E Maiu Ana Taeka Iehova
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae te Kauoua n Rongorongo
NGKE E koreaki te boki ae te Kauoua n Rongorongo, ao e uea i aon Iteraera n te tai anne Toromon. E kabaneaki korean te boki aei n ana taeka Uean Botia are Tairati nakoia I-Iutaia ake a taenikai nako Baburon, ni kangai: “E tuangai [Iehova] ba N na katea maneabana i Ierutarem, are i Iuta. Ane iai i buakomi mai buakoia ana aomata ni kabaneia, E na mena Iehova ae Atuana i rouna, ao ke e aerake [nako Ierutarem].” (2 Rongorongo 36:23) E katiaaki iroun te ibonga are Etira n 460 B.C.E., ao a karakinaki iai baika riki i nanon 500 te ririki, ni moa man 1037 B.C.E. nakon 537 B.C.E.
Ana moti Tairati arei e a karekea angaia I-Iutaia n okira Ierutarem ao ni manga kaoka aron taromaurian Iehova iai. Ma a mwaiti kangaanga ake a rotaki iai I-Iutaia imwin tikuia ni maan n tautoronaki i Baburon. Taenikai ake a okira Ierutarem a mwaninga rongorongon aia botannaomata. Te Kauoua n Rongorongo e katauraoi reirei aika mataata nakoia, ibukin bwaai ake a riki irouia ueea ake kanoan Tawita. E kakannongora naba nakoira te rongorongo aei ibukina bwa e taekin kakabwaia ake a reke man te aantaeka nakon te Atua ni koaua ao uaa aika reke man te aki-aantaeka nakoina.
E KATEAKI MWANEABAN IEHOVA IROUN TE UEA
Iehova e angan te Uea are Toromon te bwai are e bubutii mai nanona, ae te rabakau ao te atatai, n ikotaki ma te kaubwai ao te karineaki. E katea mwaneaban Iehova ae tamaroa te Uea i Ierutarem, ao “a kimareirei ma ni kukurei” nanoia aomata iai. (2 Rongorongo 7:10) E ataaki Toromon bwa “e maiti riki ana kaubwai . . . ma rabakauna nakon aroia uean aonaba.”—2 Rongorongo 9:22.
Imwin ana tai n uea Toromon i aon Iteraera n te maan ae 40 te ririki, ao “e matu i rarikiia ana bakatibu ao . . . e uea Reoboam are natina n rua mwina.” (2 Rongorongo 9:31) E aki korea taekan Toromon Etira ni kitana te taromauri ae koaua. Tii bwaai tabeua aika aki-raraoi ibukin te uea bon ana waaki ae aki-riai ni kabooia aoti aika bati mai Aikubita, ao ieinna ma natin Barao. Mangaia are e tii taekin baika raraoi te tia korea te boki aei.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i Aon te Baibara:
2:14—Bukin tera bwa ana kateiriki te tia mwakuri ae rabakau ae kabwarabwaraki ikai, e kaokoro ma are e taekinaki n te 1 Uea 7:14? Te Moan Uea e taekina tinan te tia mwakuri ae rabakau bwa “te aine ae e mate buna . . . ae kaain te baronga are Nabetari” ibukina bwa e iein ma te mwaane ae kaain te baronga anne. Ma kaain te baronga are Tan neiei. Imwin maten buna, e iein ma mwaanen Turo ao ikanne are e a riki iai te tia mwakuri ae rabakau.
2:18; 8:10—Kiibu aikai a taekina mwaitiia mataniwin te mwakuri aika a tararuai mwakuri aika karaoaki aika 3,600 n ikotaki ma 250, ma te 1 Uea 5:16; 9:23, e taekina te ware ae 3,300 n ikotaki ma 550. E aera bwa a kaokoro waare aikai? E riki te kaokoro ni kaineti ma aron tibwatibwakiia mataniwin te mwakuri n nakoaia. E taraa n ae te Kauoua n Rongorongo e taekinia mataniwin te mwakuri aika tiaki Iteraera aika 3,600 ao mataniwin te mwakuri aika tibun Iteraera aika 250 mwaitiia, ma te Moan Uea e taekinia taan tararuaa te mwakuri aika 3,300 ao mataniwia taani babaire aika 550 aika kakannato riki. Ma e titeboo te ikota ni ware ni kiibu aika uoua aikai bwa mwaitiia mataniwi bon 3,850.
