Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • w99 5/1 bf. 30-31
  • Paulo Ye Amanehulu Nɔ Kunim

Vidio ko bɛ kɛhã nɔ ni ohala nɛɛ.

Ofainɛ waa, be ni wɔtaoɔ wɔjie vidio lɛ, wɔná naagba ko.

  • Paulo Ye Amanehulu Nɔ Kunim
  • Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1999
  • Saneyitsei Bibii
  • Saji Ni Tamɔ Enɛ
  • Akɛ Lɛlɛ Yasha Shi
  • Naakpɛɛ Nɔ ko Ba Melita
  • Nikasemɔ Kɛha Wɔ
  • Lɛlɛ Lɛ Yasha Shi Yɛ Ŋshɔkpɔ Ko Nɔ
    Mi-Wolo Ni Gbaa Biblia Mli Saji
  • Akɛ Paulo Tee Roma
    Kasemɔ Nii Kɛjɛ Biblia Lɛ Mli
  • Okɛ Ekaa Ajaje Yehowa Maŋtsɛyeli Lɛ!
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1990
  • “Mina Nɔ̃ yɛ Ŋshɔ Hiɛ”
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1999
Kwɛmɔ Ekrokomɛi Hu
Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1999
w99 5/1 bf. 30-31

Amɛfee Yehowa Suɔmɔnaa Nii

Paulo Ye Amanehulu Nɔ Kunim

PAULO nijiaŋ eje wui. Lɛ kɛ mɛi krokomɛi 275 lɛ yɛ lɛlɛ ni ebote Euroaquilo​—⁠kɔɔyɔɔ ni naa wa fe fɛɛ ni yɔɔ Mediteranea lɛ amanehului amli. Ahum lɛ naa wa aahu akɛ anyɛɛɛ ana hulu lɛ yɛ hulutsoo be mli, ni anaaa ŋulamii lɛ nyɔɔŋ hu. Shishinumɔ yɛ he akɛ, gbɛfãlɔi lɛ miishe gbeyei akɛ amɛaagboi. Ni kɛlɛ, Paulo shɛje amɛmii kɛtsɔ nɔ ni ajɛ ŋwɛi ajie kpo atsɔɔ lɛ yɛ lamɔ mli ni egba he sane etsɔɔ amɛ lɛ nɔ, ni ji akɛ: “Nyɛteŋ mɔ ko yiwala tɔ̃ŋ, ja lɛlɛ lɛ kɛkɛ.”​—⁠Bɔfoi lɛ Asaji 27:​14, 20-22.

Yɛ ahum nyɔɔŋ ni ji 14 lɛ nɔ lɛ, amlakui lɛ kpá shi amɛna tsuifãa nɔ ko​—⁠nu lɛ mlikwɔlɛ ji abasam 20 pɛ.a Beni amɛtee fioo lɛ, amɛfɔ̃ susumɔkpãa ekoŋŋ. Yɛ nɛkɛ be nɛɛ mli lɛ, nu lɛ mlikwɔlɛ ji abasam 15. Shikpɔŋ gbiŋ bɛŋkɛ jɛmɛ! Shi sanekpakpa nɛɛ bafee nɔ ni jɔɔ nii ahe. Yɛ nyɔɔŋ lɛ mli beni ehosoɔ lɛlɛ lɛ kɛyaa kɛbaa yɛ nui ni mli kwɔɔɔ lɛ amli lɛ, ekolɛ ebaashimɔ tɛsaai ni ebaafite. Amlakui lɛ kɛ nilee tsu nii ni amɛŋmɛɛ sɛkɛi lɛ ahe amɛfɔ̃ shi. Amɛteŋ mɛi komɛi miisumɔ ni amɛŋmɛɛ bonto lɛ he amɛfɔ̃ ŋshɔŋ ní amɛtara mli, ni amɛkɛ amɛhe miiwo oshara mli yɛ ŋshɔ lɛ hiɛ.b Shi Paulo ha amɛkpa nakai feemɔ. Ekɛɛ asafoatsɛ (asraafonyo onukpa) kɛ asraafoi lɛ akɛ: “Kɛji mɛnɛɛmɛi ehiii lɛlɛ lɛ mli lɛ, no lɛ nyɛyi naŋ wala.” Asafoatsɛ lɛ bo Paulo toi, ni amrɔ nɛɛ gbɛfãlɔi 276 lɛ fɛɛ kɛ ekãa mɛ kɛyashi jetsɛremɔ.​—⁠Bɔfoi lɛ Asaji 27:​27-32.

Akɛ Lɛlɛ Yasha Shi

Enɔ jetsɛremɔ leebi lɛ, gbɛfãlɔi ni yɔɔ lɛlɛ lɛ mli lɛ na ŋshɔnine ko kɛ ŋshɔnaa. Akɛni amlakui lɛ ená hiɛnɔkamɔ hee hewɔ lɛ, amɛfolɔ sɛkɛi lɛ amɛshwie ni amɛwo teŋabalaa lɛ kɛkpee kɔɔyɔɔ lɛ. Lɛlɛ lɛ bɔi yaa kɛtee ŋshɔ lɛ naa gbɛ​—⁠ŋwanejee ko bɛ he akɛ amɛbolɔ kɛ miishɛɛ.⁠—⁠Bɔfoi lɛ Asaji 27:​39, 40.

