Buu Oyaiyeli Henumɔ ni Oyɔɔ lɛ He
MƐNI ji gbɛ kome ni nɔmimaa yɔɔ he, ni Nyɔŋmɔ kpɛlɛɔ nɔ, ni aaatsɔ nɔ asɔmɔ Yehowa kɛ susuma fɛɛ be fɛɛ be? No ji ni wɔna anɔkwa oyaiyeli henumɔ yɛ wɔtsuii amli tɔ̃ɔ. Ni aaasɔmɔ Nyɔŋmɔ yɛ susuma muu fɛɛ mli lɛ tsɔɔ sɔɔmɔ ni wɔɔsɔmɔ lɛ kɛ wɔ wala fɛɛ, ni enɛ biɔ ekaa kɛ toiboo kwraa ni wɔɔfee wɔha nɔ fɛɛ nɔ ni etaoɔ ni wɔfee.
Gbalɔ Mose ma nɛkɛ hiamɔ nɛɛ nɔ mi beni efã Israel maŋ lɛ akɛ: “Suɔmɔ Yehowa, o-Nyɔŋmɔ lɛ, kɛ otsui fɛɛ kɛ osusuma fɛɛ kɛ ohewalɛ fɛɛ.” (5 Mose 6:5) Afii ohai abɔ sɛɛ lɛ, Yesu Kristo saa etĩ nakai kita lɛ nɔŋŋ mli ekoŋŋ, akɛ: “Suɔmɔ [Yehowa], o-Nyɔŋmɔ lɛ, kɛ otsui muu lɛ fɛɛ kɛ osusuma muu lɛ fɛɛ kɛ ojwɛŋmɔ muu lɛ fɛɛ.” (Mateo 22:37) Bɔfo Paulo hu wie nɛkɛ taomɔ nii nɛɛ nɔŋŋ he beni ekɛɛ Efesobii lɛ ni amɛjɛ “amɛmusuŋ amɛfee Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii,” kɛ be mli ni ewo Kolosebii lɛ hewalɛ akɛ: “Nɔ fɛɛ nɔ ni nyɛfeɔ lɛ, nyɛjɛa nyɛmusuŋ nyɛfea, taakɛ [Yehowa] nyɛfeɔ nyɛhaa ni jeee gbɔmɛi.”—Efesobii 6:6; Kolosebii 3:23.
Shi, ewa akɛ wɔkɛ wɔtsui kɛ wɔsusuma baawo Nyɔŋmɔ sɔɔmɔ mli kɛji wɔnaaa oyaiyeli henumɔ ko yɛ wɔ diɛŋtsɛ wɔmli tɔ̃ɔ, aloo ekolɛ oyaiyeli henumɔ ni wɔyɔɔ be ko lɛ naa eba shi kwraa—ni ekolɛ elaaje kwraa po lɛ. Ŋmɛnɛ, be ni wɔyɔɔ mli nɛɛ ji oyaiyeli be ni eko bako ni tamɔ nakai dã yɛ adesai ayinɔsane be mli.
Oyaiyeli Bei Pɔtɛɛ Komɛi
Oyaiyeli bei babaoo ba yɛ be ni tsɔ̃ Kristofoi abe lɛ hiɛ lɛ mli. Eka shi faŋŋ akɛ Noa gbii lɛ kɛ be ni tsɔ Sodom kɛ Gomora hiɛkpatamɔ lɛ hiɛ lɛ bafee oyaiyeli bei diɛŋtsɛ. (2 Petro 2:5, 6; Yuda 7) Ŋwanejee ko bɛ he akɛ afii ni tsɔ̃ Nu Afua lɛ hiɛ lɛ yi obɔ kɛ nitsumɔ ni he hiaa oyaiyeli. Eyɛ mli akɛ Noa kɛ eweku lɛ leee be pɔtɛɛ ni Nu Afua lɛ baaje shishi moŋ, shi amɛ ‘Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ’ lɛ baaha amɛye oyai ni amɛkatsi nibii amɛmiito sɛɛ.—Hebribii 11:7.
