-
Wɔ “Jaramɔ Bei”—Te Esaa Oweku Iɛ He Ehaa Tɛŋŋ?Buu-Mɔɔ—1985 | April 1
-
-
Bɔfo Paulo gba fɔ shi ni etsɔɔ mli akɛ nɔ ni baakadi “naagbee gbii” lɛ yɛ faŋŋ mli ji “jaramɔ bei.”a Mɛni baajɛ “jaramɔ bei” nɛɛ amli aba weku shihilɛ nɔ? Paulo haa hetoo: “Gbɔmɛi aaatsɔmɔ . . . fɔlɔi anɔ toigbolɔi, trumui, mɛi ni yeee anɔkwale, mɛi ni edɔɔɔ mɔ he.”—2Timoteo 3:1-3, NW.
‘Fɔlɔi anɔ Toigbomɔ’
Fɔlɔi aheloo kɛ lá ji amɛbii ni amɛhiɛ amɛ nyɔmɔ yɛ jɔɔmɔi babaoo ni anyɛŋ akane ni amɛnine eshɛ nɔ kɛtsɔ amɛnɔ lɛ hewɔ. Kɛ obalaŋtai kɛ woo, bulɛ kɛ kwɛmɔ ni sa haaa amɛ fɔlɔi taakɛ esa amɛ lɛ, ehe wiemɔ bafeɔ nɔ ni yɔɔ gbeyei po. Taakɛ Biblia he nilelɔ ko tsɔɔ mli lɛ: “Kɛ obalaŋtai laaje bulɛ fɛɛ ni amɛyɔɔ kɛha onukpai, ni amɛnyɛɛɛ amɛyɔse nyɔmɔ ni amɛnyɛŋ amɛwo ni amɛhiɛ amɛ fɔlɔi, kɛ sɔ̃ ni ka amɛnɔ yɛ mɛi ni ha amɛ wala hewɔ lɛ he lɛ, belɛ eji hiŋmɛigbelemɔ ni ekpɔtɔ fe fɛɛ he okadi.” Ani nɛkɛ eji diɛŋtsɛ yɛ afii ohai 20 nɛɛ mli wekui lɛ ahe?
Yɛ be mli ni nyɛ ko wieɔ odaseyelii ni hiɛdɔɔ yɔɔ mli ni kɔɔ gbekɛbii ni tseɔ atua amɛshiɔ amɛfɔlɔi lɛ ahe lɛ—fɔlɔi ni ayiɔ amɛ lɛ, eye awerɛho akɛ, “Miishe mi diɛŋtsɛ mibi lɛ gbeyei.” Yoo nɛɛ binuu ni eye afii 17 lɛ shi enyɛ lɛ ŋtia ni ekũ enyɛ lɛ kɔŋ. Te awui ni ayeɔ fɔlɔi nɛɛ fa ha tɛŋŋ? Yɛ be mli ni abɔɔ awui ni ayeɔ fɔlɔi ni yɔɔ U.S. Amerika lɛ he amaniɛ yɛ nibii amlipɛimɔ ko sɛɛ lɛ, wolo ni atsɛɔ lɛ Behind Close Doors lɛ kɛɛ akɛ: “Gbekɛbii ni eye kɛjɛ afii etɛ kɛyashi nyɔŋma kɛ kpawo lɛ ateŋ mɔkome yɛ mɛi etɛ fɛɛ mli kɛ nɔ̃ ko tswaa efɔlɔi.” Ani enɛ etsɔɔɔ bulɛ kwraa ni bɛ akɛ gbekɛ aaawo enine yɛ efɔlɔi anɔ?—Okɛto Efesobii 6:1-3 he.
Gbekɛbii miitse amɛfɔlɔi ahiɛ atua yɛ gbɛ ni awuiyeli bɛ mli tsɔ hu nɔ. Nɔ ni ba yɛ 1960 afii lɛ amli ji ni awo atadei basabasa ni ashi yitsɔi kusuu loo kakadaji, shi beni onukpai bɔi amɛ kasemɔ pɛ kɛkɛ ni obalaŋtai lɛ na akɛ ebi ni amɛkɛ nɔ̃ ko hee ni amɛaatsɔ nɔ amɛtse atua aba. Wolo ni ji Childstress! lɛ tsɔɔ mli akɛ: “Nibii ni akɛba ni aka akwɛ kɛ nibii diɛŋtsɛ ni atsɔɔ nɔ atseɔ atua—tsofai fɔji kɛ nitsumɔ, daatɔɔ, hejɔ̃-feemɔ kɛ shia ni ajoɔ foi kɛjɛɔ lɛ baa amɛ fɛɛ amɛmli. Taakɛ niimɛi kɛ naamɛi ayinɔ lɛ jaje lɛ, ‘Edɔɔ mi akɛ maje shishi mafɔ bii yɛ nɛkɛ gbi nɛɛ kɛ yinɔ nɛɛ mli.’”
