Vom La Na’am Tuuma Zamesegɔ Viisegɔ Gɔŋɔ
JANUARY 6-12
NAAYINƐ TUULUM YƐLA | PIN’ILEŊƆ 1-2
“Yehowa N Naam Bunvɔɔsi Teŋgɔŋɔ Wa Zuo”
it-1-E 527-528
Naaŋɔ Lɔɣɔrɔ
Naayinɛ yuun yele Dabeserɛ Ayina daarɛ la ti, “Bahɛ te nɛɛhom nɛɛ” la, nɛɛsum la yuun niɛ mɛ kɛ̃ sagbana la poan la boi bim ti nɛɛsum yuun nan ka niɛ paɛ teŋgɔŋɔ wa zuo na. “La yuun nan pɔseri la fii fii” wuu leregeredaana J. W. Watts n pa’alɛ se’em la ti: Fii fii ti nɛɛsum yuun niɛ na. (Pin 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Naayinɛ basɛ ti nɛɛsum la lika nyaa bɔna ti a yi’ira nɛɛsum la Dabeserɛ ge ti lika la me dɛna Yu’uŋɔ. Bala pa’alɛ ti teŋgɔŋɔ la ŋmɛregeri kaara la amea ge me le vileŋera kaara wuntɛɛŋa la, ti nɛɛsum bɔna teŋgɔŋɔ la bɔberɛ de se’ere ti lika me bɔna bɔberɛ de se’ere.—Pin 1:3, 4.
Dabesa Ayi daarɛ la ti Naayinɛ basɛ ti “ko’om la yelege boyi” saazuo sa la teŋgɔŋɔ wa zuo. Ko’om busebo boi la teŋgɔŋɔ wa zuo ge ti bu zo’e zo’e me bɔna zuin zuin sa, ko’om wa n pu buyi la n yelege saazuo la teŋgɔŋɔ wa ti ba bɔna tɔka tɔka. Naayinɛ yi’iri zuin zuin sa la Saazuo, bala pa’alɛ ti ko’om sebo n boi saazuo sa la ka lɛm la ŋmarebɛa bii lɔɣɔseto n boi saazuo la.—Pin 1:6-8; bisɛ EXPANSE.
Dabesa Atã daarɛ la ti Naaayinɛ doose yelekirega sore poan basɛ ti ko’om sebo n boi teŋgɔŋɔ wa zuo la laɣesɛ bɔbeyinɛ ti kɛ’ɛŋa bɔna ti Naayinɛ nyaa yi’ira ka ti Teŋa. Dabeserɛ deni mea nɔɔ poan ti Naayinɛ basɛ ti bunvɔɔsi bɔna ge daɣɛ ti ba doose la lebege lebege poan ge me dekɛ vom eŋɛ atom poan naam mɔɔrɔ, la sɛla n buli la tise’esi n wɔni. Lɔɣɔtuna atã wa wi’ɛ ba ‘buuri’ pa’asɛ.—Pin 1:9-13.
it-1-E 528 ¶5-8
Naaŋɔ Lɔɣɔrɔ
La dela yelekirega ti Pin’ileŋɔ 1:16 la ka dekɛ la Hebru itigɔ yelebire ba·raʼʹ, vuurɛ n de “naam,” la tum tuuma. Ge Hebru gulesegɔ dekɛ la itigɔ yelebire ʽa·sahʹ, vuurɛ n de “maalɛ” la tum tuuma. Ge ti Dabesa Anaasi daarɛ la nyaa paɛ la, wuntɛɛŋa, ŋmarega la ŋmarebɛa laɣum pa’asɛ “saazuo sa” lɔɣɔrɔ la ti Pin’ileŋɔ 1:1 tɔɣɛ de yele ti la yuun puɣum bɔna mɛ la. Dabesa anaasi daarɛ la Naayinɛ “maalɛ” la wuntɛɛŋa, ŋmarega la ŋmarebɛa n niɛɛri saazuin sa la teŋgɔŋɔ wa zuo. La yeti, “Naayinɛ dekɛ ba basɛ la saazuo sa ti la nɛɛra teŋgɔŋɔ wa zuo na la,” bala pa’alɛ ti ba wan bɔna saazuo sa ge niɛra teŋgɔŋɔ wa zuo na. Leyɛ’ɛsa me, nɛɛsum la woo ‘basɛ ti to baŋera beyiine la yu’uŋɔ ge pa’ala saŋa, dabeha la yuuma.’—Pin 1:14.
