 Kɛji wɔkase Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ afi, afii 5, aloo afii 50 jio, efeee sane mlitii folo ko kɛkɛ kɛhaaa wɔ​—efeee nakai kɛ́ Nyɔŋmɔ susumɔi lɛ jara wa kɛha wɔ. Bɔ ni wɔteŋ mɔ ko ekase nii babaoo kɛjɛ Ŋmalɛi lɛ amli lɛ kɔɔɔ he eko, babaoo yɛ lolo ni wɔleee. David kɛɛ: “Amɛyi fa akɛ nɔ ko! Kɛ mikɛɛ makane amɛ lɛ, amɛyi fa fe shia.” Nyɔŋmɔ susumɔi lɛ fa kwraa fe bɔ ni wɔɔnyɛ wɔkane. Kɛ wɔkɛɛ wɔbaakane Nyɔŋmɔ susumɔi lɛ gbi muu fɛɛ ni wɔ nyɔ wɔnɔ ni wɔwɔ yɛ ekanemɔ lɛ mli lɛ, kɛ wɔte shi jetsɛremɔ leebi lɛ, babaoo baahi shi lolo ni wɔɔsusu he. Enɛ hewɔ lɛ, David ŋma akɛ: “Beni mihiɛ tsɛ̃ lɛ, miyɛ omasɛi nɔŋŋ.” (Lala 139: 17, 18) Wɔbaana nibii babaoo wɔkase yɛ Yehowa kɛ egbɛi lɛ ahe kɛya naanɔi fɛɛ mli. Be ko shɛŋ ni wɔɔkɛɛ akɛ agbɛnɛ wɔle nɔ fɛɛ nɔ.​—Romabii 11:⁠33.

Ni Wɔɔnyɛ nɔ ni Yehowa Nyɛɔ

11. Mɛni hewɔ ehe hiaa ni wɔnu Nyɔŋmɔ henumɔi lɛ ahe hu, shi jeee ni wɔle Nyɔŋmɔ susumɔi kɛkɛ lɛ?

11 Nyɔŋmɔ Wiemɔ ni wɔkaseɔ lɛ jeee ni wɔkɛ anɔkwa saji awo wɔyitseiaŋ obɔ kɛkɛ. Beni wɔhaa eboteɔ wɔtsuii amli tɔ̃ɔ lɛ, wɔbɔiɔ Nyɔŋmɔ henumɔi lɛ eko namɔ. Kwɛ bɔ ni no he hiaa waa ha! Kɛ wɔnaaa henumɔi ni tamɔ nɛkɛ lɛ, mɛni baajɛ mli aba? Eyɛ mli akɛ ekolɛ wɔbaanyɛ wɔti nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ lɛ mli moŋ, shi yɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, ekolɛ nibii ni agu lɛ baabɔi wɔ akɔnɔ feemɔ, aloo ekolɛ wɔbaanu he akɛ nɔ ni ataoɔ lɛ ji jatsu yɛ wɔnɔ. Eji anɔkwale akɛ kɛ wɔnyɛɔ nɔ ni ejaaa po lɛ, ekolɛ wɔbaana mpleshii ko kɛ̃ yɛ emuu ni adesai yeee lɛ hewɔ. (Romabii 7:15) Shi kɛji wɔkɛ mɔdɛŋbɔɔ kɛ ekaa tsuuu nii ni wɔɔha bɔ ni wɔji yɛ mligbɛ lɛ kɛ nɔ ni ja gbɛ lɛ akpa gbee lɛ, ani wɔbaanyɛ wɔkpa gbɛ akɛ wɔɔsa Yehowa, “mɔ ni kaa tsuii ekwɛɔ” lɛ hiɛ?​—Abɛi 17:⁠3.

12. Te suɔmɔ ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli kɛ nyɛɛ ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli lɛ he hiaa ha tɛŋŋ?

