Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • w98 4/15 bf. 9-14
  • Hemɔkɛyeli kɛ Owɔsɛɛ Be

Vidio ko bɛ kɛhã nɔ ni ohala nɛɛ.

Ofainɛ waa, be ni wɔtaoɔ wɔjie vidio lɛ, wɔná naagba ko.

  • Hemɔkɛyeli kɛ Owɔsɛɛ Be
  • Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1998
  • Saneyitsei Bibii
  • Saji Ni Tamɔ Enɛ
  • Te Be ni Eho lɛ Tamɔ Tɛŋŋ?
  • Adesa Tsabaai Bɛ
  • Bɔ ni Yehowa Odasefoi Susuɔ Wɔsɛɛ Be He Amɛhaa
  • Adesa Nɔyeli Wɔsɛɛ Be
  • Ná Yehowa Shiwoi lɛ Amli Hemɔkɛyeli
  • Te Ogbɛkpamɔi Kɛha Wɔsɛɛ Be Lɛ Ji Nɔ Ni Yɔɔ Diɛŋtsɛ Ha Tɛŋŋ?
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1984
  • Yehowa lɛ, Suɔmɔ Ji Lɛ
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—2015
  • Okɛ Ohiɛ Afɔ Yehowa Nɔ Akɛ Ebaaha Eyiŋtoo Aba Mli
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1994
  • Etsɛŋ Ni Nyɔŋmɔ Yiŋtoo Baaba Mli
    Mɛni Ji Yiŋtoo Ni Yɔɔ Shihilɛ Sɛɛ? Te Ooofee Tɛŋŋ Ole Hu?
Kwɛmɔ Ekrokomɛi Hu
Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1998
w98 4/15 bf. 9-14

Hemɔkɛyeli kɛ Owɔsɛɛ Be

“Hemɔkɛyeli ji nii ni mɛi ahiɛ kã nɔ lɛ anɔ hewalɛnamɔ.”—HEBRIBII 11:1.

1. Mɛɛ wɔsɛɛ be nɛkɛ gbɔmɛi babaoo taoɔ?

ANI osusuɔ wɔsɛɛ be he? Mɛi pii feɔ nakai. Nɔ ni amɛhiɛ kã nɔ ji wɔsɛɛ be ni toiŋjɔlɛ, gbeyeishemɔ mli heyeli, shihilɛi kpakpai, nitsumɔ ni anaa mli ŋɔɔmɔ ni woɔ yibii, gbɔmɔtsoŋ hewalɛ kpakpa kɛ walasɛɛtsɛlɛ yɔɔ mli. Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, yinɔ fɛɛ yinɔ ni ehi shi yɛ yinɔsane mli lɛ etao nɛkɛ nibii nɛɛ. Ni ŋmɛnɛ, yɛ jeŋ ni haomɔi eyi mli obɔ nɛɛ mli lɛ, ataoɔ shihilɛi ni tamɔ nɛkɛ fe bei fɛɛ ni eho.

2. Te maŋ onukpa ko wie wɔsɛɛ be he jwɛŋmɔ ko ni ehiɛ lɛ he eha tɛŋŋ?

2 Yɛ be mli ni adesai bɛŋkɛɔ afii ohai 21 lɛ nɛɛ, ani gbɛ ko yɛ ni aaatsɔ nɔ ale bɔ ni wɔsɛɛ be baatamɔ? Amerikanyo maŋnɔkwɛlɔ Patrick Henry wie gbɛ kome ko he nɔ ni fe afii 200 ni eho nɛ. Ekɛɛ: “Mileee gbɛ kroko ko ni matsɔ nɔ makojo wɔsɛɛ be, ja kɛtsɔ be ni eho lɛ nɔ.” Yɛ susumɔ nɛɛ naa lɛ, abaanyɛ atsɔ nɔ ni gbɔmɔ fee yɛ tsutsu be ni eho lɛ mli lɛ nɔ ale adesa weku lɛ wɔsɛɛ be. Mɛi pii kpɛlɛɔ nakai jwɛŋmɔ lɛ nɔ.

Te Be ni Eho lɛ Tamɔ Tɛŋŋ?