Gbekɛbii bibii jeee mɛi pɛ ni ejieee suɔmɔ kɛ bulɛ ni sa amɛ fɔlɔi lɛ kpo amɛtsɔɔɔ. Kuu kroko hu yɛ—onukpai ni feɔ hiimeji kɛ yeimeji efɔŋ. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? Psychology Today lɛ tsɔɔ mli: “Afeɔ mɛi ni amɛdara yɛ afii amli lɛ efɔŋ yɛ gbɔmɔtsoŋ, ashishiuɔ amɛ (shika ni mɔ ko fɔlɔ kɛto lɛ ni eeeshɔ yɛ edɛŋ) , akpooɔ amɛ (ahaaa amɛ niyenii ni akwɛɛɛ amɛ yɛ helatsamɔ he) aloo yɛ henumɔŋ (ayeɔ amɛhe fɛo) . Mɛi ni feɔ efɔŋ nɛɛ woɔ amɛfɔlɔi lɛ ahe gbeyei akɛ kɛ amɛwie nɔ ni yaa nɔ lɛ he lɛ amɛbaashwie amɛ kɛjɛ shia lɛ mli, amɛkɛ amɛ baaya sɛkɛyelɔi akwɛmɔ he loo hiimeji kɛ yeimeji akwɛmɔ he.”
Eyɛ awerɛho waa akɛ gbekɛbii ni amɛdara nuuu he akɛ amɛfɔlɔi agbɛnaa nii ka amɛnɔ. Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, F. Ivan Nye wie yɛ wolo ko ni akɛtaoɔ saji amli ni ji Journal of Marriage and the Family lɛ mli akɛ: “Mɛi ni abi amɛ sane [yɛ nikasemɔ ni akɛtaoɔ nibii amli] lɛ ateŋ mɛi ni fa naà akɛ eji sɔ̃ ni ka amɛnɔ akɛ amɛkɛ amɛfɔlɔi aye sharamɔ ni amɛye amɛbua amɛ yɛ shika gbɛfaŋ kɛ ehe ehia waa, shi mɛi ni fe oha mlijaa 30 ekpɛlɛɛɛ nɔ akɛ gbɛnaa nii (shika gbɛfaŋ) ni tamɔ nɛkɛ yɛ ni ka amɛnɔ, ni mɛi ni shɛɛɛ oha mlijaa 40 ni ji hii kɛ yei hu yɛ ni sumɔɔɔ mɛi ni taooo akɛ amɛaatsu gbɛnaa nii ni ka amɛnɔ lɛ ahe nii lɛ sane kwraa.” Enɛ ha Nyɛ mu sane naa akɛ “weku-feemɔ” ji “nɔ ko ni miihe alaaje kɛjɛ gbɛjianɔtoo ni yɔɔ lɛ mli, ni ebaanyɛ eba akɛ eeetsɔ weku gbɛjianɔtoo ni mɔ ni sumɔɔ lɛ baadi sɛɛ.” Ani enɛ jeee “hiŋmɛigbelemɔ ni ekpɔtɔ fe fɛɛ he okadi”?—Okɛto 1 Timoteo 5:3-8 he.
Jeee gbekɛbii fɛɛ teɔ shi woɔ fɔlɔi anɔyeli. Shi saji ni kɔɔ obalaŋtai ni teɔ shi woɔ amɛfɔlɔi ahe lɛ fa bɔ ni eeeha amu sane naa ni ŋwanejee ko bɛ he akɛ nɔ ni bɔfo Paulo gba fɔ shi lɛ miiba mli ŋmɛnɛ. “Ejaakɛ gbɔmɛi aaatsɔmɔ . . . fɔlɔi anɔ toigbolɔi, trumui, mɛi ni yeee anɔkwale.”
-
-
Wɔ “Jaramɔ Bei”—Te Esaa Oweku Iɛ He Ehaa Tɛŋŋ?Buu-Mɔɔ—1985 | April 1
-
-
Nɛkɛ weku mli bei ni efa babaoo nɛɛ ji okadii pii ni ábua naa ni kadiɔ “naagbee gbii” lɛ ateŋ ekome. Buu-Mɔɔ lɛ krokomɛi ni baaje kpo yɛ be ni baa lɛ amli lɛ baawie Paulo wiemɔi ni yɔɔ 2 Timoteo 3:1-5 lɛ mli nibii krokomɛi lɛ ahe ni etsɔɔ mli fitsofitso. Shi nɔ kome ka shi faŋŋ: Amaniɛbɔɔi ni kɔɔ gbekɛbii ni tseɔ amɛ fɔlɔi anɔyeli hiɛ atua kɛ hedɔɔ ni baa shi taakɛ Paulo gba fɔ shi lɛ ji nɔ ko ni egbɛ eshwa bɔ ni eeenyɛ efee odaseyeli ni ka shi faŋŋ ni tsɔɔ akɛ nibii agbɛjianɔtoo nɛɛ “naagbee gbii” lɛ amli wɔyɔɔ nɛɛ.
-