Nyɛyaa Nɔ Nyɛsraa!
SANE KO ni aŋma ni ji “Nɔni Anyɛŋ Asusu Lɛ He Susumɔ” lɛ je kpo yɛ New York Times lɛ February 14, 1980 nɔ lɛ mli. Atsi Dr. Howard H. Hiatt, ni ji Harvard School of Public Health onukpa lɛ ta akɛ eewie bɔni nuklea okplɛm kome, “ni ŋwanejee ko kwraa bɛ he akɛ ejeee nɔ ni da fe fɛɛ yɛ nɔ ni abua anaa ato lɛ ateŋ” ni aaatswa lɛ aaafee heni Boston yɔɔ lɛ aha lɛ he. Ekɛɛ akɛ:
“Nakai tawuu nɔ kome lɛ baafite nɔ fɛɛ nɔ ni yɔ shitooi ejwɛ mli. Bu ni nakai okplɛm lɛ baatsa lɛ lɛɛmɔ baashɛ shitoo fa ni emli kwɔlɛ baashɛ ninetalɔi ohai babaoo. Shitooi ejwɛ ni nɔ fɛɛ nɔ hiɛ ekpata yɛ mli lɛ sɛɛ lɛ, dɔlɛ ko ni naa wa baate shi, ni nɔ ni baanyiɛ sɛɛ aba ji kɔyɔɔ ni naa wa ni baatswa fe shitooi 1,000 ŋmlɛtswaa kome, ni kɔyɔɔ nɛɛ baatee ahum la kpeteŋkpele ko shi. Gbɔmɛi ni yɔɔ aaafee shitooi nyɔŋmai ejwɛ ni baana nɛkɛ okplɛm nɛɛ fɛmɔ lɛ ahiŋmɛi baashwila. Gbɔmɛi akpeiakpei 8 ni yɔɔ Boston maŋtiase lɛ mli kɛ esɛɛ lɛ ateŋ mɛi akpeiakpei 2.2 bagboi amrɔ nɔŋŋ yɛ okplɛm nɛɛ fɛmɔ aloo la ni baaje yɛ no sɛɛ hewɔ.”
Kɛji akɛ okplɛmi ni abua naa babaoo ni yɔɔ je lɛ mli lɛ ateŋ ekome pɛ fɛ ni eyagbee ‘heni esa akɛ egbee’ lɛ nɔ ni baajɛ mli aba nɛ.
Yɛ anɔkwale mli lɛ, akɛ nɔ ni “anyɛŋ asusu” lɛ aanyɛ aba lɛ haa wɔnaa nɔ ni wɔbaadamɔ nɔ ni wɔsusu shihilɛ ni yɔɔ je lɛ mli lɛ he. Ni mɛi pii hu miisusu he. Amaniɛbɔɔ krɛdɛɛ ko ni je kpo yɛ U.S. News and World Report ni ji February 11, 1980 nɔ lɛ mli lɛ tsɔɔ tawuu mli hewalɛ ni jeŋmaji wuji ni yɔɔ shikpɔŋ nɔ lɛ yɔɔ lɛ mli kɛ nɛkɛ wiemɔi nɛɛ: “Yɛ jeŋ ni sheɔ gbeyei ni naa nɔ ni yaa nɔ lɛ gbɛfaŋ lɛ, Soviet Union ni ji Rɔsia tamɔ tawuu nɔ ko ni fiteɔ nɔ fɛɛ nɔ ni ekɛkpeɔ yɛ egbɛ nɔ. Ni enyiɛ gbɛ ni etɔɔɔ lɛ kɛmiiya ni eyaye je lɛ nɔ.” Lɛɛlɛŋ jeŋ ni gbeyei emɔ lɛ mli wɔyɔɔ nɛɛ. Ejaakɛ fitemɔ ni baanyiɛ nuklea ta sɛɛ aba lɛ ji nɔ ko ni anyɛŋ asusu he. Ní ŋwanejee ko kwraa bɛ he akɛ jeŋ nɔyeli ebatsɔ sane ko ni ka shi yɛ wɔbei nɛɛ amli yɛ anɔkwale mli.
Ani shihilɛ ni kɛ hiɛkpatamɔ baa ni wɔbote mli nɛɛ yɛ tsabaa ko? Mɛi pii kɛ nijiaŋwujee kwɛɔ nɔ ni yaa nɔ lɛ. Amɛnaa ni jeŋmaji lɛ ‘miisaa amɛhe’ kɛ osramaŋi, ŋshɔ shishi tawuu lɛji ni tswaa osramaŋi, kɔyɔɔŋ lɛji ni yaa shɔŋŋ, nuklea okplɛmi kɛ nibii krokomɛi. Yɛ be mli ni amɛkwɛɔ nibii nɛɛ, amɛnaa kɛ dɔlɛ akɛ nibii ni yɔɔ gbeyei miiwo ŋwɛi kɛ ŋshɔ mli fɛɛ he gbeyei taakɛ Nuntsɔ Yesu, gba efɔ shi kɛha yiwalɛ nibii egbɛjianɔtoo ni yɔɔ shikpɔŋ nɔ nɛɛ anaagbee gbii lɛ. Yesu kɛɛ akɛ.”
