Nyɔŋmɔŋ Wiemɔ lɛ Mli hewalɛ Ni Wajeɔ Mɔ Lɛ
FƆFƆI ni atse kɛjɛ etso nɔ lɛ hiɔ shi be fioo ko dani eŋalaa ni efiteɔ. Shi tso ni atɛo yɛ heni nu babaoo yɔɔ lɛ baanyɛ ada agbo kɛ hewalɛ ni eeenyɛ ehi shi afi ohai loo akpei pii. Yɛ miishɛɛ mli lɛ, Biblia lɛ kɛ mɔ ni “Yehowa mla lɛ he emii shɛɔ yɛ” lɛ to “tso ni atɛo yɛ faai atoi ni ewoɔ yibii yɛ be ni sa mli ni eyibaai kpɔɔɔ” lɛ he.—Lala 1:1-3.
Tso ni naa nu ni fa lɛ nyɛɔ edaa kɛ hewalɛ ni ewoɔ yibii yɛ be fɛɛ mli. Nakai nɔŋŋ hu gbɔmɔ ni nuɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli anɔkwale krɔŋŋ nu ni haa wala kɛtsɔɔ nikasemɔ kɛ hiɛdɔɔ kɛ enɔjwɛŋmɔ yɛ ‘be fɛɛ mli lɛ nyɛɔ edaa kɛ hewalɛ yɛ mumɔŋ ni eyaa nɔ ewoɔ yibii.
Taakɛ nu he hiaa koni tsei kɛ kooloi aya nɔ ahi shi lɛ, nakai nɔŋŋ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli anɔkwale lɛ hu he miihia kɛha mumɔŋ walanamɔ. Yehowa Nyɔŋmɔ tsuji yɛ wala kɛ gbele he mpleshii mli ŋmɛnɛ. Taakɛ bɔfo Paulo tsɔɔ lɛ: “Jeee heloo kɛ la wɔkɛna nɔmɔ lɛ, shi moŋ wɔkɛ mumɔi fɔji asafoi ni yɔɔ ŋwɛiniiaŋ lɛ.” (Efe. 6:12) Yɛ enɛ hewɔ lɛ esa akɛ Kristofoi awu mumɔŋ ta amɛshi bɔɔnii ni yɔɔ hewalɛ fe adesai lɛ. Beni afee ni amɛfite wekukpaa ni ka Yehowa tsuji kɛ Nyɔŋmɔ teŋ lɛ, nɛkɛ mumɔi fɔji nɛɛ tsɔɔ niseniianifeemɔi pɔtɛɛ komɛi anɔ tamɔ yiwaa kɛ nɔnyɛɛi komɛi ni yɔɔ nigii nɔ tamɔ kaa yɛ ajwamaŋbɔɔ kɛ heloo naa nitaomɔ nɔ amɛkɛtsuɔ nii.
Yɛ hewalɛ ni fe adesa nɔ̃ kɛ ŋaatsɔɔ fɔŋ ni wɔhenyɛlɔi lɛ yɔɔ hewɔ lɛ wɔbɛ hiɛnɔkamɔ ko kwraa akɛ wɔɔnyɛ wɔje shitee-kɛ-woo ni amɛkɛ aaaba wɔnɔ lɛ mli kɛ wɔdiɛŋtsɛ wɔhewalɛ. Shi kɛlɛ, akɛ Nyɔŋmɔ tsuji lɛ, wɔbaanyɛ ni wɔkɛ wɔhe afɔ hewalɛ ni Yehowa kɛhaa lɛ nɔ. Yɛ bei abɔ ni wɔkɛ wɔhe fɔɔ enɔ lɛ, wɔbaanyɛ wɔna hekɛnɔfɔɔ ni bɔfo Paulo jie lɛ kpo lɛ eko: “Minyɛɔ nii fɛɛ mifeɔ —yɛ mɔ ni wajeɔ mi ni ji Kristo lɛ mli.”—Fil. 4: 13.
