¿Omombaʼépa Ñandejára kuñanguérape?

KOʼÃ mbaʼe ojeʼevaʼekue ndaipóri la Bíbliape, péro heta áñore ojeporu ojeapoʼi hag̃ua kuñanguérape. Ñane tiémpope oĩ gueteri heʼíva kuña káusare oikoha umi mbaʼe ombohasa asýva yvyporakuérape, ha oiporu umi téysto rrelihióso omombeʼu hag̃ua mbaʼérepa omaltrata chupekuéra. Péro ¿oipotápa rakaʼe Ñandejára umi kuimbaʼe oapoʼi ha omaltrata kuñanguérape? ¿Mbaʼépa heʼi la Biblia? Jahechamína.

¿Omaldesíparaʼe Ñandejára kuñanguérape?

Nahániri. Ñandejára Jehová omaldesínte vaʼekue pe “mbói ymaite guare hérava Aña ha Satanás” (Apocalipsis [Revelación] 12:9, BNP; Génesis 3:14). Jehová heʼírõ guare Adánpe orekotaha ipoguýpe hembirekópe, ndeʼiseivaʼekue omaltratavaʼerãha chupe (Génesis 3:16). Upérõ heʼínte mbaʼépa oikóta chuguikuéra naiñeʼẽrendúi haguére.

Upéicharõ, oñemaltrata térã ojeapoʼi kuñanguérape Adán ha Eva opeka haguére, ndahaʼéi Ñandejára omaldesi haguére chupekuéra. La Bíbliape ndeʼiriete oñemaltrata térã ojeapoʼivaʼerãha kuñanguérape opaga hag̃ua pe pekádo ypykuére (Romanos 5:12).

¿Ojapóparaʼe Ñandejára kuñanguérape ojeapoʼi hag̃ua ha umi kuimbaʼépe oñemombaʼe hag̃ua?

Nahaniriete. Génesis 1:27 heʼi: ‘Ñandejára ojapo yvypóra haʼéicha, ijoguaháramo ojapo, kuimbaʼe ha kuña’. Upéicharõ kuimbaʼe ha kuñáme ojejapovaʼekue ikatu hag̃uáicha oporotrata Ñandejára ojapoháicha. Ha idiferénteramo jepe hikuái hete, opensa ha oñandúvape, mokõivévape Ijapohare omeʼẽ peteĩnte hembiaporã, ha peteĩchante oreko hikuái derécho Ñandejára renondépe (Génesis 1:28-31).

Ojapo mboyve Évape, Ñandejára heʼi: “Kuimbaʼe naiporãi oiko haʼeño. Ajapóta chupe iñirũrã, peteĩ oipytyvõvaʼerã chupe” (Génesis 2:18). Ko téysto heʼi ojapo hague Évape oipytyvõ hag̃ua iménape. ¿Heʼisépa upéva Eva ndorekoiha derécho mbaʼevépe? Upe ñeʼẽ evréope heʼise avei “pytyvõhára ijojahaʼỹva” térã “pytyvõhára ijoguaháva”. Ñambojojamína ko mbaʼére: ¿Mávapa iñimportanteve ojejapóta jave peteĩ operasión, pe doktór oporoʼoperáva térãpa pe omoĩva anestésia? Jaikuaa ningo mokõive ojapóva iñimportantetereiha. Pe doktór ndaikatúi ojapo mbaʼeve noipytyvõiramo chupe pe anestesísta. Upéicha avei Ñandejára ojapovaʼekue kuimbaʼe ha kuñáme oñopytyvõ hag̃ua, ndahaʼéi okompeti hag̃ua (Génesis 2:24).

¿Mbaʼérepa jaʼekuaa Ñandejára omombaʼeha kuñanguérape?

Yvyporakuéra opeka ypy guive iñimperfékto, ha Ñandejára oikuaa porã upe rire kuimbaʼekuéra ndotrataporãmoʼãiha kuñanguérape. Upéicha rupi, Ñandejára ojapóma tekotevẽva oñangareko hag̃ua hesekuéra. ¿Mbaʼépa upéva? Laure Aynard ilívro héravape La Bible au féminin (La Biblia en género femenino), oñeʼẽ pe Léi Ñandejára omeʼẽvaʼekuére Moisés rupive síglo 16-pe, Jesús ou mboyve. Upépe ohai: “Heta vése oñeñeʼẽvo pe Léipe kuñanguérare, heʼi oñedefende hag̃ua chupekuéra”.

