Bo Nyɔŋmɔ Gbalɛ Wiemɔ Kɛha Wɔ Gbi Nɛɛ Iɛ Toi
“Kwɛmɔ bɔ ni tsutsu gbalɛi lɛ ba mli anɔkwale ha. Miigba nibii heei agbɛnɛ; dani amɛaapue lɛ, migbaa bo amɛhe sane.”—YESAIA 42:9. The Jerusalem Bible.
1. Mɛni hewɔ wɔbaanyɛ wɔkɛɛ akɛ Yehowa ji Nyɔŋmɔ ni egbalɛ efeee efolo lɛ?
1 YEHOWA ji Nyɔŋmɔ ni egbalɛ efeee efolo. Enɛ ba mli anɔkwale yɛ Yerusalem hiɛkpatamɔ kɛ esaamɔ ekoŋŋ, blema maŋtsɛyelii ashigbeemɔ kɛ Mesia lɛ he gbalɛ mlibaa mli! Shi ani Biblia mli gbalɛi fɛɛ ba mli yɛ tsutsu pɛ? Kwɛ bɔ ni ejaaa akɛ wɔɔsusu nakai!
2. Esoro Yehowa tsuji yɛ je lɛ he yɛ gbalɛ he, yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
2 Nyɔŋmɔ kɛɛ eblema webii lɛ akɛ: “Naa, tsutsu nii lɛ eba mli, nibii heei mijajeɔ nɛɛ, miiha nyɛha nyɛnu he dani epue.” (Yesaia 42:9) Akɛni egbele gbalɛi ahe shishinumɔ naa momo yɛ Biblia lɛ mli eha wɔ hewɔ lɛ, Yehowa ka he ekɛ nilee tsɔɔ hiɛ ehaa etsuji, ni yɛ anɔkwale mli lɛ, esa akɛ wɔbo toi. Taakɛ bɔ ni bɔfo Petro tsɔɔ saji amli jogbaŋŋ lɛ: “Nyɛbaafee nɔ ni ja kɛ nyɛkɛ nyɛhe fɔ gbalɛ nɔ ni nyɛaaŋɔ enɛ akɛ kane ni kpɛɔ kɛtsɔɔ duŋ kpii mli kɛyashiɔ be mli ni je tsɛreɔ.” (2 Petro 1:19, JB) Yɛ anɔkwale mli lɛ, Nyɔŋmɔ gbalɛ wiemɔ lɛ toiboo kadiɔ Yehowa webii akɛ gbɔmɛi ni yɔɔ sɔrɔto yɛ je ni mli ewo duŋ ni efee basabasa nɛɛ mli. Abɛi 4:18, 19 wie yɛ gbɛ ni ja nɔ akɛ: “Shi jalɔi atempɔŋ lɛ tamɔ la ni kpɛɔ, ni eyaa nɔ ekpɛɔ aahu kɛyashiɔ shwane fintiŋŋ. Mɛi fɔji agbɛ lɛ tamɔ duŋ kpii, amɛleee nii ni amɛtɛrɛɔ po.”—Okɛto Lala 119:105 he.
Kɛ Nyɔŋmɔ Bi Lɛ Miiwie Lɛ Bo Toi!