Paulo wiemɔi lɛ jeee ŋaalee wiemɔi ni ajajeɔ kɛkɛ. Ejɛ afii babaoo mli niiashikpamɔ ni lɛ diɛŋtsɛ eŋmala eshwie shi mli. Taakɛ lɛ diɛŋtsɛ etsɔɔ lɛ, bɔfo lɛ hi ‘yii ni fa tsɔ mli, ‘tsuŋwooi babaoo mli, yɛ gbelɔi amli kpitiokpitio.’ (2 Kor. 11:23-27) Shi yɛ hewalɛ ni Nyɔŋmɔ kɛha lɛ lɛ hewɔ lɛ, enyɛ eto etsui shi yɛ anɔkwayeli mli yɛ nitsumɔi kpakpai amli aahu kɛyashi egbele yɛ henyɛlɔi lɛ adɛŋ.
Shi beni afee ni wɔna mumɔŋ hewalɛ kɛ nyɛmɔ ni wɔkɛaakpee wɔsɛɛ be akɛ emuuyeli mlihiɛlɔi lɛ, esa akɛ Kristofonyo lɛ ana Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli anɔkwale nilee. Wɔŋwɛi Tsɛ ni yɔɔ suɔmɔ lɛ etsɔ Ŋmalɛi lɛ anɔ eha wɔ gbɛtsɔɔmɔ ni anyɛɛɛ aŋmɛɛɛ he ni haa shihilɛ feɔ nɔ ni miishɛɛ yɔɔ mli kɛ mumɔŋ hewalɛwoo jɛɛhe ni anyɛɛɛ akɛ nɔ ko ato he. Nyɔŋmɔ Bi lɛ hiɛ sɔ e-Tsɛ Wiemɔ lɛ mli hewalɛ ni wajeɔ wala lɛ, taakɛ bɔni anaa akɛ etsɛɔ wiemɔi kɛjɛɔ enɛ mli kɛ hetoo ni ekɛha Satan kaai lɛ ekome lɛ: “Aŋma akɛ: ‘Jeee aboloo kɛkɛ haa gbɔmɔ yi naa wala; Shi moŋ wiemɔ fɛɛ wiemɔ ni jɛɔ Nyɔŋmɔ daaŋ lɛ.’”—Mat 4:4.
Ebiɔ Be Kɛ Mɔdɛŋbɔɔ
Shi kɛlɛ wɔnyɛŋ wɔkpa gbɛ akɛ Nyɔŋmɔ baatsɔ naakpɛɛ gbɛ nɔ ni ekɛ Biblia lɛ mli nilee aha wɔ. Beni afee ni wɔnu Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ shishi jogbaŋŋ lɛ, esa akɛ wɔfite be kɛ mɔdɛŋbɔɔ ni wɔkɛkase Biblia lɛ ni wɔjwɛŋ nɔ ni wɔkaseɔ kɛjɛɔ mli lɛ he.
Eji anɔkwale akɛ, yɛ emuu ni adesa yeee hewɔ lɛ wɔteŋ mɛi fioo ko pɛ yɔɔ nɔ ni atsɛɔ lɛ ‘mfoniri-shamɔ kaimɔ’ ni haa mɔ ko nyɛɔ ekaiɔ nɔ fɛɛ nɔ ni ekaseɔ lɛ. Shi kɛji akɛ wɔkɛ hiɛdɔɔ kase Biblia lɛ wɔbaanyɛ ni wɔkɛ wɔhe afɔ Yehowa mumɔ lɛ nɔ ni ekɛ Ŋmalɛi mli susumɔi lɛ aba wɔjwɛŋmɔ mli beni afee ni no kɛ gbɛtsɔɔmɔ kɛ hewalɛwoo ni he hiaa lɛ aha wɔ beni afee ni wɔnyɛ wɔkɛkpee kaai kɛ adafitswai sɔrɔtoi ni he hiaa ni wɔkɛ aaafa wɔhemɔkɛyeli lɛ he lɛ naa. Yesu ma enɛ nɔ mi eha ekaselɔi lɛ akɛ: “Shi kɛ amɛŋɔ-nyɛ kɛtee lɛ, nyɛkahaoa nyɛhe yɛ bɔni aloo nɔ ni nyɛaakɛɛ hewɔ; shi aaŋɔ nɔ ni nyɛaawie aha-nyɛ yɛ nakai ŋmlɛtswaa lɛ mli nɔŋŋ ejaakɛ jeee nyɛ ji mɛi ni wieɔ lɛ, shi moŋ nyɛ-Tsɛ lɛ mɔ lɛ wieɔ yɛ nyɛmli.”—Mat. 10:19, 20.