3. Mɛni nɔ ni áŋma afɔ̃ shi yɛ yinɔsane mli lɛ tsɔɔ yɛ gbɛkpamɔ kɛha wɔsɛɛ be he?

3 Kɛji akɛ wɔsɛɛ be baatamɔ be ni eho lɛ nɔŋŋ lɛ, belɛ ani onaa lɛ akɛ nɔ ko ni woɔ mɔ hewalɛ? Ani wɔsɛɛ be fee nɔ ni hi kɛha yinɔi ni tsɔ hiɛ yɛ afii ni eho lɛ amli? Jeee nakai tsɔ̃. Ejaakɛ yɛ hiɛnɔkamɔi ni gbɔmɛi ená yɛ afii akpei abɔ lɛ amli, kɛ heloonaa shweremɔ ni etee nɔ yɛ hei komɛi lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, nɔnyɛɛ, awuiyeli, basabasafeemɔ, tawuu, kɛ ohia eyi adesa yinɔsane mli obɔ. Oshara kome ni ekroko nyiɛ sɛɛ, ni adesai kɛ amɛ nɔyelii ni hãaa gbɔmɔ tsui anyɔ emli lɛ kɛbaa lɛ eba adesa weku lɛ nɔ kɛtsara nɔ. Biblia lɛ wieɔ anɔkwale diɛŋtsɛ akɛ: “Gbɔmɔ eye enaanyo gbɔmɔ nɔ ni ekɛye lɛ awui.”—Jajelɔ 8:9, NW.

4, 5. (a) Mɛni hewɔ gbɔmɛi ná hiɛnɔkamɔ waa yɛ afii ohai 20 lɛ shishijee mli lɛ? (b) Mɛni ba amɛ hiɛnɔkamɔi kɛha wɔsɛɛ be lɛ nɔ?

4 Anɔkwa sane lɛ ji akɛ, adesai ayinɔsane gbonyo lɛ mlitii yaa nɔ—shi yɛ gbɛ ni da ni kpãtãa nii ahiɛ babaoo nɔ. Afii ohai 20 nɛɛ yeɔ enɛ he odase. Ani adesai kase nii kɛjɛ tsutsu tɔmɔi lɛ amli, ni ámɛkwa enɛɛmɛi? Ojogbaŋŋ, yɛ afii oha nɛɛ shishijee mli lɛ, mɛi pii ná hemɔkɛyeli yɛ wɔsɛɛ be ni baafee ekpakpa mli ejaakɛ toiŋjɔlɛ be ni kɛ akɛto he lɛ esɛɛ etsɛ saŋŋ yɛ, kɛ nɔyaa ni ana yɛ guɔyeli nibii afeemɔ, jeŋ nilee, kɛ wolo kasemɔ mli lɛ hewɔ. Univɛsiti tsɔɔlɔ nukpa ko kɛɛ yɛ afii 1900 lɛ shishijee mli akɛ, ahe aye akɛ tawuu nyɛŋ aba dɔŋŋ, ejaakɛ “gbɔmɛi ahiŋmɛi egbele tsɔ̃.” Tsutsu Ŋleshi maŋsɔɔlɔ nukpa ko wie jwɛŋmɔ ni gbɔmɛi hiɛ yɛ nakai be lɛ mli lɛ he akɛ: “Nɔ fɛɛ nɔ baaya hiɛ ni ebaaya nɔ jogbaŋŋ. Enɛ ji jeŋ ni afɔ mi yɛ mli lɛ.” Shi kɛkɛ ni ejaje akɛ: “Trukaa, ni akpaaa gbɛ, leebi ko yɛ 1914 ni enɛɛmɛi ba naagbee.”

5 Yɛ hemɔkɛyeli ni ayɔɔ yɛ wɔsɛɛ be ni hi, ni yɔɔ nakai be lɛ mli lɛ he lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, afii oha ni je shishi ehee lɛ mli pɛ kɛkɛ ni je lɛ bote amanehulu ni ehiii fe fɛɛ ni adesa kɛba lɛ mli—Jeŋ Ta I. Ákɛ nɔ ni ba nɛɛ he nɔkwɛmɔnɔ lɛ, susumɔ nɔ ni ba yɛ 1916, yɛ tawuu ko ni Ŋleshi asraafoi yatutua Germany asraafoi yɛ he ni amɛbɔ nsara yɛ, yɛ Somme Faa ni yɔɔ France lɛ masɛi lɛ he okwɛ. Yɛ ŋmɛlɛtswai fioo pɛ mli lɛ agbe Ŋleshi asraafoi 20,000, ni agbe Germany bii babaoo. Nakai afii ejwɛ gbɔmɔgbee lɛ kpãtã asraafoi ni miihe ashɛ akpekpei nyɔŋma kɛ mɛi ni jeee asraafoi babaoo hiɛ. Gbɔmɛi ayifalɛ ni yɔɔ France lɛ ba shi saŋŋ kɛyashi be ko yɛ hii babaoo ni gboi lɛ hewɔ. Shika nitsumɔi fite, ni ekɛ Shika-helɛtemɔ Mli Nɔnyɛɛ Kpeteŋkpele lɛ ba yɛ 1930 afii lɛ amli. Ebɛ naakpɛɛ mɔ akɛ mɛi komɛi ewie akɛ, gbi nɔ ni Jeŋ Ta I je shishi lɛ ji gbi ni je lɛ ye sɛkɛ lɛ!