Shi, amrɔ nɔŋŋ ni lɛlɛ lɛ yatsɛkɛ he ko ni mli kwɔ yɛ ŋshɔ lɛ mli. Nɔ ni ehiii fe fɛɛ lɛ, ŋshɔkei ni naa wa lɛ ku kɛshi lɛlɛ lɛ sɛɛgbɛ, ni ejwara lɛ kwraa. Ehe baahia ni gbɛfãlɔi lɛ fɛɛ aje lɛlɛ lɛ mli! (Bɔfoi lɛ Asaji 27:41) Shi enɛ kɛ naagba ba. Mɛi babaoo ní yɔɔ lɛlɛ lɛ mli​—⁠ní Paulo fata he lɛ​—⁠ji gbokɛlɛfoi. Taakɛ Roma mla tsɔɔ lɛ, esa akɛ mɔ ni kwɛɔ gbokɛlɛfonyo nɔ, ní haa egbokɛlɛfonyo lɛ joɔ foi eyaa lɛ aná toigbalamɔ ni akɛbaaha egbokɛlɛfonyo lɛ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, kɛ́ gbɔmɔgbelɔ ko jo foi etee lɛ, no lɛ, mɔ ni kwɛɔ gbokɛlɛfonyo lɛ nɔ lɛ ní ji anyagbafeelɔ lɛ kɛ ewala baatse.

Akɛni asraafoi lɛ sheɔ toigbalamɔi ni tamɔ nɛkɛ gbeyei hewɔ lɛ, amɛtswaa amɛfai shi akɛ amɛaagbe gbokɛlɛfoi fɛɛ. Shi kɛlɛ, asafoatsɛ ni kɛ Paulo bɔɔ naanyo lɛ kɛ ehe wo mli. Efã koni mɛi fɛɛ ni baanyɛ lɛ atu awo nu lɛ mli ni amɛsere kɛya shikpɔŋ. Esa akɛ mɛi ni nyɛɛɛ asere lɛ amɔ ŋmoŋmoji loo nibii krokomɛi ni yɔɔ lɛlɛ lɛ mli lɛ mli. Gbɛfãlɔi ni jɛ lɛlɛ ni baafite lɛ mli lɛ nyiɛ blɛoo ekomekomei kɛtee ŋshɔ lɛ naa gbɛ. Taakɛ Paulo wiemɔi lɛ ji anɔkwale lɛ, amɛteŋ mɔ ko mɔ ko gbooo!​—⁠Bɔfoi lɛ Asaji 27:​42-44.

Naakpɛɛ Nɔ ko Ba Melita

Gbɔmɛi akuu ni etɔ amɛ lɛ eyaba abo yɛ ŋshɔkpɔ ko ni atsɛɔ lɛ Melita lɛ nɔ. Mɛi ni yɔɔ maŋ lɛ mli lɛ ji “jekɔji” (mɛi ni wieɔ maŋsɛɛ wiemɔ), ní kɛ́ aaawie lɛ tɛ̃ɛ lɛ, amɛji “kosɛɛmɛi” (Hela, barʹba·ros).c Shi Melitabii lɛ jeee yiwalɔi. Nɔ ni tamɔɔɔ nakai lɛ, Luka ni ji Paulo hefatalɔ gbɛfãlɔ lɛ bɔ amaniɛ akɛ ‘amɛfee amɛ ejurɔ pii; ejaakɛ amɛshɛre la ni amɛhere amɛ fɛɛ tswɛm hiɛmɛɛ yɛ nugbɔnɛmɔ babaoo kɛ fɛ̃i lɛ hewɔ.’ Paulo diɛŋtsɛ yafata Melita maŋbii lɛ ahe ni amɛloo tsei ŋmɛŋmɛlɛbii amɛwo la lɛ mli.​—⁠Bɔfoi lɛ Asaji 28:​1-3, NW shishigbɛ niŋmaa.

Amrɔ nɔŋŋ ni shinɔ ko babala Paulo nine he! Ŋshɔkpɔ lɛ nɔ bii susu akɛ benɛ gbɔmɔgbelɔ ji Paulo. Ekolɛ amɛsusu akɛ Nyɔŋmɔ gbalaa eshafeelɔi atoi kɛtsɔ tutuamɔ ni ekɛbaa amɛgbɔmɔtso lɛ nɔ he ni feɔ esha lɛ nɔ. Shi kwɛmɔ! Nɔ ni fee maŋbii lɛ anaakpɛɛ waa ji akɛ, Paulo hwanya shinɔ lɛ ewo la lɛ mli. Taakɛ Luka ni kɛ ehiŋmɛi na nɔ ni tee nɔ lɛ sane lɛ tsɔɔ lɛ, ‘amɛhiɛ kã nɔ akɛ Paulo aaafũufũi loo eeetswa shi egbo trukaa.’ Ŋshɔkpɔ lɛ nɔ bii lɛ tsake amɛjwɛŋmɔ ni amɛbɔi kɛɛmɔ akɛ benɛ nyɔŋmɔ ko ji Paulo.​—⁠Bɔfoi lɛ Asaji 28:​3-6.