Nakai nɔŋŋ hu, dani abaakpata Sodom kɛ Gomora hiɛ lɛ, ŋwɛibɔfoi lɛ “tsirɛ Lot yi sɛɛ” ni amɛkɛɛ lɛ akɛ: “Joo foi ni ohere osusuma yiwala!” (1 Mose 19:15, 17) Hɛɛ, nakai beaŋ lɛ, oyaiyeli here jalɔi ayiwala. Afii ohai abɔ sɛɛ lɛ, awo Yudafoi nomii ni yɔɔ Babilon lɛ ŋaa akɛ: “Nyɛtsia nyɛhe, nyɛtsia nyɛhe, nyɛjea kpo kɛjɛa jɛi! Nyɛkataa nɔ ko ni he tseee he! Nyɛjea kpo kɛjɛa emli!” (Yesaia 52:11) Yɛ afi 537 D.Ŋ.B. lɛ, nomii aaashɛ 200,000 kɛ oyaiyeli shi Babilon yɛ nakai gbalɛ mli famɔ ni he hiaa waa lɛ toiboo mli.
Nɔ ni jɛ oyaiyeli henumɔ ni yɔɔ shihilɛi nɛɛ eko fɛɛ eko mli lɛ mli ba ji akɛ, eha mɛi ni nu he akɛ amɛyɛ be ni he hiaa mli, ní amɛhiɛ nɔmimaa nɛɛ mli lɛ, jɛ amɛsusuma muu fɛɛ mli amɛsɔmɔ.
Oyaiyeli yɛ Kristofoi Abeaŋ
Atĩɔ bɔ ni oyaiyeli he hiaa waa ha lɛ mli yɛ Kristofoi a-Hela Ŋmalɛi lɛ hu amli fɛɛ. “Nyɛkwɛa jogbaŋŋ,” “nyɛshiã kpe,” “nyɛsaraa,” “nyɛsaa nyɛhe nyɛtoa”—enɛɛmɛi fɛɛ ji wiemɔi ni Kristo Yesu kɛtsu nii koni ekɛdũ oyaiyeli henumɔ kpakpa ewo esɛɛnyiɛlɔi lɛ amli. (Mateo 24:42-44; Marko 13:32-37) Agbɛnɛ hu, ebɛbuai ni kɔɔ obalayei nyɔŋma lɛ, kɛ tsulɔ fɔŋ lɛ, kɛ talentai lɛ, kɛ gwantɛŋi ni aaagbala amɛmli kɛaajɛ abotiai ateŋ lɛ he lɛ fɛɛ woɔ gbɛkpamɔ ko he hewalɛ, ni ehaa mɔ náa oyaiyeli henumɔ ko.—Mateo 25:1, 14, 15, 32, 33.
Jeee akɛ Yesu wie oyaiyeli he kɛkɛ, shi moŋ etsu nii kɛ oyaiyeli ni ekɛfi bɔ ni ewiemɔi lɛ ahe hiaa diɛŋtsɛ lɛ sɛɛ. Be ko lɛ ekɛɛ asafo babaoo ko ni ka akɛ amɛbaatsi enaa lɛ akɛ: “Esa akɛ miyajajeɔ Nyɔŋmɔ maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa lɛ mitsɔɔ maji krokomɛi hu, ejaakɛ no hewɔ atsu mi.” (Luka 4:42, 43) Agbɛnɛ hu, ewo ekaselɔi lɛ hewalɛ ni amɛkpa nikpamɔ Nuntsɔ lɛ fai koni etsu nitsulɔi pii kɛba E-nikpamɔ lɛ mli ejaakɛ “nikpamɔ lɛ fa moŋ, shi nitsulɔi lɛ faaa.” (Mateo 9:37, 38) Nɛkɛ nibimɔ ni atsɔɔ sɔlemɔ nɔ akɛfɔ̃ɔ Nyɔŋmɔ hiɛ nɛɛ jieɔ oyaiyeli mumɔ kpo lɛlɛŋ.