3. Mɛɛ odaseyeli yɔɔ ni tsɔɔ akɛ Yesu eba ni eyɛ ŋmɛnɛ?
3 Ehe miihia waa ni ákɛ Yehowa Odasefoi lɛ, “wɔmɔ nii ni wɔnu” ni Yesu Kristo wie lɛ “mli ni awa.” (Hebribii 2:1-4) Ni mɛɛ gbalɛ ni yɔɔ naakpɛɛ ni kɔɔ wɔ gbi nɛɛ he ekɛha nɛkɛ! Yɛ be mli ni etsɔɔ nibii agbɛjianɔtoo ni gboɔ nɛɛ naagbee gbii lɛ, Yesu kɛ “ba ni eba”, lɛ he “okadi” ni yɔɔ naakpɛɛ ha. Egba nibii ni baaba tamɔ jeŋ fɛɛ ta, tsɛŋemɔ helai, hɔmɔ kɛ shikpɔŋhosomɔi (Mateo 24:3-8) Ani mɔ ni le nibii ni yaa nɔ lɛ jogbaŋŋ lɛ baanyɛ aku ehiɛ ashwie odaseyelii ni tsɔɔ ba ni Yesu eba ŋmɛnɛ lɛ nɔ? Jeŋ Ta I gbe asraafoi fe akpekpei 9 kɛ maŋbii akpekpei abɔ, yɛ be mli ni Jeŋ Ta II kpata adesai akpekpei 55 awala hiɛ. Spanish influenza ni ba yɛ 1918-1919 lɛ gbe gbɔmɛi akpekpei 20. Taakɛ akɔntaabuu ko ni Niyenii kɛ Okwaayeli he Gbɛjianɔtoo lɛ bu lɛ tsɔɔ lɛ, hɔmɔ miiye gbɔmɛi akpekpei 450 bianɛ, ni gbɔmɛi ni amɛyibɔ miihe ashɛ akpekpei toi akpekpe kome adaaŋ ŋmaa shɛɛɛ amɛnaa. Shikpɔŋhosomɔi egbe gbɔmɛi 1,600,000 yɛ afii ohai 20 nɛɛ mli—nɔ ni fe 22,000 daa afi kɛjɛ 1914.
4. (a) Mɛɛ be mli Jeŋmaji Abei lɛ je shishi, ni mɛɛ be eba naagbee? (b) Mɛɛ odaseyeli yɔɔ ni tsɔɔ akɛ Yehowa webii tsɔ hiɛ amɛná 1914 he nilee dani eshɛ?
4 Nakai afi 1914 lɛ—ni no hu? Fe afii oha ni eho nɛ, ni C. T. Russell (ni batsɔ Buu-Mɔɔ Asafo lɛ klɛŋklɛŋ nɔkwɛlɔ) kɛ Jeŋmaji Abei lɛ to “bei kpawo” ni atsi ta yɛ Daniel wolo lɛ mli lɛ he. (Daniel 4:16, 23, 32; Luka 21:24) Yɛ be mli ni eŋmaa yɛ Bible Examiner ni aŋma yɛ October 1876 mli lɛ, Russell kɛɛ: “Bei kpawo lɛ baaba naagbee yɛ A.D. 1914.” Agbɛnɛ efata he hu ni aŋma wolo ni ji Three Worlds, and the Harvest of This World lɛ yɛ afi 1877 mli, ni wolo nɛɛ tsɔɔ (yɛ baafai 83 kɛ 189) akɛ be kpalaŋŋ ni ji afii 2,520 ni Jeŋmaji lɛ kɛyeɔ je lɛ nɔ ni Nyɔŋmɔ maŋtsɛyeli ko kɛ ehe wooo mli lɛ je shishi kɛ Babiloniabii ni butu Yuda maŋtsɛyeli lɛ yɛ sɛɛ mli afi ni ji ohai kpawo D.Ŋ.B. lɛ mli, ni ebaaba naagbee yɛ 1914 Ŋ.B. Nakai nɔŋŋ hu Buu-Mɔɔ ni akala yɛ March 1880 mli lɛ jaje akɛ: “‘Jeŋmaji Abei’ lɛ yashiɔ 1914, ni ŋwɛi maŋtsɛyeli lɛ yeŋ nɔ kwraa ja nakai be lɛ eshɛ da.”
5. Te fee tɛŋŋ ni Yehowa Odasefoi nyɛ amɛtsɔ hiɛ amɛle nɔ ni 1914 baaji lɛ?
5 Ŋmɛnɛ, Yehowa Odasefoi kɛ amɛnine tsɔɔ “okadi” ni Yesu kɛha lɛ nɔ ni amɛkwɛɔ 1914 akɛ afi ni ba ni eba yɛ Maŋtsɛyeli hewalɛ mli ni anaaa lɛ lɛ je shi diɛŋtsɛ. Shi te amɛaafee tɛŋŋ ni amɛaatsɔ hiɛ amɛná nii ni yɔɔ naakpɛɛ nɛɛ he nilee? Jeee yɛ adesa nilee ni ekaaa ko hewɔ. Dabi, ejaakɛ amɛtsɔ sɔlemɔ nɔ amɛkase Ŋmalɛi lɛ, amɛbo Nyɔŋmɔ gbalɛ wiemɔ lɛ toi, ni amɛmɔ nii ni Nyɔŋmɔ Bi lɛ gba fɔ shi lɛ mli waa. (2 Petro 1:19, Hebribii 1:1, 2; 2:1) Wɔkɛ shidaa miiha ale akɛ Yehowa ‘ejaje nibii heei ni baaba lɛ etsɔɔ amɛ, ni Odasefoi lɛ yɛ miishɛɛ akɛ amɛaagbɛ nɛkɛ nilee nɛɛ amɛshwa shikpɔŋ lɛ fɛɛ nɔ. (Yesaia 42:9) Amɛfeɔ enɛ yɛ Yesu wiemɔi nɛɛ asɛɛnyiɛmɔ mli: “Ni aaashiɛ maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa nɛɛ atsɔɔ je nɛŋ fɛɛ, ni akɛye jeŋmaji lɛ fɛɛ odase.” Kɛkɛ lɛ mɛni? “Ni no dani naagbee lɛ baaba”!—Mateo 24:14.
