Yvyporakuéra hetáma oñehaʼã
OĨ TAPICHA iplátava ha ndoikuaáiva mbaʼépa heʼise mboriahu, péro umíva mbovymínte. Ha oĩrõ jepe oñehaʼãva osolusiona ko provléma, heta hénte ohasa asy gueteri imboriahúgui. Mbaʼéicha rupi ndaikatúi ojejapo mbaʼeve? Pe iplátava ndoipotái avave omandave chugui térã ojepeʼa chugui umi mbaʼeta orekóva. Rréi Salomón heʼivaʼekue: ‘Ahecha mbaʼeichaitépa hasẽ umi ojejopýva ha avave nombopyʼaguapýi chupekuéra, hiʼarive ndaipóri ipuʼakáva umi ojopývare hendivekuéra’ (Eclesiastés 4:1).
Ikatúnepa umi poguasukuéra okambia ko múndo anivéma hag̃ua oĩ imboriahúva? Salomón ohai: ‘Opaichagua tembiapo ojejapóva opa rei, haʼeténte ku ojejokoséva yvytu. Ojejapóva hendapeʼỹ ndaikatúi oñemyatyrõ’ (Eclesiastés 1:14, 15, ÑÑB). Ñahesaʼỹijomína yvypóra ojapóva omyatyrõ hag̃ua ko provléma ha jahecháta añeteha ko téysto heʼíva.
Ojejapóva opavave oiko porã hag̃ua
Áño 1800 rupi heta tetã oñakarapuʼã ha iplatave ombaʼevendégui, ombaʼejogua ha oreko rupi fávrika tuichaicha. Avei upe tiémpope heta hénte oñehaʼãmbaʼite oipytyvõ umi imboriahúvape. Haʼekuéra oipota pe pláta ohupyty opavavépe peteĩcha. Ikatúnepa oiko upéva?
Oĩ ogueroviavaʼekue goviérno comunísta poguýpe ojeikotaha tekojojápe, ha pe viru oñembojaʼotaha peteĩcha. Umi iplatávape katu ndogustaiete upéva, péro heta tapicha ovyʼa ohendúvo umi omoakãva koʼãichagua goviérno heʼiha: “Peteĩteĩ omeʼẽta ikatúva ha oñemeʼẽta chupe oikotevẽháicha”. Haʼekuéra oguerohory upéva oimoʼãgui opárupi ojejapotaha péicha ha ojeiko porãtaha. Ha oĩ voi tetã ipláta hetáva oprometéva oñangarekotaha hetãyguakuérare “onase guive omano meve”, ha koʼag̃aite peve heʼi hetãme ndaiporimoʼãveimaha imboriahúva.
Iporãramo jepe koʼã mbaʼe, ndojehupytýikuri. Ojeʼevaʼekue opavave ombaʼapotaha hapicha rehehápe ha ndahaʼéi ijupe g̃uarãnte, péro upéva opyta tesaráipe. Avei oĩ noipytyvõsevéimava imboriahúvape ohechávo heta vése haʼekuéra nombaʼaposevéi ha ojekontemaha ótrore. Upéicha ojekuaa la Biblia ndaijapuiha heʼívo: ‘Ndaipóri avave ko yvy ape ári ojapo porãva opa mbaʼe ha hekokyʼaʼỹva arakaʼeve. Ñandejára ojapo porã yvypórape, haʼekuéra katu hembiapo vai katuete’ (Eclesiastés 7:20, 29).
Ambue mbaʼe oñetanteáva héra suéño americáno, ojeʼevaʼekue entéro ombaʼapo kyreʼỹva ikatuha ipláta. Heta tetã oñepyrũ ojapo Estados Unidos ojapo haguéicha: oheja hetãyguakuéra ombaʼejogua ha ombaʼevende igústope. Péro naentéroipe osẽ porã upéva. Mbaʼérepa? Estados Unidos oreko heta mbaʼe oñakãrapuʼã hag̃ua, pór ehémplo ijyvy iporãiterei ha heta mbaʼe ikatu oñeguenohẽ chugui, avei ndahasýi ojeike ha oñesẽ upégui ojejapo hag̃ua negósio. Ambue tetã katu ndorekói koʼã mbaʼe. Hiʼarive oñehaʼãvo iplatave, heta tetã oñepyrũ ojapo negósio, péro umíva apytépe oĩ noseporãiva ha opyta imboriahu. Mbaʼépa ojejapove upémarõ koʼã tetã rehehápe?
