Ani Esa akɛ Obi Aya Skul Ni Awɔɔ Jɛmɛ Lɛ?
SUSUMƆ he akɛ akrowa bibioo ko ni yɔɔ maŋ ni kpaako enaa nɔyaa lɛ mli oyɔɔ. Oyɛ gbekɛbii pii yɛ shishijee skul lɛ mli, shi kɛ amɛye afii 12 lɛ, amɛbaaya nɔtsamɔ skul. Nɔtsamɔ skul sɔrɔtoi ni yɔɔ he ni oyɔɔ lɛ amli gbekɛbii lɛ fa tsɔ̃, nibii kpakpai ni akɛtsɔɔ nii bɛ, ni tsɔɔlɔi lɛ ayi faaa. Aŋamɔɔ skul sɔrɔtoi lɛ yɛ nitsulɔi ni kpaa nitsumɔ otsii abɔ kɛ nyɔji komɛi yɛ be kome mli lɛ hewɔ.
Mɔ ko kɛ wolo bibioo ko ni yɔɔ fɛo, ni tsɔɔ bɔ ni skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ ji yɛ maŋtiase lɛ mli lɛ tsɔɔ bo. Onaa nikaselɔi ni yɔɔ miishɛɛ, ni amɛsaa amɛhe fɛfɛo, ni miikase nii yɛ skul tsũi ni nibii ni he hiaa lɛ yɔɔ mli, hei ni ataoɔ nibii amli aleɔ, kɛ woji atoohei ahe mfonirii. Nikaselɔi lɛ kɛ kɔmpiuta tsuɔ nii, ni amɛjɔɔ amɛhe yɛ wɔɔhei ni mli tse ni yɔɔ fɛo mli. Okane akɛ, skul lɛ yiŋtoi lɛ ekome ji ni eye ebua gbekɛbii lɛ ni “amɛnine ashɛ woloŋlee ni hi fe fɛɛ ni amɛaanyɛ nɔ.” Okane kɛtsa nɔ akɛ: “Aabi ni gbekɛbii lɛ fɛɛ aba amɛjeŋ yɛ mla ni akɛmamɔ shi lɛ anaa, tamɔ bɔ ni akpaa gbɛ yɛ weku ni amaa agwaseaŋ nifeemɔ, hiɛtsemɔ kɛ mɔ hamɔ, bulɛ kɛha fɔlɔi kɛ onukpai, ekomefeemɔ, tsuishiŋmɛɛ, mlihilɛ, anɔkwayeli kɛ emuuyeli mlihiɛmɔ nɔ mi yɛ mli lɛ.”
Obalanyo fioo ko ni miiŋmɔ miikɛɛ akɛ: “Mifɔlɔi kɛ wala shihilɛ mli hegbɛ ha mi koni miya skul ni hi fe fɛɛ.” Gbekɛ yoo ko kɛɔ akɛ: “Skul kaa mɔ, ni ekanyãa mɔ. Anyɛɔ akaseɔ nii waa yɛ biɛ.” Ani okɛ obinuu loo biyoo baaya skul ni awɔɔ jɛmɛ ni tamɔ nɛkɛ lɛ?
Wolo-Kasemɔ kɛ Mumɔŋ Shihilɛ
Fɔlɔi fɛɛ ni susuɔ amɛbii ahe lɛ sumɔɔ ni amɛkɛ shishitoo kpakpa aha amɛ yɛ shihilɛ mli, ni kɛ nine aaashɛ enɛ nɔ lɛ, belɛ wolo-kasemɔ ni sa ni ŋmɛɔ pɛpɛɛpɛ he miihia. Bei pii lɛ, je lɛŋ wolo-kasemɔ gbeleɔ gbɛ kɛhaa wɔsɛɛ be nitsumɔ mli hegbɛi, ni eyeɔ ebuaa gbekɛbii koni amɛdara kɛtsɔmɔ onukpai ni nyɛɔ amɛkwɛɔ amɛhe kɛ amɛ wɔsɛɛ be mli wekui.