Maŋtsɛyeli Ni Kɛ Amɛhe Yeɔ Bienyɛ Kɛ Amɛhe Ewo Bei Mli
6. Mɛɛ maŋtsɛmɛi enyɔ áwie amɛhe yɛ Daniel yitso 11, ni mɛɛ sanebimɔi ni kɔɔ amɛhe teɔ shi?
6 Shi, dani “naagbee” lɛ aaaba lɛ, esa akɛ wɔsusu afii ohai 20 nɛɛ mli nibii krokomɛi ahe. Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, Daniel gbalɛ lɛ jaje akɛ: “Ni naagbee be lɛ mli lɛ, wuoyigbɛ maŋtsɛ lɛ kɛ lɛ [kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ] baashi; ni kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ aaafa kɛaaba enɔ.” (Daniel 11:40) Namɛi ji maŋtsɛmɛi ni kɛ amɛhe wuɔ ta nɛɛ, ni amɛnifeemɔi ni agba he sane afɔ shi lɛ tsɔɔ mɛni?
7. (a) Mɛɛ be mli béi ni ka maŋtsɛmɛi enyɔ lɛ ateŋ lɛ je shishi? (b) Mɛni hewɔ gbɛ́i “kooyigbɛ maŋtsɛ” kɛ “wuoyigbɛ maŋtsɛ” lɛ sa lɛ? (d) Mɛɛ klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli jeŋ hewalɛ ko abale lɛ akɛ “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ, ni te fee tɛŋŋ ni nibilɔ ko ni yɔɔ veveeve ho kɛtsɔ maŋtsɛyeli lɛ mli lɛ?
7 Béi ni ka maŋtsɛmɛi nɛɛ ateŋ lɛ je shishi yɛ be mli ni aja Aleksanda kpeteŋkpele lɛ maŋtsɛyeli lɛ mli lɛ sɛɛ. Seleucus Nicator baye Siria nɔ, ni Ptolemy Lagus to maŋtsɛyeli yɛ Mizraim. Nɛkɛ maŋtsɛyelii ni kɛ amɛhe wuɔ ta ni yɔɔ Yehowa webii ni ji Israelbii lɛ ashikpɔŋ lɛ kooyigbɛ kɛ wuoyigbɛ lɛ bafee klɛŋklɛŋ “kooyigbɛ maŋtsɛ” kɛ “wuoyigbɛ maŋtsɛ.” (Daniel 11:2-6) Shi beni be hoɔ lɛ, mɛi ni nɛkɛ maŋtsɛmɛi nɛɛ ji lɛ tsake. Beni shɛɔ Ŋ.B. klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli lɛ, no mli lɛ Roma Maŋtsɛyeli lɛ ebatsɔ, “kooyigbɛ maŋtsɛ.” Yɛ yinɔsane be nɛɛ mli lɛ, ‘mɔ ko baate shi ni ebaaha nibilɔ ko ni yɔɔ veveeve atsɔ̃ maŋtsɛyeli fɛfɛo lɛ mli kɛho.’ (Daniel 11:20-22, NW) Taakɛ ágba afɔ shi lɛ, Augusto Kaisare tsu “nibilɔ ko ni yɔɔ veveeve ni ebi ni “akane jeŋ fɛɛ ni aŋma.” Yɛ akpɔ nɛɛ hewɔ lɛ, Yosef kɛ Maria tee Betlehem koni akane amɛ yɛ afi 2 D.Ŋ.B., ni nɔ ni jɛ mli ba ji Yesu fɔmɔ yɛ he ni agba afɔ shi nɛɛ.—Luka 2:1-7; Mika 6:1.