Shi kɛlɛ jeee be fɛɛ mli wɔyeɔ odase yɛ nɔyelɔi ni biɔ wɔhemɔkɛyeli kɛ Kristofoi anitsumɔ lɛ he sane lɛ ahiɛ. Yɛ be babaoo mli lɛ eji sane ni kɔɔ nɔnaa kɛ yiwaa ni baa wɔnɔ lɛ he, yɛ tsuŋwooi po ni sɛɛ kɛlɛ lɛ amli. Ani Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ yɛ hewalɛ ko ni wajeɔ mɔ yɛ shihilɛ ni tamɔ nɛkɛ shishi? Yɛ anɔkwale mli eyɛ eko.
Nɔkwɛmɔnii Ni Yɔɔ Wala Mli
Nyɔŋmɔ tsuji lɛ ateŋ mɛi pii baanyɛ aye Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli hewalɛ ni wajeɔ mɔ ni yɔɔ naakpɛɛ lɛ he odase Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, susumɔ anɔkwale Kristofoi ni yɔɔ China lɛ ateŋ mɛikomɛi ni na nɔ̃ waa yɛ tsuŋwoo kɛ gboklɛfoi atsuŋ lɛ ahe. Amɛhi jɛmɛ afii pii ni amɛbɛ Biblia lɛ eko ni amɛnaaa hegbɛ hu ni amɛkɛ amɛnanemɛi Kristofoi abɔ. Shi kɛlɛ nɔ ni amɛkase kɛjɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli dani awo amɛtsuŋ lɛ waje amɛ kɛtsɔ kaai afii lɛ amli.
Amɛteŋ mɔ kome ji Stanley Jones, ni amɔ lɛ yɛ afi 1958 ni awo lɛ tsuŋ afii kpawo lɛ. Eyɛ mli akɛ ebɛ Biblia moŋ, shi enyɛ ekai ŋmalɛi babaoo, ni ena miishɛjemɔ kɛ hewalɛwoo kɛjɛ mli kɛtsɔ ŋmalɛi nɛɛ ahesusumɔ nɔ. Ŋmalɛ kome ni shɛje emii jogbaŋŋ ji Romabii 12:12 ni kaneɔ akɛ: “Nyɛnyaa yɛ hiɛnɔkamɔ mli; nyɛmiaa nyɛhiɛ yɛ amanehulu mli; nyɛhiɛa sɔlemɔ mli daa.”
Nɔkwɛmɔ nɔ kroko ji Harold King, ni amɔ lɛ ni awo lɛ tsuŋ afii enumɔ yɛ China lɛ. Nyɛminuu King ekase Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ afii 26. Yɛ anɔkwale mli lɛ ekɛ Biblia lɛ etsu nii yɛ be fɛɛ mli afii 22 yɛ be mli ni ekɛ ehe wo be fɛɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli lɛ. Enɛ ye ebua lɛ ni enu Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ shishi jogbaŋŋ. Be mli ni ena ehe yɛ gboklɛfoi atsuŋ ni emumɔŋ nyɛmimɛi lɛ eko kwraa bɛŋkɛɛɛ lɛ lɛ, esɔle eha Yehowa yɛ eshihilɛ lɛ he, ni ebi be kɛ gbɛ ni nɛkɛ kaa nɛɛ aaatsɔ aba naagbee lɛ he sane. Yesu wiemɔi ni yɔɔ Mateo 6:31-33 ba ejwɛŋmɔ mli ni enaagba lɛ laaje Etamɔ nɔ ni Yehowa miikɛɛ lɛ akɛ: ‘Hii shi oha gbi lɛ, ni kaagba ohe naa yɛ wɔ he. Makwɛ onɔ jogbaŋŋ, taakɛ bɔni mifee momo lɛ.’ Nyɛminuu King susu Nyɔŋmɔ gbalɔ Yeremia ni be ko lɛ akɛlɛ wo nubu ko ni ŋmɔtɔ eyi mli obɔ mli ni ashi lɛ yɛ jɛmɛ koni egbo lɛ he. (Yer. 38:6) Shi kɛlɛ, ajie Yeremia kɛjɛ shihilɛ ni tamɔ nɔ ni hiɛnɔkamɔ ko kwraa bɛ mli nɛɛ mli. Beni esusuɔ nɛkɛ blema bei amli anɔkwayeli he nɔkwɛmɔnii nɛɛ ahe lɛ, Harold King nu he akɛ Yehowa baajie lɛ kɛ̃ koni enyɛ eku esɛɛ eya enyɛmimɛi lɛ aŋɔɔ ni eyatsa esɔɔmɔ lɛ nɔ yɛ heyeli mli.