Dabesa Anuu daarɛ dela dabese’ere ti Naayinɛ naam bunvɔɔsi se’a n boi teŋgɔŋɔ wa zuo. Daɣɛ lɔɣɔyinɛ ti Naayinɛ naam ge a dekɛ la a paŋa la naam bunvɔɔsi buuri buuri. La yeti: “Bala te Yenɛ naam ko’om poan bonvɔkanra wa la bonvɔɔhe woo n boe ko’om poan, la sɛla woo n vɔe bɔna ko’om poan la yema yema. La niihe se’ehe woo n ɛngere yema yema.” Ti Naayinɛ puurɛ pee la sɛla ti a naam la nyaa kã bo ba ge yeti ba “wi’ɛ,” wana wa wan ta’an eŋɛ sɛla n sɔi la bunvɔɔsi la woo wan ta’an wi’ɛ “yema yema.”—Pin 1:20-23.
Dabesa Ayoobi daarɛ la “te Yenɛ maalɛ mɔen dunhe la se buuri se buuri la duŋkanra se buuri se buuri la bonvuula woo n boe teŋparɛ wa zuo ba buuri ba buuri,” Naayinɛ bisɛ ti a tuuma la ani soŋa wuu eŋa n puɣum deŋɛ naam sɛba la.—Pin 1:24, 25.
Dabesa ayoobi ba’asegɔ poan la, Naayinɛ naam la bunvɔa ayima n boi a to’ore gana dusi ge me ka paɛ malesi. La dela asaala ti Naayinɛ naam en a mea wɔ̃sum poan. Pin’ileŋɔ 1:27 tɔɣɛ asaala yele ti “Boraa la pɔka te [Naayinɛ] naam ba” yele dena mea nɔɔ n boi Pin’ileŋɔ 2:7-9 ti la yeti Yehowa Naayinɛ dekɛ la teŋa wa tontɔnɔ yaɣum buraa, vo’ose vom eŋɛ a nyɔa poan, ti a isige dɛna asaala bɔna paradiise poan ti dia buge. Ho san bisɛ Yehowa dekɛ la lɔɣɔseto ti a naam teŋgɔŋɔ wa zuo la le naam asaala. A le dekɛ la asaala n de Adam sapirega naam pɔka. (Pin 2:18-25) Eŋa n naam pɔka la ba’asɛ la, buraa la pɔka la nyaa dela “buuri.”— Pin 5:1, 2.
Ɛɛra Vo’osum Poan Yɛla
w15-E 6/1 5
Naaŋɔ Lɔɣɔrɔ Zamesegɔ Yɛla N Soŋeri To Se’em
Saazuo la teŋgɔŋɔ wa za’a yuuma
Naaŋɔ lɔɣɔrɔ zamesegɔdoma geele bisɛ ti teŋgɔŋɔ wa yuuma paɛ wuu tusetusere tusa 4 ge ti saazuo la teŋgɔŋɔ la za’a yuuma me dɛna tusetusere tusa 13 ta paɛ 14. Baabule la ka pa’alɛ ba pɔsɛ se’em ma’a naam saazuo la teŋgɔŋɔ wa. Zɛ’an ka boi Baabule la poan n yeti teŋgɔŋɔ wa dela yuuma tusa tusa fii. Baabule la pɔsega yetɔɣum la yeti: “Pin’ileŋɔ poan na la, Yenɛ naam la saazuo la teŋparɛ wa.” (Pin’ileŋɔ 1:1) Ba tɔɣɛ yele dena wa la, bo naaŋɔ lɔɣɔrɔ zamesegɔdoma la yɔ’ɔ ti ba dekɛ ba zamesegɔ lɔɣɔrɔ la n di mi’a la viisɛ baŋɛ teŋgɔŋɔ wa yuuma la.