8. (a) Te wɔfeɔ tɛŋŋ wɔleɔ akɛ afii ohai 20 nɛɛ mli nibii komɛi baaje kpo ni kɔɔ maŋtsɛmɛi enyɔ nɛɛ ahe? (b) Mɛni ji “be ni ato” ni “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ kɛbaate shi awo wuoyigbɛ lɛ? (d) Mɛɛ jeŋ hewalɛi ni tsɔ hiɛ ba yɛ afii oha nɛɛ mli abaanyɛ akɛ maŋtsɛmɛi enyɔ nɛɛ ato amɛhe?
8 Yɛ afi 33 Ŋ.B. agbiɛnaa be mli lɛ, Yesu Kristo kɛ gbalɛ ko ni yɔɔ naakpɛɛ ni kɔɔ “naagbee gbii” lɛ ahe ha. Etsɛ wiemɔ kɛjɛ Daniel 11:31 ni ekɛtsɔɔ akɛ nibii ni yɔɔ naakpɛɛ baaba yɛ afii ohai 20 Iɛ mli ni kɔɔ “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ kɛ “wuoyigbɛ maŋtsɛ” lɛ he. (Mateo 24:15) Ágba afɔ shi akɛ “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ baate shi aba wuoyigbɛ “yɛ be ni ato lɛ mli.” (Daniel 11:29, 30) Mɛɛ be mli nɛ? Yɛ 1914 afi diɛŋtsɛ nɔ ni Jeŋmaji Abɛi lɛ ba naagbee ni ato Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ ama shi yɛ ŋwɛi lɛ! Nakai afi lɛ mli German “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ je shishi akɛ eeewuu eshi “wuoyigbɛ maŋtsɛ” ni ‘ji Anglo-Amerika Jeŋ Hewalɛ lɛ. Aye Germane kɛ ehefatalɔi lɛ anɔ kunim yɛ Jeŋ Ta I mli kɛ agbɛnɛ yɛ jeŋ ta ni ji enyɔ lɛ mli. Kɛkɛ ni mɔ hee ko batsɔ “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ.
9. (a) Mɛni ji Yehowa Odasefoi ashidaamɔ yɛ maŋkwramɔŋ saji ahe? (b) Ani enɛ tsiɔ amɛ naa koni amɛkatsɔ hiɛ amɛna maŋkwramɔŋ nibii komɛi ni baaba?
9 Yehowa Odasefoi hiɔ shi veveeve akɛ Kristofoi ni kɛ amɛhe wooo maŋ saji amli. Amɛjeee je nɛɛ fa, ni amɛkɛ amɛhe wooo maŋkwramɔ saji amli. (Yohane 17:16) Shi kɛlɛ amɛboɔ Nyɔŋmɔ gbalɛ wiemɔ lɛ toi ni enɛ eye ebua amɛ ni amɛna bɔ ni Daniel gbalɛ lɛ tsiɔ kɛyaa enaagbee mlibaa kwraa he lɛ. (Yesaia 42:9) Agbɛnɛ, yɛ Jeŋ Ta II be lɛ sɛɛ nɛɛ, jeŋ hewalɛi kpelei enyɔ lɛ ebaje he ni mɔ fɛɛ mɔ miikwɛ amɛ, ni amɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ kɛ enaanyo miishi mple yɛ tawuu nii ni kpataa wala hiɛ lɛ anaabuamɔ he foi damɔ mli, ni enɛ enyɛ amɛnɔ ni ehaa shika ni amɛfiteɔ yɛ je lɛ tawuu nii afeemɔ he Iɛ shɛɔ Amerika shika dɔla akpekpei toi akpei 800 (Cedi akpekpei toi akpekpei 280,000) daa afi.
10. (a) Mɛni ji “amaŋfɔfeemɔ nihii nii” ni yɔɔ Daniel 11:31 lɛ? (b) Te maŋtsɛmɛi enyɔ lɛ fɛɛ kɛ Yehowa webii eye eha tɛŋŋ, ni mɛni hewɔ?