Ekolɛ obaabi akɛ, ‘kɛji akɛ skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ kɛ wolo-kasemɔ kpakpa kɛ jeŋba he gbɛtsɔɔmɔ ko haa lɛ, mɛni hewɔ okɛ hegbɛ nɛɛ tsuuu nii?’ Yɛ be mli ni amɛhaa sanebimɔ ni tamɔ nakai lɛ hetoo lɛ, esa akɛ fɔlɔi Kristofoi lɛ kɛ sɔlemɔ asusu sane ko ni kɔɔ nɔ ni he hiaa waa lɛ he—amɛbii lɛ amumɔŋ hilɛ-kɛhamɔ. Yesu Kristo bi akɛ: “Mɛɛ sɛɛ gbɔmɔ naa, kɛji enine shɛ jeŋ muu nɛɛ fɛɛ nɔ, ni elaaje lɛ diɛŋtsɛ esusuma lɛ?” (Marko 8:36) Lɛlɛŋ eji akɛ, sɛɛnamɔ ko kwraa bɛ enɛ he. No hewɔ lɛ, dani fɔlɔi aaakpɛ amɛyiŋ akɛ amɛkɛ amɛbii baaya skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ, esa akɛ fɔlɔi Kristofoi asusu bɔ ni enɛ baanyɛ asa amɛbii lɛ agbɛkpamɔi kɛha naanɔ wala he aha lɛ he.
Hewalɛ ni Nikaselɔi Krokomɛi Náa yɛ Mɔ Nɔ
Skul sɔrɔtoi komɛi ni awɔɔ jɛmɛ lɛ baanyɛ afee he ni abɔɔ nikasemɔ he mɔdɛŋ waa yɛ. Shi, te mɛi ni yaa jɛmɛ lɛ loo ekolɛ mɛi ni kwɛɔ skul lɛ nɔ lɛ ajeŋba yɔɔ tɛŋŋ? Bɔfo Paulo ŋma yɛ nɔ̃ gbɔmɛi ni baafá yɛ “naagbee gbii” nɛɛ amli lɛ ahe akɛ: “Naagbee gbii lɛ anɔ lɛ jaramɔ bei baaba. Ejaakɛ gbɔmɛi aaatsɔmɔ hesuɔlɔi, shika suɔlɔi, shwãlɔi, hewolɔi, musubɔlɔi, fɔlɔi anɔ toigbolɔi, trumui, mɛi ni he tseee, mɛi ni edɔɔɔ mɔ he, kpaŋmɔ mlikulɔi, oshekuyelɔi, mɛi ni nyɛɛɛ amɛkɔnɔ nɔ amɛye, mɛi ni hiɛ yɔɔ la, mɛi ni sumɔɔɔ ekpakpa, sɛɛgbɛtsɔɔlɔi, yiwalɔi, henɔwolɔi, mɛi ni sumɔɔ shwɛmɔ kɛ ŋɔɔmɔ fe Nyɔŋmɔ, mɛi ni hiɛ Nyɔŋmɔ jamɔ su, shi amɛkwa emli hewalɛ lɛ; tsi ohe kɛjɛ nɛkɛ gbɔmɛi ahe.”—2 Timoteo 3:1-5.
Nɛkɛ jeŋba kɛ mumɔŋ shibaa nɛɛ yɛ he fɛɛ he, ni ekɛ kaa baa Yehowa Odasefoi ni hiɔ shi yɛ Biblia mli shishitoo mlai anaa lɛ anɔ. Nikaselɔi ni baa shia daa gbi lɛ naa akɛ, je lɛŋ nanemɛi skulbii ni amɛkɛ amɛ bɔɔ yɛ be fioo po mli lɛ baanyɛ ana amɛ mumɔŋ shihilɛ nɔ hewalɛ waa yɛ gbɛ fɔŋ nɔ. Hewalɛ ni tamɔ nɛkɛ ni aaate shi awo lɛ baanyɛ afee mpleshii diɛŋtsɛ kɛha gbekɛbii Odasefoi, yɛ amɛ daa gbi sɛɛfimɔ, ŋaawoo, kɛ hewalɛwoo ni jɛ amɛ fɔlɔi aŋɔɔ lɛ fɛɛ sɛɛ.