“Ni gbeyei nibii kɛ okadii wuji aajɛ ŋwɛi aba. Ni Okadi aaaba hulu kɛ nyɔŋtsere kɛ ŋulamii amli, ni jeŋmaji afimɔ lɛ aaba shikpɔŋ lɛ nɔ, ni amɛaafee yeyeeye, yɛ ŋshɔ kɛ ŋshɔkei agbɛɛmɔ hewɔ; ni nɔ aaanyɔnyɔi gbɔmɛi anɔ yɛ gbeyei kɛ nibii ni baa je lɛŋ lɛ agbɛkwɛmɔ hewɔ; ejaakɛ aaahoso ŋwɛi hewalɛi lɛ tete.”—Luka 21:11, 25, 26.
“Nyɛholea Nyɛyitsea Anɔ”
Nɔ ni yaa nɔ lɛ yɛ gbeyei waa kɛha mɛi ni kwɛɔ nibii ni baa nɛɛ yɛ je lɛ susumɔ naa lɛ. Shi kɛlɛ, Yesu tee nɔ ekɛɛ akɛ:
“Shi beni nibii nɛɛ aaatsɔ naa shi lɛ, no lɛ nyɛkwɛa ŋwɛi ni nyɛholea nyɛyitsei onɔ, ejaakɛ nyɛkpɔmɔ lɛ miibɛŋkɛ.” (Luke 21: 28)
No hewɔ lɛ ehe ehiaaa ni mɛi ni damɔɔ hemɔkɛyeli ni amɛyɔɔ yɛ Yehowa gbalɛ Wiemɔi lɛ amli lɛ nɔ amɛkwɛɔ nibii ni baa je lɛŋ lɛ ashe gbeyei. Ní amɛaashe nibii ni Nuklea tawuu aaafite lɛ gbeyei moŋ lɛ amɛkɛ hekɛnɔfɔɔ miikwɛ Nyɔŋmɔ shiwoo kɛha kpɔmɔ lɛ gbɛ.
Ani oji mɔ ko ni yɔɔ hiɛnɔkamɔ akɛ shihilɛ aaafee shweshweeshwe yɛ adesai ateŋ? Belɛ, esa akɛ obo bɔ ni Yesu tsɔɔ wɔbei nɛɛ ashishi eha lɛ toi. Kɛjɛ be mli ni Jeŋ Ta I fɛ lɛ, jeŋmaji ahaomɔ, mlakwamɔ, efɔŋfeemɔ, hɔmɔ, shikpɔŋhosomɔ, helai kɛ piimɔi babaoo eba shikpɔŋ nɔ, taakɛ Yesu gba efɔ shi akɛ ebaaba lɛ. Koni ekadi beni eba lɛ kɛ nibii agbɛjianɔtoo nɛɛ naagbee he okadi.’ (Mat. 24:3-12; Luka 21:10, 11) Shi ekɛ nɛkɛ wiemɔi nɛɛ fata he: “Beni nyɛaana akɛ nibii nɛɛ etsɔ naa shi lɛ, nyɛnaa nyɛlea akɛ Nyɔŋmɔ maŋtsɛyeli lɛ eshɛ eta. Lɛɛlɛŋ, miikɛɛnyɛ akɛ: ‘Nɛkɛ yinɔ nɛɛ hoŋ, ja fɛɛ eba mli da. Ŋwɛi kɛ shikpɔŋ aaho aya; shi miwiemɔi lɛ hoŋ eyaŋ.’”—Luka 21:31-33
Kɛ hoo po lɛ, yinɔ ni na be mli ni mlakwamɔ be nɛɛ je shishi yɛ 1914 lɛ miikpa gbɛ akɛ ‘amɛbaahi shi’ ni amɛna enaagbee. Enɛ baafee be ni baaha Daniel 2:44 ni kɔɔ “maŋtsɛmɛi” loo nɔyelɔi ni kɛ pɛsɛmkunya peleɔ jeŋ nɔyeli he lɛ baaba mli: “Ni nɛkɛ maŋtsɛmɛi nɛɛ ayinɔ lɛ Nyɔŋmɔ ni yɔɔ ŋwɛi Iɛ aaatee maŋtsɛyeli ko shi ama shi ni efiteŋ dɔŋŋ kɛaatee naanɔ, maŋtsɛyeli nɛɛ eejwara maŋtsɛyelii nɛɛ fɛɛ wɔtsɔwɔtsɔ ni eeekpata amɛhiɛ, shi lɛ diɛŋtsɛ lɛ eema shi kɛaatee naanɔ.” Kɛ jeŋmaji lɛ kɛ amɛnuklea tawuu nii lɛ te shi wo Nyɔŋmɔ maŋtsɛyeli kɛtsɔ Kristo nɔ lɛ hewalɛ lɛ, fɛɛ baafee eflo. Nɛkɛ “Maŋtsɛmɛi a-Maŋtsɛ nɛɛ baakojo jeŋmaji lɛ yɛ jalɛ naa, ebaakpata efɔŋfeelɔi lɛ ahiɛ ni ebaa heshibalɔi ni amɛsra lɛ ayi. Kwɛ naakpɛɛ ni Maŋtsɛyeli jɔɔmɔi ni baanyiɛ sɛɛ lɛ baaji! “Mɛi ni he jɔ lɛ, shikpɔŋ lɛ aaatsɔ amɛnɔ ni amɛmii aaashɛ amɛhe yɛ hejɔlɛ babaoo mli.”—Lala 37:10, 11; Kpoj. 19:11-21.