12 Nyɛɛ ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli lɛ ji hebuu nɔ ni mli wa ni buɔ wɔhe kɛjɛɔ efɔŋ feemɔ he, tamɔ bɔ ni suɔmɔ ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli haa jalɛ nifeemɔ feɔ miishɛɛ lɛ. (1 Yohane 5:⁠3) Ŋmalɛi lɛ woɔ wɔ hewalɛ shii abɔ ni wɔna suɔmɔ kɛ nyɛɛ fɛɛ. “Nyɛ mɛi ni nyɛsumɔɔ Yehowa lɛ, nyɛnyɛa efɔŋ!” (Lala 97:10) “Nyɛhia efɔŋ kwraa; nyɛkpɛtɛa ekpakpa he.” (Romabii 12:⁠9) Ani wɔmiifee nakai?

13. (a) Mɛɛ sɔlemɔ ko ni David sɔle yɛ mɛi fɔji ahiɛkpatamɔ he wɔkɛkpaa gbee jogbaŋŋ kɛmɔɔ shi? (b) Taakɛ atsɔɔ yɛ David sɔlemɔ lɛ mli lɛ, namɛi ji mɛi fɔji ni esɔle ni Nyɔŋmɔ akpata amɛhiɛ lɛ?

13 Yehowa ejaje eyiŋtoo faŋŋ akɛ ebaakpata mɛi fɔji ahiɛ kwraa kɛjɛ shikpɔŋ lɛ nɔ ni ekɛ shikpɔŋ hee ni jalɛ baahi mli lɛ baaba. (Lala 37:​10, 11; 2 Petro 3:13) Mɛi ni sumɔɔ jalɛ nifeemɔ lɛ shweɔ ni nakai be lɛ aba. Amɛkɛ lalatsɛ David kpaa gbee jogbaŋŋ kɛmɔɔ shi, mɔ ni sɔle akɛ: “Naa-Nyɔŋmɔ, miná ni ogbe mɛi fɔji lɛ, ni lashishwielɔi lɛ je minɔ! Ejaakɛ amɛtsiɔ otã efɔŋ, ni ohenyɛlɔi lɛ hiɛɔ ogbɛi lɛ amli yakayaka.” (Lala 139:​19, 20) David taooo ni lɛ diɛŋtsɛ egbe nɛkɛ mɛi fɔji nɛɛ. Esɔle ni toigbalamɔ lɛ ajɛ Yehowa dɛŋ kɛba. (5 Mose 32:​35; Hebribii 10:30) Mɛnɛɛmɛi jeee gbɔmɛi komɛi ni etɔ̃ David diɛŋtsɛ nɔ yɛ gbɛ ko nɔ kɛkɛ. Amɛgbeɔ Nyɔŋmɔ he guɔ, ni amɛhiɛɔ egbɛi lɛ amli yakayaka. (2 Mose 20:⁠7) Amɛkɛ kutumpɔo kɛɔ akɛ amɛsɔmɔɔ lɛ, shi amɛkɛ egbɛi miitsu nii ni amɛkɛmiiha amɛŋaatsɔi miiya hiɛ. David bɛ suɔmɔ ko kwraa kɛha mɛi ni ehala akɛ amɛaafee Nyɔŋmɔ henyɛlɔi lɛ.

14. Ani mɛi fɔji komɛi yɛ ní abaanyɛ aye abua amɛ? Kɛ nakai lɛ, yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

14 Gbɔmɛi akpekpei toi akpei abɔ yɛ ni amɛleee Yehowa. Amɛteŋ mɛi pii kɛ nilee ni amɛbɛ lɛ feɔ nibii ni Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ tsɔɔ akɛ eji efɔŋ lɛ. Kɛ amɛtee nɔ yɛ nɛkɛ gbɛ nɔ lɛ, amɛbaafata mɛi ni hiɛ baakpata yɛ amanehulu kpeteŋkpele lɛ mli lɛ ahe. Shi kɛlɛ, Yehowa naaa mɔ fɔŋ gbele he miishɛɛ, ni esaaa akɛ wɔ hu wɔnaa he miishɛɛ. (Ezekiel 33:11) Bei abɔ ni be baaŋmɛ gbɛ lɛ, wɔbaabɔ mɔdɛŋ ni wɔye wɔbua gbɔmɛi ni tamɔ nɛkɛ ni amɛle Yehowa gbɛi lɛ ni amɛkɛtsu nii hu. Shi kɛ mɛi komɛi jie nyɛɛ ni mli wa kpo yɛ Yehowa he hu?

