Mẹhe Ma Diyin lẹ Basi Lẹdogbedevomẹ Biblu Tọn — WESẸDOTẸN INTẸNẸT JI TỌN Watchtower Tọn

Mẹhe Ma Diyin lẹ Basi Lẹdogbedevomẹ Biblu Tọn

TO 1835, Henry Nott, bliki-súntọ Glẹnsinu de, po John Davies, Pays de Galles-nu he to ajọwiwa plọn de po, dotana azọ́n pligidi de. To whenuena yé ko vánkan na nuhe hugan owhe 30 godo, yé dotana lẹdogbedevomẹ Biblu blebu tọn do Tahiti-gbè mẹ. Avùnnukundiọsọmẹ tẹlẹ wẹ sunnu awe he ma diyin ehelẹ pehẹ, podọ etẹwẹ yin kọdetọn tuklajijẹ vọ́nu tọn yetọn lẹ tọn?

“Wẹndagbe-Jlatọ Lẹ”

To owhe 1751-1800 lẹ gblamẹ, pipli Plọtẹstant tọn de heyin yiylọdọ Wẹndagbe-jlatọ lẹ, to yẹwhehodọ to gbétatò lẹ mẹ podọ sẹpọ lẹdo azọ́nwhé lẹ tọn to Grande-Bretagne. Yanwle yetọn wẹ nado jẹ azọ́nwatọ lẹ dè. Wẹndagbe-jlatọ ehelẹ yí zohunhun do nọgodona Biblu mimá.

Mẹhe do pipli ehe ai, yèdọ William Carey heyin hagbẹ Ṣọṣi Baptiste tọn de, tindo mahẹ to Ogbẹ́ Mẹdehlan Londres tọn (OML) didoai mẹ to 1795. OML plọnnu mẹhe jlo nado se akọgbè lọ lẹ bo na wadevizọn taidi mẹdehlan to lẹdo Hùwaji Pacifique tọn mẹ lẹ. Yanwle mẹdehlan ehelẹ tọn wẹ nado dọyẹwheho Wẹndagbe lọ tọn to ogbè mẹhe tin to lẹdo lọ mẹ lẹ tọn mẹ.

Lopo Tahiti tọn, he ṣẹṣẹ yin mimọ to whenẹnu, lẹzun aigba-denamẹ mẹdehlan tọn tintan na OML. Na hagbẹ Wẹndagbe-jlatọ tọn lẹ, lopo ehelẹ yin ‘nọtẹn dózin’ nuyise kosi lẹ tọn, yèdọ ogle he ko whẹ́n na jibẹwawhé.

Mẹhe Ma Diyin lẹ Tọ́nta

Nado bẹ ojijẹ ehelẹ pli, mẹdehlan 30 heyin dide to plaplaji bo masọ wleawu ganji delẹ dó tọjihún Duff tọn, yèdọ bato de he OML họ̀. Linlin de slẹ “sinsẹ̀ngán ẹnẹ [matin azọ́nplọnmẹ he sọgbe], whlẹpatọ ṣidopo, afọpa-jladotọ awe, bliki-súntọ awe, avọ̀lọ̀ntọ awe, avọ̀tọtọ́ awe, nusatọ dopo, mẹhe nọ basi ayú he nọ nọ̀ osọ́ ji dopo, whégbèzọ́n-watọ dopo, jipa-jladotọ dopo, doto dopo, ayátọ dopo, ajàgò-basitọ dopo, sékanfun-dótọ dopo, gbakun-lọ̀ntọ dopo, avọ̀-basitọ dopo, anazọ́nwatọ dopo, whési atọ́n, po ovi atọ̀n po.”

Azọ́nwanu he mẹdehlan ehelẹ tindo nado jẹakọhẹ ogbè dowhenu Biblu tọn lẹ wẹ wezẹhomẹ Glẹkigbe-Glẹnsigbe tọn po Biblu de he tindo wezẹhomẹ Heblugbe tọn po. To osun ṣinawe he yé yizan to ohù ji whenu, mẹdehlan lọ lẹ plọn hogbe Tahiti tọn delẹ he ko yin awuwlena gbọn jonọ he jẹnukọn lẹ dali, titengbe gbọn gufọntọ bato Bounty tọn lẹ dali do tamẹ. To godo mẹ, bato Duff lọ jẹ Tahiti, podọ to 7 mars 1797, mẹdehlan lọ lẹ jẹte sọn e mẹ. Ṣigba, to owhe dopo poun godo suhugan yetọn ko gbọjọ bo lẹkọ. Mẹdehlan ṣinawe poun wẹ gbọṣi aimẹ.