Belɛ, mɛɛ shihilɛ mli gbekɛbii ni akɛ amɛ shiɔ shia kɛyaa skul sɔrɔtoi ni awɔɔ jɛmɛ lɛ yɔɔ? Átse amɛ, áfo amɛ kɛjɛ mumɔŋ sɛɛfimɔ ni amɛ fɔlɔi ni yɔɔ suɔmɔ lɛ kɛaaha amɛ daa lɛ he. Akɛni amɛkɛ amɛ klasbii hiɔ shi ŋmɛlɛtswai 24 daa gbi hewɔ lɛ, nɔnyɛɛ ni yɔɔ akɛ ahi shi tamɔ kuu lɛ naa amɛjwɛŋmɔi kɛ tsuii ni darako lɛ anɔ hewalɛ waa fe bɔ ni eeenyɛ efee nikaselɔi ni hiɔ shia. Nikaselɔ ko kɛɛ: “Yɛ jeŋba gbɛfaŋ lɛ, mɔ ni wɔɔ skul lɛ hiɔ oshara mli kɛjɛɔ leebi kɛyashiɔ gbɛkɛ.”
Paulo ŋma akɛ: “Nyɛkahaa alakaa nyɛ. Naanyobɔɔ fɔŋ fiteɔ jeŋbai kpakpai.” (1 Korintobii 15:33, NW) Esaaa akɛ alakaa fɔlɔi Kristofoi koni amɛsusu akɛ mumɔŋ awuiyeli ko baŋ amɛbii lɛ anɔ kɛ amɛkɛ mɛi ni sɔmɔɔɔ Nyɔŋmɔ lɛ bɔ be fɛɛ be. Yɛ be kpalaŋŋ sɛɛ lɛ, gbekɛbii ni sheɔ Nyɔŋmɔ gbeyei lɛ bafeɔ mɛi ni kɛ Kristofoi asubaŋi kpakpai tsuuu nii, ni amɛbaanyɛ amɛlaaje hiɛsɔɔ fɛɛ ni amɛyɔɔ kɛhaa mumɔŋ nibii lɛ. Yɛ bei komɛi amli lɛ, fɔlɔi lɛ leee enɛ aahu kɛyashiɔ be mli ni amɛbii lɛ eshi skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ sɛɛ. Kɛkɛ lɛ, ekolɛ ákɛ aaasaa shihilɛ lɛ efee nɔ ni ekpe sɛɛ tsɔ̃.
Clement niiashikpamɔ lɛ feɔ enɛ he nɔkwɛmɔ nɔ. Ewie akɛ: “Dani maya skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ, no mli lɛ miyɛ suɔmɔ kɛha anɔkwale lɛ, ni mikɛ nyɛmimɛi lɛ yaa shiɛmɔ. Minyaa weku Biblia kasemɔ kɛ Asafo Woloŋ Nikasemɔ he titri. Shi, beni mitee skul ni awɔɔ jɛmɛ beni miye afii 14 lɛ pɛ kɛkɛ ni mishi anɔkwale lɛ kwraa. Miyaaa kpeei gbi ko gbi ko yɛ afii enumɔ ni miye yɛ skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ fɛɛ mli. Yɛ naanyobɔɔ fɔŋ hewɔ lɛ, mikɛ mihe wo tsofai fɔji kɛ nitsumɔ, zigaret shɛremɔ, kɛ daanumɔ babaoo mli.”
Hewalɛ ni Tsɔɔlɔi Naa yɛ Mɔ Nɔ
Tsɔɔlɔi ni amɛkpɔtɔ yɛ jeŋba mli ni kɛ hegbɛ ni amɛyɔɔ lɛ tsuɔ nii yɛ gbɛ fɔŋ nɔ baanyɛ ahi skul fɛɛ skul mli. Amɛteŋ mɛi komɛi ayi wa, amɛyɛ keketee, ni mɛi krokomɛi hu tsɔɔ bɔlɛnamɔ nɔ amɛfiteɔ amɛ nikaselɔi lɛ. Afɔɔɔ tsɔɔlɔi ni tamɔ nɛkɛ lɛ anifeemɔi lɛ ahe amaniɛbɔɔ yɛ skul sɔrɔtoi ni tamɔ nɛkɛ ni awɔɔ jɛmɛ lɛ amli.
Shi kɛlɛ, tsɔɔlɔi pii kɛ anɔkwayeli bɔɔ mɔdɛŋ ni amɛtsɔse gbekɛbii ni amɛbatsɔmɔ maŋbii ni sɛɛnamɔ yɔɔ amɛhe, ni amɛnyɛ amɛhi jeŋ ni ebɔle amɛhe kɛkpe lɛ mli, ámɛtamɔ amɛ. Shi, biɛ ji he ni naagba kroko yɔɔ kɛha gbekɛbii Odasefoi. Jeee be fɛɛ be nibii ni je lɛ buɔ lɛ kɛ Kristofoi ashishitoo mlai kpãa gbee. Yɛ be mli ni tsɔɔlɔi woɔ nikaselɔi ahewalɛ ni amɛtsɔmɔ je nɛɛ fã lɛ, Yesu kɛɛ akɛ esɛɛnyiɛlɔi lɛ baafee mɛi ni “amɛjɛɛɛ je lɛ mli.”—Yohane 17:16.