Ani Oyaiyeli ni Tamɔ Nɛkɛ He Ehiaaa?
Ekolɛ mɛi komɛi baatee sanebimɔ ni jwɛŋmɔ yɔɔ mli nɛɛ shi akɛ, Mɛni hewɔ oyaiyeli henumɔ he bahia yɛ nakai beaŋ tɔ̃ɔ, kɛji ‘amanehulu kpeteŋkpele’ ni agba afɔ lɛ baahe afii ohai abɔ dani ebaaba lɛ?—Mateo 24:21.
Wɔbaanyɛ wɔna nɔmimaa akɛ ejeee ŋaa ko ni Yesu kɛmiitsu nii koni eha ekaselɔi lɛ kɛ amɛdeka fɛɛ awo shiɛmɔ kɛ nitsɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli. Dabi, suɔmɔ ni Kristo yɔɔ kɛha ekaselɔi lɛ, kɛ agbɛnɛ hu bɔ ni enuɔ bɔ ni Yehowa kwɛɔ be ehaa lɛ shishi jogbaŋŋ kɛmɔ shi lɛ ji nɔdaamɔ nɔ kɛha eŋaawoo ni kɔɔ oyaiyeli he nɛɛ. Hɛɛ, Kristo Yesu le akɛ oyaiyeli mumɔ he miihia koni akɛtsu Yehowa suɔmɔnaa nii ahe nii, yɛ Nyɔŋmɔ yiŋtoo naa. Kɛfata he lɛ, ele akɛ ekaselɔi lɛ diɛŋtsɛ hu baana he sɛɛ yɛ mumɔŋ kɛtsɔ oyaiyeli henumɔ ni amɛaahiɛ mli aahu kɛyashi ebaaku esɛɛ eba lɛ nɔ.
Yesu Kristo etsɔɔ momo akɛ jeŋ muu fɛɛ odaseyeli nitsumɔ ko yɛ ni esa akɛ atsu agbe naa yɛ be pɔtɛɛ ko mli. (Mateo 24:14; Marko 13:10) Ajie nɛkɛ nitsumɔ nɛɛ fãi sɔrɔtoi lɛ akpo fiofio beni nitsumɔ lɛ yaa nɔ lɛ. Shi oyaiyeli he miihia ni akɛtsu fã fɛɛ fã he nii. Yesu tsɔɔ bɔ ni nitsumɔ nɛɛ baaya nɔ fiofio beni ewie akɛ: “Nyɛaatsɔmɔ midasefoi yɛ Yerusalem kɛ Yudea kɛ Samaria fɛɛ, kɛyashi shikpɔŋ lɛ naagbee hei lɛ.” (Bɔfoi lɛ Asaji 1:8) Ni nakai ji bɔ ni nitsumɔ lɛ etee nɔ fiofio eha aahu kɛbashi ŋmɛnɛ. Eha Nyɔŋmɔ tsuji ena nibii komɛi ni yɔɔ naakpɛɛ beni nitsumɔ lɛ yaa hiɛ lɛ, ni haa ehe hiaa ni amɛfee tsakemɔi yɛ amɛshishinumɔi amli bei komɛi.
Kristofoi oyaiyeli henumɔ lɛ etsu Yehowa yiŋtoo he nii. Eye ebua Kristo kaselɔi lɛ ni amɛtsu amɛnitsumɔ ni yaa hiɛ fiofio lɛ he nii, yɛ Yehowa be he gbɛjianɔtoo ni tɔmɔ bɛ mli lɛ naa. Ni no hewɔ lɛ ŋmɛnɛ, kɛ wɔtee sɛɛ wɔyakwɛ nɔ ni miihe ashɛ afii 2,000 ni eho lɛ, ehaa wɔnuɔ nakai ŋwɛi be he gbɛjianɔtoo lɛ shishi jogbaŋŋ kɛmɔɔ shi.
