Nyɔŋmɔ Jeee Mɔ Ni Haaa Eshiwoo lɛ Aba Mli Mra
“YEHOWA, mɛɛ beyinɔ nɔŋŋ mabolɔ kɛyashi, ni oboŋ toi?” Enɛɛmɛi ji Hebri gbalɔ Habakuk ni hi shi yɛ afii ohai kpawo D.Ŋ.B. lɛ wiemɔi. Shi wiemɔi lɛ yɛ sane naatsɔɔmɔ ni je amɛhe, aloo jeee nakai? Eji adesa su akɛ amrɔ nɔŋŋ lɛ wɔɔsumɔ ni wɔnine ashɛ nibii ni wɔshwe aahu akɛ wɔɔná lɛ nɔ, loo yɛ be fioo ni kã hiɛ nɛɛ mli kɛ́ aaahi. Ni enɛ ji anɔkwale, titri lɛ, yɛ wɔbei ni mɛi sumɔɔ amrɔmrɔ miishɛɛnamɔ nɛɛ amli.—Habakuk 1:2.
Yɛ klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli lɛ, mɛi komɛi yɛ ni amɛnu he yɛ faŋŋ mli akɛ esa akɛ kulɛ Nyɔŋmɔ aye eshiwoi lɛ anɔ mra. Amɛnáaa tsui aahu akɛ, amɛsusu po akɛ Nyɔŋmɔ yɛ blɛoo loo ekpe sɛɛ. Yɛ enɛ hewɔ lɛ, ehe bahia ni bɔfo Petro akai amɛ akɛ esoro bɔ ni Nyɔŋmɔ jwɛŋmɔ ji yɛ be he lɛ kwraa yɛ wɔnɔ̃ lɛ he. Petro ŋma akɛ: “Suɔmɔmɛi, nyɛhiɛ akakpaa sane kome nɛɛ nɔ, akɛ [Yehowa, NW] hiɛ lɛ gbi kome tamɔ afii akpe, ni afii akpe hu tamɔ gbi kome.”—2 Petro 3:8.
Taakɛ be he akɔntaabuu nɛɛ tsɔɔ lɛ, mɔ ni eye afii 80 lɛ ehi shi aaafee ŋmɛlɛtswai enyɔ pɛ, ni adesai ayinɔsane bei fɛɛ eye aaafee gbii ekpaa pɛ. Kɛ wɔkwɛ nii yɛ nɛkɛ gbɛ nɔ lɛ, ebafeɔ mlɛo akɛ wɔɔnu bɔ ni Nyɔŋmɔ kɛ wɔ yeɔ ehaa lɛ shishi.
Shi kɛlɛ, Nyɔŋmɔ jeee mɔ ni be he sane kɔɔɔ ehe eko. Nɔ ni tamɔɔɔ nakai lɛ, esusuɔ be he waa diɛŋtsɛ. (Bɔfoi lɛ Asaji 1:7) No hewɔ lɛ, Petro tee nɔ ekɛɛ akɛ: “Jeee tsɛɛ [Yehowa, NW] haa eshiwoo lɛ sɛɛ tsɛɔ, taakɛ bɔ ni mɛi komɛi buɔ akɛ esɛɛ etsɛ lɛ, shi moŋ etsui shi etoɔ ehaa wɔ, ejaakɛ esumɔɔɔ akɛ mɛi komɛi alaaje, shi moŋ akɛ mɛi fɛɛ atsake amɛtsui.” (2 Petro 3:9) Ákɛ mɔ ni tamɔɔɔ adesai lɛ, Nyɔŋmɔ nuuu he akɛ aanyɛ enɔ koni efee nii tamɔ nɔ ni ebe miitã. Ákɛ “naanɔi amaŋtsɛ” lɛ, yɛ naakpɛɛ gbɛ nɔ lɛ, ekwɛɔ bɔ ni nɔ fɛɛ nɔ yaa nɔ ehaa, ni ebaanyɛ etsɔɔ be mli ni enifeemɔi ahe baaba sɛɛnamɔ fe fɛɛ kɛha mɛi fɛɛ ni ekɔɔ amɛhe lɛ yɛ be ni hoɔ yaa lɛ mli.—1 Timoteo 1:17.