it-2-E 52
Yezu Krista
A Daɣɛ Naaŋɔdaana. Dayɔa la laɣum soŋɛ la a Sɔ ti ba naam ge a daɣɛ Naaŋɔdaana wuu Naayinɛ. Paŋa la ti Naayinɛ tara tuna a naaŋɔ tuuma la dela a zilam vo’osum la. (Pin 1:2; Ym 33:6) Yehowa N Sɔi bunvɔɔsi woo, la dusi woo, la sɛla ti to nyɛta la sɛla ti to ka nyɛta vom boi la a nu’usin. (Ym 36:9) A daɣɛ Naaŋɔdaana ge Dayɔa la tuɣum dɛna la sɔ la tuntuna ti Yehowa doose a poan Naam lɔɣɔrɔ. Yezu mea na’asɛ Naayinɛ mɛ la a naaŋɔ tuuma wuu Gulesegɔ la za’a n yele se’em la.—Mt 19:4-6; bisɛ CREATION.
JANUARY 13-19
NAAYINƐ TUULUM YƐLA | PIN’ILEŊƆ 3-5
“Yia Pumpɔreŋɔ La N Ta’asɛ Yelese’a”
w17.02-E 5 ¶9
Yehowa Puti’irɛ Wan Sirum Tum!
Sitaana Kolekpabɛ’a la doose la bunsɛla poan pã’asɛ Hawa ti a zaɣesɛ a Sɔ, Yehowa nɔɔrɛ. (Kaalɛ Pin’ileŋɔ 3:1-5; Lil. 12:9) Sitaana dekɛ dɛ ti la dɛna la yele la Naayinɛ n yele ba ti ba da di “tiihe wa [woo] n boe va’am wa poan wa wɔla” la. La wɔnti a boti a yeti: ‘Ya kan nyaŋɛ eŋɛ sɛla ti ya bɔta?’ Leyɛ’ɛsa, a le parum la pumpɔrum kãtɛ paa: “Ya kan ki.” Le malum tɔɣɛ belege Hawa ti la ka nari ti a kɛlesa Naayinɛ ge nyaa yeti: “Yenɛ mi te ya han di tia la wɔla, ya nini wan pekɛ.” Sitaana parum ti Yehowa ka boti ba di tia la wɔla sɛla n sɔi la ba nini wan pekɛ. Le pa’asɛ, Sitaana parum la yele dena wa: Ya wan “ana wo enŋa Yenɛ la, mina som la be’em.”
w00-E 11/15 25-26
To Zamesɛ Sɛla Yia Buraa La A Pɔɣa La Zɛ’an
Hawa yuun wan ta’an gu ni a mea kan tum be’em? Ɛɛ! Makɛ bisɛ ti hon de Hawa. Bunsɛla la yuun kɔ’ɔn parum mɛ ge tee sɛla ti Naayinɛ la Adam yuun yele la. La wan ana hon la wani nɛra san parum ti ho zɔ dela pumpɔrema? Hawa yuun nari ni ti a basɛ ti a sunsua nyie ti la dɛna yetɔɣeyooro bɔ’ɔra en ti a kan kelese. Bunsɛla la dela ani n wan ta’an tɔɣɛ giisɛ Naayinɛ tuntɔɔ tuuma la, la a sira yetɔɣum la? Hawa yuun san tari ni la gilema bɔ’ɔra a sira n de zuodaana la, a wan keŋɛ ni ta soke en ge nyaa kɔ’ɛ a puti’irɛ. Bala mea nɔɔ ti la nara ti to eŋɛ nɛra san yele to sɛla n ka boi Naayinɛ pa’alegɔ la poan. Hali la bala za’a la, Hawa yuun kelese Sagona la mɛ ge nyaa loe eŋa n ti’isɛ ti sɛla ani soŋa la sɛla n ka ani soŋa. Eŋa n yuun kelum ti’isera yele la, bala mea nɔɔ ti yele la kɔ’ɔn kɛ̃ a suure. La yuun tuɣum nari ni ti a yese ni putɛbe’o la ge sɔsɛ la a zuodaana la, a yuun kɔ’ɔn ti’isa la de yele nyaa ta tum be’em!—1 Korint 11:3; Yames 1:14, 15.