Kristofoi oyaiyeli ye ebua kaselɔi lɛ ni amɛye odase kɛmɔ shi yɛ Yerusalem, Yudea, kɛ Samaria fɛɛ, kɛ agbɛnɛ hu kɛha Yudafoi ni egbɛ eshwa lɛ dani afi 36 Ŋ.B. beni duromɔ krɛdɛɛ kɛha Israel lɛ ba naagbee lɛ shɛ. (Daniel 9:27; Bɔfoi lɛ Asaji 2:46, 47) Nakai nɔŋŋ hu, Kristofoi oyaiyeli ye ebua mra be mli asafo lɛ ni amɛkɛ kɔkɔbɔɔ ni mli ka shi faŋŋ ha Yudafoi fɛɛ akɛ etsɛŋ ni amɛ nibii agbɛjianɔtoo lɛ baaba naagbee. (Luka 19:43, 44; Kolosebii 1:5, 6, 23) Ni beni eba naagbee trukaa yɛ afi 70 Ŋ.B. lɛ sɛɛ lɛ, oyaiyeli ye ebua Kristo klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli odasefoi lɛ ni amɛjaje ŋwɛi hiɛnɔkamɔ lɛ amɛtsɔɔ mɛi pii dani hemɔkɛyeli kwamɔ ni agba afɔ̃ shi lɛ lɛɛ emumɔŋ duŋ shihilɛ ni gbeɔ mɔ lɛ mli. (2 Tesalonikabii 2:3; 2 Timoteo 4:2) Agbɛnɛ hu, Duŋ Yinɔ afii ohai abɔ lɛ mli fɛɛ hu lɛ, Kristofoi fioo ni tamɔ ŋmaa lɛ tee nɔ amɛha Maŋtsɛyeli hiɛnɔkamɔ lɛ hi wala mli, taakɛ Kristo Yesu egba efɔ shi lɛ. (Mateo 13:28-30) Yɛ naagbee lɛ, Yehowa tee ŋmɛnɛŋmɛnɛ beaŋ asafo ni yɔɔ ekaa waa shi yɛ lɛ diɛŋtsɛ ebe ni eto mli, ni ekojomɔ shɛɛ sane ni he hiaa kɛha mɛi ni yɔɔ wala mli yɛ naagbee yinɔ nɛɛ mli lɛ kanyaa amɛ.—Mateo 24:34.
Taakɛ Daniel ni hi shi yɛ blema lɛ ji lɛ, Nyɔŋmɔ ŋmɛnɛŋmɛnɛ beaŋ Odasefoi anɔkwafoi lɛ ekaŋ kɔkɔɔkɔ akɛ amɛaata Yehowa daaŋ, ni amɛbi lɛ akɛ: “Mɛni ofeɔ nɛɛ?” (Daniel 4:35) Amɛyɛ hekɛnɔfɔɔ akɛ Yehowa le nɔ he hiaa jogbaŋŋ koni akɛtsu enitsumɔ lɛ agbe naa yɛ ebe naa pɛpɛɛpɛ. No hewɔ lɛ, yɛ nɔ najiaŋ ni amɛaabibii saji yɛ bɔ ni Yehowa eto nibii ahe gbɛjianɔ eha lɛ he lɛ, amɛnaa miishɛɛ akɛ Nyɔŋmɔ eha amɛ hegbɛ akɛ amɛfata ehe kɛtsu nii yɛ nɛkɛ be ni he hiaa waa nɛɛ mli.—1 Korintobii 3:9.
Hewalɛwoo Kroko Kɛha Oyaiyeli
Yiŋtoo kroko hu kɛha oyaiyeli ji nyɛ ni wɔnyɛɛɛ wɔtsɔɔ gbi kɛ ŋmɛlɛtswaa pɔtɛɛ ni amanehulu kpeteŋkpele lɛ baafɛ trukaa lɛ. Kristo Yesu je gbɛ ema nɔ mi akɛ mɔ ko mɔ ko bɛ shikpɔŋ nɛɛ nɔ ni ele be ni atsɔ hiɛ ato kɛha nakai gbi kɛ ŋmɛlɛtswaa ni nakai nifeemɔi ni he hiaa lɛ baaje shishi. (Mateo 24:36) Ekɛɛ ebɔfoi ni taoɔ waa ni amɛle lɛ yɛ be kroko hu mli akɛ: “Jeee nyɛhe sane ko ji akɛ nyɛaale bei loo yinɔi lɛ ni Tsɛ lɛ eto yɛ lɛ diɛŋtsɛ ehewalɛ mli lɛ.” (Bɔfoi lɛ Asaji 1:7) Hɛɛ, nɔ ni baajɛ mli aba lɛ yɛ faŋŋ, shi jeee wɔhe sane ko ji ni wɔle emli saji fɛɛ fitsofitso.