Plan Marshall: oipytyvõnepa umi imboriahúvape?
Segunda Guerra Mundial rire, Europa opyta oñehundipa lénto, ha umi hénte ndorekovéima ni hoʼuvaʼerã. Upérõ Estados Unídospe oipyʼapy pe comunísmo ojagarrapágui ohóvo Europa. Upévare cuatro áño aja omoĩ pláta oĩ hag̃ua fávrika ha oñembaʼapo hag̃ua kokuépe umi tetã ojejapohápe haʼekuéra heʼíva. Upéicha rupi saʼieteve umi imboriahúva. Pe Plan Marshall, oipytyvõva Európape opuʼã jey hag̃ua, haʼete ku osẽ porãva. Ikatúnepa ojejapo avei péicha ambue tetã rupi?
Oho porãmarõ pe Plan Marshall, Estados Unidos oñepyrũ avei oipytyvõ ambue tetãme oñembaʼapove hag̃ua kokuépe, oĩve hag̃ua doktór, mboʼehao ha kamiõ. Péro haʼekuéra voi oikuaauka oipytyvõ hague umi ótrope okonveni rupínte chupekuéra. Ha ambue tetã avei ojapo upéva omandasevégui. Ojapóma sesenta áño ojejapo hague koʼã mbaʼe oñepytyvõ hag̃ua umi tetã imboriahúvape, péro ojekuaa mbaʼevetépe nosẽi hague. Añetehápe heta tetã Asiapegua tuicha oñakãrapuʼã, péro hetaiterei oĩ imboriahúva gueteri, jepe saʼive umi mitã omanóva ha hetave umi ohóva eskuélape.
Mbaʼérepa osẽ vai hikuái
Heta ojeiko oñemopuʼã hag̃ua umi tetã iplátavape oñehundivaʼekue gérra rire. Péro ijetuʼuve oñemopuʼã umi tetã imboriahúvape. Pór ehémplo umi oĩva Európape orekóma voi fávrika, negósio ha mbaʼéichapa oguerojáta imerkadería. Haʼekuéra oikotevẽnte kuri plataʼimi ombaʼapo porã jey hag̃ua. Péro umi tetã imboriahúvape oñepytyvõrõ jepe ojejapo hag̃ua tape, eskuéla ha ospitál, umi hénte ohasa asy gueteri. Mbaʼérepa? Ndaiporiguasúi rupi fávrika, y, yvyramáta térã yvy oñemitỹ hag̃ua. Hiʼarive hasyve chupekuéra ovende hag̃ua hemitỹngue pe oĩha guive.
Oĩ heta mbaʼe ombyaivéva ko provléma. Por ehémplo umi mbaʼasy omondoho heta héntepe ha imboriahu rupi pyʼỹive hasy. Umi mitã ndokaruporãi, upévare ikangyeterei ha naiñakãporãi, ha tuicha rire ndaikatúi ojevale ijehe ni oñangareko porã ifamíliare. Ha umi tetã iplátava oguerahauka jave chupekuéra hiʼupy, umi chokokue ha komersiánte noñemuvéima ha péicha imboriahuve ohóvo hikuái. Ha ndahaʼéi voi upévante, pe viru oñemondóva umi tetã imboriahúvape ndahasyiete oñemonda hag̃ua, ha péicha umi hénte ikorrúptoma avei. Jaʼe porãsérõ g̃uarã, ndojehechakuaáigui mbaʼéicha rupípa oĩ imboriahúva, ojejapóva guive oñemyatyrõ hag̃ua ko provléma nosẽporãi.