6. Ani shihilɛ bahi yɛ Jeŋ Ta I sɛɛ?

6 Ani enɛ ji wɔsɛɛ be ni nakai yinɔ lɛ kɛ ehiɛnɔkamɔ fɔ̃ nɔ lɛ? Dabi, jeee no kwraa. Akpãtã amɛ hiɛnɔkamɔi lɛ fɛɛ hiɛ; ni asaŋ enɛɛmɛi fɛɛ kɛ nɔ̃ ko kpakpa baaa. Jeŋ Ta I lɛ sɛɛ afii 21 pɛ, aloo yɛ 1939 lɛ, oshara ko ni da fe fɛɛ ni adesa kɛba lɛ je shishi—Jeŋ Ta II. Ekpãtã hii, yei, kɛ gbekɛbii akpekpei 50 awala hiɛ. Okpɛlɛmii babaoo ni atswiaa lɛ gbɛlɛ maŋtiasei ni efee amɛ mulumulu. Yɛ Jeŋ Ta I mli lɛ, agbe asraafoi akpei komɛi yɛ ŋmɛlɛtswaa fioo komɛi amli, yɛ be mli ni yɛ Jeŋ Ta II mli lɛ, atɔmik okpɛlɛmii enyɔ pɛ kpãtã gbɔmɛi fe 100,000 awala hiɛ yɛ hiŋmɛitswaa fioo ko pɛ mli! Nɔ ni gbɔmɛi pii buɔ no akɛ ehiii kwraa ji gbɔmɛi akpekpei abɔ ni aje gbɛ agbe amɛ yɛ Nazi gbokɛlɛfoi nsarai amli lɛ.

7. Mɛni efee anɔkwale diɛŋtsɛ yɛ afii oha nɛɛ fɛɛ he?

7 Woji pii tsɔɔ akɛ, kɛ wɔkɛ tai ni etee nɔ yɛ maji ateŋ, maŋ kome mli tawuu, kɛ gbelei ni nɔyelii kɛba amɛ diɛŋtsɛ amɛ maŋbii anɔ lɛ fata he lɛ, mɛi ni ágbe amɛ yɛ afii oha nɛɛ mli lɛ ayifalɛ baashɛ akpeiakpei 200. Wolo ko kɛɔ po akɛ efeɔ akpeiakpei 360. Susumɔ bɔ ni ŋmiŋmi mɔɔ mɔ yɛ enɛɛmɛi fɛɛ he lɛ he okwɛ—piŋmɔ lɛ, yaafonui lɛ, hejaramɔ lɛ, wala ni akpãtã hiɛ lɛ! Kɛfata he lɛ, kɛ aja mli lɛ, gbɔmɛi aaafee 40,000, ni amɛteŋ mɛi ni fa ji gbekɛbii, gboiɔ daa gbi yɛ helai ni ohia kɛbaa hewɔ. Musufitemɔ gbeɔ nakai yifalɛ lɛ toi etɛ̃ daa gbi. Agbɛnɛ hu, gbɔmɛi akpekpei toi akpe yɛ ni ohia ehia amɛ babaoo akɛ amɛnyɛɛɛ amɛhe niyenii ni he hiaa amɛ ni baaha amɛnyɛ amɛtsu gbi kome nitsumɔ. Shihilɛi nɛɛ fɛɛ ji odaseyeli ni kɔɔ nɔ ni agba afɔ̃ shi yɛ Biblia gbalɛ mli lɛ he akɛ yiwalɛ nibii agbɛjianɔtoo nɛɛ “naagbee gbii” lɛ mli wɔyɔɔ lɛ.—2 Timoteo 3:1-5, 13; Mateo 24:3-12; Luka 21:10, 11; Kpojiemɔ 6:3-8.

