Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • w94 3/15 bf. 21-23
  • “Ha Naabu Aye Nii, Shi Jeee Naji”

Vidio ko bɛ kɛhã nɔ ni ohala nɛɛ.

Ofainɛ waa, be ni wɔtaoɔ wɔjie vidio lɛ, wɔná naagba ko.

  • “Ha Naabu Aye Nii, Shi Jeee Naji”
  • Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1994
  • Saneyitsei Bibii
  • Saji Ni Tamɔ Enɛ
  • Gbonyofuu Kusumii ni Afeɔ
  • Afrika Blema Hemɔkɛyelii
  • Nɔ ni Biblia lɛ Kɛɔ
  • Mɛni Hewɔ Esa akɛ Ana akɛ Esoro Bo?
  • Bɔ ni Esa akɛ Kristofoi Asusu Yarafeemɔ Kusumii Ahe
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1998
  • Nɛgbɛ Wɔblematsɛmɛi Ni Egboi Lɛ Yɔɔ?
    Gbɛ Ni Yaa Naanɔ Wala Mli—Ani Ona?
  • Kwɛmɔ Jogbaŋŋ yɛ Kusumii ni Esaaa Nyɔŋmɔ Hiɛ lɛ Ahe
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—2005
  • Kristofoi Ayarafeemɔi—Bulɛ yɛ He, Afeee lɛ Gbidii, ni Esaa Nyɔŋmɔ Hiɛ
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—2009
Kwɛmɔ Ekrokomɛi Hu
Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1994
w94 3/15 bf. 21-23

“Ha Naabu Aye Nii, Shi Jeee Naji”

Afrika Gbonyofuu He Kusumii Komɛi Amlikwɛmɔ

“AMƐFUUU amɛgbohii!” Enɛ ji nɔ ni afɔɔ wiemɔ yɛ Yehowa Odasefoi ahe yɛ Afrika Anaigbɛ. Shi, ale jogbaŋŋ akɛ Odasefoi fuɔ amɛgbohii.

Mɛni haa mɛi wieɔ akɛ Yehowa Odasefoi efuuu amɛgbohii lɛ? Nɔ hewɔ ji akɛ, Odasefoi lɛ kɛ gbonyofuu kusumii ni ale waa yɛ jɛmɛ lɛ babaoo tsuuu nii.

Gbonyofuu Kusumii ni Afeɔ

Aliu yɛ akrowa bibioo ko mli yɛ Central Nigeria. Beni emami gbo lɛ, ekɛɛ ewekumɛi, kɛkɛ ni eto gbɛjianɔ koni abaha Ŋmalɛ mli wiemɔ yɛ enyɛ lɛ shia. Wiemɔ ni onukpa ko ni jɛ Yehowa Odasefoi asafo ni yɔɔ maŋ lɛ mli lɛ baha lɛ gbala jwɛŋmɔ kɛtee shihilɛ ni gbohii lɛ yɔɔ mli kɛ gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ ni taa mɔ tsuiŋ ni awie he yɛ Biblia mli lɛ nɔ. Beni agbe wiemɔ lɛ naa lɛ, atee ayafu Aliu nyɛ.

Wekumɛi lɛ amli wo la waa. Yɛ amɛsusumɔ naa lɛ, kɛji ashĩii kpe, ni afɔɔ feemɔ yɛ gbɛkɛ ni nyiɛ mɔ lɛ gbele sɛɛ lɛ, no lɛ gbonyofuu lɛ yeee emuu. Yɛ Aliu akutso lɛ mli lɛ, kpeshii lɛ feɔ gbijurɔyeli be, jeee ŋkɔmɔyeli be. Ajuɔ gbonyo lɛ he, ni awoɔ lɛ atade yɛŋ, ni akɛ lɛ fɔɔ saatso nɔ. Mɛi ni nɔ̃ enyɔ amɛhiŋmɛiaŋ lɛ yatsɛɔ lálɔi, ni amɛheɔ beer kɛ adekai kɛ tɛ̃ŋ dãa gbɛi babaoo, ni amɛtoɔ gbɛjianɔ ni agbeɔ tsina loo too. Kɛkɛ lɛ wekumɛi kɛ nanemɛi baa ni amɛlaa, amɛjoɔ, amɛyeɔ nii, ni amɛnuɔ dãai kɛyashiɔ jetsɛremɔ leebi mra.