Adam Yuun Kelese La A Pɔɣa Nɔɔrɛ
Hawa yuun pã’asɛ Adam mɛ ti ba laɣum tum be’em. To wan yeti bo la Adam puti’irɛ n yuun ka boi bɔbeyinɛ la? (Pin’ileŋɔ 3:6, 17) Adam yuun ka mi eŋa n wan tara yelemɛŋɛrɛ bɔ’ɔra se’em. A wan nam la a Naaŋɔdaana la nɔɔrɛ, mina n bo en sɛla woo la hali la pɔɣa la? Adam wan doose la Naayinɛ nɔɔrɛ ta’an eŋɛ sɛla ti a yeti a eŋɛ nananawa la? Bii a wan pa la a pɔɣa poore? Adam mi soŋa soŋa ti a zaaseni mɛ la eŋa n ti’isɛ ti a wan nyɛ sɛla a san di tisɛka n ka nari ti a di la. Vo’osum la yuun soŋɛ tuntuna Paul ti a gulesɛ yeti: “Sagona daa ka pan’ahɛ Adam ge a pan’ahɛ la pɔka la. Bala, pɔka la zagahɛ sɛla te Yenɛ daa yele la yia.” (1 Timoti 2:14) La niɛ peelum ti, Adam yuun mi mɛ fii ge zaɣesɛ Yehowa nɔɔrɛ. A yuun zoti la a pɔɣa la wan basɛ en gana Naayinɛ n wan maalɛ yele la se’em la.
w12-E 9/1 4 ¶2
Naayinɛ Nɔŋɛ Pɔɣesi?
Naayinɛ Pɔ Mɛ Bo Pɔɣesi?
Aayi. La tuɣum dɛna la “bonsɛla la te ba yi’ira en Dima la sagona la,” ti Naayinɛ “nɔpɔtɛ” bɔna a zuo la. (Liligere 12:9; Pin’ileŋɔ 3:14) Naayinɛ n yuun yeti Adam wan “sɔna” a pɔɣa la, Naayinɛ yuun ka yeti pɔka la wan dɛna buraa la yameŋa. (Pin’ileŋɔ 3:16) A yuun tɔɣeri pa’ala la be’em n wan sige ba zuo se’em.
w04-E 1/1 29 ¶2
Pin’ileŋɔ Gɔŋɔ La Yelekpina—I
3:17—Sore dene poan ti yaalegɔ sige teŋgɔŋɔ wa zuo ge la yue paɛ la wani? Yaalegɔ la n sige teŋgɔŋɔ wa zuo la pa’alɛ ti teŋa la kan maalɛ dia. Yeledaaŋɔ seko n yuun paari Adam yaasi la dela teŋa wa zuo puseri la gu’usi la mɔyooro ma’a ti Noah sɔ, Lamek yuun tɔɣɛ de yele ti ba wan “tona toonkanra la toonkpɛ’ɛma se’a taaba teŋsɛka te Na’ayenɛ pɔ bahɛ ka zuo wa.” (Pin’ileŋɔ 5:29) Kokemɔ la pooren la, Yehowa yuun kã bo Noah la a dayɔɔsi pa’alɛ ti Eŋa puti’irɛ n de se’em dela ba wi’ɛ pirɛ teŋa la. (Pin’ileŋɔ 9:1) Naayinɛ yuun nyaa luke a pɔrɛ la mɛ.—Pin’ileŋɔ 13:10.
it-2-E 186
Dɔɣum Wuŋerɛ
Yeledaaŋɔ n boi dɔɣum poan se’em. Hawa n yuun tum be’em ba’asɛ la, Naayinɛ yuun yele en ti la wan wuŋɛ en a dɔɣɛ poan. A yuun san nam ni Naayinɛ nɔɔrɛ, a yuun wan kã’ara som bɔ’ɔra en ge ti la kan wuŋera en a dɔɣum poan se’ere n sɔi la “Na’ayenɛ ka’an bo’ore la tarega, a me ka dekere ninbaanlega pa’aha bini.” (Mag 10:22) Ge nananawa, to ka di mi’a la zuo wuŋerɛ ma’a n paari tɔ. Bala la, Naayinɛ yeti (yelese’a ti a ni bo yɔ’ɔ la, a ni basɛ ti la sirum tum mɛ): “N wan pa’ahɛ ho woŋerɛ ho kɔma dɔgom poan. La ne wan woŋɛ hɔ ho kɔma dɔgom poan.”—Pin 3:16.
