E Kakabwaiaia Ana Aomata Aika Ongeaba Iehova Ao E Kawakiniia
“Ma ane ongo i rou ao e na maeka raoi, ao e na rau n aki maka kaina.”—Taeka N Rabakau 1:33.
1, 2. Bukin tera ngkai e kakawaki te ongeaba nakon te Atua? Kabwarabwaraa.
A TABE ni katebetebea kanaia i buakon uteute aika rinano, kiokio aika baboboo aika a a tibwa karaaure, n aki ataia bwa ngaia e a taabeibeti te mannikiba ae totoa i etaia bwa e na raweiia bwa kanana. E aki tabwara tinaia ma e a takaakaa naba ni weteiia natina, ao n taakina baina ni kiba imwaia. A kabanea biriia natina nakoina ao man rin i aan baina, ike a a mano iai. E a koti te mannikiba arei bwa e a aki reke konana.a Tera reireiara mai iai? E karekea te maiu te ongeaba!
2 E kakawaki te reirei aei nakoia Kristian ni boong aikai, ibukina bwa e a rangi ni kabanea ngkai korakorana Tatan ni karekeia konana mairouia ana aomata te Atua. (Te Kaotioti 12:9, 12, 17) Tiana ae e uaiakinna bon uruakan ara onimaki bwa ti aonga n aki akoaki iroun Iehova, ao e na aki reke naba iroura te maiu are aki toki. (1 Betero 5:8) Ma ngkana ti teimatoa ni kaaniia te Atua ao n ongeaba n te kairiiri are ti karekea man ana Taeka ao ana botaki, ti na bon teimatoa ni kawakinaki irouna. E korea ae kangai te tia areru: “E na rabuniko n tabonibaina ni kiba, ao ko na mwiokoiko i aani baina ni kiba.”—Taian Areru 91:4.
E a Mwane te Botannaomata ae aki Ongeaba
3. Tera mwin okiokin aia aki-ongeaba I-Iteraera?
3 Ngke a ongeaba I-Iteraera nakon Iehova, ao a kakabwaiaki ibukina bwa e rangi n tabeakiniia. Ma e ngae n anne, a bati naba aika a rairaki nakoia atua aika kaai ao atibu, aika “akea maneia aika matebuaka.” (1 Tamuera 12:21) Imwin tienture aika bati ake e korakora iai te karitei, te natannaomata aei e a bon rangi n iraraang ni kabwaouan te koaua, ao a aki roko n te rairaki mai iai. Ibukin anne e a bwaebwaeti Iesu ni kangai: “Ierutarem, Ierutarem, ae ko kamamateia burabeti, ae ko karebanaiia ake a kanakomaiakaki nako im, ai bati ra au kani bobotiia natim, n ai aron te moaaine ngkana e botiia bunna i aani baina, ao kam rawa naba! Noria, e nang tiku maneabami i roumi ni maroaa.”—Mataio 23:37, 38.
4. E kanga ni kaotaki aron kitanan Ierutarem iroun Iehova n 70 C.E.?
4 Kakeaan Iteraera iroun Iehova ibukina bwa a karitei nakoina, e bon rangi ni kammaraki ngke e a kaotaki arona n 70 C.E. N te ririki anne ao tautian Rom aika uouota aia buraeki ae kaota bannan te ikare, a ubaraa Ierutarem ni karawawataa n te tiritiri ae rangi ni kamamate. A korakora mwaitiia aomata ake a mena n te kaawa n te tai anne, bwa e karaoaki bukamaruan te toa are te Riao iai. Aia angakarea ae bati e a aki karekea akoakia iroun te Atua. A kauringaki iai n te aro ae kananokawaki, taekan ana reirei Tamuera nakon te uea ae aki-ongeaba ae Tauro ae kangai: “Ti te abakina tangirani karea ni kabuokaki ao karea nako iroun Iehova, ma tangiran iran nanoni bwanan Iehova? Noria, e raoiroi riki te iri nanon taeka nakon te karea, ao e raoiroi riki te kan ongo taeka nakon neneaia tiibu-mwaane.”—1 Tamuera 15:22.