Paulo ye nyɔji etɛ ni nyiɛ sɛɛ lɛ yɛ Melita, ni no mli ji beni etsá Publio, ŋshɔkpɔ lɛ nɔ onukpa lɛ tsɛ ni here Paulo kɛ mɛi krokomɛi ni hela emɔmɔ amɛ lɛ hiɛmɛɛ lɛ hela lɛ. Kɛfata he lɛ, Paulo dũ anɔkwale wui ni kɛ jɔɔmɔi babaoo baha Melita maŋbii ni feɔ mɛi agbɔ lɛ.​—⁠Bɔfoi lɛ Asaji 28:​7-11.

Nikasemɔ Kɛha Wɔ

Beni Paulo tsuɔ esɔɔmɔ nitsumɔ lɛ, ekɛ kaai babaoo kpe. (2 Korintobii 11:​23-27) Yɛ sane ni tsɔ hiɛ lɛ mli lɛ, no mli lɛ gbokɛlɛfonyo ji lɛ yɛ sanekpakpa lɛ hewɔ. Kɛkɛ lɛ, ehe bahia ni ekɛ kaai ni ekpaaa gbɛ akpe: ahum ni yɔɔ gbeyei kɛ lɛlɛ ni akɛyasha shi kpitiokpitio. Yɛ enɛɛmɛi fɛɛ mli lɛ, Paulo gbugbaaa yɛ fai shi ni etswa akɛ ebaafee sanekpakpa lɛ shiɛlɔ ni yɔɔ ekãa lɛ mli kɔkɔɔkɔ. Yɛ niiashikpamɔ naa lɛ, eŋma akɛ: “Mihe ehomɔ yɛ nɔ fɛɛ nɔ kɛ nii fɛɛ mli: tɔɔ jio, hɔmɔ jio, ninámɔ jio, ohia jio. Minyɛɔ nii fɛɛ mifeɔ yɛ mɔ ni wajeɔ mi . . . lɛ mli.”​—⁠Filipibii 4:​12, 13.

Ekaba kɔkɔɔkɔ akɛ shihilɛ mli naagbai baagbɔjɔ fai shi ni wɔtswa akɛ wɔɔfee anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ sɔɔlɔi ni yɔɔ ekãa lɛ mli! Kɛ kaa ni wɔkpaaa gbɛ ba lɛ, wɔshɛrɛɔ wɔjatsu lɛ wɔfɔ̃ɔ Yehowa nɔ. (Lala 55:23Ga Bible) Kɛkɛ lɛ, wɔtoɔ wɔtsui shi wɔmɛɔ koni wɔkwɛ bɔ ni ehaa efeɔ mlɛo ehaa wɔ akɛ wɔɔŋmɛ wɔtsui shi yɛ kaa lɛ mli. Yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ, wɔyaa nɔ wɔsɔmɔɔ lɛ yɛ anɔkwayeli mli, kɛ nɔmimaa akɛ esusuɔ wɔhe. (1 Korintobii 10:13; 1 Petro 5:⁠7) Kɛ wɔtee nɔ wɔdamɔ shi shiŋŋ lɛ, ekɔɔɔ he nɔ fɛɛ nɔ ni baaba lɛ,​—⁠taakɛ Paulo ji lɛ​—⁠wɔbaanyɛ wɔye amanehulu nɔ kunim.

[Shishigbɛ niŋmai]

a Bei pii lɛ, abuɔ abasam akɛ eshɛɔ ninetalɔi ejwɛ, loo aaafee mita 1.8.

b Bonto lɛ ji lɛlɛ bibioo ni akɛtsuɔ nii koni aba ŋshɔnaa beni aŋmɛ lɛlɛ lɛ sɛkɛ yɛ ŋshɔ ko naa lɛ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, amlakui lɛ miibɔ mɔdɛŋ koni amɛhere amɛ diɛŋtsɛ amɛ yiwala yɛ be mli ni amɛsusuuu mɛi ni abaashĩ yɛ sɛɛ ni amɛhe esako kwraa yɛ lɛlɛ kɛ nitsumɔ mli lɛ awala he.

c Wilfred Funk wolo ni ji Word Origins lɛ kɛɛ akɛ: “Helabii gbeɔ wiemɔi ni jeee amɛwiemɔ lɛ ahe guɔ, ni amɛkɛɛ wiemɔi lɛ gbɛɛɔ tamɔ ‘bar-bar’ ni amɛtsɛ́ɔ mɔ fɛɛ mɔ ni wieɔ nakai wiemɔi lɛ akɛ barbaros.”

    Ga Woji (1980-2025)
    Shi Mli
    Botemɔ Mli
    • Ga
    • Kɛmaje
    • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mlai Ni Yɔɔ He
    • Ohe Saji
    • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
    • JW.ORG
    • Botemɔ Mli
    Kɛmaje