Beni egbalaa hewalɛ kɛjɛɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ ni wajeɔ mɔ lɛ mli lolo lɛ, Harold King bɔ mɔdɛŋ ekai ŋmalɛi pii bɔni eeenyɛ, taakɛ Stanley Jones fee lɛ. Eji Kristofoi enyɔ nɛɛ nyɛɛɛ amɛkɛ hiɛdɔɔ akase Biblia lɛ jogbaŋŋ tsutsu kulɛ ani amɛbaanyɛ amɛkai ŋmalɛi pii ni baanyɛ aye ebua amɛ ni ewaje amɛ yɛ mumɔŋ lɛ?
Agbɛnɛ Nancy Yuen ni ye afii 20 yɛ gboklɛfoi atsui amli yɛ China lɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ hu yɛ. Yɛ be mli ni awo lɛ tsuŋ yɛ be kakadaŋŋ nɛɛ mli lɛ, ajie lɛ kɛjɛ eweku lɛ he ni anyɛ enɔ yɛ be fɛɛ mli koni ekwa ehemɔkɛyeli lɛ. Shi kɛlɛ, enyɛ eje kaa ni mliwa ni sɛɛ kɛ kakadaŋŋ nɛɛ mli kɛtsɔ Yehowa nɔ ni ekɛ ehe fɔ koni ewo lɛ hewalɛ kɛ agbɛnɛ hewalɛ ni egbala kɛjɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ ni wajeɔ mɔ lɛ mli lɛ nɔ. Yɛ Nyɔŋmɔ mumɔ lɛ yelikɛbuamɔ naa lɛ, enyɛ ekai ŋmalɛi pii ni kɔɔ shihilɛ mli ni eyɔɔ lɛ he. Taakɛ etsɔɔ mli lɛ: “Ŋmalɛi ni sa baa mijwɛŋmɔ mli yɛ be fɛɛ mli ni enɛɛmɛi haa mi gbɛtsɔɔmɔ kpakpa kɛ hewalɛ koni minyɛ mikɛdamɔ shihilɛ lɛ naa.”
Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, beni akɛɛ Nyɛmiyoo Yuen akɛ abaayi lɛ ni afee lɛ niseniianii lɛ, ekai Yehowa miishɛjemɔ wiemɔ ni ekɛha gbalɔ Ezekiel lɛ: “Kaashe amɛ gbeyei, ni kaashe amɛwiemɔi lɛ hu gbeyei.” (Ezek. 2:6) Be mli ni ekɛ eweku lɛ teŋ tserɛ kwraa lɛ, nɛkɛ Yesu wiemɔi nɛɛ ba ejwɛŋmɔ mli: “‘Mɔ ni dɔɔ tsɛ loo nyɛ he fe mi lɛ, esaaa mi; ni mɔ ni dɔɔ binuu loo biyoo he fe mi lɛ, esaaa mi. Ni mɔ ni wooo esɛŋmɔtso kɛnyiɛɛɛ misɛɛ lɛ, esaaa mi.” (Mat. 10:37, 38) Enɛ kɛ faishitswaa hee wo emli koni eya nɔ emɔ enɔkwayeli kɛ emuuyeli mli ni nɔ ni aaaba lɛ kɔɔɔ he eko kwraa.