Yɛ gbijurɔyelii nɛɛ amli lɛ, akɛ niyenii maa gbonyo lɛ najiashi gbɛ. Afolɔɔ gbonyo lɛ yitsɔi fioo, ajieɔ ewaonaa, kɛ enane waobii asɛɛ lamii lɛ ekomɛi ashwieɔ shi kɛha “fuu ni ji enyɔ.” Afeɔ enɛ yɛ gbii, otsii loo afii komɛi asɛɛ po.

Kpeshii lɛ sɛɛ jetsɛremɔ lɛ, afuɔ gbonyo lɛ, eyɛ mli akɛ akɛ otsi loo nɔ ni fe nakai yaa nɔ afeɔ yara lɛ. Sɛɛ mli lɛ, “fuu ni ji enyɔ” lɛ baa. Afiɔ yitsɔi, kɛ nine kɛ nane waobii anaa ni ajie lɛ awoɔ mama yɛŋ mli, ni akɛfiɔ ŋmoŋmolo ni kɛlɛ shɛɔ ninetalɔi enumɔ loo ekpaa. Anyiɛɔ yuu kɛ lala kɛ joo, ni atereɔ ŋmoŋmolo lɛ kɛyaa gɔɔ mli ni ayafuɔ yɛ mɔ ni edamɔ shi kɛha lɛ masɛi. Asaa atswaa lalai, kɛ daanumɔ kɛ niyeli babaoo ekoŋŋ. Atswaa tu awoɔ ŋwɛi shikome ni akɛtsɔɔ akɛ agbe yara lɛ feemɔ naa.

Akɛni Aliu eŋmɛɛɛ gbɛ ni afee nibii nɛɛ eko kwraa hewɔ lɛ, afolɔ enaa akɛ ebɛ bulɛ kɛha gbohii lɛ loo kusumii ni woɔ amɛhiɛ nyam lɛ. Shi mɛni hewɔ ni Aliu, ni ji Yehowa Odasefonyo lɛ, sumɔɔɔ ni efeɔ kusumii nɛɛ lɛ? Ejaakɛ enyɛɛɛ ejɛ henilee mli ekpɛlɛ jamɔ mli susumɔi ni kusumii nɛɛ damɔ nɔ lɛ anɔ.

Afrika Blema Hemɔkɛyelii

Gbɔmɛi heɔ yeɔ yɛ Afrika fɛɛ akɛ adesai fɛɛ jɛ mumɔŋ shihilɛ he lɛ ni amɛbaaku amɛsɛɛ kɛya jɛmɛ. Yorubabii ni yɔɔ Nigeria lɛ kɛɔ akɛ: “Shikpɔŋ lɛ, jara nɔ ni, shi ŋwɛi ji shia.” Ni nɔ ni Igbobii kɛɔ ji akɛ: “Mɔ fɛɛ mɔ ni baa je nɛɛ mli lɛ baaku esɛɛ kɛya shia, ekɔɔɔ he eko bei abɔ ni mɔ lɛ kɛhiɔ shikpɔŋ nɔ.”

Susumɔ kusumii ni atsɔ hiɛ atsi ta lɛ ahe okwɛ. Yiŋtoo ni yɔɔ kpeshii lɛ sɛɛ ji ni akɛ mumɔ lɛ aye shɛɛ jogbaŋŋ. Abuɔ atade yɛŋ akɛ atade ni sa kɛha mumɔi ashihilɛ he lɛ. Jwɛŋmɔ ni ahiɛ yɛ niyenii ni akɛmaa najiashi gbɛ lɛ ji akɛ gbonyo lɛ yeɔ nii kɛtsɔɔ enaji amli ni no hewɔ lɛ esa akɛ aha eye nii koni hɔmɔ akaye lɛ beni efaa gbɛ kɛyaa blemabii ni egboi lɛ aje lɛ mli lɛ.

Kɛfata he lɛ, mɛi fɛɛ heɔ yeɔ akɛ kɛ mumɔ lɛ shi gbɔmɔtso lɛ, eshɛraa shi yɛ hiɛkalɔi lɛ amasɛi ni ekuuu esɛɛ kɛyaaa blemabii ni etsɔ hiɛ lɛ aŋɔɔ kɛyashi be ni aŋmɛɔ ehe naagbee kwraa kɛtsɔ fuu ni ji enyɔ lɛ nɔ. Mɛi sheɔ gbeyei akɛ mumɔ lɛ mli baafu ni ekɛ hela loo gbele baaba hiɛkalɔi lɛ anɔ, ja afee fuu ni ji enyɔ lɛ. Atswaa tu lɛ koni “akɛwo mumɔ lɛ gbɛ” kɛya ŋwɛi.