Shi kɛji akɛ naagbai te shi beni gbekɛbii miinyiɛ Biblia mli shishitoo mlai asɛɛ hewɔ hu? Kɛji akɛ gbekɛbii lɛ yaa skul yɛ maŋ lɛ mli nɔŋŋ, ni shia amɛhiɔ lɛ, amɛbaanyɛ ni amɛkɛ amɛfɔlɔi asusu saji ni tamɔ nɛkɛ he. Ni fɔlɔi lɛ hu baakudɔ amɛbii lɛ, ni ekolɛ amɛkɛ tsɔɔlɔ lɛ baawie. Nɔ ni jɛɔ mli baa ji akɛ, anaa naagbai kɛ shishinumɔi ni baaa lɛ anaa oya.
Shi eji sane kroko yɛ skul sɔrɔtoi ni awɔɔ jɛmɛ lɛ amli. Nikaselɔi ni tamɔ nɛkɛ lɛ yɛ amɛ tsɔɔlɔi lɛ akudɔmɔ shishi be fɛɛ be. Kɛji akɛ gbekɛbii damɔ shi amɛha Kristofoi ashishitoo mlai lɛ, esa akɛ amɛfee nakai ni amɛfɔlɔi asɛɛfimɔ daa gbi bɛ mli. Yɛ bei komɛi amli lɛ, gbekɛbii nyɛɔ amɛyeɔ Nyɔŋmɔ anɔkwa yɛ shihilɛi ni tamɔ nɛkɛ shishi. Shi, bei pii lɛ, amɛfeee nakai. Ebaanyɛ eba akɛ gbekɛ lɛ baaŋmɛɛ ehe eha tsɔɔlɔ lɛ suɔmɔnaa nii.
Kpojee He Naatsĩi
Nɔ ni tamɔɔɔ univɛsitii sɔrɔtoi, he ni nikaselɔi lɛ yɔɔ hegbɛ akɛ amɛjeɔ kpo kɛyaa kɛbaa bɔ ni amɛsumɔɔ lɛ, skul sɔrɔtoi ni awɔɔ jɛmɛ lɛ tsiɔ gbekɛbii lɛ akpojee gbɛ. Skul sɔrɔtoi nɛɛ pii sumɔɔɔ ni gbekɛbii lɛ shiɔ skul kpo lɛ nɔ, ja Hɔgbaa, ni ekomɛi po eŋmɛɛɛ enɛ gbɛ. Gbekɛ ko ni eye afii 11, ni atsɛɔ lɛ Eru ni yaa skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ kɛɛ: “Skul onukpai lɛ eŋmɛɛɛ wɔ gbɛ ni wɔje kpo kɛya kpeei, aahu ni amɛaaha wɔya shiɛmɔ. Afeɔ sɔlemɔ ahaa Katolikbii kɛ Muslimbii pɛ yɛ skul lɛ mli. Esa akɛ nikaselɔ fɛɛ nikaselɔ ahala emli enyɔ lɛ ateŋ ekome, kɛ jeee nakai lɛ, tsɔɔlɔi kɛ nikaselɔi fɛɛ baate shi awo lɛ. Anyɛɔ nikaselɔi lɛ anɔ hu koni amɛla jakumaŋ lala lɛ kɛ sɔlemɔ lalai.”
Kɛji akɛ fɔlɔi kɛ amɛbii yawo skul ni tamɔ nɛkɛ mli lɛ, mɛɛ shɛɛ sane amɛkɛhaa amɛbii lɛ? Shɛɛ sane lɛ baanyɛ afee akɛ, je lɛŋ wolo-kasemɔ he hiaa waa fe ni aaabua he naa kɛha jamɔ, ni akɛ he awo kaselɔ-feemɔ nitsumɔ lɛ mli—ni ehe hiaa waa po fe emuuyeli mli ni aaahiɛ aha Nyɔŋmɔ.—Mateo 24:14; 28:19, 20; 2 Korintobii 6:14-18; Hebribii 10:24, 25.