Adesa Tsabaai Bɛ

8. Mɛni hewɔ hiɛnyiɛlɔi ni ji adesai nyɛŋ aná je lɛ naagbai anaa tsabaa lɛ?

8 Yɛ be mli ni afii ohai 20 nɛɛ baa enaagbee lɛ, wɔbaanyɛ ni wɔkɛ eniiashikpamɔ lɛ afata afii ohai abɔ ni eho lɛ nɔ̃ he. Ni mɛni nakai yinɔsane lɛ kɛɔ wɔ? Ekɛɔ wɔ akɛ, adesai ni ji hiɛnyiɛlɔi nako je lɛŋ naagbai titrii lɛ anaa tsabaa, ni ákɛ amɛtsuuu tsabaa lɛ he nii bianɛ, ni ákɛ amɛtsuŋ he nii yɛ wɔsɛɛ be mli. Amɛbɛ nyɛmɔ ni baaha amɛkɛ wɔsɛɛ be ni wɔtaoɔ lɛ aba, yɛ bɔ ni jwɛŋmɔ ni amɛhiɛ lɛ ja ha lɛ fɛɛ sɛɛ. Ni mɛi ni hiɛ nɔyeli hewalɛ lɛ ateŋ mɛi pii bɛ jwɛŋmɔ ni ja nakai; amɛtaoɔ gbɛhe kɛ hewalɛ kɛhaa amɛ diɛŋtsɛ amɛ henɔwomɔ kɛ heloo gbɛfaŋ ninamɔ, shi jeee kɛha mɛi krokomɛi ahilɛ-kɛhamɔ.

9. Mɛni hewɔ yiŋtoo ni aaadamɔ nɔ aná yiŋkɔshikɔshifeemɔ yɛ jeŋ nilee ni aaaná gbɔmɔ naagbai anaa tsabaa yɔɔ lɛ?

9 Ani jeŋ nilee yɛ tsabaa lɛ? Ja wɔsusuuu be ni eho lɛ he. Nɔyeli lɛ jeŋ nilelɔi efite shika babaoo, be, kɛ mɔdɛŋbɔɔ ni amɛkɛná tsofãfutumɔ, muawai, kɛ tawuu nii krokomɛi ni kpãtãa nii ahiɛ yɛ gbɛ ni yɔɔ gbeyei nɔ. Jeŋmaji lɛ, ni mɛi ni bɛ shika kwraa lɛ fata he lɛ fiteɔ fe dɔlai akpeiakpei akpei 700 daa afi yɛ tawuu nii ahe! Agbɛnɛ hu, ‘nɔyaa yɛ jeŋ nilee mli’ fata he ni tsofãfutumɔ efite kɔɔyɔɔ, shikpɔŋ lɛ, nu, kɛ niyenii lɛ.

10. Mɛni hewɔ wolo kasemɔ po nyɛŋ ekɛ wɔsɛɛ be kpakpa aba lɛ?

10 Ani wɔhiɛ baanyɛ akã nɔ akɛ, je lɛŋ wolo kasemɔ he gbɛjianɔtoi lɛ baaye abua ni atswa wɔsɛɛ be ni hi ama shi, kɛtsɔ jeŋba he mlai ni nɔ kwɔlɔ, mɛi krokomɛi ahesusumɔ, kɛ naanyo suɔmɔ ni aaatsɔɔ lɛ nɔ? Dabi. Yɛ no najiaŋ lɛ, amɛgbalaa jwɛŋmɔ kɛyaa nitsumɔi anɔ, kɛyaa shika taomɔ nɔ. Amɛtswaa akaŋshii mumɔ ni naa wa amɛmaa shi, jeee nɔ ni kɛ gbeekpamɔ baa; asaŋ skul sɔrɔtoi lɛ etsɔɔɔ jeŋba kpakpa he mlai hu. Shi moŋ, amɛmli babaoo kpɛlɛɔ bɔlɛnamɔ mli heyeli, ni kɛ gbekɛbii ni ŋɔɔ hɔ kɛ bɔlɛnamɔ mli helai babaoo ni tsɛŋeɔ mɔ lɛ eba lɛ nɔ.

11. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ nɔ ni guɔyeli nitsumɔi efee lɛ haa yiŋ feɔ mɔ kɔshikɔshi yɛ wɔsɛɛ be he lɛ?

11 Ani abaakanya je lɛŋ jarayeli nitsumɔi wuji lɛ trukaa ni amɛkwɛ wɔ shibɔlemɔ ŋulami lɛ nɔ jogbaŋŋ, ni amɛjie suɔmɔ kpo amɛtsɔɔ mɛi krokomɛi kɛtsɔ nibii ni he baaba sɛɛnamɔ diɛŋtsɛ, ni jeee kɛha shika gbɛfaŋ sɛɛnamɔ lɛ afeemɔ nɔ? Enɛ nyɛŋ aba lɛ nakai. Ani amɛbaakpa tɛlivishiŋ nɔ nibii ni awuiyeli kɛ jeŋba shara eyi mli obɔ, ni fiteɔ gbɔmɛi ajwɛŋmɔ, titri lɛ gbekɛbii lɛ afeemɔ? Bei ni eho lɛ wooo mɔ hewalɛ kwraa yɛ enɛ gbɛfaŋ, ejaakɛ titri lɛ TV ebatsɔ bɔlɛnamɔ mli jeŋba shara kɛ awuiyeli ŋmɔtɔ.