Bɔfo Paulo ná su kpakpa yɛ oyaiyeli he. Ekolɛ Yesu wiemɔi lɛ yɛ ejwɛŋmɔ mli beni eŋma wolo eyaha Tesalonikabii lɛ yɛ ba ni Kristo eba lɛ he lɛ, akɛ: “Shi bei lɛ kɛ yinɔi lɛ ahewɔ lɛ, anyɛmimɛi, ehiaaa nyɛ akɛ aŋma nyɛ.” (1 Tesalonikabii 5:1) Eŋma wolo nɛɛ aaafee be mli ni Yesu ewie akɛ: “Nyɛaatsɔmɔ midasefoi . . . kɛyashi shikpɔŋ lɛ naagbee hei lɛ” sɛɛ afii 17. (Bɔfoi lɛ Asaji 1:8) Nakai beaŋ lɛ anyɛŋ aŋma nɔ ko dɔŋŋ ejaakɛ ajieko nɔ ko kpo afatako he. Ni nakai beaŋ po lɛ, amɛnyɛ amɛna nɔmimaa akɛ bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ, Yehowa gbi lɛ baaba “tamɔ julɔ baa nyɔɔŋ lɛ,” be mli ni Kristofoi kɛ oyaiyeli yaa nɔ amɛshiɛɔ lolo lɛ.—1 Tesalonikabii 5:2.
Etamɔ nɔ ni enyɛŋ efee akɛ beni wiemɔi nɛɛ yɔɔ amɛjwɛŋmɔ mli lɛ, klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli Kristofoi lɛ susu akɛ afii ohai abɔ baaho dani Yehowa gbi lɛ baashɛ. Eji anɔkwale akɛ, amɛle Yesu abɛbuai ni kɔɔ maŋtsɛ ko ni dom kɛtee shikpɔŋ ko nɔ yɛ shɔŋŋ kɛ nuu ko hu ni fã gbɛ kɛtee maŋsɛɛ lɛ ahe lɛ. Amɛle hu akɛ abɛbuai lɛ tsɔɔ akɛ ‘yɛ naagbee lɛ,’ maŋtsɛ lɛ baaku esɛɛ, ni “yɛ mli aahu lɛ,” gbɛfalɔ lɛ hu baaba. Shi ŋwanejee ko bɛ he akɛ amɛyiŋ fee amɛ enyɔ-nyɔ yɛ sanebimɔi tamɔ enɛɛmɛi ahe, akɛ, Mɛɛ be ji ‘yɛ naagbee lɛ’? Ni mɛni hu “yɛ mli aahu lɛ” tsɔɔ? Afii nyɔŋma? Afii nyɔŋmai enyɔ? Afii nyɔŋmai enumɔ? Aloo efe nakai? (Luka 19:12, 15; Mateo 25:14, 19) Yesu wiemɔi nɛɛ baaya nɔ agbɛɛ yɛ amɛtoiaŋ lolo akɛ: “No hewɔ lɛ nyɛ hu nyɛsaa nyɛhe nyɛtoa, ejaakɛ ŋmɛlɛtswaa ni nyɛhiɛ kãaa nɔ lɛ nɔ gbɔmɔ Bi lɛ baaba.”—Luka 12:40.