Beni Petro etsɔɔ yiŋtoo hewɔ ni tsɛɛ ni Nyɔŋmɔ etsɛ lɛ efee faŋŋ lɛ, ejaje kɔkɔbɔɔ nɛɛ etsɔɔ akɛ: “[Yehowa, NW] gbi lɛ baaba tamɔ julɔ.” Kɛ aaawie lɛ, akɔntaabuu gbi lɛ baaba yɛ be mli ni gbɔmɛi kpaaa gbɛ kwraa. Kɛkɛ ni yɛ kukuji ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli lɛ, Petro tsɔɔ naakpɛɛ gbɛkpamɔ ni yɔɔ kɛha mɛi ni jieɔ “jeŋbai krɔŋkrɔŋi kɛ Nyɔŋmɔjamɔi” akpo, ni ji akɛ, koni amɛnyɛ amɛná yibaamɔ kɛyabote “ŋwɛi hee kɛ shikpɔŋ hee” ni Nyɔŋmɔ ewo he shi lɛ mli.—2 Petro 3:10-13.
Esa akɛ enɛ aha wɔná hiɛsɔɔ babaoo akɛ Nyɔŋmɔ kojomɔ lɛ bako lolo. Etsuishitoo lɛ eha wɔnyɛ wɔbale eyiŋtoo lɛ he nii koni wɔtsake wɔshihilɛi amli bɔni afee ni wɔnine ashɛ ejɔɔmɔi ni ewo he shi lɛ anɔ. Taakɛ Petro wo he hewalɛ lɛ, ani esaaa akɛ wɔbuɔ “wɔ-Nuntsɔ lɛ tsuishitoo lɛ akɛ yiwalaheremɔ ni”? (2 Petro 3:15) Shi kɛlɛ, nɔ kroko hu fata Nyɔŋmɔ tsuishitoo lɛ he.
Esa akɛ Nɔsha Ayi Obɔ
Kɛ wɔkase bɔ ni Nyɔŋmɔ kɛ adesai ye eha tsutsu ko lɛ, wɔyɔseɔ akɛ bei pii lɛ egbalaa ekojomɔ lɛ sɛɛ kɛyashi beni hiɛnɔkamɔ fɛɛ ni yɔɔ akɛ aaafee hiɛyaa lɛ tãa. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, yɛ kojomɔ ni Nyɔŋmɔ kɛba Kanaanbii lɛ anɔ lɛ gbɛfaŋ lɛ, ejɛ jeeŋmɔ beebe ejie amɛhe eshai lɛ akpo etsɔɔ Abraham. Shi no mli lɛ be shɛko ni ekɛ kojomɔ aaaba. Mɛni hewɔ be shɛko? Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Ejaakɛ Amorbii [Kanaanbii] lɛ anɔsha lɛ nako ayi,” aloo taakɛ Knox shishitsɔɔmɔ lɛ tsɔɔ mli lɛ: “Amorbii anɔ fɔŋ feemɔ lɛ shɛko he ni naa wa fe fɛɛ.”—1 Mose 15:16.a
Shi kɛlɛ, aaafee afii 400 sɛɛ lɛ, Nyɔŋmɔ kojomɔ ba, ni Abraham shwiei ni ji Israelbii lɛ yaŋɔ shikpɔŋ lɛ. Ahere Kanaanbii fioo komɛi tamɔ Rahab kɛ Gibeonbii lɛ ayiwala, yɛ amɛsubaŋ kɛ amɛ nifeemɔi ahewɔ, shi nɔ ni fe fɛɛ lɛ, amɛbote mujiwoo mli kɛyashɛ he ni mli wa waa tsɔ̃, taakɛ ŋmɛnɛŋmɛnɛ shitsaa nibii jieɔ lɛ kpo amɛtsɔɔ lɛ. Amɛkɛ amɛhe wo nuutso jamɔ, sɔlemɔtsu mli ajwamaŋbɔɔ, kɛ gbekɛbii afɔleshaa mli. Halley’s Bible Handbook lɛ kɛɛ: “Mɛi ni tsaa shi amɛkaseɔ blema nibii ahe nii, ni tsa Kanaan maji ni etsɔmɔ amaŋfɔi lɛ biɔ nɔ hewɔ ni Nyɔŋmɔ kpataaa nɛkɛ maŋ nɛɛ hiɛ mra fe be mli ni E-fee lɛ.” Yɛ naagbee lɛ, Kanaanbii ‘anɔsha lɛ eyi obɔ’; amɛ nɔ fɔŋ feemɔ lɛ ‘eyashɛ he ni naa wa fe fɛɛ.’ Mɔ ko mɔ ko nyɛɛɛ ashwa Nyɔŋmɔ yɛ gbɛ ni ja nɔ akɛ eyeee jalɛ sane beni eha atsuu shikpɔŋ lɛ he yɛ be mli ni ehaa mɛi ni ejie subaŋ kpakpa kpo lɛ yeɔ amɛhe lɛ.