Ɛɛra Vo’osum Poan Yɛla
it-2-E 192 ¶5
Lamek
Lamek n yuun tɔɣɛ yele wa bo a pɔɣeba wa (Pin 4:23, 24) pa’ali la gbiregere tuuma n yuun boi sankaŋa la. Lamek gulesɛ yeti: “Te Lamek yele a pɔgɔba la yeti, Adah la Zila, kelehe ya mam. Kelehe ya n yetɔgom wa. Nɛra n pɔgɔlom mam te mam ko en. Ba han wan lerege se’em n ko Kain sugumnɔɔren boyopɔe, ba lerege se’em n ko mam Lamek wa sugumnɔɔren pihiyopɔe la boyopɔe.” La niɛ peelum ti Lamek yuun tɔɣeri pɔ’ɔra la a mea, pa’alɛ ti eŋa ka mi ge ku nɛra la wuu Kain n yuun mi ge ku nɛra la. Lamek yuun tɔɣeri pɔ’ɔra a mea yeti, eŋa ku la mina n pɔɣulum en la. Bala la, a yetɔɣum la poan a yuun tɔɣeri bɛlena ti ba basɛ en ti a bɔna fai.
it-1-E 338 ¶2
Tuurɛ
Ge ti kokemɔ la nyaa paɛ la Enos saŋa la ba yuun ka tari “Na’ayenɛ yu’urɛ se’ere n yi’ire [Yehowa] la na’aha Na’ayenɛ” sore sɛka ani soŋa poan ge Abel me yuun yi’iri Naayinɛ yu’urɛ la mɛ. (Pin 4:26; Heb 11:4) Bala la, gɔnmi’ileba basɛba yuun ka tari Yehowa yu’urɛ la tuna tuuma soŋa ge tuɣum tara de siɣera nɛreba la ba baɣa, wana wa yuun dela tuurɛ bɔ’ɔra Naayinɛ.—Bisɛ ENOSH, ENOS.
JANUARY 20-26
NAAYINƐ TUULUM YƐLA | PIN’ILEŊƆ 6-8
“A Yuun Kɔ’ɔn Eŋɛ La Bala”
w18.02-E 4 ¶4
Tɔɣesa Noah, Daniel La Yob N Yuun Tari Sakerɛ Ge Nana Se’em La
Noah n yuun tu’usɛ yeledaaŋɔ se’a. Noah sɔyaaba Enok saŋa la, nɛreba yuun ka doli Naayinɛ pa’alegɔ la. Ba yuun tɔɣeri la “tɔgɔyooro” giisa Yehowa. (Yude 14, 15) Gbiregere tuuma yuun kɔ’ɔn malum tɔla la nɛŋa. Yelemɛŋɛrɛ la dela Noah dabesa la poan, ‘teŋa la perɛ mɛ la gbiregere.’ Malebɛ’ɛsi yuun lebege la asaaleba di pɔɣeba ge nyaa dɔɣɛ kɔma n de potɔpa ge dɛna nɛre waɣela. (Pin. 6:2-4, 11, 12) Ge Noah yuun boi la a tɔka. “Noah ma’an n nyɛ ninbɔn’zɔrɛ Na’ayenɛ nɛŋan. . . . ka tara gbelegere a nɛreba teŋasoka a saŋa la poan, kena la Yenɛ.”—Pin. 6:8, 9.
w13-E 4/1 14 ¶1
“Noah Yuun Naɛ Mɛ La Naayin Kena”
Daanse’ere ba yuun dekɛ la yuuma 40 ta paɛ 50 tum tuunɛ la ba’asɛ. La yuun nari ti ba ŋma tiisi, yorese ba ge nyaa dekɛ ba toŋe taaba. Daka deo la yuun nari ti ku tara la bangɔla ge tara deto zo’e zo’e la kuleŋa. La niɛ peelum ti deo la yuun tari la takɔla ge me yuun kpa ka ti la zulege la wan eŋɛ se’em ti ko’om la kan yee daka la zuo.— Pin’ileŋɔ 6:14-16.