To omẹ ṣinawe enẹlẹ mẹ, Henry Nott, heyin bliki-súntọ dai, yin owhe 23 mẹvi poun. Sọgbe hẹ wekanhlan tintan he e kàn lẹ, e ma yì wehọmẹ susu gba. Etomọṣo, sọn bẹjẹeji e do ede hia taidi mẹhe tindo nunina to Tahiti-gbè pinplọn mẹ. E yin zẹẹmẹ basina taidi gbẹtọ ahundoponọ, he gbẹzan etọn bọawu, he nọ yìn-aslan de.

To 1801, Nott yin dide nado plọn mẹdehlan yọyọ ṣinẹnẹ he ṣẹṣẹ wá lẹ ogbè Tahiti tọn. John Davies heyin Pays de Galles-nu de, bo yin owhe-28-mẹvi tin to yé mẹ. E do ede hia nado yin nuplọntọ he pegan po vivẹnudotọ he nọ fahomẹ bosọ jọmẹ de po. To madẹnmẹ, sunnu awe ehelẹ magbe nado lẹ́ Biblu do Tahiti-gbè mẹ.

Azọ́n Sinsinyẹn De

Nalete, lẹdogbedevomẹ bibasi do Tahiti-gbè mẹ yin azọ́n sinsinyẹn de, na Tahiti-gbè ma ko tindo wekun-kinkàn to whenẹnu. Mẹdehlan lẹ dona plọn ẹn gbọn todidoaina ẹn dali. Yé ma tindo wezẹhomẹ kavi owe yizan hogbe lẹ tọn depope. Nudidọ ogbè lọ tọn he nọ nọte to ajijimẹ, wekun asi susu he e tindo (ehe diblayi atọ́n nọ tin to hogbe dopo gee mẹ), po wekun asu he ma nọ saba yin yiyizan etọn po hẹn mẹdehlan lọ lẹ gbọjọ tlala. “Hogbe susu bẹ wekun asi kẹdẹ hẹn, bọ dopodopo sọ tindo nudidọ etọn,” wẹ yé wule dọ. Yé yigbe dọ yé ma sọgan “se nudidọ hogbe lọ lẹ tọn, to aliho he sọgbe ganji mẹ.” Yé tlẹ lẹndọ yé nọ se nudidọ he ma tin lẹ lọsu!

Nuhe sọ ylan pete wẹ yindọ sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ, hogbe delẹ nọ yin didesẹ sọn Tahiti-gbè mẹ bo dona yin didiọ. Hogbe voovo he tindo zẹẹmẹ dopolọ lẹ yin nuhahun devo. Na hogbe lọ “odẹ̀,” nuhe hugan hogbe voovo 70 wẹ tin na ẹn to Tahiti-gbè mẹ. Avùnnukundiọsọmẹnu devo wẹ aliho hodidọ tọn to Tahiti-gbè mẹ, he gbọnvo pete na Glẹnsigbe tọn. Mahopọnna nuhahun lọ lẹ, mẹdehlan lọ lẹ wleawuna todohukanji hogbe lẹ tọn vudevude ehe Davies zinjẹgbonu to owhe 50 godo taidi wezẹhomẹ de he tindo zẹẹmẹ hogbe 10 000 lẹ tọn.

To yidogọ mẹ, yé pehẹ nuhahun lọ nado kàn Tahiti-gbè. Mẹdehlan lẹ tẹnpọn nado wà ehe gbọn wekun Glẹnsigbe tọn lẹ yiyizan dali. Ṣigba, wekun Glẹnsigbe tọn ma sọgbe hẹ nudidọ Tahiti-gbè tọn lẹ gba. Gbọnmọ dali, hodọdopọ gaa do nudidọ po yiylọ hogbe lẹ tọn po ji fọndote. Mẹdehlan lẹ nọ saba wleawuna hogbe yiylọ yọyọ lẹ, to whenuena e yindọ yewlẹ wẹ yin omẹ tintan to lẹdo Ohu Hùwaji tọn lẹ mẹ he kàn ogbè he nọ yin didó de. Yé ma yọnẹn to whenẹnu dọ azọ́n yetọn na wá yin ohia na suhugan ogbè Hùwaji Pacifique tọn lẹ.