12. Te adesa shihilɛ yɔɔ tɛŋŋ yɛ hela kɛ gbele he?

12 Kɛfata he lɛ, bɔ fɛɛ bɔ ni datrɛfoi yeɔ anɔkwa ha lɛ, amɛnyɛŋ amɛye hela kɛ gbele nɔ kunim. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, amɛnyɛɛɛ amɛku hela ni ji Spanish influenza lɛ naa yɛ Jeŋ Ta I naagbee mli; egbe gbɔmɛi akpekpei 20 yɛ jeŋ fɛɛ. Ŋmɛnɛ, tsui hela, kansa, kɛ helai krokomɛi ni gbeɔ mɔ efa babaoo. Asaŋ, tsofafeemɔ je lɛ nyɛko aye ŋmɛnɛŋmɛnɛ beaŋ tsɛŋemɔ hela ni ji AIDS nɔ kunim. Nɔ ni tamɔɔɔ nakai lɛ, Jeŋmaji Ekomefeemɔ lɛ amaniɛbɔɔ ko ni atswa he adafi yɛ November 1997 mu sane naa akɛ, bɔ ni AIDS muawai lɛ gbɛɔ eshwãa lɛ ebɔ he enyɔ fe tsutsu akɔntaa ni abu lɛ. Gbɔmɛi akpekpei abɔ egboi momo yɛ enɛ hewɔ. Yɛ nyɛsɛɛ afi nɛɛ eko mli lɛ, ebatsɛŋe gbɔmɛi krokomɛi akpekpei etɛ̃.

Bɔ ni Yehowa Odasefoi Susuɔ Wɔsɛɛ Be He Amɛhaa

13, 14. (a) Te Yehowa Odasefoi susuɔ wɔsɛɛ be he amɛhaa tɛŋŋ? (b) Mɛni hewɔ adesai nyɛŋ amɛkɛ wɔsɛɛ be kpakpa aba lɛ?

13 Shi, Yehowa Odasefoi heɔ yeɔ akɛ adesai yɛ wɔsɛɛ be kpakpa ko, nɔ ni hi fe fɛɛ! Shi, amɛkpaaa gbɛ akɛ nakai wɔsɛɛ be kpakpa lɛ baaba kɛtsɔ̃ adesai amɔdɛŋbɔɔ nɔ. Yɛ no najiaŋ lɛ, amɛkwɛɔ Bɔlɔ lɛ, Yehowa Nyɔŋmɔ gbɛ. Ele bɔ ni wɔsɛɛ be baatamɔ aha, ni ebaafee nɔ ni yɔɔ naakpɛɛ diɛŋtsɛ! Ele hu akɛ, gbɔmɛi nyɛŋ ni amɛkɛ wɔsɛɛ be ni tamɔ nɛkɛ aba. Akɛni Nyɔŋmɔ bɔ amɛ hewɔ lɛ, ele amɛ fatɔɔi lɛ jogbaŋŋ fe mɔ fɛɛ mɔ. Ekɛɔ wɔ faŋŋ yɛ e-Wiemɔ lɛ mli akɛ, ekɛ nyɛmɔ ni adesai kɛaanyɛ amɛye amɛhe nɔ yɛ omanyeyeli mli ni ŋwɛi gbɛtsɔɔmɔ bɛ mli ebɔɔɔ amɛ. Adesa nɔyeli ni Nyɔŋmɔ eŋmɛ gbɛ kɛjɛ jeeŋmɔ ni enine bɛ mli lɛ eye nakai nyɛmɔ ni bɛ lɛ he odase ni ŋwanejee ko kwraa bɛ he. Woloŋmalɔ ko kpɛlɛ nɔ akɛ: “Gbɔmɔ jwɛŋmɔ eka nɔyelii sɔrɔtoi fɛɛ ekwɛ, ni efee yaka.”

14 Wɔkaneɔ gbalɔ ni mumɔ kanya lɛ lɛ wiemɔi lɛ yɛ Yeremia 10:23 akɛ: “Yehowa, mile akɛ gbɔmɔ gbɛ bɛ lɛ diɛŋtsɛ edɛŋ, ni adesa ni nyiɛ nɛɛ, bɔ ni eeetsɔ ejaje enajifamɔi eha lɛ, ebɛ edɛŋ.” Agbɛnɛ hu, Lala 146:3 jajeɔ akɛ: “Nyɛkaŋɔa nyɛhiɛ nyɛfɔa lumɛi loo gbɔmɔ bi ko ni yelikɛbuamɔ ko bɛ edɛŋ lɛ nɔ.” Yɛ anɔkwale mli lɛ, akɛni afɔ wɔ akɛ mɛi ni yeee emuu taakɛ Romabii 5:12 tsɔɔ lɛ hewɔ lɛ, Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ bɔɔ wɔ kɔkɔ ni wɔkɛ wɔhiɛ akafɔ̃ wɔ diɛŋtsɛ wɔhe nɔ hu. Yeremia 17:9 kɛɔ akɛ: “Tsui yɔɔ nɛɛ, eyi tɔ kɛ kutumpɔo fe nii fɛɛ, ni esane ehiii kwraa.” No hewɔ lɛ, Abɛi 28:26 jajeɔ akɛ: “Mɔ ni kɛ ehiɛ fɔ̃ɔ lɛ diɛŋtsɛ etsui nɔ lɛ, kwashia ni; shi mɔ ni nyiɛɔ nilee mli lɛ, aaahere eyiwala.”