15. (a) Namɛi ji mɛi ni lalatsɛ lɛ bu amɛ akɛ “henyɛlɔi” lɛ? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ wɔɔtsɔ wɔtsɔɔ akɛ ‘wɔnyɛɔ’ mɛi ni teɔ shi woɔ Yehowa lɛ ŋmɛnɛ?

15 Lalatsɛ lɛ wie yɛ amɛhe akɛ: “Yehowa, aso mɛi ni nyɛɔ bo lɛ mikanyɛ amɛ? Mɛi ni teɔ shi woɔ bo lɛ, mikanyaŋe amɛ? Minyɛɔ amɛ nyɛɛ kpakpa, ni mibuɔ amɛ mihenyɛlɔi.” (Lala 139:​21, 22) Akɛni amɛnyɛɔ Yehowa waa lɛ hewɔ ni David kwɛɔ amɛ kɛ nyɛɛ lɛ. Hemɔkɛyeli kwalɔi fata mɛi ni jieɔ nyɛɛ ni amɛyɔɔ kɛha Yehowa lɛ kpo lɛ ahe kɛtsɔ shi ni amɛteɔ amɛwoɔ lɛ lɛ nɔ. Yɛ faŋŋ mli lɛ, hemɔkɛyeli kwamɔ ji Yehowa hiɛ atuatsemɔ. Hemɔkɛyeli kwalɔi komɛi kɛɔ akɛ amɛle Nyɔŋmɔ ni amɛsɔmɔɔ lɛ hu, shi amɛkpooɔ tsɔɔmɔi kɛ taomɔ nii ni atsɔɔ yɛ e-Wiemɔi lɛ mli lɛ. Mɛi krokomɛi hu kɛɔ akɛ amɛheɔ Biblia lɛ amɛyeɔ, shi amɛkpooɔ Yehowa gbɛjianɔtoo lɛ ni amɛkɛ ekaa bɔɔ mɔdɛŋ akɛ amɛaatsi enitsumɔ naa. Kɛ amɛje gbɛ amɛhala gbɛ fɔŋ ni tamɔ nɛkɛ yɛ be mli ni amɛle nɔ ni jalɛ sɛɛ lɛ, kɛ efɔŋ lɛ bote amɛmli waa aahu akɛ ebatsɔ amɛgbɔmɔtso lɛ fa ni anyɛɛɛ ajie dɔŋŋ lɛ, no lɛ, esa akɛ Kristofonyo lɛ anyɛ mɛi ni kɛ amɛhe ekpɛtɛ efɔŋ he ní anyɛɛɛ agbala amɛ kɛjɛ he dɔŋŋ lɛ (yɛ wiemɔ lɛ Biblia shishinumɔ naa). Anɔkwa Kristofoi fiɔ bɔ ni Yehowa nuɔ he ehaa yɛ hemɔkɛyeli kwalɔi nɛɛ ahe lɛ sɛɛ; amɛsumɔɔɔ ni amɛleɔ hemɔkɛyeli kwalɔi asusumɔi po. Nɔ ni tamɔɔɔ nakai lɛ, ‘amɛnyaŋeɔ’ mɛi ni efee amɛhe Nyɔŋmɔ henyɛlɔi lɛ, shi amɛshiɔ oweletɔɔ lɛ amɛhaa Yehowa ni lɛ etsu he nii.​—Hiob 13:​16; Romabii 12:​19; 2 Yohane 9, 10.

Beni Nyɔŋmɔ Taoɔ Wɔmli Lɛ

16. (a) Mɛni hewɔ David taoɔ ni Yehowa atao emli lɛ? (b) Mɛni yɔɔ wɔtsui he ni no hewɔ lɛ esa akɛ wɔbi Nyɔŋmɔ ni eye ebua wɔ ni wɔle?