Nibii Kpakpai ni Jɛɔ Oyaiyeli Mli
Hɛɛ, oyaiyeli henumɔ ni jɛ Nyɔŋmɔ kanyamɔ mli lɛ na hewalɛ kpakpa ni woɔ mɔ ekaa yɛ klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli Kristofoi lɛ anɔ, ni eye ebua amɛ ni amɛkɛ amɛdeka fɛɛ tsu shiɛmɔ kɛ nitsɔɔmɔ nitsumɔ ni he hiaa fe fɛɛ lɛ. Eyaa nɔ ewoɔ wɔ hewalɛ yɛ gbɛi babaoo nɔ ŋmɛnɛ. Ehaaa wɔfee mɛi ni jeee wɔhe sane ji nɔ ko aloo mɛi ni ‘ekpakpa feemɔ etɔ wɔ.’ (Galatabii 6:9, King James Version) Ebuɔ wɔhe kɛjɛɔ wɔhe ni wɔkɛaawo je lɛ kɛ emli ninamɔ sɛɛdii ni lakaa mɔ lɛ mli fe nine lɛ he. Ehaa wɔjwɛŋmɔ hiɔ “anɔkwa wala lɛ” nɔ. (1 Timoteo 6:19) Nuntsɔ Yesu wie akɛ ekaselɔi lɛ baafee tamɔ “too gwantɛŋi yɛ klaji ateŋ,” ni ele bɔ ni ehe hiaa ni wɔya nɔ wɔkɛ faishitswaa akwɛ wɔhiɛ tɛɛ koni wɔnyɛ wɔwuu wɔshi je lɛ. Hɛɛ, wɔ Kristofoi oyaiyeli henumɔ lɛ ebaa wɔ yi, ni ebu wɔhe.—Mateo 10:16.
Yehowa Nyɔŋmɔ jɛɔ enilee ni bɛ naagbee lɛ mli ehaa etsuji leɔ saji ni fa bɔ ni sa koni no aha amɛ oyaiyeli henumɔ lɛ hiɛ akã. Ejɛ mlihilɛ mli ema nɔ mi eha wɔ akɛ wɔyɛ nibii agbɛjianɔtoo ni efite nɛɛ “naagbee gbii” amli. (2 Timoteo 3:1) Ayaa nɔ akaiɔ wɔ be fɛɛ be akɛ esa akɛ wɔkpɛ tamɔ kanei aahu kɛyashi be mli ni yinɔ ni wɔyɔɔ mli nɛɛ baaho aya yɛ amanehulu kpeteŋkpele, ni naagbee kwraa baaba yɛ Har–Magedon lɛ mli.—Filipibii 2:15; Kpojiemɔ 7:14; 16:14, 16.
Hɛɛ, oyaiyeli henumɔ ni tsɔɔ Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ lɛ ji wɔ susuma muu fɛɛ sɔɔmɔ ni wɔkɛhaa Yehowa lɛ fã. Etswaa mɔdɛŋ ni Abonsam bɔɔ akɛ eeeha ‘eje Nyɔŋmɔ tsuji atsine ni amɛsusumai anijiaŋ aje wui’ lɛ efɔ̃ɔ, ni eyeɔ ebuaa wɔ ni wɔnyɛɔ wɔkuɔ naa hu. (Hebribii 12:3) Susuma muu fɛɛ mli hetuu-kɛhamɔ baaha Yehowa tsuji abo lɛ toi aahu kɛya yinɔi fɛɛ mli, shi amrɔ nɛɛ, yɛ gbii ni nyiɛ Harmagedon hiɛ nɛɛ amli lɛ, anɔkwa oyaiyeli henumɔ ni mli kwɔ ni wɔɔna lɛ ji wɔ susuma muu fɛɛ hetuu-kɛhamɔ lɛ fã ni he hiaa waa.
Eba akɛ Yehowa wɔ-Nyɔŋmɔ lɛ baaye abua wɔ ni wɔbu wɔ oyaiyeli henumɔ lɛ he, beni wɔyaa nɔ wɔtiɔ̃ bɔfo Yohane wiemɔi nɛɛ amli lɛ, akɛ: “Amen! Hɛɛ, ba, Nuntsɔ Yesu.”—Kpojiemɔ 22:20.