15. Nɛgbɛ wɔbaana nilee ni aaakudɔ wɔ lɛ kɛjɛ?

15 Nɛgbɛ wɔbaana nilee nɛɛ yɛ? “Yehowa gbeyeishemɔ ji nilee shishijee, ni Mɔ krɔŋkrɔŋ lɛ lee ji sanesɛɛkɔmɔ.” (Abɛi 9:10) Yehowa pɛ yɔɔ nilee ni baanyɛ akudɔ wɔ kɛtsɔ̃ nɛkɛ bei ni gbeyeishemɔ yɔɔ mli nɛɛ amli. Ni eŋmɛ wɔ gbɛ koni wɔnine ashɛ enilee nɔ kɛtsɔ̃ Ŋmalɛi Krɔŋkrɔŋi lɛ ni ekanya eŋmaa kɛha wɔ gbɛtsɔɔmɔ lɛ nɔ.—Abɛi 2:1-9; 3:1-6; 2 Timoteo 3:16, 17.

Adesa Nɔyeli Wɔsɛɛ Be

16. Namɔ etsɔɔ nɔ ni baaba wɔsɛɛ be?

16 Belɛ mɛni Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ kɛɔ wɔ yɛ wɔsɛɛ be he? Ekɛɔ wɔ akɛ wɔsɛɛ be tamɔŋ nɔ ni adesai efee yɛ tsutsu lɛ kwraa. No hewɔ lɛ, Patrick Henry susumɔ lɛ ejaaa. Yehowa Nyɔŋmɔ ji mɔ ni baatsɔɔ shikpɔŋ nɛɛ kɛ gbɔmɛi ni yɔɔ nɔ lɛ awɔsɛɛ be, shi jeee adesai baatsɔɔ. Abaafee esuɔmɔnaa nii yɛ shikpɔŋ nɔ, jeee gbɔmɛi loo je nɛŋ jeŋmaji lɛ asuɔmɔnaa nii. “Jwɛŋmɔi pii yɛ gbɔmɔ tsuiŋ; shi Yehowa yiŋtoo lɛ, no baadamɔ shi.”—Abɛi 19:21.

17, 18. Mɛni ji Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii kɛha wɔbe nɛɛ?

17 Mɛni ji Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii kɛha wɔbe nɛɛ? Eto eyiŋ akɛ ekɛ ŋmɛnɛŋmɛnɛ awuiyeli jeŋba shara je nɛɛ baaba naagbee. Etsɛŋ ni akɛ nɔyeli ni Nyɔŋmɔ diɛŋtsɛ to he gbɛjianɔ baaye adesa nɔyeli gbonyo ni ehi shi afii ohai abɔ lɛ najiaŋ. Gbalɛ ni anaa yɛ Daniel yitso 2:44 lɛ kɛɔ akɛ: “Ni nɛkɛ maŋtsɛmɛi [ni yɔɔ ŋmɛnɛ] nɛɛ ayinɔ lɛ, Nyɔŋmɔ ni yɔɔ ŋwɛi lɛ aaatee maŋtsɛyeli ko shi ama shi [yɛ ŋwɛi] ni efiteŋ dɔŋŋ kɛaatee naanɔ, ni ashiŋ maŋtsɛyeli nɛɛ ahaŋ maŋ kroko; eeejwara maŋtsɛyelii nɛɛ fɛɛ wɔtsɔwɔtsɔ, ni eeekpãtã amɛhiɛ, shi lɛ diɛŋtsɛ lɛ, eeedamɔ shi kɛaatee naanɔ.” Maŋtsɛyeli lɛ baajie Satan Abonsam hewalɛ fɔŋ lɛ hu kɛya, nɔ ko ni adesai nyɛŋ afee kɔkɔɔkɔ lɛ. Hewalɛ ni ekɛyeɔ je nɛɛ nɔ lɛ baaba naagbee kwraa.—Romabii 16:20; 2 Korintobii 4:4; 1 Yohane 5:19.