Be mli ni aje gbɛ afee Nyɛmiyoo Yuen niseniianii ni esaa lɛ, ekai bɔni akɛ kpelebii yi Yesu bɔfoi lɛ yɛ “sanekpakpa” lɛ ni amɛshiɛɔ lɛ hewɔ lɛ. Ekai akɛ “amɛjɛ akuashɔŋ lɛ hiɛ amɛtee kɛ miishɛɛ, akɛ [Kristo] egbɛi lɛ ahewɔ lɛ abu amɛ mɛi ni sa akɛ abɔɔ amɛ ahora.” (Bɔf. 5:40-42) No hewɔ lɛ ekɛ miishɛɛ kpɛlɛ nakai hiɛgbejianii lɛ nɔ. Yɛ be mli ni hɔmɔ yeɔ lɛ lɛ, ekai akɛ ‘jeee abolo kɛkɛ haa gbɔmɔ yi naa wala.’—Luka 4:4.
Nyɛmiyoo Yuen kai Nyɔŋmɔ tsuji anɔkwafoi babaoo ni hiɛ amɛ emuuyeli mli amɛha Nyɔŋmɔ kɛtsɔ yiwaa kɛ kaai ashishi lɛ ni ena miishɛɛ babaoo kɛjɛ nɔkwɛmɔnii fɛfɛo ni Hiob kɛ Daniel fee kɛfɔ shi lɛ mli, ni enu he akɛ niiashikpamɔi ni nakai blema hii anɔkwafoi lɛ tsɔ mli lɛ nɔŋŋ eko enaa lɛ. Shi moŋ, nɔkwɛmɔnɔ kpele ni fe fɛɛ, ni ji Kristo Yesu nɔ̃ lɛ ji nɔ ni woɔ lɛ hewalɛ yɛ be fɛɛ mli.
Nyɔŋmɔ tsuji ni yɔɔ ŋmɛnɛŋmɛnɛ beaŋ shikpɔji sɔrɔtoi anɔ lɛ eto amɛtsui shi yɛ amɛhemɔkɛyeli he kaai ni mliwawai amli yɛ be kakadaŋŋ mli. Nɛkɛ Kristofoi ni amɛye kaai anɔ kunim nɛɛ ji gbɔmɛi ni ji hii kɛ yei tamɔ wɔ nɔŋŋ. Shi amɛhe ni amɛkɛ fɔɔ Nyɔŋmɔ nɔ kwraa lɛ eye ebua amɛ ni ámɛnyɛ amɛto amɛtsui shi yɛ shihilɛ ni mliwawai amli. Yɛ anɔkwale mli lɛ, ‘hewalɛ ni fa kɛteke nɔ lɛ ji Nyɔŋmɔ nɔ̃, shi jeee wɔ nɔ̃.’—2 Kor. 4:7.
“Nyɔŋmɔ Wiemɔ Lɛ Hiɛ Ka Ni Eyɛ Hewalɛ”
Eji anɔkwale akɛ, jeee Yehowa jalɔi fɛɛ esa akɛ amɛtsɔ kaai ni mliwawai lɛ nɔŋŋ mli tamɔ tsuŋ ni awoɔ amɛ yɛ amɛhemɔkɛyeli he lɛ nɛkɛ. Shi esa akɛ Nyɔŋmɔ tsuji fɛɛ atsɔ kaai sɔrɔtoi amli yɛ gbɛi sɔrɔtoi anɔ beni afee ni aka amɛhemɔkɛyeli akwɛ jogbaŋŋ. Kaai lɛ baanyɛ aba tamɔ shitee-kɛ-woo ni weku lɛ mlibii kɛaaba, ahoshwibɔɔ he kaai, nanemɛi ni kaa mɔ koni anyiɛ gbɛ ko ni kɛ ŋmalɛ lɛ kpaaa nɔ, shihilɛ mli naagbai, hela, aŋkroaŋkro naagbai kɛ nibii krokomɛi shi kɛlɛ, yɛ bɔni kaa lɛ mliwa ha lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, wɔbaanyɛ wɔna nɔminaa akɛ miishɛjemɔ kɛ hewalɛwoo ni wɔnaa kɛjɛɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli lɛ he baaba sɛɛnamɔ babaoo aha wɔ yɛ be mli ni efiwɔ lɛ, koni enyɛ eye ebua wɔ ni wɔdamɔ shi Shiŋŋ ni wɔhiɛ hemɔkɛyeli ni wɔyɔɔ yɛ Nyɔŋmɔ mli lɛ mli kpɛŋŋ.—Rom. 15:4.