Mbaʼéicha rupípa oĩ imboriahúva
Umi mburuvicha, goviérno ha umi hénte ningo ijehénte opensa, upéicha rupi oĩ imboriahúva. Umi tetã iplátava ha oĩháme goviérno demokrátiko ndojepyʼapyguasúi ambue tetã imboriahúvare. Chupekuéra g̃uarã iñimportanteve oreko porã ihéntepe ojevota jey hag̃uánte hesekuéra. Pór ehémplo haʼekuéra ndojoguái hiʼupy oúva tetã imboriahúvagui, pono ou vai umi chokokue hetãmegua. Ha omeʼẽ voi pláta térã oimeraẽ mbaʼe oñekotevẽva oñevendeve ha osẽ porã hag̃ua umi mbaʼe ojejapóva térã oñeñotỹva hetãme, upévare noñevendeguasúi umi mbaʼe oúva umi tetã mboriahúgui.
Jahechakuaa upéicharõ yvypóra ha goviernokuéra katuete omotenonde chupekuéra okonvenívante ha ndojepyʼapýi hapicha mboriahúre. Ndareíri rréi Salomón heʼi: ‘Umi mburuvicha oiporu ipuʼaka ojapo hag̃ua ivaíva hapicháre’ (Eclesiastés 8:9).
Upéicharõ, akóintepa jahecháta ñande rapicha ohasa asýva imboriahu rupi? Mbaʼépa ikatu oipytyvõ yvypórape okambia hag̃ua?
[Rrekuádro oĩva páhina 6-pe]
Ñandejára Léi oñangarekovaʼekue imboriahúvare
Ñandejára ipyʼaporãgui omeʼẽvaʼekue heta léi oñangarekóva umi isrraelítare ani hag̃ua imboriahueterei. Pór ehémplo entéro famíliape oñemeʼẽvaʼerã ijyvyrã. Umi levítape oservíva témplope ha saserdóteramo añoite noñemeʼẽivaʼekue. Ko yvy oñemeʼẽva chupekuéra noñevendeivaʼerã. Péro oĩramo ovendéva ojejopy vaígui, hasy térã nomombaʼaposéigui ijyvy, oñemeʼẽ jey vaʼerã chupe ỹrõ ifamíliape opagaʼỹre mbaʼeve og̃uahẽvo pe Jubileo, oikóva káda cincuenta áño. Upéicharõ koʼã família ndopytamoʼãi mbaʼeveʼỹre (Levítico 25:10, 23).
Ambue Léi orekovaʼekue umi isrraelíta heʼi umi ojejopy vaíva ikatuha oñemeʼẽ tembiguáiramo. Ijára opagavaʼerã chupe oñepyrũre voi ombaʼapo, upéicha haʼe opagakuaa avei idevehápe. Ha upe rire ndaikatúiramo opaga ijárape isãso jey hag̃ua, siete áño haguépe ojepoivaʼerã chugui. Péro noñemondoivaʼerã po nandi, oñemeʼẽvaʼerã chupe mymba ha semílla oñotỹ hag̃ua, péicha oñakãrapuʼã jeýta. Ñandejára Léi avei ndohejaivaʼekue umi isrraelíta okovra interés hapicha mboriahúpe, oiporúramo chugui pláta. Ojeʼe avei chupekuéra omonoʼõ jave ikóga nombyatyivaʼerã pe oĩva ikokue rembeʼýpe. Upéva opyta umi imboriahúvape oreko hag̃ua hoʼuvaʼerã ha pono oiko ojerure upérupi (Deuteronomio 15:1-14; Levítico 23:22).
Oĩramo jepe koʼã léi heta isrraelíta opyta imboriahu, péro upéva oiko oĩgui naiñeʼẽrendúiva Ñandejára Léipe ha ojepyʼapýva ijehénte. Upéicha rupi oĩ ijapytepekuéra ipláta heta ha omanda guasúva ha avei umi imboriahu apĩva (Mateo 22:37-40).