Odasefoi ni ji nikaselɔi lɛ bɔɔ mɔdɛŋ ni amɛkaseɔ Biblia lɛ kutuu, yɛ skul sɔrɔtoi komɛi ni awɔɔ jɛmɛ lɛ amli, shi bei pii lɛ enɛ feemɔ wa. Gbekɛ yoo ko ni atsɛɔ lɛ Blessing, ni eye afii 16 wieɔ enɛ yɛ skul ni ewɔɔ jɛmɛ lɛ he: “Mɛi ni kɛɛ Kristofoi ji amɛ lɛ fãa kpo daa gbi koni amɛyasɔle. Wɔ Odasefoi lɛ bɔɔ mɔdɛŋ ni wɔkpa amɛ fai koni wɔfee wɔ nikasemɔ lɛ, shi onukpai ni yɔɔ wɔhiɛ lɛ kɛɔ wɔ akɛ ayɔseko wɔ gbɛjianɔtoo lɛ. Ni amɛbɔɔ mɔdɛŋ ni amɛnyɛ wɔnɔ ni wɔkɛ amɛ asɔle. Kɛ wɔkpɛlɛɛɛ nɔ lɛ, amɛgbalaa wɔ toi. Tsɔɔlɔi ni wɔkɛ wɔ sane aaafɔ amɛhiɛ lɛ fiteɔ sane lɛ kwraa. Amɛkɛ gbɛ́i sɔrɔtoi tsɛɔ wɔ, ni amɛkɛɔ nikaselɔi ni yɔɔ wɔhiɛ lɛ akɛ amɛgbala wɔ toi.”
Ní Aaadamɔ Shi akɛ Mɛi ni Esoro Amɛ
Kɛ ana ale nikaselɔi ni yɔɔ skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ faŋŋ akɛ Yehowa Odasefoi lɛ, ehe baa sɛɛnamɔ kɛhaa amɛ. Ekolɛ skul lɛ nɔkwɛlɔi baajie amɛ kɛjɛ apasa jamɔ mli nifeemɔi ni anyɛɔ mɔ nɔ awoɔ mli, ni teɔ shi woɔ Odasefoi lɛ ahemɔkɛyeli lɛ mli. Ekolɛ nanemɛi nikaselɔi lɛ baakpa mɔdɛŋ ni amɛbɔɔ koni amɛha amɛkɛ amɛhe awo nifeemɔi kɛ sanegbaai ni esaaa mli lɛ. Hegbɛi baaba kɛha odase ni aaaye nanemɛi nikaselɔi kɛ tsɔɔlɔi. Agbɛnɛ hu, anyɛŋ ana mɛi ni hiɔ shi yɛ Kristofoi ashishitoo mlai anaa lɛ ahe jwɛŋmɔ fɔŋ ko akɛ amɛaafee efɔŋ ko ni ehiii kwraa, ni tsɔɔlɔi kɛ nanemɛi nikaselɔi kɛ bulɛ haa amɛ yɛ bei komɛi amli.
Shi, nibii eyaaa nɔ nakai be fɛɛ be. Ni gbekɛ ko aaadamɔ shi akɛ esoro lɛ lɛ haa ebafeɔ mɔ ni nikaselɔi kɛ tsɔɔlɔi fɛɛ waa eyi ni amɛyeɔ ehe fɛo. Yinka, gbekɛ nuu ni eye afii 15 ni yaa skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ kɛɛ: “Kɛ oyɛ skul ni ale akɛ Yehowa Odasefoi lɛ ateŋ mɔ ko ji bo lɛ, obatsɔɔ mɔ ni agbalaa jwɛŋmɔ kɛyaa enɔ. Akɛni amɛle wɔ mumɔŋ kɛ jeŋba mli shidaamɔ hewɔ lɛ, amɛtsɔɔ wɔ tsɔne koni amɛdũ wɔ.”