Eyɛ mli akɛ yarafeemɔ kusumii yɛ sɔrɔtoi yɛ Afrika he fɛɛ he moŋ, shi bei pii lɛ jwɛŋmɔ pɔtɛɛ ni ahiɛ ji akɛ mumɔ lɛ hiɔ shi yɛ gbɔmɔtso lɛ gbele sɛɛ. Yiŋtoo titri ni yɔɔ kusumii nɛɛ asɛɛ ji ni aye abua mumɔ lɛ ni ehere “ŋwɛi tsɛmɔ” lɛ nɔ.

Kristendom tsɔɔmɔi ni kɔɔ adesa susuma ni gbooo kɛ woo kɛ jamɔ ni akɛhaa “mɛi krɔŋkrɔŋi” ahe lɛ ji nɔ ni ewo hemɔkɛyelii kɛ nifeemɔi nɛɛ ahe hewalɛ. Enɛ he nɔkwɛmɔ nɔ ni sa kadimɔ waa ji nɔ ni asraafonyo osɔfo ko ni yɔɔ Swaziland lɛ wie, akɛ Yesu baaa ni ebafite blemabii ahemɔkɛyelii, shi moŋ eba koni ebawo lɛ obɔ loo ebama nɔ mi. Akɛni bei pii lɛ osɔfoi kwɛɔ gbonyofuu he gbɛjianɔtoi anɔ hewɔ lɛ, mɛi babaoo susuɔ akɛ Biblia lɛ fiɔ blemabii ahemɔkɛyelii kɛ kusumii ni jɛɔ mli baa lɛ asɛɛ.

Nɔ ni Biblia lɛ Kɛɔ

Ani Biblia lɛ fiɔ hemɔkɛyelii nɛɛ asɛɛ? Jajelɔ 3:20 wieɔ shihilɛ ni gbohii yɔɔ mli lɛ he akɛ: “Amɛ [adesai kɛ kooloi] fɛɛ amɛyaa he kome: amɛ fɛɛ amɛjɛ sũ mli, ni amɛ fɛɛ amɛtsɔɔ sũ ekoŋŋ.” Ŋmalɛi lɛ kɛfataa he akɛ: “Hiɛkalɔi le akɛ amɛbaagboi; shi gbohii lɛ, amɛleee nɔ ko nɔ ko . . . Amɛsuɔmɔ jio, amɛnyɛɛ jio, amɛwuŋayeli jio, fɛɛ eho etee jeeŋmɔ beebe . . . Nitsumɔ loo yiŋshwiemɔ loo nilee loo ŋaa ko bɛ gbohiiaje [gbonyobu lɛ mli] he ni oyaa lɛ.”—Jajelɔ 9:5, 6, 10.

Enɛɛmɛi kɛ ŋmalɛi krokomɛi fɛɛ haa efeɔ faŋŋ akɛ gbohii lɛ nyɛɛɛ ana wɔ, amɛnuuu wɔ wiemɔ, amɛnyɛɛɛ amɛye amɛbua wɔ, ni amɛnyɛɛɛ amɛye wɔ awui hu. Ani enɛ kɛ nɔ ni bo diɛŋtsɛ ona lɛ kpaaa gbee? Ekolɛ ole nuu niiatsɛ ko ni ale lɛ waa ni egbo ni ewekumɛi na amanehulu yɛ egbele sɛɛ, eyɛ mli akɛ amɛfee yarafeemɔ kusumii lɛ fɛɛ kɛmɔ shi. Kɛji nakai nuu lɛ yɛ wala mli yɛ mumɔi ashihilɛ he lɛ, mɛni hewɔ eyeee ebuaaa ewekumɛi lɛ? Enyɛŋ efee nakai ejaakɛ nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ lɛ ji anɔkwale—eka shi faŋŋ akɛ wala bɛ gbohii lɛ amli, “amɛnyɛɛɛ nɔ ko amɛfee yɛ gbele mli,” no hewɔ lɛ amɛnyɛɛɛ amɛye amɛbua mɔ ko.—Yesaia 26:14, New World Translation.