w11-E 9/15 18 ¶13
Kɔ’ɔn Ŋmibe Zɔta
Bem n yuun soŋɛ Yehowa yamesi ti ba ta’an ŋmibe ge zɔ nyɛ nyaŋerɛ? Daalɛ basɛ Paul n yuun tɔɣɛ Noah yele se’em. (Kaalɛ Hebru 11:7.) ‘Kokemɔ la n yuun sa’am bunvɔa woo n boi teŋa wa zuo’ la dela sɛla ti Noah yuun ka tabelɛ ‘nyɛ a la a nini.’ (Pin. 6:17) La yuun dela sɛla n nan ka tabelɛ eŋɛ. Ge bala la za’a, Noah yuun ka bisɛ ti la kan ta’an tum. Beni n sɔi? Se’ere n sɔi la a yuun tari sakerɛ ti sɛla woo ti Yehowa yele la, la wan sirum tum. Noah yuun ka bisɛ ti tuunɛ la ti ba dekɛ bo en la kpe’em mɛ bo en ti a kan ta’an tum dɛ. Ge, “Noah eŋɛ sɛla woo wo Yenɛ n bo en nɔɔrɛ se’em la.” (Pin. 6:22) To san ti’isa tuunse’a ti Noah yuun nara ti a tum la—a kpa daka deo la, laɣesɛ dusi la dia ti nɛreba la dusi la za’a wan di, mɔɔlɛ yelesoma la ge soŋɛ a deodoma ti ba bĩ vo’osum poan la—yuun daɣɛ tuunpika la fii me ge a kɔ’ɔn tum de la “nima nima.” Noah sakerɛ la a ŋmibega la yuun basɛ ti eŋa la a deodoma nyɛ la vom la kã’a.
Ɛɛra Vo’osum Poan Yɛla
w04-E 1/1 29 ¶7
Pin’ileŋɔ Gɔŋɔ La Yelekpina—I
7:2—Bem wana mɔpi n yuun basɛ ti nɛreba mina galeŋɔ dusi la dunsoma bɔɣesa? Sɛla n yuun basɛ ti ba mina ba bɔɣesa la dela ba yuun tari ba kaabera mɛ ba pu’usegɔ poan ge daɣɛ sɛla ti ba nara ti ba di la zuo. Kokemɔ la n yuun nan ka wa’ana la, dusi yuun ka pa’asɛ asaala dia poan. “Galeŋɔ” dusi la “dunsoma” yuun pɔsɛ tuna tuuma la Moses Lɔɔ la poan ma’a ge pooren la yuun ka le tuna tuuma. (Tooma 10:9-16; Epesus 2:15) Noah yuun mi sɛla n nari ti a wan dekɛ kaabɛ bo Yehowa. Ba yuun yese daka deo la poan la, a yuun “maalɛ bimbine bo Na’ayenɛ, nyɔkɛ dunhe se’ehe n de toolom dunhe la buute woo la niihe se’ehe n de toolom niihe la buute woo kayena kayena lagom taaba nyɔ ba, te la dɛna nyɔ’an bo’olom.”—Pin’ileŋɔ 8:20.
w04-E 1/1 30 ¶1
Pin’ileŋɔ Gɔŋɔ La Yelekpina—I
7:11—Kokemɔ la yuun ze’ele la bɛ na uke teŋgole la za’a? Naayinɛ naaŋɔ dabesa ayi la poan, se’em ma’a ti teŋgɔŋɔ wa la saazuo sa yuun “yelege” taaba la, ko’om la yuun boi la “saazuo” ti “bosebo yee teŋa.” (Pin’ileŋɔ 1:6, 7) Kosebo n boi “teŋa” wa la yuun puɣum bɔna teŋgɔŋɔ wa zuo mɛ. Kosebo n boi “saazuo sa” la dela la kusebego n ma’ɛ bɔna saazuo sa nyaa ni ta lebege ‘ko’om gã’a zuin zuin sa.’ Noah saŋa la ti ko’om wa yuun nyaa ni teŋgɔŋɔ wa zuo.