18 Kadimɔ akɛ ŋwɛi nɔyeli lɛ baajwara adesa nɔyelii sɔrɔtoi fɛɛ kɛjɛ shihilɛ mli. Ashiŋ shikpɔŋ nɛɛ nɔ yeli awoŋ gbɔmɛi adɛŋ. Mɛi ni feɔ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ ni yɔɔ ŋwɛi lɛ baakudɔ shikpɔŋ nɔ saji fɛɛ kɛha adesai ahilɛ-kɛhamɔ. (Kpojiemɔ 5:10; 20:4-6) Adesai anɔkwafoi kɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ gbɛtsɔɔmɔi baakpa gbee yɛ shikpɔŋ nɔ. Enɛ ji nɔyeli ni Yesu tsɔɔ wɔ akɛ wɔsɔle yɛ he beni ekɛɛ akɛ: “Ha omaŋtsɛyeli lɛ aba. Ha afee osuɔmɔnaa nii yɛ shikpɔŋ nɔ hu, taakɛ afeɔ yɛ ŋwɛi lɛ.”—Mateo 6:10, NW.

19, 20. (a) Te Biblia lɛ tsɔɔ Maŋtsɛyeli gbɛjianɔtoo lɛ mli eha tɛŋŋ? (b) Mɛni enɔyeli lɛ baafee aha adesai?

19 Yehowa Odasefoi heɔ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ amɛyeɔ. No ji “ŋwɛi hee” lɛ ni bɔfo Petro ŋma yɛ he akɛ: “Shi yɛ eshiwoo lɛ naa lɛ, wɔmiikwɛ ŋwɛi hee kɛ shikpɔŋ hee ni jalɛ hiɔ mli lɛ gbɛ” lɛ. (2 Petro 3:13) “Shikpɔŋ hee” lɛ ji adesai aweku hee ní ŋwɛi hee lɛ, Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ, baaye nɔ lɛ. Enɛ ji gbɛjianɔtoo ni Nyɔŋmɔ jie lɛ kpo yɛ ninaa mli etsɔɔ bɔfo Yohane, ni eŋma akɛ: “Ni mina ŋwɛi hee kɛ shikpɔŋ hee; ejaakɛ tsutsu ŋwɛi lɛ kɛ tsutsu shikpɔŋ lɛ eho etee . . . Ni Nyɔŋmɔ aaatsumɔ amɛhiɛaŋ yaafonui fɛɛ, ni gbele bɛ dɔŋŋ, ni ŋkɔmɔyeli ko kɛ bolɔmɔ ko kɛ nɔnaa ko hu bɛ dɔŋŋ; ejaakɛ tsutsu nii lɛ eho etee.”—Kpojiemɔ 21:1, 4.

20 Kadimɔ akɛ shikpɔŋ hee lɛ baafee jalɛ nɔ̃. No mli lɛ atsɔ Nyɔŋmɔ nifeemɔ, Harmagedon ta lɛ nɔ ajie nibii ni ejaaa lɛ fɛɛ kɛtee. (Kpojiemɔ 16:14, 16) Gbalɛ ni yɔɔ Abɛi 2:21, 22 lɛ wieɔ he yɛ nɛkɛ gbɛ nɔ: “Ejaakɛ mɛi ni ja lɛ aaahi shikpɔŋ lɛ nɔ, ni mɛi ni eye emuu lɛ aaashwɛ yɛ nɔ; shi aaafolɔ mɛi fɔji lɛ kɛaajɛ shikpɔŋ lɛ nɔ.” Ni Lala 37:9 woɔ shi akɛ: “Efɔŋfeelɔi lɛ, aaafolɔ amɛ ashwie; shi mɛi ni kwɛɔ Yehowa gbɛ lɛ, shikpɔŋ lɛ aaatsɔ̃ amɛnɔ̃.” Ani osumɔŋ ni ohi shi yɛ jeŋ hee ni tamɔ nɛkɛ mli?