10 Yɛ be mli ni Yesu wieɔ Daniel gbalɛ lɛ ni kɔɔ “amaŋfɔfeemɔ nihiinii” lɛ he lɛ, ekɛɛ: “Mɔ ni kaneɔ lɛ ha ni eyoo sɛɛ.” (Mateo 24:15; Daniel 11:31) . Biblia gbalɛ mlibaa ni ‘áyoo sɛɛ’ lɛ etsɔɔ akɛ nakai “amaŋfo nihii nii” lɛ ji Jeŋmaji Ekomefeemɔ gbɛjianɔtoo lɛ ni áto ama shi ni teɔ shi woɔ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ. ‘Sɛɛyoomɔ’ ni akɛaatsu nii lɛ hu eha wɔle (yɛ gbalɛ mlibaa naagbee be nɛɛ mli lɛ) nɔ ni ji “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ ni kɛ “wuoyigbɛ maŋtsɛ” lɛ shiɔ akaŋ yɛ nibii ahe yɛ amɛnaagbee hewalɛ hepelemɔ lɛ mli lɛ yɛ faŋŋ mli. Ni lɛ loo “wuoyigbɛ maŋtsɛ” lɛ sumɔɔɔ ni amɛŋmɛɛɔ amɛnɔyeli he amɛhaa Nyɔŋmɔ ŋwɛi Maŋtsɛyeli lɛ ni Yehowa Odasefoi tswaa he adafi yɛ shikpɔŋ lɛ fɛɛ nɔ lɛ. Maŋtsɛmɛi enyɔ lɛ fɛɛ kɛ amɛhe ewo Odasefoi lɛ ayiwaa mli.—Daniel 11:36-39; Mateo 5:10-12; Yohane 15:19, 20.
11. (a) Mɛni ji nɔ ni “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ kɛɔ? (b) “Maŋtsɛ” lɛ wieɔ eshiɔ Yehowa yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
11 Gbalɛ lɛ wieɔ “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ he akɛ: “Ni eeewo ehe nɔ, ni eeefee ehe agbo fe nyɔŋmɔ fɛɛ nyɔŋmɔ, ni eeewie hepupuumɔ wiemɔi eshi nyɔŋmɔi a-Nyɔŋmɔ lɛ. . . . Ni eeewo ehe nɔ yɛ mɛi fɛɛ nɔ.” (Daniel 11:36, 37) Nɛkɛ “kooyigbɛ maŋtsɛ” ni leee Nyɔŋmɔ nɛɛ kɛɔ akɛ Maŋ loo Nɔyeli lɛ yɛ hegbɛ akɛ ebiɔ babaoo kɛjɛɔ eshishibii lɛ adɛŋ. Agbɛnɛ, nɛkɛ “maŋtsɛ” nɛɛ wieɔ eshiɔ Yehowa kɛtsɔɔ jeŋ nɔyeli ni etaoɔ, ni eŋmɛɛɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ gbɛ lɛ hewɔ. Shi “wuoyigbɛ maŋtsɛ” lɛ hu kɛ nakai Maŋtsɛyeli lɛ bɛ nɔ ko feemɔ, yɛ Biblia mli wiemɔi ni emaŋkwramɔŋ hiɛnyiɛlɔi lɛ ni buɔ amɛhe mɛi krɔŋkrɔŋi lɛ aaatsɛ ni amɛkɛwie lɛ fɛɛ sɛɛ—Kpojiemɔ 11:17, 18.
“Maŋtsɛ” Ni Yɔɔ Nyɔŋmɔ Sɔrɔto Ko
12. Mɛɛ nyɔŋmɔ “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ woɔ ehiɛ nyam lɛ?
12 Yɛ bɔ ni “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ tamɔ mɔ ni ejeee Nyɔŋmɔjalɔ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, eyɛ nyɔŋmɔ ko. Gbalɛ lɛ kɛɔ akɛ: “Ni eeewo mɔji anyɔŋmɔ lɛ hiɛ nyam yɛ enajiaŋ.” (Daniel 11:38) Ani nɛkɛ “maŋtsɛ” nɛɛ eja “mɔji anyɔmɔ” lɛ, ni ewó ŋmɛnɛŋmɛnɛ beaŋ tawuu mli nilee nɔ akɛ no ji gbɔmɛi ni yɔɔ maji ni eyeɔ amɛnɔ lɛ ayiwalaherelɔ?