Yehowa webii akpei abɔ baanyɛ aye Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli hewalɛ ni wajeɔ mɔ lɛ he odase. Amɛnyɛ amɛdamɔ shitee-kɛ-woo ni jɛɔ amɛwekui amlibii adɛŋ baa daa gbi lɛ anaa afii babaoo, ni amɛnyɛ amɛhiɛ amɛ-Kristofoi ajeŋba kpakpa lɛ mli yɛ jeŋbashara kɛ mlakwamɔ ni yaa nɔ yɛ je lɛ mli lɛ fɛɛ sɛɛ. Amɛnyɛ amɛjie hemɔkɛyeli ni ma shi Shiŋŋ kpo amɛtsɔɔ yɛ hefɛoyeli kɛ ahora ni gbɔmɛi ni bɛ hemɔkɛyeli lɛ bɔɔ amɛ lɛ fɛɛ sɛɛ. Nɛkɛ nɔkwɛmɔnii ni yɔɔ wala mli diɛŋtsɛ nɛɛ tsɔɔ akɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ “hiɛ ka ni eyɛ hewalɛ.” (Heb. 4:12) Abaanyɛ akɛto klante ni akɛfãa he ni akɛwuɔ ashiɔ nii hu he. Shi kɛlɛ, klante he bɛ sɛɛnamɔ tsɔ yɛ aŋkro ni atsɔseko lɛ yɛ gbɛ ni atsɔɔ nɔ akɛtsuɔ nii lɛ dɛŋ. No hewɔ lɛ sɛɛnamɔ fioo ko yɔɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ he kɛha mɔ ni ehe nilee fioo ko pɛ eyɔɔ ni eleee gbɛ ni eeetsɔ nɔ ekɛtsu nii yɛ eshihilɛ mli lɛ.—Efe. 6:17.
Yehowa mumɔ lɛ ni ji hewalɛ ni fe fɛɛ yɛ jeŋ muu fɛɛ lɛ mli ajɛ aŋma Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ. Beni afee ni wɔnu Wiemɔ nɛɛ shishi jogbaŋŋ lɛ, ehe miihia ni wɔtsɔ sɔlemɔ nɔ wɔkase enɛ kɛ Nyɔŋmɔ mumɔ lɛ yelikɛbuamɔ kɛ ewebii lɛ asafo lɛ kɛ naanyobɔɔ. (Mat. 24:45-47; Bɔf. 8:30-35; 1 Kor. 2:10) Eyɛ mli akɛ jeŋ ni wɔyɔɔ mli nɛɛ miitsɔ naagba kɛ haomɔ be ni eko bako nakai da mli, ni nɔ ni jɛɔ mli baa ji shihilɛ mli naagbai moŋ, shi wɔbaanyɛ wɔna hewalɛ kɛjɛ Ŋmalɛi lɛ amli. Amrɔ nɛɛ ji be ni he hiaa fe be fɛɛ ni esa akɛ wɔkase Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ jogbaŋŋ beni afee ni wɔna emli hewalɛ ni yɔɔ naakpɛɛ ni wajeɔ mɔ lɛ he sɛɛ babaoo.
[Akrabatsa ni yɔɔ baafa 5]
“Mi lɛ, mabolɔ matsɛ Nyɔŋmɔ, ni Yehowa aaahere miyiwala. Maye ŋkɔmɔ ni madamɔ ŋtsɔi gbɛkɛ kɛ lebi kɛ shwane, ni eeebo migbee toi. Shɛ ojatsu lɛ ofɔ Yehowa nɔ, ni lɛ eeehiɛ omli; eŋmɛŋ gbɛ gbi ko gbi ko ni jalɔ adidã. Shi bo, Nyɔŋmɔ, oootsirɛ amɛ owo hiɛkpatamɔ bu lɛŋ; Ia suɔlɔi kɛ kutumpɔfoi lɛ yeŋ amɛgbii lɛ fa tete Shi mi lɛ, maŋɔ mihiɛ mafɔ onɔ.”—Lala 55:17, 23, 24.