JANUARY 27–FEBRUARY 2
NAAYINƐ TUULUM YƐLA | PIN’ILEŊƆ 9-11
“Teŋparɛ Wa Zuo Zan’an Pɔhɛ Na Lagom Tɔgɔra La Yetɔgom Boyena”
it-1-E 239
Babilon Kãtɛ La
Babilon N Yuun Ani Se’em. Babilon teŋa yuun pɔsɛ la bɔ̃’ɔ n boi Sinar teŋa poan se’em ma’a ti ba yuun eŋɛ ba puti’irɛ ti ba mɛ Babel Dewoko la. (Pin 11:2-9) Sɛla n basɛ ti ba kɔ’ɛ ba puti’irɛ ti ba mɛ deo wa la daɣɛ la ba yuun boti la ba zɛkɛ Naayinɛ yu’urɛ la ge ba yuun boti la ba nyɛ “yu’urɛ” bo bamesi. Ziggurat zontuuse yuun ka boi la Babilon la ti ba sa’am ka la ma’a ge zɛ’ɛsi ase’a n boi Mesopotamia me yuun mi ti dewoko la dela zɛ’an ti ba yuun mɛta ti ba kena bim pu’usa. Yehowa Naayinɛ n yuun eŋɛ kalam sa’am ka la pa’alɛ ti a yuun a ka boti pumpɔreŋɔ pu’usegɔ. Bala mea nɔɔ ti Hebru yetɔɣum n de Babel la vuurɛ dela “yetɔɣum bureŋɔ,” ti Sumerian yu’urɛ (Ka-dingir-ra) la Akkadian yu’urɛ (Bab-ilu) la za’a vuurɛ dela “Naayinɛ Nayaŋa.” Nɛresɛba n yuun yee teŋa la poan la yuun tee yia yubeo la mɛ ge yupaalɛ la ti ba tee la kelum pa’alɛ ti teŋa la poan nɛreba nɔŋɛ la pumpɔreŋɔ pu’usegɔ.
it-2-E 202 ¶2
Yetɔɣum
Pin’ileŋɔ gɔŋɔ la pa’alɛ la Kokemɔ la pooren ti nɛresɛba n yuun naɛ nɔɔrɛ ka sakɛ bo Naayinɛ puti’irɛ la ti a yuun yele Noah la a dayɔɔsi la ti ba dɔɣɛ pirɛ teŋa la. (Pin 9:1) Ba yuun tuɣum nari ni ti ba ‘wi’ɛ pirɛ teŋparɛ la,’ ba yuun eŋɛ ba puti’irɛ ti ba wan mɛ zɛ’an laɣum bɔna ti ba yi’ira ka ti Sinar teŋa Bɔ̃’ɔ la n boi Mesopotamia la. La yuun dela pu’usegɔ zɛ’an la pu’usegɔ dewoko.—Pin 11:2-4.
it-2-E 202 ¶3
Yetɔɣum
Gaŋa Za’a Naayinɛ la yuun ka basɛ ti ba zɛkɛ n mea tuunɛ wa ze’ele doose la eŋa n yuun sa’am ba nɔyinɛ ge burum ba yetɔɣum la. Bala yuun ka ta’an basɛ ti ba nyaŋɛ tum ba mɛa tuunɛ la tukɛ ge yuun basɛ ti ba nyaa weregɛ bɔna teŋgɔŋɔ wa za’a poan. Naayinɛ n yuun burum ba yetɔɣum la basɛ ti nɛreba la ka le makɛ tum tuunse’ere n giiseri Naayinɛ puti’irɛ. Naayinɛ yuun ka sakɛ ti asaaleba dekɛ ba yɛm, ba paŋa, ba putɛbe’o la tum tuuma ge me yuun basɛ ti la kpe’em bo ba doose la ba ka bɔkeri taaba yetɔɣum la pa’alɛ ti la ka ze’ele la Naayinɛ zɛ’an na ge la ze’ele la asaala mea yɛm poan. (Dekɛ makɛ Pa 7:29; Tɛ 32:5.) La boi bim ti la tari la welege wa’an nɛreba la teŋasuka ge ba yetɔɣum la n yuun burum la dela sɛla n soŋɛ ba yese dɛŋa sɛka n wan paɛ ni ba la. (Pin 11:5-9; dekɛ makɛ Isa 8:9, 10.) Nɛra woo nari ti a geele bisɛ teere se’a n iti tomam saŋa wa la, doose la nɛreba la n yuun tari ba mi’ilum la tuna sɛla n ka nari la, Naayinɛ yuun san ka burum ni ba yetɔɣum la ge basɛ ni ti ba mɛ ni Babel dewoko la, la kan ani soŋa.