13. Mɛni hewɔ abaanyɛ akɛɛ akɛ nɛkɛ maŋtsɛmɛi enyɔ nɛɛ fɛɛ kɛ amɛhe miifɔ ta shwiilii anɔ lɛ?
13 Hɛɛ, nakai pɛpɛɛpɛ efee! Taakɛ wolo, The Military Balance 1981-1982, Majimaji Ateŋ Tawuu He Nikasemɔ tsɔɔ lɛ, maji titrii ni ‘kooyigbɛ maŋtsɛ’ lɛ yeɔ amɛnɔ lɛ asraafoi ni abua naa lɛ fe 4,000,000, kɛ akɛto nɔ ni fe 2,049,000 ni yɔɔ ‘wuoyigbɛ’ maji titrii lɛ amli lɛ he lɛ. Yɛ afi 1982 teŋgbɛ lɛ, SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute) lɛ bɔ amaniɛ akɛ “wuoyigbɛ” lɛ baanyɛ atswia nuklea okpɛlɛmii 9,540 ni fɛɛ hewalɛ shɛɔ megaton 3,448 kɛ akɛto okpɛlɛmii 8,802 ni “kooyigbɛ” lɛ yɔɔ ni ehewalɛ shɛɔ megaton 4,535 he lɛ. Kwɛmɔ nifitemɔ hewalɛ ni enɛ yɔɔ, ejaakɛ megaton kome too pɛ lɛ hewalɛ shɛɔ TNT tɔn akpeiakpe kome! Eka shi faŋŋ akɛ maŋtsɛmɛi ni yeɔ bienyɛ nɛɛ kɛ amɛhiɛ fɔɔ ta-shwiilii anɔ.’—Yesaia 31:1.
14. (a) Mɛɛ ‘shimɔ’ yaa nɔ bianɛ? (b) Ani obaanyɛ okɛ odaseyeli ko aha ni tsɔɔ akɛ adesai awala yɛ oshara mli?
14 “Wuoyigbɛ maŋtsɛ” lɛ ‘miishi’ ebienyɛ lɛ yɛ maŋkwramɔŋ kɛ tawuu mli po. (Daniel 11:40) Nɔ ni yaa nɔ bianɛ ji tawuu nii afeemɔ he foidamɔ ni bɛ naagbee ni woɔ adesai ahe gbeyei kɛ nuklea tawuu. Yɛ be mli ni etsɔɔ oshara nɛɛ mli lɛ, SIPRI Yearbook 1982 lɛ bɔ kɔkɔ akɛ:
“Pɛpɛɛpɛ ni jeŋ hewalɛi enyɔ lɛ ahewalɛ ŋmɛɔ yɛ majimaji ateŋ nuklea tawuu nii afeemɔ mli lɛ miifee nɔ ni damɔɔɔ shi shiŋŋ. Ni kulɛ eeefee nɔ ni be ko lɛ etamɔ gbɛjianɔtoo ni yɔɔ ni akɛtsiɔ nibii anaa lɛɔ—fãi enyɔ lɛ ahiɛkpatamɔ nɔkpɛlɛmɔ ni ŋmɛɔ pɛ (MAD, yɛ Ŋleshi wiemɔ mli) lɛ—wɔyɛ mɔ ni aaatswa tawuu nii lɛ klɛŋklɛŋ he gbeyeishemɔ ni akɛ enɛ miitsu nii akɛ yiŋtoo hewɔ ni tawuu nii afeemɔ efa ni aheɔ tawuu nii pii lɛ. Nibii ni nuklea tawuu nii ni jeŋ hewalɛi enyɔ lɛ hiɛ lɛ baanyɛ afite lɛ tamɔ okpɛlɛm ni fite Hiroshima lɛ nɔ toi akpei ohai-enumɔ ni abua naa: shi enɛ faaa. Tawuu nii ahe nilee ni yaa hiɛ lɛ he nɔkwɛmɔ nɔ kpakpa ko bɛ—yɛ enɛ mli lɛ bɔ ni majimaji ateŋ osramaŋi (ICBM) lɛ yaa he ni atswaa kɛyaa lɛ tɛ̃ɛ ni egbaaa afa hewɔ lɛ—ni no aaaha akpa efeemɔ fe ni aaafee babaoo ni akɛbu he moŋ.”