5. Te aeka n ongeaba raa are e tangiria Iehova, ao ti kanga n ataia bwa e kona n reke te ongeaba anne?
5 E ngae ngke e tangiriia aomata Iehova bwa a na ongeaba irouna, ma e bon atai naba tian aia konaa ibukin aki-kororaoia. (Taian Areru 130:3, 4) E tangira te nano ni koaua ma te ongeaba ae boto i aon te onimaki ma te tangira, ao e boto naba i aon maakakin aki kakukureiana. (Te Tua-Kaua 10:12, 13; Taeka N Rabakau 16:6; Itaia 43:10; Mika 6:8; I-Rom 6:17) Te aeka n ongeaba anne, e kaotiotaki irouia ‘Kristian rimoa aika taani kakoaua aika uanao n aron te nang,’ ake a a kateimatoaa aia kakaonimaki n aia tai ni kataaki ae rangi ni kakaiaki, e ngae ngke a a kaaitara ma kamateaia iai. (Ebera 11:36, 37; 12:1) Ai kukurei ra Iehova irouia te koraki aei! (Taeka N Rabakau 27:11) Tabemwaang a moana aia waaki n te kakaonimaki ae bati ma a aki kona n teimatoa n ongeaba. Temanna mai buakoia te koraki aikai bon Uean Iuta ae Ioati.
E Kabuanibwai te Uea Ibukin Ana Iraorao ae Aki-riai
6, 7. Aekakira maiun te uea ae Ioati ngke e maiu Ieoiata?
6 E kurimaraa maiun te Uea ae Ioati ngke te merimeri ngaia. Ngke e a koro itiua ana ririki, ao e kaninikoriaa Mataniwia Ibonga ae Ieoiata ni kaotinakoa Ioati man te tabo are e karabaaki iai, ao ni kaueaa. “E kakaraoa ae riai Ioati i matan Iehova ni kabane ana bong Ieoiata are te ibonga,” ibukina bwa e riki Ieoiata bwa kaanga ana karo te tia tautaeka ae uarereke aei, ao e aki toki naba n reireinna.—2 Rongorongo 22:10–23:1, 11; 24:1, 2.
7 Mwakuri nako aika raraoi n ikotaki ma onobwaian te tembora bon te mwakuri are “e reke nanon Ioati” iai bwa e na karaoia. E kauringa Mataniwia Ibonga ae Ieoiata ibukin rikoan te angabwai n te tembora mai Iuta ao Ierutarem n aron are “e tua Mote,” bwa e aonga ni kataumwaneaki iai te onobwai. E oti bwa e tokanikai Ieoiata i aon kaungaan nanon te uea ae ataei aei nakon reiakinan ana tua te Atua ao te ongeaba iai. Ibukin anne ao e a rangi ni baitii n tia te mwakuri i aon te tembora ma bwaina nako.—2 Rongorongo 24:4, 6, 13, 14; Te Tua-Kaua 17:18.
8. (a) Tera raoi ae karika bwakan Ioati n te itera n taamnei? (b) Baikara aia aki-ongeaba ueea ake a kaririia Ioati bwa e na karaoia?
8 E kananokawaki bwa e aki teimatoa ongeaban Ioati iroun Iehova. Bukin tera? E taekina ae kangai ana Taeka te Atua: “I mwin maten Ieoiata ao a roko tokan Iuta, ao a katorobubua ni karinea te uea. Ao e kan ongo te uea i rouia iai. Ao a kitana maneaban Iehova, ae Atuaia aia bakatibu, ao a toro irouia bouan nako Nei Atera ma bouananti: ao e roko te un i aon Iuta ma Ierutarem i bukin aia bure aei.” Te kariri ae aki raoiroi mairouia naati n uea ake i Iuta, e kaira te uea bwa e na aki ongo irouia ana burabeti te Atua. Temanna mai buakoia bon natin Ieoiata ae Tekaria, are e kaninikoriaa ni boaa Ioati ao ana aomata ibukin aia aki-ongeaba. E aki raira nanona Ioati ma e tua bwa e na karebanaki Tekaria ni karokoa matena. Ai nanobaba ra te uea ae aki ongeaba aei, are e iraraang n aia karirii raoraona aika a bubuaka!—2 Rongorongo 24:17-22; 1 I-Korinto 15:33.