Ná Yehowa Shiwoi lɛ Amli Hemɔkɛyeli

21. Mɛni hewɔ wɔbaanyɛ wɔhe Yehowa shiwoi lɛ wɔye?

21 Ani wɔbaanyɛ wɔhe Yehowa shiwoi lɛ wɔye? Bo nɔ ni ekɛɔ kɛtsɔɔ egbalɔ Yesaia nɔ lɛ toi: “Nyɛkaia blemanii ni jɛ teteete lɛ, akɛ mi nɔŋŋ miji Mawu, ni mɔ ko bɛ sɛɛ dɔŋŋ, miji Nyɔŋmɔ ni mɔ ko tamɔɔɔ mi; mi ni mijɛɔ shishijee lɛ mijajeɔ naagbee nii lɛ, ni mijɛɔ blema beebe mijajeɔ nii ni anako afee lɛ; mikɛɔ akɛ: Miyiŋtoo lɛ aaaba mli, ni nibii fɛɛ ni sa mihiɛ lɛ mafee!” Kuku 11 lɛ naagbee fã lɛ kɛɔ akɛ: “Mi miwie, ni mi nɔŋŋ maha aba mli; mito miyiŋ, ni mafee hu!” (Yesaia 46:9-11) Hɛɛ, wɔbaanyɛ wɔná Yehowa kɛ eshiwoi amli hemɔkɛyeli tamɔ nɔ ni nakai shiwoi lɛ eba mli anɔkwale momo po. Biblia lɛ wieɔ he yɛ nɛkɛ gbɛ nɔ: “Hemɔkɛyeli ji nii ni mɛi ahiɛ kã nɔ lɛ anɔ hewalɛnamɔ, kɛ nii ni anaaa lɛ anɔmimaa.”—Hebribii 11:1.

22. Mɛni hewɔ wɔbaanyɛ wɔna hekɛnɔfɔ̃ɔ akɛ Yehowa baaha eshiwoi aba mli lɛ?

22 Gbɔmɛi heshibalɔi jieɔ hemɔkɛyeli ni tamɔ nɛkɛ kpo, ejaakɛ amɛle akɛ Nyɔŋmɔ baaha eshiwoi lɛ aba mli. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, wɔkaneɔ yɛ Lala 37:29 akɛ: “Jalɔi lɛ, shikpɔŋ lɛ aaatsɔ amɛnɔ ni amɛaahi nɔ daa.” Ani wɔbaanyɛ wɔhe enɛ wɔye? Hɛɛ, ejaakɛ Hebribii 6:18 kɛɔ akɛ: “Nyɔŋmɔ nyɛŋ emale.” Ani shikpɔŋ lɛ ji Nyɔŋmɔ nɔ̃, ni no hewɔ lɛ ebaanyɛ ekɛha heshibalɔi? Kpojiemɔ 4:11 jajeɔ akɛ: “Bo obɔ nii fɛɛ, ni osuɔmɔnaa amɛyɔɔ ni abɔ amɛ.” No hewɔ lɛ Lala 24:1 kɛɔ akɛ: “Yehowa nɔ̃ ji shikpɔŋ lɛ kɛ emli nii lɛ.” Yehowa bɔ shikpɔŋ lɛ, enii ni, ni ekɛhaa mɛi ni heɔ enɔ amɛyeɔ lɛ. Bɔni afee ni eye ebua ni etswa wɔ hekɛnɔfɔɔ yɛ enɛ mli ema shi lɛ, nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ baatsɔɔ bɔ ni Yehowa ye eshiwoi anɔ eha ewebii yɛ blema bei lɛ amli kɛ agbɛnɛ yɛ wɔgbii nɛɛ amli, kɛ nɔ hewɔ ni wɔbaanyɛ wɔna hekɛnɔfɔ̃ɔ kwraa akɛ ebaafee nakai yɛ wɔsɛɛ be mli lɛ.

Saji Otii Kɛha Emlitii

◻ Mɛni eba gbɔmɛi ahiɛnɔkamɔi anɔ yɛ yinɔsane be fɛɛ mli?

◻ Mɛni hewɔ esaaa akɛ wɔkɛ wɔhiɛ fɔ̃ɔ adesai anɔ kɛha wɔsɛɛ be kpakpa lɛ?

◻ Mɛni ji Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii yɛ wɔsɛɛ be he?

◻ Mɛni hewɔ wɔyɔɔ hekɛnɔfɔ̃ɔ akɛ Nyɔŋmɔ baaha eshiwoi aba mli lɛ?

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 10]

Biblia lɛ jajeɔ yɛ anɔkwale mli akɛ: “Adesa ni nyiɛ nɛɛ, bɔ ni eeetsɔ ejaje enajifamɔi eha lɛ, ebɛ edɛŋ.”—Yeremia 10:23.

[He ni Sane lɛ Jɛ]

Okpɛlɛm: U.S. National Archives photo; gbekɛbii ni hɔmɔ miiye amɛ: WHO/OXFAM; abobalɔi: UN PHOTO 186763/J. Isaac; Mussolini kɛ Hitler: U.S. National Archives photo

    Ga Woji (1980-2025)
    Shi Mli
    Botemɔ Mli
    • Ga
    • Kɛmaje
    • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mlai Ni Yɔɔ He
    • Ohe Saji
    • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
    • JW.ORG
    • Botemɔ Mli
    Kɛmaje