Nyɛshia Kpe
Kɛmiiba egbalɛ ni kɔɔ nibii agbɛjianɔtoo lɛ he lɛ naagbee lɛ, Yesu bɔ kɔkɔ nɛɛ: “Shi nyɛhiɛ ahia nyɛhe nɔ, koni fufeemɔ kɛ daatɔɔ kɛ daaŋ-ŋmaa he haomɔi akɛhe nyɛtsuii, ni nakai gbi lɛ miibati nyɛshi trukaa; ejaakɛ ebaaba mɛi fɛɛ ni hiɔ shikpɔŋ muu lɛ fɛɛ nɔ lɛ anɔ.” Yɛ nakai Nyɔŋmɔ oweletɔɔ ni ekɛbaaba jeŋmaji yiwalɔi kɛ gbɔmɛi mlakwalɔi anɔ lɛ mli lɛ, mɛi pɛ ni baahi shi shweshweeshwe ji mɛi ni baana kojomɔ kpakpa yɛ “gbɔmɔ Bi” Kristo Yesu hiɛ. Esa akɛ mɛi fɛɛ ni sumɔɔ akɛ amɛje mli lɛ abo Yesu ŋaawoo nɛɛ toi: “No hewɔ lɛ nyɛsraa be fɛɛ be ni nyɛsɔlea, koni nyɛnyɛ nii ni baaba nɛɛ fɛɛ mli nyɛje, ni nyɛnyɛ gbɔmɔ bi lɛ hiɛ nyɛdamɔ.”—Luka 21:34-36.
Yɛ be mli ni egbeɔ nakai gbalɛ lɛ nɔŋŋ naa taakɛ Marko hu ŋma lɛ, Yesu kɛɛ akɛ: “Nyɛkwɛa jogbaŋŋ, nyɛshia kpe ni nyɛsɔlea; ejaakɛ nyɛleee gbi nɔ ni be lɛ shɛɔ. No hewɔ lɛ nyɛsraa; koni (Nuntsɔ lɛ) ekaba trukaa ebaninanyɛ akɛ nyɛmiiwɔ. Shi nɔ ni mikɛɛɔnyɛ nɛɛ, mɛi fɛɛ mikɛɛɔ; Nyɛsraa.” Yehowa Odasefoi feɔ enɛ ŋmɛnɛ yɛ be mli ni amɛkɛ ekaa shiɛɔ “sanekpakpa lɛ yɛ jeŋmaji lɛ fɛɛ mli” akɛ Nyɔŋmɔ maŋtsɛyeli kɛtsɔ Kristo nɔ lɛ eshɛ shi eta lɛ. (Marko 13:10, 33-37) Shi nɔ ni naa jeŋ muu fɛɛ odaseyeli kpeteŋkpele nɛɛ mli gbɛfaŋnɔ ji Buu-Mɔɔ wolotɛtrɛɛ lɛ, ni agbɛnɛ ebote afii 108 kɛjɛ be mli ni aje shishi afee lɛ mli lɛ. Wɔyɛ hiɛnɔkamɔ akɛ nɛkɛ baafai nɛɛ baaya nɔ ni ekɛ miishɛjemɔ abaha wɔkanelɔi akpekpei abɔ lɛ, koni ewo mɔ fɛɛ mɔ hewalɛ ni ‘EYA NO ESRA.’