Upeichaite, pe Léi Ñandejára omeʼẽvaʼekuépe omanda oñemombaʼe ha ojerrespeta hag̃ua sy ha túvape (Éxodo 20:12; 21:15, 17). Heʼi avei ojerrespetavaʼerãha umi hyeguasúvape (Éxodo 21:22). Ñane tiémpope jepe, kuñanguérape noñemeʼẽi iderécho ha tuichaiterei ojoavy koʼã mandáto Ñandejára omeʼẽvaʼekuégui.

Pe Léi ohechauka mbaʼépa Ñandejára opensa kuñanguérare

Pe Léi Jehová omeʼẽvaʼekue tetã Israélpe ningo kuimbaʼe ha kuñáme g̃uarã, ha oipytyvõ chupekuéra ohupyty hag̃ua heta mbaʼe porã. Umíva apytépe, ipotĩ hag̃ua opaite mbaʼépe ha oĩ porã hag̃ua Ñandejára renondépe. Ojapóramo ko Léi heʼíva, Ñandejára ‘omboyvatevéta chupekuéra mayma tetã yvy ape ári oĩvagui’ (Deuteronomio 28:1, 2, ÑÑB). Péro ¿mbaʼépa ikatu jaʼe kuñanguérare? ¿Mbaʼe deréchopa oguereko pe Léi poguýpe?

1. Oguereko derécho ojapóvo heta mbaʼe. Umi kuña Israelgua oguerekovaʼekue derécho ojapóvo heta mbaʼe, ndahaʼeiete umi kuña tetã ambueguáicha. Pór ehémplo umi kuimbaʼe omoakãramo jepe hogapy, oheja hembirekópe ohecha hag̃ua mbaʼéichapa oĩ ijyvykuéra, ombaʼejogua térã oñotỹ hag̃ua parrál. Ha oimérõ ojapokuaa ílo ha otehekuaa, ikatu voi omoĩ inegosiorã (Proverbios 31:11, 16-19). Israélpe káda uno umi kuña oguerekovaʼekue derécho ha ndahaʼéi odependénteva kuimbaʼére.

Kuñanguéra ikatuvaʼekue avei oñemoag̃ui Ñandejárare. Pór ehémplo, la Biblia omombeʼu Ana oñemboʼe hague Jehovápe peteĩ mbaʼe oipyʼapývare chupe, ha ojapo peteĩ promésa (1 Samuel 1:11, 24-28). Oĩvaʼekue avei peteĩ kuñakarai oikóva Sunémpe ha ohóva jepi sabadokue proféta Eliseo rendápe konsého rekávo (2 Reyes 4:22-25). Débora ha Huldá katu oñeʼẽvaʼekue Ñandejára rérape. Umi saserdóte ha kuimbaʼe ipuésto yvatéva jepe ohovaʼekue koʼã kuña rendápe ojerure hag̃ua konsého (Jueces 4:4-8; 2 Reyes 22:14-16, 20).

2. Oguereko derécho ostudiávo. Pe Léi oñemeʼẽvaʼekue heʼi oñehekomboʼe hag̃ua entéro Israelguápe, upévare umi kuña ikatuvaʼekue ohendu ojelee jave pe léi ha omeʼẽ chupekuéra oportunida oaprendévo heta mbaʼe (Deuteronomio 31:12; Nehemías 8:2,  8). Ikatuvaʼekue avei oñehekomboʼe chupekuéra ojapo hag̃ua ambue tembiapo oñemombaʼeguasu jave Jehovápe. Ikatu voi oĩ ojapovaʼekue peteĩ tembiapo pe tavernákulope ha ambue katu opurahéi kuimbaʼekuérandi (Éxodo 38:8; 1 Crónicas 25:5, 6).

Heta kuña isrraelíta ikatupyryvaʼekue omaneha hag̃ua peteĩ negósio (Proverbios 31:24). Sykuéra katu oipytyvõ ha ohekomboʼe imemby kuimbaʼépe okakuaapa peve (Proverbios 1:8; 31:1). Péro umi ambue tetãygua heʼi kuimbaʼe añoite ohekomboʼevaʼerãha ifamíliape ¡Ajépa idiferentete umi Israelgua! Añetehápe umi kuña isrraelítape oñehekomboʼe porã vaʼekue.

3. Oguereko derécho ojerrespetávo chupekuéra. Pe Diez Mandamiéntope heʼi avei: “Ehayhu nde ru ha nde sýpe” (Éxodo 20:12). Ha rréi Salomón heʼivaʼekue: ‘Ehendúke che raʼy nde ru ñeʼẽ, ha aníke reheja nde sy nemboʼéva’ (Proverbios 1:8).