Nyɔŋmɔ Bi, Yesu Kristo, le enɛ akɛ anɔkwale. Susumɔ nɔ ni ba yɛ Lazaro gbele sɛɛ lɛ he okwɛ. Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “[Yesu] kɛɛ amɛ [ekaselɔi lɛ] akɛ: ‘Wɔ shieŋtsɛ Lazaro ewɔ; shi miiya ni mayatsiɛ̃ lɛ yɛ wɔ lɛ mli.’ Kɛkɛ ni ekaselɔi lɛ kɛɛ: ‘Nuŋtsɔ, kɛ wɔ ewɔ lɛ, no lɛ ehe baawa lɛ mɔ.’ Shi egbele he Yesu wie lɛ.”—Yohane 11:11-13.

Kadimɔ akɛ Yesu kɛ gbele to wɔɔ kɛ hejɔɔmɔ he. Beni eshɛ Betania lɛ, eshɛje Lazaro nyɛmimɛi yei Maria kɛ Marta mii. Yesu kɛ mlitsɔlɛ nu he waa eha amɛ, ni efó. Shi ewieee ni efeee nɔ ko hu ni baatsɔɔ akɛ Lazaro yɛ mumɔ ko ni yɔɔ wala mli lolo ni miitao yelikɛbuamɔ koni eshɛ blemabii ni egboi lɛ ashikpɔŋ lɛ nɔ. Shi moŋ, Yesu fee nɔ ni ekɛɛ akɛ ebaafee lɛ. Etsiɛ̃ Lazaro hiɛ kɛjɛ gbele wɔɔ mli kɛtsɔ gbohiiashitee nɔ. Enɛ ye he odase akɛ yɛ naagbee mli lɛ Nyɔŋmɔ kɛ Yesu baatsu nii koni ekɛtee mɛi fɛɛ ni yɔɔ kaimɔ gbohii abui amli lɛ ashi.—Yohane 11:17-44; 5:28, 29.

Mɛni Hewɔ Esa akɛ Ana akɛ Esoro Bo?

Ani tɔmɔ ko yɛ yarafeemɔ mli kusumii ni damɔɔɔ ŋmalɛ mli hemɔkɛyelii anɔ ni akɛaatsu nii lɛ mli? Aliu kɛ Yehowa Odasefoi akpekpei abɔ krokomɛi lɛ heɔ yeɔ akɛ tɔmɔ yɛ mli. Amɛle akɛ ebaafee tɔmɔ—kɛ osatofeemɔ po—akɛ amɛaafi nifeemɔ ko ni anaa faŋŋ akɛ edamɔ amale kɛ lakamɔ tsɔɔmɔi anɔ lɛ sɛɛ. Amɛsumɔɔɔ ni amɛtsɔ tamɔ woloŋmalɔi lɛ kɛ Farisifoi lɛ, mɛi ni Yesu bu amɛ fɔ yɛ jamɔ mli osatofeemɔ hewɔ lɛ.—Mateo 23:1-36.

Bɔfo Paulo bɔ ehefatalɔ nitsulɔ Timoteo kɔkɔ akɛ: “Mumɔ lɛ kɛɔ faŋŋ akɛ, naagbee gbii lɛ anɔ lɛ mɛi komɛi aaakwa hemɔkɛyeli lɛ, ni amɛkɛ amɛhe aaayakpɛtɛ lakamɔ mumɔi kɛ daimonioi atsɔɔmɔi ahe, yɛ amalelɔi asatofeemɔ mli.” (1 Timoteo 4:1, 2) Ani susumɔ ni aná akɛ adesai ni egboi lɛ yɛ wala mli yɛ mumɔi ashihilɛ he lɛ ji daimonioi atsɔɔmɔ?

Hɛɛ, nakai eji. Satan Abonsam, “malemɔ tsɛ” lɛ kɛɛ Hawa akɛ egboŋ, ni tsɔɔ akɛ ebaaya nɔ ehi shi yɛ heloo mli. (Yohane 8:44; 1 Mose 3:3, 4) Enɛ tamɔɔɔ nɔ ni akɛɔ akɛ susuma ni gbooo lɛ yaa nɔ ehiɔ shi yɛ gbɔmɔtso lɛ gbele sɛɛ lɛ. Shi, Satan kɛ edaimonioi lɛ bɔɔ mɔdɛŋ akɛ amɛaajie gbɔmɛi kɛjɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli anɔkwale lɛ he kɛtsɔ jwɛŋmɔ ni amɛha ana akɛ wala yaa nɔ hiɔ shi yɛ gbele sɛɛ lɛ nɔ. Akɛni amɛheɔ nɔ ni Nyɔŋmɔ kɛɔ yɛ Biblia lɛ mli amɛyeɔ hewɔ lɛ, Yehowa Odasefoi kɛ amɛhe wooo jwɛŋmɔi kɛ nifeemɔi ni fiɔ Satan amalei lɛ asɛɛ lɛ mli.—2 Korintobii 6:14-18.