15. (a) Ani maŋtsɛmɛi nɛɛ kɛ amɛtawuu nii lɛ baawuu amɛshi amɛhe? (b) Mɛni ji nɔ ni Nyɔŋmɔ gbalɛ wiemɔ lɛ feɔ lɛ faŋŋ?
15 “Wuoyigbɛ maŋtsɛ” lɛ ‘shimɔ’ lɛ baaha “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ ‘afa kɛba enɔ kɛ shwiilii kɛ okpɔŋɔiatsɛmɛi kɛ lɛji babaoo.’ Hɛɛ, maŋtsɛmɛi lɛ baana hegbɛ ko ni kɛ hoo lɛ amɛkɛ amɛtawuu nii bibii lɛ ekomɛi awuu ashi amɛhe. “Kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ hu baana hegbɛ yɛ je nɛŋ “fɛo nibii” babaoo nɔ. (Daniel 11:40-43) Beni shɛɔ afi 1981 lɛ, no mli lɛ “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ yɛ hewalɛ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ maji 16 kɛ amɛmlibii akpekpei toi akpekpei 1.5 nɔ, ni be pɛ baatsɔɔ he ni nɛkɛ “maŋtsɛ” nɛɛ baakpã ehewalɛ lɛ mli kɛyashɛ. Shi nɛkɛ maŋtsɛmɛi nɛɛ ahiɛkpatamɔ kojomɔ lɛ baa kɛjɛɔ jɛɛhe kroko. Nyɔŋmɔ gbalɛ wiemɔ lɛ feɔ enɛ faŋŋ.
Amaniɛbɔɔ Ni Haoɔ Mɔ—Kɛkɛ Lɛ Naagbee Lɛ!
16. Nɛgbɛ ‘saji ni haoɔ lɛ lɛ’ jɛ, ni te feɔ tɛŋŋ ni saji lɛ yashɛɔ “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ ŋɔɔ lɛ?
16 Gbalɛ ni yɔɔ naakpɛɛ nɛɛ ba naagbee akɛ: “Shi saji ni jɛ bokagbɛ kɛ kooyigbɛ lɛ aaahao lɛ; no hewɔ Iɛ ekɛ mlila babaoo aaaje kpo, ni eyafite mɛi pii ni efee amɛ musu . . . Ni eeeshɛ enaagbee, ni mɔ ko bɛ ni aaaye abua lɛ.” (Daniel 11:44, 45) Shi saji ni haoɔ lɛ nɛɛ jɛ Yehowa ŋɔɔ kɛtsɔ Yesu Kristo nɔ. Ŋmalɛi lɛ tsɔɔ he ni Yehowa shihilɛ he yɔɔ, ákɛ eyɛ kooyigbɛ, ni atsɛɔ lɛ kɛ Kristo yɛ mfonirifeemɔ mli akɛ “maŋtsɛmɛi ni jɛ hulushitee he,” bokagbɛ lɛ. (Kpojiemɔ 16:12; Lala 48:3; 75:7, 8) Shi te aaafee tɛŋŋ ni nɛkɛ “saji” nɛɛ aaashɛ “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ ŋɔɔ? Kɛtsɔ Nyɔŋmɔ shikpɔŋ nɔ gbɛjianɔtoo lɛ, Yehowa sɔlemɔwe kuu lɛ kɛ amɛhefatalɔi “asafo babaoo” lɛ anɔ!
17. (a) Yɛ “saji” nɛɛ ahewɔ lɛ, mɛni “kooyigbɛ mantsɛ” lɛ baafee? (b) Ani “wuoyigbɛ maŋtsɛ” lɛ baakwɛ kɛkɛ ni efeee he nɔ ko? (d) Mɛni Yehowa baafee yɛ edasefoi anɔkwafoi lɛ ahe?