9. E kanga mwin te bwai are riki nakon Ioati ao ueea akekei, ni katereterea bwa akea uaan te aki-ongeaba?
9 Tera are e riki nakon Ioati ao raona ake ueea imwin kitanan Iehova irouna? Kaain te taanga ni buaka mai Turia ae “te atu n aomata ae karako,” a eekanako Iuta “ao a kamaunaia aia toka aomata ni kabaneia mai buakoia aomata.” A imanonoa naba te uea bwa e na angania kaubwaina n ikotaki ma te koora ao te tirewa man te tembora. E ngae ngke e aki mate Ioati ma e tiku ma te rawawata ao te aoraki. Tabeua te tai imwina e a manga bon tiringaki irouia taani kakeru ake bon ana toro naba. (2 Rongorongo 24:23-25; 2 Uea 12:17, 18) E boni koaua ana taeka Iehova nakoia kaain Iteraera are kangai: “Ngkana ko aki kan ongo ni bwanan Iehova ae Atuam, ni kakawakin touani mwin ana taeka ma ana tua ni kabane . . . , ao a na bane n roko iai i aom rekeni kaim aikai, ma n oiko.”—Te Tua-Kaua 28:15.
E Kamaiuaki te tia Koroboki n Ana Ongeaba
10, 11. (a) Bukin tera bwa e ibuobuoki manga rinanoan ana taeka n reirei Iehova ngkoa nakon Baruka? (b) Baikara reirei ake e anga Iehova nakon Baruka?
10 Ko rotaki n te bwarannano n tabetai ibukina bwa tii tabeman aomata aika ko kaitiboo ma ngaiia n am tai n uarongorongo aika a butimwaea te rongorongo ae raoiroi? Ko namakinna n tabetai bwa e ringaki nanom ni kani katotonga anuani maiuia kaubwai ma aroia aomata aika a bon tabeakiniia i bon irouia? Ngkana ngaia anne, ao iaiangoa rongorongon Baruka are ana tia koroboki Ieremia, ma reireiana iroun Iehova.
11 Ngke e tabe ni korea taekan te taetae ni burabeti Baruka ao e a karaoa naba te bwai teuana Iehova nakoina. Bukin tera? Ibukina bwa e a manga aki rauaki nanon Baruka n nakoana, ao e a mataiakini baika anainano riki nakon nakoana n toro iroun Iehova ae rine. E nora bitakin nanon Baruka Iehova, ngaia are e a anganna taeka n reirei aika raraoi ma ni mataata ni kangai: “Ko ukoukori baika kakanato ba am bwai? Tai ukoukori: ba noria, N na karoko kaai i aoia aomata ni kabaneia, . . . ma N na anganiko maium ba kaanga konam n taabo ni kabane ake ko na nako iai.”—Ieremia 36:4; 45:5.
12. Bukin tera ngkai ti riai ni kararoaa ukoukoran “baika kakanato” ni bwain nako te maiu aei?
12 Ko kona n nora ana mwamwannano Iehova n te bwai are e taekinna nakon te mwaane are raoiroi are Baruka, are e a tia ni beku irouna ma te kakaonimaki ao te ninikoria i rarikin Ieremia? N aron naba anne ni boong aikai, Iehova e rangi n tabeakinia aomata ake a mwamwanaaki bwa a na kakorakoraia ni karekea irouia bwaikorakin te maiu aei, ake aongkoa a kakawaki riki. E kakukurei bwa a bati aika a katotonga Baruka ni kukurei ni butimwaea kaetakia mairouia tariia n onimaki. (Ruka 15:4-7) Ti bia bane n ataia are akea mwin aia kakorakora te koraki ake a ukoukori “baika kakanato” ibukia n te maiu aei. E aki tii kangaanga karekean te kakukurei irouia, ma ae kakaiaki riki, boni kamaunanakoaia n ikotaki ma waakin te aonnaba aei ao bwaikorakina nako ake a bwaabwaruaki.—Mataio 6:19, 20; 1 Ioane 2:15-17.