Akɛni Yehowa tsuji kpooɔ gbonyofuu mli nifeemɔi ni damɔɔɔ ŋmalɛ nɔ hewɔ lɛ, mɛi ni kɛ amɛsusumɔi kpaaa gbee lɛ ateŋ mɛi komɛi naaa amɛhe miishɛɛ. Aha Odasefoi nɛɛ ekomɛi agboshinii eje amɛdɛŋ. Mɛi komɛi hu yɛ ni amɛwekumɛi eshwie amɛ. Shi, akɛ anɔkwa Kristofoi lɛ, amɛyɔseɔ akɛ anɔkwa toiboo ni afeɔ ahaa Nyɔŋmɔ lɛ kɛ je lɛ mlifu baa amɛnɔ. Amɛtswa amɛfai shi akɛ ‘amɛaabo Nyɔŋmɔ moŋ toi fe gbɔmɛi’ taakɛ Yesu Kristo bɔfoi anɔkwafoi lɛ fee lɛ.—Bɔfoi lɛ Asaji 5:29; Yohane 17:14.

Yɛ be mli ni anɔkwa Kristofoi sumɔɔ ni amɛsusu amɛ suɔlɔi ni ewɔ yɛ gbele mli lɛ ahe lɛ, amɛbɔɔ mɔdɛŋ ni amɛjie suɔmɔ kpo amɛtsɔɔ hiɛkalɔi lɛ. Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, Aliu ha enyɛ bahi emasɛi yɛ eshia yɛ etsɛ gbele sɛɛ, ni eha lɛ niyenii ni ekwɛ lɛ aahu ewala be fɛɛ ni eshwɛ. Kɛ mɛi krokomɛi wie akɛ Aliu sumɔɔɔ enyɛ akɛni efuuu lɛ yɛ kusum ni ale lɛ naa lɛ, etsĩɔ wiemɔ ko ni akɛɔ daa yɛ emaŋbii ateŋ nɛɛ tã akɛ: “Ha minaabu aye nii dani oha minaji aye.” Ni aaaha naabu aye nii, aloo ni aaakwɛ mɔ ko nɔ beni eyɔɔ wala mli lɛ he hiaa kwraa fe ni aaaha enaji aye nii, ni ji nifeemɔ ni atsɔ hiɛ awie he ni afeɔ yɛ kpeshii mli beni mɔ lɛ egbo sɛɛ lɛ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, ni aaaha naji aye nii lɛ he baaa sɛɛnamɔ ko kwraa kɛhaaa gbonyo lɛ.

Aliu bi mɛi ni wieɔ shiɔ lɛ lɛ akɛ, ‘Te nɔ ni nyɛbaahala—akɛ oweku lɛ akwɛ bo yɛ ogbɔlɛ be mli loo ni amɛye gbijurɔ wulu yɛ ogbele sɛɛ?’ Mɛi babaoo halaa akɛ akwɛ amɛ beni amɛyɔɔ wala mli lolo lɛ. Amɛhiɛ sɔɔ hu akɛ amɛaale akɛ yɛ amɛ gbele mli lɛ, abaafee yara ni damɔ Biblia nɔ, ni bulɛ yɔɔ mli, ni abaafu amɛ yɛ gbɛ kpakpa nɔ.

No ji nɔ ni Yehowa Odasefoi bɔɔ mɔdɛŋ akɛ amɛaafee amɛha amɛ suɔlɔi. Amɛhaa naabu yeɔ nii, shi jeee naji.

    Ga Woji (1980-2025)
    Shi Mli
    Botemɔ Mli
    • Ga
    • Kɛmaje
    • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mlai Ni Yɔɔ He
    • Ohe Saji
    • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
    • JW.ORG
    • Botemɔ Mli
    Kɛmaje