Pe Léi heʼivaʼekue mbaʼéichapa ojotratavaʼerã kuña ha kuimbaʼe, avei ohechauka ojerrespetavaʼerãha kuñanguérape (Levítico 18:6, 9; Deuteronomio 22:25, 26). Omomanduʼa avei umi kuimbaʼe omendávape ohechakuaa hag̃ua hembireko ikangyveha chugui ha orrespetavaʼerãha chupe hasy jave (Levítico 18:19).

4. Oguereko derécho oñeñangarekóvo hesekuéra. La Bíbliape Jehová heʼi ijehe oikoha ‘ityreʼỹva rúramo ha umi viúda huésramo’, haʼe ohechakuaa oĩha ipópe oñangarekóvo umi ityreʼỹva ha umi viúdare (Salmo 68:5, ÑÑB; Deuteronomio 10:17, 18). Pór ehémplo, peteĩ saserdóte viudarépe ombohasa asýrõ guare peteĩ ombaʼeporukáva, Jehová ojapo peteĩ milágro oñangareko hag̃ua hese (2 Reyes 4:1-7).

Ótro ehémplo katu Zelofehad rajykuéra. Umi isrraelíta oĩ aja gueteri pe desiértore, Zelofehad omano itaʼýra mboyve. Upévare umi cinco itajýra ojerure oñemeʼẽ hag̃ua chupekuéra ijyvyrã pe Yvy Oñeprometevaʼekuépe. Péro Jehová hetave mbaʼe omeʼẽ chupekuéra, haʼe heʼi Moiséspe: ‘Emeʼẽ avei chupekuéra ijyvyrã itúva ermanokuéra apytépe ha pe yvy itúva mbaʼe rangue topyta chupekuéra’. Upe guive enterove umi kuña Israelgua ikatuvaʼekue orresivi iñerénsia itúvagui ha oheja ifamiliarépe (Números 27:1-8).

Oñentende vai Ñandejára heʼíva kuñanguérare

Pe Léi oñemeʼẽvaʼekue umi isrraelítape ohechauka oñemombaʼevaʼerãha kuñanguérape ha ojerrespeta iderécho. Péro síglo 4 guive, Jesús ou mboyve, umi hudío osegi umi griégo kostúmbre, haʼekuéra ningo oapoʼietereivaʼekue kuñanguérape (ehecha pe rrekuádro heʼihápe “Kuatiañeʼẽ yma guare oapoʼíva kuñanguérape”).

Pór ehémplo, pe poéta griégo Hesíodo (síglo 8-pe Jesús ou mboyve) heʼi kuñanguéra káusa oikoha heta mbaʼe vai. Ilívro héravape Teogonía heʼi: “Umi kuña ningo mbaʼe vaímante ogueru, ikáusa ohasa asy yvyporakuéra”. Síglo 2-pe Jesús ou mboyve, ko mbaʼe oñepyrũ oñemboʼe umi hudiokuéra rrelihiónpe. Upéi síglo 2-pe Jesús ou rire, pe Talmud heʼivaʼekue umi kuimbaʼépe oñeʼẽtereíramo umi kuña ndive, ikatuha omomýi chupekuéra oho hag̃ua kuña rekovai rendápe.

Tiémpo rire, umi hudío oapoʼi rupi kuñanguérape, ndohejavéima chupekuéra ojapo heta mbaʼe. Jesús tiémpope, umi hudío oheja kuñanguérape oike peteĩ párte pevénte pe témplope (atrio de las mujeres). Umi kuimbaʼépe añoite oñehekomboʼe Ñandejára Ñeʼẽ ha umi kuñáme katu oiméne ojehejáraʼe oguapy apárte umi sinagógape. Peteĩ rravíno heʼivaʼekue péicha pe Talmúdpe: “Enterove umi omboʼéva itajýrape pe Torá [térã pe léi], ojapohína peteĩ mbaʼe ivaietereíva”. Umi omoakãva hudiokuéra rrelihión ontende vai rupi Ñandejára heʼíva kuñanguérare, omboʼe umi kuimbaʼépe oapoʼi ha omaltrata hag̃ua kuñanguérape.

Jesús oĩrõ guare ko yvy ape ári, ohechakuaa umi hudío ojepokuaaha oapoʼi kuñanguérape (Mateo 15:6, 9; 26:7-11). ¿Ojapópa avei haʼe upéicha? ¿Mbaʼéichapa Jesús otrata kuñanguérape ha mbaʼépa ikatu ñaaprende chugui? ¿Mbaʼéichapa umi kristiáno añetegua otratavaʼerã kuñanguérape? ¿Ojetrata porãvépa upe rire kuñanguérape? Koʼã porandu oñembohováita pe artíkulo oúvape.