16 David sumɔɔɔ ni etamɔ mɛi fɔji lɛ yɛ gbɛ ko kwraa nɔ. Mɛi pii bɔɔ mɔdɛŋ ni amɛkɛ bɔ ni amɛji yɛ mligbɛ lɛ ato, shi David kɛ heshibaa sɔle akɛ: “Mawu, taomɔ mimli, ni ole mitsuiŋ; kaa mi okwɛ, ni oyoo mijwɛŋmɔi! Ni okwɛ akɛ minyiɛ gbɛ fɔŋ ko nɔ lo, ni okpala mi kɛya naanɔ gbɛ lɛ nɔ!” (Lala 139:​23, 24) Beni ewieɔ etsui he lɛ, David etsɔɔɔ eheloonaa tsui lɛ diɛŋtsɛ. Yɛ nakai wiemɔ lɛ shishinumɔ yɛ mfoniri-feemɔ mli kɛ gbeekpamɔ naa lɛ, eewie bɔ ni eji yɛ mligbɛ lɛ he, mligbɛ gbɔmɔ lɛ. Wɔ hu esa akɛ wɔsumɔ akɛ Nyɔŋmɔ atao wɔtsui mli ni ekwɛ akɛ ani wɔyɛ akɔnɔi, suɔmɔi, henumɔi, yiŋtoi, susumɔi, aloo kanyamɔi komɛi ni ejaaa lo. (Lala 26:⁠2) Yehowa fɔɔ wɔ nine akɛ: “Mibi, ŋɔɔ otsui oha mi, ni oha migbɛi lɛ asa ohiɛ!”​—Abɛi 23:⁠26.

17. (a) Yɛ nɔ najiaŋ ni wɔɔtsimɔ susumɔi ni haoɔ wɔ lɛ anɔ lɛ, mɛni esa akɛ wɔfee? (b) Ani esa akɛ efee wɔ naakpɛɛ akɛ wɔɔna susumɔ ní ejaaa yɛ wɔtsui mli, ni mɛni esa akɛ wɔfee yɛ he?

17 Kɛ susumɔi ni yɔɔ dɔlɛ, ni haoɔ mɔ eteetee amɛhe yɛ wɔmli, yɛ akɔnɔi fɔji aloo kanyamɔi gbohii aloo yɛ jeŋba gbonyo ko ni wɔkɛ wɔhe eyawo mli lɛ hewɔ lɛ, no lɛ eka shi faŋŋ akɛ wɔmiisumɔ ni Yehowa aye abua wɔ ni wɔjaje wɔshihilɛ. Yɛ nɔ najiaŋ ni ekɛ wiemɔ ni ji “gbɛ ko ni yɔɔ dɔlɛ” lɛ aaatsu nii lɛ, Moffatt shishitsɔɔmɔ lɛ kɛ wiemɔ “gbɛ fɔŋ ko” lɛ tsuɔ nii; The New English Bible kɛɔ akɛ: “Gbɛ fɛɛ gbɛ ni dɔɔ bo [ni ji, Nyɔŋmɔ].” Ekolɛ wɔ diɛŋtsɛ wɔnuŋ wɔsusumɔi ni haoɔ wɔ lɛ ashishi jogbaŋŋ, ni no hewɔ lɛ wɔleee bɔ ni wɔɔwie wɔnaagba lɛ he wɔtsɔɔ Nyɔŋmɔ, shi enuɔ wɔshihilɛ lɛ shishi. (Romabii 8: 26, 27) Esaaa akɛ efeɔ wɔ naakpɛɛ akɛ henumɔi fɔji yɛ wɔtsui mli; shi kɛlɛ, esaaa akɛ wɔkɛjieɔ wɔnaa hu. (1 Mose 8:21) Esa akɛ wɔtao Nyɔŋmɔ yelikɛbuamɔ ni wɔkɛjie fɛɛ kɛjɛ wɔhe kwraa. Kɛ wɔsumɔɔ Yehowa kɛ egbɛi lɛlɛŋ lɛ, no lɛ wɔbaanyɛ wɔbɛŋkɛ lɛ kɛha yelikɛbuamɔ ni tamɔ nɛkɛ, kɛ hekɛnɔfɔɔ akɛ “Nyɔŋmɔ da fe wɔtsuii, ni ele nii fiaa.”​—1 Yohane 3:​19-21.