4:2-4—Bukin tera bwa a kabonganaki bannan kaao mwaane ni katean aan te taabu n ran? N te Baibara, a kanikinaea te korakora kaao mwaane. (Etekiera 1:10; Te Kaotioti 4:6, 7) Rineakia kaao mwaane bwa bwaai ni kabotau e tonuraoi ibukina bwa kaao ake 12 a boutokaa te “nama” ae totoa are tinebuna 30 te tan. Karaoaia kaao mwaane n te aro aei, e aki urua te kauoua n tua, are e katabua karaoan banna aika a na taromauriaki.—Te Otinako 20:4, 5.
4:5—Tera raoi mwaitin te ran ae kona ni mena n te taabu n ran? Ngkana e on, e kona te taabu n taua mwaitin te ran ae teninga te bate, are te mwaiti ae kaania 17,400 te kaaran. Ma te mwaiti ae mena iai n angiin te tai, e nakon uoua te katenimwakoro mai iai. E taku te 1 Uea 7:26: “Kanoana uanga te bate [11,600 te kaaran].”
5:4, 5, 10—Tera bwain nanon te umwa-n-rianna ae tabu are e a riki bwa bwain ana tembora Toromon? Tii te bwai are e anaaki man te tabo ni botaki nikawai are e kawakinaki n ana tembora Toromon, bon te Ati-ni-berita. Imwin katean te tembora, ao e anaaki te umwa-n-rianna mai Kibeon nako Ierutarem ao ni kawakinaki iai.—2 Rongorongo 1:3, 4.
Reireiara:
1:11, 12. E kaotaki n ana bubutii Toromon nakon Iehova bwa karekean te wanawana ao te atatai boni baika e rangi n tangiri nanon te uea. Ara tataro nakon te Atua a kaota te bwai are a tangiria nanora. E riai bwa ti na karaua raoi n iangoa ara tataro.
6:4. Te nano ni kakaitau ibukin ana akoi Iehova ae boto i aon te tangira ao te raoiroi, e riai ni kairira bwa ti na karaoiroa Iehova, are nanonaki iai kamoamoana ma te tangira ao te kakaitau.
6:18-21. E ngae ngke e aki mena te Atua n te auti ae kateaki, ma e a riki te tembora bwa nibwan taromauriakin Iehova. Ni boong aikai, aia Tabo n Taromauri Ana tia Kakoaua Iehova, boni ngaai taabo ibukin te taromauri ae koaua.
6:19, 22, 32. E kona Iehova n ongoraa taian tataro ni kabane ni moa mairoun te uea nakon te aomata ae mangori, ao te ianena naba are e kawaria n onnonia.a—Taian Areru 65:2.
UEEA AIKA KANOAN TAWITA
E tibwauaaki te tautaeka n Iteraera nakon uoua bwa teuana te tautaeka n uea ni baronga aika tebwina mai meang, ao are teuana te tautaeka n uea ni baronga aika uoua mai maiaki, aika uean Iuta ao Beniamin. Ibonga ma tibun Rewi i aon Iteraera ni kabuta, a kakaonimaki nakon te berita ibukin te Tautaeka n Uea, ao a aki nano-n-aba ao a tei n ana itera natin Toromon are Reoboam. Tao e raka i aon 30 te ririki imwin tian te tembora, ao a a iraeaki naba bwaina aika kakawaki mai nanona.
Mai buakoia ueea aika 19 ake a kakairi iroun Reoboam, 5 aika kakaonimaki, 3 a kakaonimaki n te moan tai,, ao temanna e raira nanona man ana kairua. Nikiraia a kaakaraoa ae buakaka i matan Iehova.b E kaotiotaki raoi onimakinan Iehova n aia mwakuri ueea aika niman aikai. Rongorongon Etekia ni karaoan te onobwai nakon te tembora ao ana babaire Iotia ibukin te Toa are te Riao, tao e a tia n riki bwa te kaunganano ae korakora nakoia I-Iutaia ake iai nanoia ni kani manga kaoka aron taromaurian Iehova i Ierutarem.
A Kaekaki Titiraki Aika Boto i Aon te Baibara:
13:5—Tera ae e nanonaki n te kibuntaeka ae “te berita n taari”? Ibukina bwa e kona ni kateimatoaa raoiroin bwaai taari ke te taoro, e a riki ngkanne te taoro bwa te kanikina ibukin te bwai ae teimaan ao e aki bibitaki. “Te berita n taari,” ngkanne e nanona te boraraoi ae e riai ni karaoaki nanona.
14:2-5; 15:17—Te koaua bwa te Uea are Ata e kanakoi ni kabane “taabo ake a rietata”? E bon aki. Tao e tii kanakoi taabo ake a rietata ake a irekereke ma te taromauri ae kewe Ata ma tiaki taabo ake a tataromauria iai Iehova aomata. E kona n ae a a tibwa manga kateaki taabo akana rietata akanne imwina riki. Aikai ake e a kanakoi natina are Ieotiabata. Ni koauana, a aki bane ni mauna taabo akana rietata akanne n ana tai naba n uea Ieotiabata.—2 Rongorongo 17:5, 6; 20:31-33.
15:9; 34:6—Tera mwiokoan te baronga are Timeon ni kaineti ma tibwaakin te tautaeka n Iteraera? Ibukina bwa e a tia n reke iroun te baronga are Timeon aaba aika kakaokoro ake a mena n ana mwaake Iuta, te baronga are Timeon ngkanne, e a boni mena n aonon ana tautaeka Iuta ao Beniamin. (Iotua 19:1) Ma ni kaineti ma te Aro ao te waaki n tautaeka, e mena ngkanne te baronga anne n te tautaeka are mai meang. (1 Uea 11:30-33; 12:20-24) Mangaia are e a warekaki Timeon i buakon te tautaeka n uea ni baronga aika tebwina.
16:13, 14—E kamannangaki rabwatan Ata ngke e mate? E aki bwa kabuokan “baika boiarara aika moan te bati” e aki nanona kammannangan rabwatan Ata, ma e nanona kabuokan karea aika boiarara.
35:3—E uota mai iia te Ati-ni-berita Iotia nakon te tembora? E ngae ngke e a kaman kamwaingaki mai mwaina te Ati-ni-berita iroun temanna mai buakoia ueea ake a buakaka ke e a manga bita nnena Iotia ibukin kawakinana n tain te mwakuri n onobwai ae bati nakon te tembora, ma e aki taekina anne te Baibara. Te rongorongo ma rimoa ni kaineti ma te Ati-ni-berita imwin ana bong Toromon, e kaineti ma uotakina iroun Iotia nakon te tembora.
Reireiara:
13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Tera reireiara ibukin kakawakin onimakinan Iehova!
16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. E karuanikai mwin te reitaki ma ianena ke aika tiaki taan onimaki. Ti wanawana ngkana ti kararoai waaki n reitaki aika aki-riai ma kaain te aonnaba.—Ioane 17:14, 16; Iakobo 4:4.
16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Te nanorieta e kaira te Uea are Ata bwa e na karaoa ae buakaka ngke e a kakaan tokin maiuna. Te nano ni kainikatonga e kaira Utia bwa e na bwaka. E karaoa ae aki-wanawana Etekia ao tao e nanorieta ngke e kaotii kaubwaina nakoia ana tia tei Baburon. (Itaia 39:1-7) E kauring ni kangai te Baibara: “E ri moan te kamateaki te kainikatonga, ao e ri moan te bwaka te nanorieta.”—Taeka N Rabakau 16:18.
16:9. Iehova e buokiia te koraki ake a raoiroi nanoia nakoina, ao e tatauraoi ni kabongana mwaakana ibukiia.
18:12, 13, 23, 24, 27. N aron Mikaia, ti riai n ninikoria n taekina Iehova ao ana kaantaninga.
19:1-3. E ukoukori raoiroira Iehova e ngae ngke iai bwaai aika ti karaoi ni kaunna iai.
20:1-28. Ti kona n onimakinna raoi bwa e na kariaia Iehova bwa e na reke iroura ngkana ti nanorinano ni kawaria ibukin kairara.—Taeka N Rabakau 15:29.
20:17. Ngkana ti na “nora kamaiuan te aba mairoun Iehova” ti riai n “tei rake” ni boutokaa Ana Tautaeka n Uea te Atua. N onean mwin are ti na mwakuri n oin korakorara, ti riai n “tei” n nene ni mwiokoa raoi Iehova.