Yé Ma Tindo Azọ́nwanu Susu Ṣigba Bikan to Awuwiwlena Hogbe lẹ Mẹ

Owe alọdlẹndonu tọn vude poun wẹ lẹdogbedevomẹ-basitọ lọ lẹ tindo. OML na anademẹ dọ yé ni yí Textus Receptus po King James Version po zan taidi asisa tangan yetọn lẹ. Nott biọ to OML si nado do wezẹhomẹ devo lẹ hlan to Heblugbe po Glẹkigbe po mẹ gọna Biblu to ogbè awe lẹ mẹ. Kunnudenu de matin eyin e mọ owe enẹlẹ yí. Nalete Davies mọ owe he wesetọ delẹ kàn yí sọn họntọn gallois lẹ dè. Kandai lẹ dohia dọ e tindo e whè gbau wezẹhomẹ Glẹki tọn, Biblu Heblu tọn, Alẹnu Yọyọ to Glẹkigbe mẹ, podọ Septante lọ.

Kakajẹ whenẹnu, nuwiwa yẹwhehodidọ mẹdehlan lọ lẹ tọn ma ko de sinsẹ́n tọ́n gba. Dile etlẹ yindọ mẹdehlan lẹ ko tin to Tahiti na owhe 12, tòmẹnu dopo tata ma ko yin bibaptizi. To godo mẹ, towhàn pludopludo lẹ hẹn mẹdehlan lẹpo gánnugánnu nado họnyi Australie, adavo Nott nujikudonọ he gbọṣi aimẹ. Na ojlẹ de, ewọ kẹdẹ wẹ yin mẹdehlan he pò to Lopo Windward tọn lẹ ji sọn pipli lọ mẹ, ṣigba e dona hodo Ahọlu Pomare II to whenuena ahọlu lọ họnyi lopo Mooréa tọn he tin to yakẹ ji.

Nalete, tẹnsisẹ Nott tọn ma hẹnalọdotena azọ́n lẹdogbedevomẹ tọn lọ gba, podọ to whenuena Davies ko zan owhe awe to Australie godo, e lẹkọwa Nott dè. To gblagbla ojlẹ lọ tọn mẹ, Nott ko plọn Glẹki po Heblu po bo se ogbè enẹlẹ ganji. Taidi kọdetọn de, e jẹ adà Owe-wiwe Heblu tọn delẹ lẹdo Tahiti-gbè mẹ ji. E de wefọ Biblu tọn he bẹ kandai he mẹ tovi lọ lẹ na mọnukunnujẹ po awubibọ po lẹ hẹn.

Gbọn azọ́nwiwa pẹkipẹki hẹ Davies dali, Nott bẹ lẹdogbedevomẹ Wẹndagbe Luku tọn jẹeji, ehe yin tadona to septembre 1814. E basi lẹdogbedevomẹ de he dọnú to jọwamọ-liho to Tahiti-gbè mẹ, bọ Davies nọ vọ́ lẹdogbedevomẹ lọ pọ́n nado hẹn ẹn diun dọ e sọgbe hẹ nukinkan dowhenu tọn lẹ. To 1817, Ahọlu Pomare II kanse eyin emi sọgan zín weda tintan Wẹndagbe Luku tọn jẹgbonu. E wàmọ to zòmọ pẹvi he mẹdehlan devo lẹ ko hẹnwa Mooréa de ji. Mí ma sọgan dotana otàn lẹdogbedevomẹ Biblu tọn do Tahiti-gbè mẹ to ma donù Tahitinu nugbonọ de he nọ yin Tuahine go, he wazọ́n hẹ mẹdehlan lọ lẹ to owhe lọ lẹ gblamẹ bo gọalọna yé nado mọnukunnujẹ fie doglẹ to ogbè lọ mẹ lẹ mẹ.

Lẹdogbedevomẹ lọ Yin Tadona

To 1819, to azọ́n sinsinyẹn wiwà na owhe ṣidopo godo, lẹdogbedevomẹ owe Wẹndagbe lẹ tọn, Owalọ Apọsteli lẹ tọn, po owe Psalm tọn po yin tadona. Zomọ wezinzin tọn de, he mẹdehlan he ṣẹṣẹ wá lẹ hẹnwa, hẹn owe Biblu tọn ehelẹ zinzin po mimá po bọawu.