Wɔnaa shihilɛ ni tamɔ nakai nɔŋŋ yɛ Noa gbii lɛ amli. Yɛ anɔkwale ni eji akɛ gbɔmɛi ni hi shi dani Nu Afua lɛ ba lɛ ehiii lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, Nyɔŋmɔ kɛ mɔbɔnalɛ kpɛ eyiŋ akɛ amɛbe lɛ baaya nɔ aahu kɛyashi afii 120 kroko. Yɛ nakai be lɛ fã ko mli lɛ, Noa sɔmɔ akɛ “jalɛ shiɛlɔ.” (2 Petro 2:5) Beni be hoɔ yaa lɛ, amɛ nɔ fɔŋ feemɔ lɛ bayi obɔ yɛ faŋŋ mli. “Nyɔŋmɔ kwɛ shikpɔŋ lɛ, ni naa, enɔ efite; ejaakɛ heloo fɛɛ efite egbɛ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ.” (1 Mose 6:3, 12) Amɛ ‘nɔsha lɛ eyi obɔ’; be ni hoɔ lɛ eha amɛsusumɔi fɔji lɛ etee nɔ kɛshɛ he ni naa wa fe fɛɛ. Beni Nyɔŋmɔ fee he nɔ ko lɛ, no mli lɛ esane ja kwraa kɛmɔ shi. Mɛi kpaanyɔ pɛ tsɔɔ akɛ amɛja yɛ Nyɔŋmɔ hiɛ, ni ehere amɛ yiwala.
Nakai nifeemɔ gbɛ nɔŋŋ ji nɔ ni anaa yɛ bɔ ni Nyɔŋmɔ kɛ Israel ye eha lɛ mli. Yɛ bɔ ni amɛba amɛjeŋ yɛ gbɛ ni anɔkwayeli bɛ mli kɛ gbɛ ni ehiii kwraa nɔ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, Nyɔŋmɔ to etsui shi eha amɛ afii ohai abɔ. Sane ni aŋma afɔ̃ shi lɛ kɛɛ: “Yehowa . . . tsuɔ ebɔfoi kɛbaa amɛŋɔɔ, eteɔ shi leebi maaŋkpa etsuɔ amɛ, ejaakɛ emusuŋ tsɔ̃ɔ lɛ yɛ emaŋ lɛ . . . hewɔ. Shi amɛ lɛ, . . . amɛgbeɔ ewiemɔi lɛ ahe guɔ ni amɛliɔ egbalɔi lɛ aahu kɛyashi beyinɔ ni Yehowa mlifu te shi wo emaŋ lɛ ni tsabaa ko bɛ dɔŋŋ.” (2 Kronika 36:15, 16) Gbɔmɛi lɛ eshɛ he ko ni amɛnyɛŋ amɛfee tsakemɔ ko kwraa dɔŋŋ. Yeremia kɛ mɛi fioo komɛi pɛ ji mɛi ni anyɛ ahere amɛ yiwala. Anyɛŋ atsɛ Nyɔŋmɔ akɛ mɔ ni yeee jalɛ sane kɛ́ yɛ naagbee lɛ ekɛ kojomɔ ba mɛi ni eshwɛ lɛ anɔ.