Fɔlɔi Agbɛnaa Nii
Tsɔɔlɔ ko, skul ko, loo kɔleji ko nyɛŋ abɔ mɔdɛŋ aŋɔ nitsumɔ ni ji gbekɛbii lɛ akudɔmɔ, koni amɛtsɔmɔ Yehowa tsuji ni amɛjɔɔ amɛhe nɔ lɛ yɛ gbɛ ni ja nɔ. No jeee amɛ nitsumɔ loo gbɛnaa nii. Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ tsɔɔ akɛ, esa akɛ fɔlɔi lɛ diɛŋtsɛ akwɛ amɛbii lɛ amumɔŋ hiamɔ nii anɔ. Paulo ŋma akɛ: “Nyɛ tsɛmɛi lɛ, nyɛkawoa nyɛbii amlifu, shi moŋ nyɛlɛa amɛ yɛ Nuntsɔ [Yehowa, NW] tsɔsemɔ kɛ ŋaawoo lɛ mli.” (Efesobii 6:4) Te fɔlɔi aaafee tɛŋŋ ni amɛkɛ ŋaawoo ni jɛ ŋwɛi nɛɛ aaatsu nii, kɛ amɛbii lɛ yɛ skul ni awɔɔ jɛmɛ, yɛ he ni ekolɛ abaatsi amɛnaa ni amɛba jɛmɛ shikome loo shii enyɔ yɛ nyɔŋ kome mli lɛ?
Shihilɛi yɛ sɔrɔtoi yɛ hei babaoo, shi fɔlɔi Kristofoi miaa amɛhiɛ koni amɛfee nii yɛ mumɔ naa wiemɔ nɛɛ kɛ gbeekpãmɔ naa: “Shi kɛ mɔ ko kwɛɛɛ lɛ diɛŋtsɛ emɛi, titri lɛ lɛ diɛŋtsɛ eshiabii lɛ, ekpa yɛ hemɔkɛyeli lɛ sɛɛ, ni efaŋ mɔ ni heee yeee fe lɛ.”—1 Timoteo 5:8.
Ani Gbɛi Krokomɛi Yɛ ni Abaanyɛ Atsɔ Nɔ?
Mɛni fɔlɔi baanyɛ afee kɛ etamɔ nɔ ni nibii enyɔ pɛ yɔɔ ni amɛbaahala emli ekome—skul ni awɔɔ jɛmɛ aloo maŋ lɛ mli skul ni nitsɔɔmɔ nibii kpakpai bɛ jɛmɛ? Mɛi ni naa amɛhe yɛ shihilɛ ni tamɔ nɛkɛ mli lɛ toɔ gbɛjianɔ koni atsɔɔ amɛbii anii yɛ teemɔŋ afata wolo-kasemɔ ni yaa nɔ yɛ maŋ lɛ mli skul lɛ he. Fɔlɔi krokomɛi toɔ be amɛmaa shi koni amɛ diɛŋtsɛ amɛtsɔɔ amɛbii lɛ anii.
Yɛ bei komɛi amli lɛ fɔlɔi jeɔ naagbai amli kɛtsɔɔ gbɛjianɔ ni amɛtoɔ jogbaŋŋ kɛtsɔɔ be ni amɛbii lɛ aaadara akɛ amɛaaya nɔtsamɔ skul lɛ hiɛ lɛ nɔ. Kɛji akɛ oyɛ gbekɛbii bibii loo ooto gbɛjianɔ ni ona weku lɛ, obaanyɛ okwɛ akɛ ani nɔtsamɔ skul ni sa yɛ he ni oyɔɔ lɛ lo. Kɛ eko bɛ jɛmɛ lɛ, belɛ ebaahi ni otsi obɛŋkɛ eko.
Taakɛ fɔlɔi le jogbaŋŋ lɛ, ebiɔ hesaai, tsuishitoo, kɛ be babaoo dani adũ suɔmɔ kɛha Yehowa awo gbekɛ tsui mli. Kɛji akɛ enɛ feemɔ wa yɛ be mli ni gbekɛ lɛ yɔɔ shia lɛ, enyiɛ nɔŋŋ ni efeŋ nɔ ni wa waa moŋ, yɛ be mli ni gbekɛ lɛ yɔɔ shɔŋŋ lɛ! Akɛni ekɔɔ gbekɛ lɛ naanɔ wala he hewɔ lɛ, esa akɛ fɔlɔi kɛ hiɛdɔɔ kɛ sɔlemɔ akpɛ amɛyiŋ, yɛ sa ni amɛbi ni amɛkɛ lɛ aaawo skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ sa oshara ni yɔɔ he lɛ. Kwɛ bɔ ni eeefee nii ni akwɛɛɛ kɛyaaa shɔŋŋ, ákɛ akɛ gbekɛ ko mumɔŋ nibii aaashã afɔle aha wolo-kasemɔ yɛ skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ mli sɛɛnamɔi! Enɛ baatamɔ foi ni agbaa kɛyaboteɔ shia ko ni miishã mli koni ayakɔ jwine bibioo ko—koni la lɛ agbe mɔ lɛ.
Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ kɛɔ akɛ: “Hiɛtɛlɔ naa efɔŋ ni baa, ni eteeɔ ehe, shi mɛi ni nako jwɛŋmɔ lɛ batsɔɔ he kɛhoɔ, ni amɛnaa nɔ̃.” (Abɛi 22:3) Ehi akɛ aaatsĩ shihilɛ ni ehiii naa, fe ni aaajaje eko yɛ sɛɛ mli. Eeefee nɔ ni nilee yɔɔ mli akɛ ooojwɛŋ no he, kɛ obi ohe akɛ, ‘Ani esa akɛ mibi aya skul ni awɔɔ jɛmɛ?’
[Akrabatsa ni yɔɔ baafa 28]
Gbekɛbii Odasefoi Susu Skul ni Awɔɔ Jɛmɛ He
“Afoɔ Odasefoi abii kɛjɛɔ mumɔŋ naanyobɔɔ he, yɛ skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ hewɔ. Shihilɛ ni yɔɔ jɛmɛ lɛ ehiii kwraa, kɛ nɔnyɛɛ babaoo koni afee efɔŋ.”—Rotimi, ni tee skul ni awɔɔ jɛmɛ beni eye kɛjɛ afii 11 kɛyashi 14 lɛ.
“Kristofoi akpeei ni aaaya lɛ wa waa. Minyɛɔ miyaa Hɔgbaa pɛ, ni kɛ mafee nakai lɛ, ja mishi jɛmɛ nigii beni nikaselɔi lɛ toɔ sɛrɛnɛɛ kɛhaa sɔlemɔyaa lɛ. Minaaa miishɛɛ ko kwraa, ejaakɛ nɔ ni mile ji asafoŋ kpeei fɛɛ ni miyaa beni miyɔɔ shia, ni mikɛ mihe woɔ sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli daa Hɔɔ kɛ Hɔgbaa. Skul jeee niiashikpamɔ ni tswaa mɔ maa shi. Nibii pii ŋmɛɛ mi.”—Esther, ni tsɔɔlɔi kɛ kpãa yiɔ lɛ be fɛɛ be akɛni ekɛ ehe wooo skul sɔlemɔi lɛ amli lɛ hewɔ.
“Odase ni ayeɔ nanemɛi nikaselɔi lɛ bɛ mlɛo yɛ skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ mli. Ebɛ mlɛo akɛ aaadamɔ shi akɛ mɔ ni esoro lɛ. Miisumɔ ni manyiɛ kuu lɛ sɛɛ. Ekolɛ eji minyɛ mitee kpeei ni mikɛ mihe wo sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli kulɛ maná ekãa babaoo. Shi minyɛɔ mifeɔ nakai beni miba gbɛhamɔ pɛ, ni ji shii etɛ pɛ yɛ afi mli. Kɛ oyɛ kane ni akɛ mu wooo mli lɛ, la lɛ kpɛmɔ feɔ sulii. Nakai pɛpɛɛpɛ eji yɛ skul.”—Lara, ni tee skul ni awɔɔ jɛmɛ beni eye kɛjɛ afii 11 kɛyashi 16 lɛ.
“Amrɔ nɛɛ ni mibɛ skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ mli dɔŋŋ lɛ, mina miishɛɛ akɛ minyɛɔ miyaa kpeei lɛ fɛɛ, mikɛ mihe woɔ sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli, ni mikɛ weku lɛ mli bii krokomɛi lɛ naa daa gbi ŋmalɛ lɛ hesusumɔ mli ŋɔɔmɔ. Eyɛ mli akɛ sɛɛnamɔi komɛi yɛ skul ni ahiɔ jɛmɛ lɛ mli moŋ, shi nɔ ko nɔ ko bɛ ni he hiaa waa fe wekukpãa ni kã mikɛ Yehowa teŋ lɛ.”—Naomi, ni tsɔ̃ etsɛ yiŋ koni ejie lɛ kɛjɛ skul ni awɔɔ jɛmɛ lɛ.