13. Tera reireiara n te nanorinano ae reke man rongorongon Baruka?
13 E reke naba reireiara ae raoiroi man rongorongon Baruka i aon taekan te nanorinano. Taraia bwa e aki taetae Iehova nakon Baruka, ma e kabongana Ieremia are te aomata are e rangi n ataaki aroarona aika aki-kororaoi, ma anuana nako iroun Baruka. (Ieremia 45:1, 2) Ma e ngae n anne e aki kainikatonga iai Baruka; ma e nanorinano ngkai e ataia bwa e bon reireiaki iroun Iehova. (2 Rongorongo 26:3, 4, 16; Taeka N Rabakau 18:12; 19:20) Mangaia are ngkana ‘iai temanna ae reke n te bure’ ao e kainnanoa butimwaean te reirei man ana Taeka te Atua, ti bia katotonga aron Baruka n ikawai n te itera n taamnei, ao ni wanawana.—I-Karatia 6:1.
14. Bukin tera bwa e raoiroi bwa ti na ongeaba irouia ara taani kairiiri?
14 Bwainan te nanorinano iroura e buokiia naba te koraki ake a reireinira. E taku Ebera 13:17: “Kam na iri nanoia ami tia kairiri, ao kam na ri aan aia taeka: ba a tantani ni kani kawakin tamneimi, ngkai a nang karakin aroia ni makuri; ba a aonga n tantani ma te kimareirei, ao a na aki ngirangira iai: ba kam aki kabaia iai.” E bati aia tai unimwaane ni kaota nanoia nakon Iehova n te tataro ibukin karekean te ninikoria, te rabakau, ao te akoi, ibukin kakororaoan raoi aia mwakuri n tararua ae kangaanga karaoana aei! Ti na “kinai raoiroiia akana karaoa aron aei.”—1 I-Korinto 16:18.
15. (a) E kanga Ieremia ni kaota onimakinan Baruka? (b) E kanga n anganaki Baruka kaniwangana ngke e ongeaba n nanorinano?
15 E oti bwa e boni bita ana iango Baruka ibukina bwa e a manga anganaki imwina riki tabena iroun Ieremia ae rangi ni kangaanga, ae te nakon te tembora bwa e na takarua ni wareka te rongorongo mairoun Ieremia are e koreia. E ongeaba n anne Baruka? Eng, “e kakairi ni bwaai ni kabane ake e tuangnga Ieremia are te burabeti.” Ni koauana, e boni wareka naba te rongorongo anne nakoia uean Ierutarem. Akea te nanououa bwa e tangiraki te ninikoria ni karaoan anne. (Ieremia 36:1-6, 8, 14, 15) Ngke e a bwaka te kaawa anne irouia kaain Baburon 18 te ririki imwina, iangoa aron kukurein Baruka ngke e a kamaiuaki ibukina bwa e a tia n ira nanon ana reirei Iehova, ao e katoki naba ukoukoran “baika kakanato”!—Ieremia 39:1, 2, 11, 12; 43:6.
E Kamaiuia Aomata, te Ongeaba n Tain te Buaka
16. E kanga ni kaota te nanoanga Iehova nakoia Iutaia ake i Ierutarem n tain buakanaia irouia kaain Baburon n 607 B.C.E.?
16 Ngke e a roko tokin Ierutarem n 607 B.C.E., e a teretere iai ana nanoanga te Atua nakoia te koraki ake a ongeaba. Ngke a a otabwaniniaki kaain Ierutarem irouia aiaia, e taku Iehova nakoia: “Noria, I kaki kawain te maiu ma kawain te mate i matami. Ane tiku n te kawa aei e na mate n te kabaang, ao n te rongo, ao n te aoraki: ma ane oti nako, ma ni bwaka nakoia I-Kareria aika buakaningkami ni kainingkami, e na maiu, ao e na reke maiuna i bon i rouna ba konana.” (Ieremia 21:8, 9) E ngae ngke a riai ni kamaunaaki kaain Ierutarem, ma e bon nanoangaia te koraki ake a ongeaba irouna Iehova, e ngae ngke e a taraa n oimwi.b
17. (a) Baikara aaro aika uoua are e kataaki iai ongeaban Ieremia, ngke e kanakoa Iehova bwa e na tuangia Iutaia are a na ‘bwaka irouia I-Kareria’? (b) Ti na kanga ni kakabwaiaki ngkana ti katotonga Ieremia n ninikoria ao n ongeaba?