it-2-E 472
Tisi
Nananawa to boi la tɔ̃ka tɔ̃ka to yetɔɣum, malema, yaaba yɛla, itigɔ la pu’usegɔ yɛla poan ge—me ita to yɛla ti la bɔna de to’ore la basɛba yɛla poan. (Mlm 18:3) Nɛreba la nyaa pu’useri yina ase’a ti ba ka mina la basɛ ti ba zaaɛ mɛ la Naayinɛ.—Tɛ 12:30; 2Na 17:29, 33.
Ɛɛra Vo’osum Poan Yɛla
it-1-E 1023 ¶4
Ham
La ta’an dɛna ti kanaan mea n yuun boi yele la poan ge ti a sɔ Ham yuun ka demese en. Bii Noah, n yuun tɔɣeri wɔ̃sum sore poan la, yuun puɣum te’ele baŋɛ putɛbe’o sɛka ti Ham tara wuu a dayɔa Kanaan n yuun tari putɛbe’o sɛka ti a yaasi la wan ta tɔɣesa. Pɔrɛ la yuun sirum tum tuuma mɛ se’em ma’a ti Israeldoma yuun zabɛ nyaŋɛ Kaanadoma la. Sɛba n yuun ka nyɛ sa’aŋɔ la (makɛ wuu Gibeodoma la [Yos 9]) yuun nyaa dela Israel yamesi. Yuunkɔbesi pooren la, pɔrɛ la yuun le tum tuuma mɛ se’em ma’a ti Ham dayɔa Kanaan yaasi yuun dɛna yamesi bo Medo-Persia la Greece la Rome tisi la.
it-2-E 503
Nimrod
Teŋkara se’a ti Nimrod pɔsɛ mɛ yia a so’olum poan dela Babel la Erek la Akad la Kalneh. Teŋsena wa woo boi la Sinar sɔ’ɔlum poan. (Pin 10:10) Bala la, to wan ta’an yeti eŋa n yuun bo sore ti ba pɔsɛ mɛta Babel dewoko la. Putɛdena wa yuun kɔ’ɔn makɛ mɛ la Yudadoma malema la. Josephus gulesɛ yeti: “Fii fii ti [Nimrod] pɛregɛ tee teŋa la yɛla, ti’isa ti sɛla n wan basɛ ti nɛreba la ta’an welege bamesi Naayinɛ zɛ’an dela a wan basɛ ti nɛreba la dɔla eŋa ma’a. A yuun vuuse mɛ ti a wan basɛ ti wuŋerɛ paɛ Naayinɛ, A san bɔta ti a le tee teŋgɔŋɔ la; Eŋa wan mɛ dewoko ti a wɔɣɛ paɛ saazuo sa ti a ta’an lerege sa’aŋɔ sɛka ti Naayinɛ yuun basɛ ti la paɛ ba sɔyaabedoma la. Nɛreba la yuun lu la ba suure ti ba wan dɔla [Nimrod] ka’aŋɔ la ge bisɛ ti la wan dɛna yamenɛ tuunɛ bɔ’ɔra ba, ba san dɔla Naayinɛ; bala la, ba yuun kɔ’ɛ ba puti’irɛ ti ba mɛ dewoko la mɛ . . . ge me yuun kɔ’ɔn maasum mɛ dɛ ti la zom kalam gana ba yuun ti’iseri se’em la.”—Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).