Be ni Nyɔŋmɔ Kɛbaafee Nii lɛ Eshɛ
Wɔbaanyɛ wɔna yɛ nɔkwɛmɔnii nɛɛ amli akɛ Nyɔŋmɔ miitsĩ kojomɔ ni ekɛaaba ŋmɛnɛŋmɛnɛ nibii agbɛjianɔtoo lɛ nɔ lɛ naa kɛyashi be ni sa mli pɛ. Atsɔɔ enɛ mli yɛ famɔ ni akɛha Nyɔŋmɔ okadifeemɔŋ oblafo lɛ mli akɛ: “Okɛ okakla ni naa ba lɛ awo mli, ni obua shikpɔŋ lɛ nɔ weinyibii shabii lɛ anaa, ejaakɛ eweinyibii lɛ étsu! Ni bɔfo lɛ shɛ ekakla lɛ efɔ shikpɔŋ lɛ nɔ, ni ebua shikpɔŋ lɛ nɔ weinyibii lɛ anaa, ni ekɛwo Nyɔŋmɔ mlila lɛ weinŋãanɔ̃ kpeteŋkpele lɛ mli.” Kadimɔ akɛ, adesai anɔ fɔŋ feemɔ lɛ “étsu,” ni ji akɛ, eshɛ he ni anyɛŋ afee tsakemɔ dɔŋŋ. Kɛ Nyɔŋmɔ kɛ kojomɔ ba lɛ, no baatsɔɔ akɛ ŋwanejee ko kwraa bɛ he akɛ ehe ni ekɛwo mli lɛ ja.—Kpojiemɔ 14:18, 19.
Kɛ wɔsusu nɔ ni yɔɔ yiteŋgbɛ lɛ he lɛ, eyɛ faŋŋ akɛ esa akɛ Nyɔŋmɔ kojomɔ ni ekɛaaba je lɛ nɔ lɛ afee nɔ ni ebɛŋkɛ, ejaakɛ je lɛ ená okadii ni ha Nyɔŋmɔ kɛ kojomɔ ba tsutsu ko lɛ. Shikpɔŋ lɛ nɔ eyi obɔ kɛ yiwalɛ yɛ he fɛɛ he ni wɔɔkwɛ, taakɛ eji dani Noa gbi lɛ mli Nu Afua lɛ ba lɛ. Gbɔmɛi anifeemɔi miiya nɔ babaoo, ni eefee taakɛ atsɔɔ mli yɛ 1 Mose 6:5 lɛ akɛ: “[Gbɔmɛi atsuiŋ] susumɔi ajwɛŋmɔ fɛɛ lɛ efɔŋ kɛkɛ ji daa nɛɛ.” Eshafeemɔi ni mli wa waa ni kɛ Nyɔŋmɔ kojomɔ ba Kanaanbii lɛ anɔ lɛ po egbɛ eshwã ŋmɛnɛ.
Titri lɛ, kɛjɛ Jeŋ Ta I lɛ, adesai efee tsakemɔi ni yɔɔ gbeyei. Nɔ ni ana ji akɛ, gbɔmɛi akpekpei abɔ alá eyi shikpɔŋ nɔ fɛɛ obɔ. Ta, gbɔmɛi akuu shishibulemɔ, hegbeyeiwoo, awuiyeli, kɛ mlakwamɔ etee nɔ yɛ je lɛŋ he fɛɛ he. Hɔmɔ, tsɛŋemɔ hela, kɛ jeŋba shara egbɛ eshwã wɔ shikpɔŋ lɛ nɔ fɛɛ. Odaseyelii lɛ fɛɛ tsɔɔ akɛ amrɔ nɛɛ wɔyɛ nakai yinɔ fɔŋ ni Yesu wie amɛhe nɛkɛ lɛ ateŋ: “Nɛkɛ yinɔ nɛɛ hoŋ, ja nii nɛɛ fɛɛ eba mli dã.” (Mateo 24:34) Amrɔ nɛɛ je lɛ miiha ‘ehe nɔsha lɛ miiyi obɔ.’ “Shikpɔŋ lɛ nɔ weinyibii shabii lɛ” miitsu kɛha kpamɔ.