Ojlẹ nuwiwa zohunhunnọ lẹdogbedevomẹ bibasi, hihia, po vivọpọ́n po tọn bọdego. To Tahiti ninọ na owhe 28 godo, Nott bẹ azọ̀n to 1825, bọ OML na ẹn dotẹnmẹ nado lẹkọyi Angleterre. Po ayajẹ po, lẹdogbedevomẹ Owe-wiwe Glẹki tọn ko dibla fó to whenẹnu. E zindonukọn to pipòtọ Biblu tọn lilẹdogbedevomẹ mẹ to gbejizọnlin etọn yì Angleterre po ojlẹ he e do nọ̀ finẹ po whenu. Nott lẹkọwa Tahiti to 1827. To owhe 8 godo, to décembre 1835, e dotana azọ́n lọ. To azọ́n sinsinyẹn wiwà na nuhe hugan owhe 30 godo, Biblu lọ blebu ko yin lilẹdogbedevomẹ.

To 1836, Nott zin gbejizọnlin lẹkọyi Angleterre nado sọgan zín Biblu lọ blebu jẹgbonu to Tahiti-gbè mẹ to Londres. To 8 juin 1838, Nott yí ayajẹ daho do ze vọkan zinjẹgbonu tintan Biblu tọn to Tahiti-gbè mẹ donukọnna Ahọsi Victoria. Matin ayihaawe, ojlẹ aglinjijẹ daho hugan tọn wẹ ehe yin na bliki-súntọ dai tọn lọ he dó tọjihun to owhe 40 die wayi bo jo ede pete na aṣa Tahitinu lẹ tọn nado sọgan dotana azọ́n pligidi, gbẹwhenu tọn ehe.

To osun awe godo, Nott lẹkọyi Hùwaji Pacifique tọn po ogbá 27 po he bẹ vọkan Biblu blebu tintan to Tahiti-gbè mẹ 3 000 hẹn. E bẹ awutu to whenuena e nọte to Sydney, ṣigba e ma dike nudepope ni klan ẹn sọn ogbá họakuẹ lọ lẹ kọ̀n. To whenuena e jẹgángán, e wá Tahiti to 1840, fie tovi lẹ tin to jejeji sọmọ bọ yé dibla wọ̀ jẹ ogbá etọn lẹ ji, bo to dindin nado mọ vọkan Biblu tọn lẹ yí to Tahiti-gbè mẹ. Nott kú to Tahiti to mai 1844 to owhe 70 mẹvi mẹ.

Nuyiwadomẹji Daho

Nalete, azọ́n Nott tọn ma ko busẹ sọn aimẹ gba. Lẹdogbedevomẹ etọn yinuwado ogbè Polynésie tọn lẹ ji tlala. Gbọn awuwiwlena aliho nukinkan tọn to Tahiti-gbè mẹ dali, mẹdehlan lọ lẹ basi hihọ́na ogbè enẹ. Wekantọ dopo dọmọ: “Nott basi hihọ́na nujinọtedo yizan hogbe Tahiti-gbè tọn tọn. Dandannu wẹ e na yin to whepoponu nado nọ lẹhlan Biblu mẹ nado plọn Tahiti-gbè nujọnu tọn lọ.” Azọ́n sinsinyẹn lẹdogbedevomẹ basitọ ehelẹ tọn basi hihọ́na hogbe fọtọ́n susu he sọgan ko yin winwọn lẹ. To owhe kanweko godo, wekantọ dopo dọmọ: “Biblu Tahiti-gbè ayidego Nott tọn yin anazọ́n ogbè Tahiti tọn—mẹlẹpo wẹ kọngbedopọ hẹ ehe.”

E mayin dọ azọ́n titengbe ehe hẹn ale wá na Tahitinu lẹ kẹdẹ wẹ gba ṣigba sọ ze dodonu de dai na lẹdogbedevomẹ basitọ devo lẹ to ogbè Hùwaji Pacifique tọn lẹ mẹ. Di apajlẹ, lẹdogbedevomẹ basitọ lẹ to Lopo Cook po Samoa po tọn lẹ ji yí i zan taidi ohia de. “Yẹn ko hodo Mẹdaho Nott pẹkipẹki, bo yí sọwhiwhe do gbadopọnna lẹdogbedevomẹ etọn,” wẹ lẹdogbedevomẹ basitọ dopo dọ. E yin linlin etọn na dọ lẹdogbedevomẹ basitọ devo ