1924​​—Enè Gbò Gbáá Ea Kil Nvéeá

BA BEÈ TÚ RÉDIÒ KỌỌMÁ KPẸ̀A

Pá vígà e bà géè sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l beè tú nú ea sígá ló enè gbáá siimá tóm kọbé bà láá tìb WBBR ea dú kĩée e bà é tõo ló bel boo rédiò, gbẹá Staten Island ea di New York. Tṍó e ba ni sí tóm ló kĩá lọ̀l, ba beè gbóó tìb kĩée e gbò e bà é sí tóm é tõo, nè kĩée e bà é sẹlẹ gbò nu gè siimá tóm. Tṍó e ba ni sí tómá lọ̀l, pá vígà beè gbóó tú gbò nuù tóm e bà íe bíi ló kilma kĩá, kọbé bà láá tõó kĩá ló bel “boo rédiò.” Sõò a beè ié gã́bug tã̀àgã̀ ea dú bíi kọ bàá kpoogè dee ló.

A beè tàvàlà ló pá vígà ge tìb ànténà ea é náa kọ bàá láá ló bel boo rédiò. A beè dú bíi kọ bàá tú ànténà ea begè sĩ́ tóólá 91-mità (300-ft) nvee zẹ̀ẹ̀ bàà kà kpóó té e gãboo tóólá 61 mità (200 ft). Bà náa beè láá naa túá tṍó. Dee-deè nvée, ba beè gbóó láá naa boo béè kọ ba beè dẹlẹ nyíé boo Jìhóvà. Vígà Calvin Prosser, ea beè zọ̀ va sí tómá beè kọọ̀, “Be e beè tìb ànténàa túá tṍó e beè gbĩ́ gè naaá, è gáẹ̀ beè láá gaavá vaá kọọ̀, ‘Ẹ̀b íb tóm e beele síì!’” Sõò pá vígà beè lèèlà Jìhóvà boo béè kọọ̀ ẹlẹ ní ea náa kọ bàá láá sí tómá ẽ́, sõò à íe dõona kà tã̀àgã̀ e ba beè kpáá kpeesĩ́ ló.

Tṍóá ní e bà daamà togó gè ló bel boo rédiòe vaá ge mòn gbò nú e bà é síímá tómá náa beè valí. Sõò pá vígà beè mòn 500-waàt nu gè ló bel tenmá m e nen ea di kuló kĩá beè tìb. Tãa vó e bà zálí kpẹ́, ba beè ló bel mm̀ tẹ̀lẹ̀fóòn. Enè deè bílá dee mm̀ February, pá vígà beè beeláfùl gè zẹ́ẹ́ ẹ̀b beè gbò nuù tómá é síá tóm leevè. A beè dú bíi kọ bàá ló bel boo rédiò, vó beè naa kọọ̀ pá vígà á ọlí sọ́l nònù. Ene kà vígà págbálà ea bée kọlà Ernest Lowe kọ́ bé e nú ea beè naaá deá beè naa kọọ̀ pá vígà á màngã̀ naa, à kọ́ọ̀ tṍó e bà géè ọlí sọ́lá, vígà Judge Rutherfordb ea beè di Brooklyn, ea é láá toolá 25 kìlómità (15 mi) aa ló kĩá beè dã́ va mon boo rédiò vaá a beè kolí va.

Vígà Rutherford beè kọ́ nè va kọọ̀ “Elai vó, ó gá ọli nai sọ́lá, boo béè kọ à bélí kọ ò gé vúlii kpã́!” Kẹ́ẹ beè sii pá vígàa vaá ba beè kùb ge ọlí sọ́lá, sõò ba beè nyimá kọọ̀ gbò nuù tómá gé síá tóm leevè vaá ba beè di kpènà ló gè tú siimá tóm.

Ló February 24, 1924, tṍó e bà géè nè túá kà lòbèl tenmá boo rédiò, Vígà Rutherford beè kọọ̀ “bà é ólòó tõó kĩá ló bel boo rédiò vaá sí tóm e Kráìst ea dú bẹẹ Ménè beè nèi kọ é sì.” A beè kọ nagé kọọ̀ bùlà ea di nvéè ge tõó kĩá ló bel boo rédiò dú gè “nvèè bá nè gbò nen kọ bàá dã́ ból ló gbò kà-kà bel ea di mm̀ Kpá Káí vaá nyimá bé e tṍó e dìí dì naa.”

Túá kà lòbèl e ba beè nè boo rédiò beè palàge dú lé. Gbò níí Jìhóvà beè olòó tõó kĩá ló bel boo rédiò mm̀ 33 gbáá.

BA BEÈ TÚ KYÁÁ NÒÒMÀNÙ GBÒ TẸ̀SĨ́ BÕ̀ÒNALÓ FÃ̀ ẸẸ́ DẸ̀I

Ló July 1924, Gbò Nvín Nò Kpá Káí beè sí kẽè pọ̀bkà bõ̀ònaló ea beè sẹ̀ẹ̀à gbẹá Columbus, ea di Ohio. Gbò e bà aa kele-kele ketõ̀ò beeá ló bàlà booí beè sí kẽ, vaá ba beè pãane tṍ ló lòbèl e ba beè ne mm̀ dém bel Arab, Bèkéè, French, Germany, Gríìk, Hungari, Italy, Lithuania, Poland, Russia, Scandinavia, nè Ukraine. Sìgà gbò beè pãane tṍ ló lòbèla boo rédiò, vaá pá vígà beè kọ́ nè gbò e bà ólò emí níùz pepà kọ bàá emí nú ea kil ló buù deè pọ̀bkà bõ̀ònalóá.

Deè Thursday, July 24, nú ea sígá ló 5,000 pá vígà e ba beè di pọ̀bkà bõ̀ònalóá beè kọ́ kpẹ̀a gbẹá pọ̀b bon e bõ̀ònalóá beè sẹ̀ẹ̀a. Ba beè nè nú ea é láá dú 30,000 kpá vaá noomà Kpá Káí gã́bug nen. Kpá Tọ Kùdẽe Ló beè kọọ̀ “deeá ní ea beè dú kà pọ̀bkà deè ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe nèà gbò e ba beè sí kẽè pọ̀bkà bõ̀ònalóá.”

Dõona dè e nyíè pá vígà beè palàge ẹẹ dú deè Friday, July 25, tṍó e Vígà Rutherford géè nè lòbèl, a beè tú kyáá nòòmànù gbò tẹ̀sĩ́ bõ̀ònaló fã̀ ẹẹ́ dẹ̀i. A beè kọọ̀ “gbò bìlà bẹlbẹ̀l, gbò bõ̀ònaló fã̀, nè gbò ùlà ki géè naa kọ gbò nen á gá nyimá kà-kà bel ea kil ló Boǹ Méné Bàrì e Bàrì é téní dú ló tãanè dee bá gbò nen.” A beè kpáá kọ nagé kọọ̀ “bà lọ boo béè kọọ̀ bà gé nveè sãa kúm Gbaa Ló Gbò Dó vaá tuumá kọọ̀ níà sĩ́deè e Bàrì gé bẹlmà gbò nen ẽ́.” A beè dú bíi kọ Gbò Nvín Nò Kpá Káí á ié agẹló kọbé bà láá kọ́ lẹ̀ẹ̀la tómí nè gbò nen.

Tṍó e tṍó téní, ene kà togó bel ea di mm̀ Kpá Tọ Kùdẽe Ló beè kọọ̀: “Pọ̀bkà bõ̀ònaló ea beè sẹ̀ẹ̀à gbẹá Columbusa beè siè kpóó ló pá vígà e bà íe bẹ̀à sã́ bùlà kọ bàá kilsĩ́ gè kọ́ kpẹ̀a bã̀àna tṍó e bà bíìgè va ló.” Vígà Leo Claus, ea beè sí kẽè pọ̀bkà bõ̀ònalóá kọ́ọ̀: “Tṍó e ni aa pọ̀bkà bõ̀ònalóá, nyíéi beè palàge ẹẹ ló gè kọ́ gbò nú e dã́à nè dõona gbò.”

Ló October, Gbò Nvín Nò Kpá Káí beè dõo gã́bug gãà trákt ea kọlà Ecclesiastics Indicted, e bel e Vígà Rutherford beè ló kilma ló gbò tẹ̀sĩ́ bõ̀ònaló fã̀a di dẽe. Gbẹá ńkem̀ bon ea kọlà Cleveland, ea di Oklahoma, Frank Johnson beè dõo trakt ea beè faalá lọ̀l, vaá elá mm̀ 20 mínìt besĩ́ pá vígà à kalá dù. Náa beè elá kĩée e bà é láá vàlẹ̀bá mònìe, boo béè kọọ̀ gbò e bà dú boná e súng beè dì vá gbàà nyòòmàe boo béè kpẹ̀a ea géè kọ̀a géè gbĩ́e. Vígà Johnson beè gbóó sà ge gũá mm̀ tọ Bàrì ea di kuló kĩá. Tọ́ọ̀ nen náa beè di tọ Bàrìa, vó beè naa kọ á tú trákta nvee zẹ̀ẹ̀ Kpá Káí pastor tọ Bàrìa, a beè tu nagé trakta sẹlẹ́ boo buù kà kpòté ea di tọ Bàrìá. A beè tú gbala-gbala naamá vó. A beè tú ńkem̀ tṍó ea beè sigáẹ́ bá siimá bàà kà dõona kà tọ Bàrì gé naa nagé vó.

Tṍó e vígà Frank ni náa vó lọ̀l, a beè gbẹá boo teelá kil kĩée e pá vígà é dú gé tú e. A beè gũá nvéè kĩée e bà ólò tõo oo fúẹ̀l, ẹ̀b beè gbò e bà géè gbĩ́e ã́ gé dú. Gbò e bà géè gbĩ́e ã́ beè teelá faà iná kĩá, sõò bà náa beè mònìe. Bà gé aà gé, pá vígà e Frank géè elá bànàa beè gbóó dù gé túe nvee faà ààmà.

“Gbẹá èèlè e gé aa boná,” ene kà vígà págbálà beè kọọ̀, “e téní ló taa kà tọ Bàrì. Nú ea é láá dú 50 nen beè di élá sĩ́ buù kà tọ Bàrìa. Sìgà ọ̀và géè bugi trákta vaá sìgà ọ̀và géè tú trákta zogè ba pastor. E beè aa kà lèlà tṍó ea bọ́ló kọbé tã̀àgã̀ náa bã́í ló! Sõò è ṍà bẹẹ Bàrì Jìhóvà zaa boo béè kọ à kpenài vaá nèi nyìmànù kọbé è láá sí tóm ea beè nèi naa ní e bà náa síi.”

GBÒ NVÍN NÒ KPÁ KÁÍ BEÈ TÚ AGẸLÓ KỌỌMÁ KPẸ̀A GBẸÁ DÕONA KÀ DÓ

Gbò Nvín Nò Kpá Káí e bà di dõona kà dó beè tú agẹló kọọmá nágé kpẹ̀a. Gbẹá deè boo gù ea di France, vígà Józef Krett beè kọ́ kpẹ̀a nè gbò e bà ólò ùb nu lọl mm̀ kunukẽ̀ e bà dú Poland. Ba beè íe bá ló kọ á nè lòbèl ea togó bel kọ́ọ̀ “The Resurrection of the Dead Soon.” Tṍó e pá vígà ni dõo kpá kólá nè gbò e bà di boná lọ̀l, enè kà neǹ tùle bõ̀ònaló fã̀ pá Fádá beè kọ́ nè gbò e bà ólò sí a tọ Bàrì kọ bàá gá sí kẽè lòbèla. Bel ea beè lòa náa beè ié togó. Nú ea sígá ló 5,000 nen beè sí kẽè lòbèla bií ló neǹ tùle bõ̀ònaló fã̀ pá Fádáá! Vígà Krett beè kolí neǹ tùle bõ̀ònaló fã̀ pá Fádáá kọ á dù gé kọ́ nú ea ziga ló, sõò gbálàa náa beè zìgà. Tṍó e Vígà Krett ni ne lòbèla lọ̀l, a beè nè dénè kpá ea beè dìé bá boo béè kọọ̀ gbòa beè gbĩ́ gè kpáá nyimá kà-kà bel ea di mm̀ Kpá Káí.​—Émòs 8:11.

Gbẹá Africa, vígà Claude Brown beè àà kil Gold Coast e bà kolíe Ghana kátogóí gé kọ́ kpẹ̀a. Gã́bug nen beè dã́ lé kpẹ̀aá boo béè kọọ̀ vígà Brown beè nè gã́bug kpá vaá nè lòbèl gbẹá dóá. John Blankson ea géè nó tóm biè, beè sí kẽè lòbèl e vígà Brown beè nèa. Tẽ̀ènè tṍóá, a beè gbóó nyimá kọọ̀ a monìè kà-kà bel. John kọ́ọ̀, “Kà-kà belá beè naa kọọ̀ nyíém á palàge ẹẹ, vaá m beè kọ́ gbò nú em beè nò nè gbò e géè gbá nó biè.”

John beè nó kọọ̀ Kpá Káí náa nóòmà kọ taa kà Bàrì di mm̀ ene kà, vó beè naa kọọ̀ enè dee á àà sí tọ Bàrì Fádá gé bĩiná bel ene kà tẹ̀sĩ́ tùle bõ̀ònaló fã̀ nú ea kil ló. Neǹ tùle bõ̀ònaló fã̀a beè kpóe kọ á àà, a beè vulí kpã́ kọọ̀: “Olo nóo ólò fã̀ Bàrì; ọ̀ọ̀ nvín Zọ. Tení aa kĩí!”

Tṍó e John ni íná tọ, a beè gbóó emí kpá má neǹ tùle bõ̀ònaló fã̀a kọ á dù naa ní e bà é tõonìè kèsĩ́ gbò nen loá bel boo nòòmànù ea kil ló Taa Kà Bàrì Mm̀ Ene Kà. Neǹ tùle bõ̀ònalóá beè gbóó kọ́ nè John kọ á kil ọ́fiìs nen ea di togó tọọ̀ kpá e bà ólò tõo nó bièa. Gbẹá kĩá ba neǹ dòbá beè bĩináe be a beè emí kpá má neǹ tùle bõ̀ònaló fã̀a.

John beè aalá kọọ̀ “Ẽei e neǹ dòbá.”

Neǹ dòbáá beè kọọ̀ John á emí kpá má gbálàa vaá tã̀àgã̀é ló. Vóà naa, John beè emí kọọ̀:

“Ńdáà neǹ dòbá kọ́ ḿ emí kpá tã̀àmà ní ló, vaá m̀ di kpènà ló gè naa vó be ò zigà kọọ̀ ò ólò noomàè nú e á gé mm̀ Kpá Káí.”

A beè bọọ́ ló ba neǹ dòbáá naa ní ea bĩ́íná kọọ̀, “Blankson, é kọ níà nú eo gbĩ́ gè emí ẽ́?”

A beè kọọ̀ “Ẽei e neǹ dòbá. Níà áá nú em é láá emí ẽ́.”

Neǹ dòbáá beè kọọ̀ “M̀ é kpó ni lọl tọọ̀ kpáí. Éé ní ea náa vaá ò ló bel nè neǹ tùle bõ̀ònaló fã̀ e kpóó ea gé bẹl nveè sãa kúm vaá à tõó ní ló kọ òé láá sí tóm nè kpóó ea gé bẹl ẹ́?”

“Sõò neǹ dòbá, . . . é kọọ̀ née ólò bĩiná ni bel tṍó eo nóòmài nu vaá à ié kĩée e née dã́à ból ló?”

“À dú kà-kà kọ ò ólò naa nii vó.”

“Neǹ dòbá, níà nú ea beè naaá ẽ́. Neǹ tùle bõ̀ònaló fã̀a géè noomài Kpá Káí vaá m̀ gbóó bĩináe kĩée e ním dã́à ból ló. Be náa láà aalá bíb em beè bĩináá, éé ní ea náa vaá m̀ é émí kpá tã̀àmàé ló é?”

Bà náa beè kpo ná Blankson lọl tọọ̀ kpáá, vaá náa beè emí kpá tã̀àmà ló gbálàa.

NYÍÈ GBÒ NVÍN NÒ KPÁ KÁÍ BEÈ PALÀGE ẸẸ BOO BÉÈ KỌ BÀ É KPÁÁ SÍ GÃ́BUG TÓM

Kilma ló dénè tóm e ba beè sí gbááá, Kpá Tọ Kùdẽe Ló beè kọọ̀: “Èé láá kọ́ belí bé e Dévìd beè kọ́ naaá kọọ̀: ‘Òé ném kpóó gè beemá bé.’ (Psalm 18:39) È palàge ié sìà kpóó ló mm̀ gbááí boo béè kọọ̀ è monì bé e Jìhóvà nveè bá nèi kọ é láá sí a tóm naa . . . Gbò e bà gé fã́e mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo palàge tú ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe kọọmá kpẹ̀a.”

Nyòòmà ke kùbmà gbááá, pá vígà beè noo gè kpáá tìb dõona kà ketõ̀ò ge tõo ló bel boo rédiò. Ba beè dààmà togó gè tìb ketõ̀ò ge tõo ló bel boo rédiò kuló Chicago. Ba beè kolí ãa ketõ̀ò ge tõo ló boo rédiòa kolíe WORD, ea tõó dọ̀ ketõ̀ò ge tõo kọ́ kpẹ̀a boo rédiò. 5,000-waàt e ba beè ló bel m-má beè palàge sìlá iná kpã́á naa ní e gbò e bà di deè boo gù ea di Canada nè kà kpã́á ketõ̀ò beè láá dã́ lé kpẹ̀a ea kil ló Boǹ Méné Bàrì.

Mm̀ gbáá 1925, Jìhóvà beè nvèè bá nè pá vígà kọ bàá kpáá dã́ ból ló nú ea di mm̀ kpá Kùùà Nù 12 togó. Ãa dã̀ból ló nuá beè naa kọọ̀ gã́bug nen á gá fã̀ nà Jìhóvà. Nyíè gã́bug nen beè palàge ẹẹ ló gè kpáá nyimá nú ea é nááá gbẹá káála nè bé e nuá é tọ́á gbò e bà di boo kunukẽ̀í naa.