18. (a) Yehowa nyiɛɔ wɔhiɛ yɛ naanɔ gbɛ lɛ nɔ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? (b) Kɛ wɔtee nɔ wɔnyiɛ Yehowa gbɛtsɔɔmɔ sɛɛ lɛ, mɛɛ yijiemɔ ni yɔɔ miishɛɛ wɔbaanyɛ wɔkpa gbɛ akɛ wɔnine baashɛ nɔ?

18 Yɛ lalatsɛ lɛ sɔlemɔ akɛ Yehowa baakpala lɛ yɛ naanɔ gbɛ lɛ nɔ lɛ kɛ gbeekpamɔ naa lɛ, Yehowa kpalaa, loo enyiɛɔ etsuji heshibalɔi, anɔkwafoi lɛ ahiɛ hu lɛlɛŋ. Enyiɛɔ amɛhiɛ, jeee yɛ gbɛ ni baatsɔ wala sɛɛtsɛlɛ aha amɛ akɛni atse amɛ trukaa kɛjɛ efɔŋ feemɔ he lɛ nɔ kɛkɛ, shi moŋ yɛ gbɛ ni kɛ mɔ yaa naanɔ wala mli lɛ nɔ. Emaa bɔ ni Yesu afɔleshaa ni akɛkpataa ahaa esha lɛ he hiaa wɔ ha lɛ nɔ mi. Etsɔɔ e-Wiemɔ lɛ kɛ egbɛjianɔtoo lɛ nɔ ehaa wɔ gbɛtsɔɔmɔ ni he hiaa bɔni afee ni wɔnyɛ wɔfee esuɔmɔnaa nii. Emaa bɔ ni ehe hiaa ni wɔkpɛlɛ eyelikɛbuamɔ nɔ koni wɔtsɔmɔ gbɔmɛi ni wɔkɛɔ akɛ wɔji yɛ kponɔgbɛ lɛ yɛ wɔmligbɛ hu lɛ nɔ mi ehaa wɔ. (Lala 86:11) Ni ewoɔ wɔ hewalɛ kɛ gbɔmɔtsoŋ hewalɛ ni eye emuu he gbɛkpamɔ yɛ jalɛ jeŋ hee ko mli, koni wɔkɛtsu nii ni wɔkɛsɔmɔ lɛ, anɔkwa Nyɔŋmɔ kome lɛ. Kɛ wɔtee nɔ wɔkɛ anɔkwayeli kpɛlɛ egbɛtsɔɔmɔ nɔ lɛ, no lɛ, yɛ naagbee lɛ, ebaakɛɛ wɔ, taakɛ ekɛɛ e-Bi lɛ akɛ: “Bo ohe tsuijurɔ minaa.”​—Luka 3:​22; Yohane 6:​27; Yakobo 1:⁠12.

Mɛni Ji Ohetoo?

◻ Mɛni hewɔ bɔ ni Yehowa naa etsuji ehaa lɛ yɛ sɔrɔto yɛ bɔ ni adesai naa amɛ amɛhaa lɛ he lɛ?

◻ Mɛni baaye abua wɔ ni wɔyoo nɔ ni Nyɔŋmɔ naa kɛji ekwɛ wɔtsui mli?

◻ Mɛɛ nikasemɔ yeɔ ebuaa wɔ koni wɔkase anɔkwa saji, koni ebu wɔtsui he hu?

◻ Mɛni hewɔ ehe hiaa, jeee ni wɔle nɔ ni Nyɔŋmɔ kɛɔ kɛkɛ, shi ni wɔkɛ ehenumɔi akpa gbee lɛ?

◻ Mɛni hewɔ esa akɛ wɔ hu wɔsɔle akɛ: “Mawu, taomɔ mimli, ni ole mitsuiŋ” lɛ?

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 16]

Kɛ ookase nii Iɛ, bɔɔ mɔdɛŋ ni oha Nyɔŋmɔ susumɔi kɛ ehenumɔi lɛ afee bo hu onɔ

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 18]

Yehowa susumɔi lɛ “fa fe shia”

[He ni Sane lɛ Jɛ]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

    Ga Woji (1980-2025)
    Shi Mli
    Botemɔ Mli
    • Ga
    • Kɛmaje
    • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mlai Ni Yɔɔ He
    • Ohe Saji
    • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
    • JW.ORG
    • Botemɔ Mli
    Kɛmaje