Be Eshɛ ni Okɛaafee Nii
Akɛɛ bɔfo Yohane akɛ yɛ be mli ni kojomɔ be lɛ shɛɔ lɛ, yibii atsulɛ srɔtoi enyɔ baaya nɔ. Yɛ gbɛ ko nɔ lɛ, “mɔ ni ejaaa lɛ, ha eya nɔ efee nii ni ejaaa lɛ; ni mɔ ni ji mujiatsɛ lɛ, ha eya nɔ ewo ehe muji lɛ.” Shi yɛ gbɛ kroko nɔ lɛ, “mɔ ni ji jalɔ lɛ, ha eya nɔ efee jalɛ nii, ni mɔ ni ji mɔ krɔŋkrɔŋ lɛ, ha eya nɔ ehi krɔŋkrɔŋ.” (Kpojiemɔ 22:10, 11) Nɛkɛ sɛɛkpee nifeemɔ nɛɛ miiya nɔ kɛ jeŋ fɛɛ Biblia mli tsɔsemɔ nitsumɔ ni Yehowa Odasefoi tsuɔ lɛ. Yiŋtoo ni yɔɔ nakai nitsumɔ lɛ sɛɛ ji koni atsɔɔ gbɔmɛi nɔ ni Nyɔŋmɔ taoɔ yɛ amɛdɛŋ ní anyɛ abu amɛ akɛ mɛi ni sa kɛha naanɔ wala namɔ. Amrɔ nɛɛ nitsumɔ nɛɛ eyashɛ shikpɔji 233 nɔ kɛtsɔ asafoi aaafee 87,000 nɔ.
Nyɔŋmɔ jeee mɔ ni yɔɔ shɔ̃ɔ. Ekɛ tsuishiŋmɛɛ eŋmɛ aŋkroaŋkroi agbɛ ni amɛná be ni he hiaa koni ‘amɛwo gbɔmɔ hee lɛ’ bɔni afee ni amɛnine ashɛ eshiwoi anɔ. (Efesobii 4:24) Ŋmɛnɛ, Nyɔŋmɔ miimɛ lolo, yɛ shihilɛi ni mli ewo wu ni yaa nɔ yɛ je lɛŋ be fɛɛ be lɛ fɛɛ sɛɛ. Yehowa Odasefoi ni yɔɔ je lɛŋ fɛɛ lɛ miifee bɔ fɛɛ bɔ ni amɛaanyɛ koni amɛkɛ amɛnanemɛi agba nilee ni kɛ mɔ yaa naanɔ wala mli lɛ he sane. (Yohane 17:3, 17) Miishɛɛ sane ji akɛ, daa afi lɛ mɛi ni fa fe 300,000 miihere nɔ, ni aabaptisi amɛ.
Yɛ be mli ni wɔsusuɔ naanɔ wala he lɛ, amrɔ nɛɛ ji be ni esaaa ni wɔkɛmɛɔ, shi moŋ ni wɔkɛfee nii. Ejaakɛ etsɛŋ ni wɔbaana Yesu shiwoo lɛ mlibaa ni ji: “Mɔ fɛɛ mɔ ni hiɛ kã ni eheɔ minɔ eyeɔ lɛ, egboŋ gbi ko gbi ko kɛaatee naanɔ.”—Yohane 11:26.
[Shishigbɛ niŋmai]
a Shishigbɛ niŋmaa ni kɔɔ kuku nɛɛ he yɛ The Soncino Chumash lɛ mli lɛ kɛɛ akɛ: “Koni afee mɔ ni sa shwiemɔ, ejaakɛ Nyɔŋmɔ kɛ toigbalamɔ haaa maŋ ko kɛyashi beni ehe nɔsha lɛ aaayi obɔ.”
[Caption on page 6]
Akɛɛ Nyɔŋmɔ obalafo lɛ akɛ ekɛ kakla lɛ awo mli kɛ́ shikpɔŋ nɔ weinyibii lɛ tsu lɛ
[Caption on page 7]
Yehowa Odasefoi ni yɔɔ jeŋ fɛɛ lɛ miiye kɛmiibua gbɔmɛi koni amɛnine ashɛ Nyɔŋmɔ naanɔ jɔɔmɔi anɔ