17 Tuangakia Iutaia bwa a na taenikai, bon akea te nanououa bwa e kataaki iai aron ongeaban Ieremia. Bwa bukina teuana e bon tauaninne n aran te Atua. E aki tangiria bwa e na tataekinaki irouia ana kairiribai ake a taku bwa a tokanikai mairouia bouannanti ake akea te maiu irouia. (Ieremia 50:2, 11; Baebaeti 2:16) Teuana naba, e ataia Ieremia bwa tuangakia aomata bwa a na taenikai, e boni karekea te kangaanga nakon maiuna, bwa a bati aika a na taku bwa e kaungaa te karitei nakon te tautaeka Ieremia. Ma e ngae n anne, e aki kerikaki ni maaku, ma e ongeaba n taekina ana rongorongo Iehova. (Ieremia 38:4, 17, 18) Ti katotonga naba Ieremia n arora n tataekina te rongorongo ae aki bati n tangiraki. Titeboo te rongorongo aei ma are e riribaaki iai ngkoa Iesu. (Itaia 53:3; Mataio 24:9) Mangaia are ti na aki ‘maakuia aomata,’ ma ti na katotonga Ieremia ni kaninikoriaira n ongeaba iroun Iehova, ma n onimakinna ma nanora ni kabane.—Taeka N Rabakau 29:25.
Te Ongeaba n Tain Ana Buaka Koka
18. Baikara kataaki ake a kaaitara ma ngaai ana toro Iehova ae kaineti ma ongeabaia?
18 E a kaan kamaunakin ana aonnaba ae buakaka Tatan n ‘te rawawata ae korakora’ ae tuai n nonoraki mai mwaina. (Mataio 24:21) Akea te nanououa bwa imwain ao i nanon te tai anne, e nang boni kataaki aia onimaki ana aomata te Atua ao ongeabaia. N te katoto, e tuangira te Baibara bwa nakoan Tatan ae “Koka, are n te aba are Makoka,” e na kabanea korakorana ni kaaitaraia ana toro Iehova, ni kamwanangaia ana taani buaka ake a aranaki bwa “te taanga ae korakora . . . , n ai aron te nang n rabuna aon te aba.” (Etekiera 38:2, 14-16) Ana aomata te Atua n te tai anne aika karako mwaitiia ao akea aia bwai ni buaka, a na ukoukora katanaia n “tabonibain” Iehova, are e teimatoa ni kataniia iai aika ongeaba.
19, 20. (a) Bukin tera bwa e rangi ni kakawaki ongeabaia I-Iteraera ngke a mena n Taari ae Uraura? (b) Ti na kanga ni kakabwaiaki ni boong aikai, man te tataro ae karauaki n iangoaki raoi ni kaineti ma rongorongon Taari ae Uraura?
19 Te waaki aei e kauringira aroia I-Iteraera ngkoa ni kaotinakoaki mai Aikubita. Imwin orean Aikubita n rekenikai ake tebwina, e aki kairiia aomata Iehova n te kawai ae uarereke nakon te Aba ni Berita, ma e kairiia rikaaki nakon Taari ae Uraura, ike a na kai mwane iai n ruonaki irouia aiaia. N aia iango taani buaka, e rangi ni karuanikai mwanangaia arei. Ngke arona bwa ko mena naba iai n te tai arei, ko kona n ongeaba naba iroun Iehova ni mwaati nako nanon Taari ae Uraura ma te onimaki ni koaua, e ngae ngke ko ataia bwa te Aba ni Berita e mena n te itera are teuana?—Te Otinako 14:1-4.