24:17-19; 25:14. E kakoauaki taromaurian boua bwa bon te bwai ni kamwane nakon Ieoiata ao natina are Amatia. Ni boong aikai, taromaurian boua e kona n rangi ni kamwamwane, ao riki ni kaineti ma te kanibwaibwai ke te nano-n-aba.—I-Korote 3:5; Te Kaotioti 13:4.
32:6, 7. Ti riai n ninikoria ao ni korakora ngkai ti ‘karin ara bwaai ni buaka nako ake mairoun te Atua’ ao ni waakina te buaka n taamnei.—I-Ebeto 6:11-18.
33:2-9, 12, 13, 15, 16. E kaota te rairannano ni koaua te aomata ngkana e kitan mwakuri aika bure ao ni kabanea korakorana ni karaoa ae eti. Ni kaineti ma te rairannano ni koaua, te aomata naba ae kaakaraoa ae buakaka n aron te Uea are Manate e kona ni karekea akoana iroun Iehova.
34:1-3. Baika bubuaka aika a a tia n riki i nanon uarerekera, a aki riai n tukira man karekean ataakin te Atua ao te beku ibukina. Tao rotakin Iotia n te aro ae raoiroi i nanon uarerekena, e kona n reke mairoun tibuna are Manate, are e raira nanona ni koaua. N aki ongeia reken iia rotakina ae raoiroi Iotia ma a karekei uaa aika raraoi. Mangaia are e kona naba n reke anne nakoira.
36:15-17. E nanoanga Iehova ao e taotaonakinnano. Ma tiaki nanona bwa akea tian ana nanoanga ao ana taotaonakinnano. A riai aomata ni butimwaea rongorongon te Tautaeka n Uea, ngkana a kani kamaiuaki ngkana e karokoa te toki Iehova nakon te waaki ae buakaka ae ngkai.
36:17, 22, 23. E kokoro bukin ana taeka Iehova n taai nako.—1 Uea 9:7, 8; Ieremia 25:9-11.
E Kaungaunga te Boki
E taekinaki n te 2 Rongorongo 34:33 bwa “Iotia e kaki bwaai ni kabane ake a riai ni bati n ribaki mai aon aaba ni kabane ake abaia tibun Iteraera, ao e tuangia aomata ni kabaneia ake a reke i buakoia Iteraera ba a na toro iroun Iehova ae Atuaia.” Tera ae e kaira Iotia bwa e na karaoa aei? Ngke e uota te boki ae e a tibwa kuneaki te tia koroboki are Tiaban, ae taekan ana tua Iehova nakon te Uea are Iotia, ao e tua te uea bwa e na warekaki ni kabaibati. E rangi n ringaki nanon Iotia n te bwai are e ongo iai n te aro are e a ingainga ni kaumaka te taromauri ae itiaki ni maiuna.
Warekan Ana Taeka te Atua ao kananoan te iango i aon te bwai are ti warekia, e kona n rangi n rota nanora. Tiaki te koaua bwa iaiangoan rongorongoia ueea ake kanoan Tawita, a kaungaira bwa ti na kakairi n aia katoto te koraki ake a onimakina raoi Iehova ao ni kararoaia ma te koraki ake a aki onimakina Iehova? E kaumakira te Kauoua n Rongorongo bwa ti na taromauria tii te Atua ae koaua ao n teimatoa ni kakaonimaki nakoina. E maiu te rongorongo ae i nanona ao e mwaaka.—Ebera 4:12.
[Kabwarabwara ae nano]
a Ibukin titiraki ni kaineti ma katabuan te tembora ao reireiara man ana tataro Toromon n te tai anne, nora Te Taua-n-Tantani ae bwain Turai 1 2005, iteraniba 18-21.
b Ibukin rongorongon aia tai uean Iuta, nora Te Taua-n-Tantani ae bwain Aokati 1 2005, iteraniba 12.
[Taamnei n iteraniba 8]
Ko ataia bwa bukin tera bwa a tau n riki kaao-mwaane bwa bwaai ni kabotau ake a mena i aan te taabu n ran?
[Taamnei n iteraniba 11]
E ngae ngke e uarereke buokan Iotia ngke te ataei ngaia, ma e rikirake bwa te mwaane ae kakaonimaki nakon Iehova