17 Nyɔŋmɔ baatsɔɔ wiemɔi ni yɔɔ “saji” nɛɛ amli lɛ. Bɔ fɛɛ bɔ ni amɛji lɛ, amɛbaawo “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ mlila aahu akɛ eeefee enii ni ekɛkpata Yehowa webii lɛ ahiɛ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, Satan Abonsam, okadi Gog ni jɛ Magog lɛ baakudɔ “kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ kɛ “wuoyigbɛ maŋtsɛ” lɛ fɛɛ ni ekɛ amɛ abote Nyɔŋmɔ anɔkwa tsuji lɛ ni atutuaa amɛ kwraa nɛɛ mli. (Ezekiel 38:10-12) Shi ehe ehiaaa ni Yehowa anɔkwa Odasefoi lɛ ashe amɛseshi bulemɔ he gbeyei. Ŋwɛiflooflonyo lɛ baakpɔ amɛ, ni maŋtsɛmɛi enyɔ lɛ fɛɛ baafata mɛi ni abaakpata amɛhiɛ yɛ “Nyɔŋmɔ ofe lɛ gbi wulu lɛ nɔ ta” yɛ Harmagedon mli lɛ ahe.—Kpojiemɔ 16:14-16; Ezekiel 38:18-23.a
18. Ani esa akɛ Yehowa Odasefoi ashe wɔsɛɛ be mli nibii ni baaba lɛ gbeyei? (b) Mɛni hewɔ amɛyaa nɔ amɛnaa Yehowa gbalɛ wiemɔ lɛ mli hekɛnɔfɔɔ yɛ be fɛɛ mli lɛ?
18 No hewɔ lɛ, Yehowa Odasefoi baaya nɔ amɛjaje Maŋtsɛyeli lɛ he sane lɛ ni gbeyeishemɔ bɛ mli kɛyashi nibii agbɛjianɔtoo nɛɛ naagbee. (Mateo 24:14) “Kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ loo “wuoyigbɛ maŋtsɛ” lɛ loo Abonsam kɛ edaimonioi lɛ nyɛŋ atsi amɛ naa. Wɔyɛ nɔmimaa kwraa yɛ enɛ he. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ nɛkɛ hekɛnɔfɔɔ nɛɛ damɔ wɔ ŋwɛi Tsɛ lɛ shiwooi ni yɔɔ shiŋŋ lɛ anɔ, ni Yehowa wiemɔ lɛ anɔkwaleŋ. (2 Petro 3:13; Kpojiemɔ 21:1-5) Ŋwɛi gbalɛi kɛ shiwooi eba mli anɔkwale yɛ be fɛɛ mli. Belɛ eba akɛ Yehowa webii ni abua amɛnaa lɛ fɛɛ aaajɛ amɛtsuiŋ amɛkɛ amɛhe afɔ enɔ ni amɛya nɔ amɛbo Nyɔŋmɔ gbalɛ wiemɔ kɛha wɔgbi nɛɛ lɛ toi.b
[Shishigbɛ niŋmai]
a Ajie kɛjɛ April 1, 1984 Watchtower lɛ mli.
b Kɛha amaniɛbɔɔ lolo ni kɔɔ nɛkɛ maŋtsɛmɛi nɛɛ ahe lɛ. ofainɛ kwɛmɔ wolo, “Your Will Be Done on Earth” ni Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. fee yɛ 1959 mli lɛ yitsei 10 kɛ 11.
Ani Obaanyɛ Okai?
□ Te wɔfeɔ tɛŋŋ wɔleɔ akɛ Yesu eba yɛ Maŋtsɛyeli hewalɛ mli ŋmɛnɛ?
□ Yɛ maŋkwramɔŋ saji ahe lɛ, mɛni ji Yehowa Odasefoi ashidaamɔ?
□ Te afeɔ tɛŋŋ ayooɔ ŋmɛnɛŋmɛnɛ beaŋ “kooyigbɛ maŋtsɛ” Iɛ kɛ “wuoyigbɛ maŋtsɛ” lɛ?
□ Mɛɛ naagbee mɛɔ nɛkɛ maŋtsɛmɛi nɛɛ?
□ Mɛni hewɔ esa akɛ wɔna hekɛnɔfɔɔ yɛ Nyɔŋmɔ gbalɛ wiemɔ lɛ mli?
[Akrabatsa ni yɔɔ baafa 10]
607 D.Ŋ.B. 1914 Ŋ.B.
October, 607 D.Ŋ.B.—October, 1 D.Ŋ.B. = AFII 606
October, 1 D.Ŋ.B.—October, 1914 Ŋ.B. = AFII 1,914
JEŊMAJI ABEI KPAWO = AFII 2,520
[Mfoniri ni yɔɔ baafa 12]
“Kooyigbɛ maŋtsɛ” lɛ woɔ “mɔji anyɔŋmɔ” lɛ hiɛ nyam