20 Ngkana ti wareka Te Otinako mwakorona 14, ti nora iai aron Iehova ni kamaiuia ana aomata n te mwaaka ae kamimi. Ai raoiroi ra rongorongo akanne bwa a kakorakoraa ara onimaki ngkana ti karekea ara tai ni kamatebwaia raoi! (2 Betero 2:9) E kakorakoraira te onimaki ae bati bwa ti na ongeaba iroun Iehova, e ngae ngke a a manga kauntaba ana reirei ma aia iango aomata. (Taeka N Rabakau 3:5, 6) Ngaia are titirakiniko ni kangai: ‘I karikirakea au onimaki rinanon te kakorakora n reirei n te Baibara, te tataro, iaiangoan te reirei, ao ai te itamwaomwao ae teimatoa ma ana aomata te Atua?’—Ebera 10:24, 25; 12:1-3.
Te Ongeaba E Karekea te Kaantaninga
21. Baikara kakabwaia ngkai ao n te tai ae na roko, ae e na reke irouia te koraki ake a ongeaba iroun Iehova?
21 Te koraki ake a ongeaba naba ngkai iroun Iehova n anuani maiuia, a kakoroa raoi bukin are e taekinaki n Taeka N Rabakau 1:33, ae kangai: “Ma ane ongo irou ao e na maeka raoi, ao e na rau n aki maka kaina.” Ai tamaroa ra taeka aika karaunano aikai n tain rokon ana bong Iehova ni karekekai! Ni koauana, e tuangia taan rimwina Iesu ni kangai: “Ngkana a moa n roko baikai, ao kam na tara rake iai, ao kaeka atumi; ba e a kan roko kamaiuami.” (Ruka 21:28) E teretere bwa tii te koraki ake a ongeaba iroun te Atua ae a bon onimakinna bwa a na ongo taeka aikai.—Mataio 7:21.
22. (a) Bukin tera ngkai iai aan aia onimaki ana aomata Iehova? (b) Baikara bwaai aika a na maroroakinaki n te kaongora ae imwin aei?
22 Teuana naba bukin aia onimaki bwa “e na bon aki karaoa te bwai teuana te Uea ae Iehova, ngkana e aki kaota moa nanona ae raba nakoia ana toro aika burabeti.” (Amota 3:7) E a aikoa kairiia burabeti ni boong aikai Iehova n aron are e karaoia ngkoa, ma n onean mwin anne, e a tia n rinea te toro ae kakaonimaki bwa e na katauraoa te marike n taamnei nakoia Ana aomata. (Mataio 24:45-47) Ai kakawaki ra bwa ti na riai n ongeaba iroun “te toro” anne! N aron ae e na kaotaki n te kaongora are imwin aei, ara ongeaba e na kaineti nakon Iesu, ae mataniwin te ‘toka.’ Boni ngaia are e na “iraki nanona irouia botanaomata.”—Karikani Bwaai 49:10.
[Kabwarabwara ae nano]
a E ngae ngke e ataaki mwantan te moaaine bwa e moaanti, ma e taekinna temanna te tia mwakuri ae tabe ma kamanoakia maan bwa “e na bon aki ongea matena te moaaine ngkana e na kamanoia natina man te kabuanibwai.”
b E kaotia Ieremia 38:19 bwa iai Iutaia tabeman ake a ‘bwaka irouia’ I-Kareria, ma e ngae ngke a aki kamateaki, a boni kairoroaki bwa a na kitana mwengaia. Ti aki kaongoaki bwa a kariaia taenikaia ibukin ana taeka Ieremia nakoia, ma e ngae n anne, kamaiuaia e kakoauaa te taetae ni burabeti.
Ko Uringnga?
• Tera mwin aia aki-ongeaba I-Iteraera ae okioki?
• E kanga n rotaki te Uea ae Ioati n ana iraorao ma aomata, ngke e moan rikirake ao imwina riki?
• Tera reireiara ae ti kona ni karekea mairoun Baruka?
• Bukin tera bwa akea te bwai ae a na maaku iai ana aomata Iehova aika ongeaba, ngkai e a kaan tokin te waaki i aon te aba?
[Taamnei n iteraniba 9]
E ongeaba Ioati iroun Iehova i aan ana kairiiri Ieoiata
[Taamnei n iteraniba 12]
Ko na ongeaba iroun Iehova ma ni kakoauai mwaakana aika kamimi ngke arona bwa ko maiu naba n te tai arei?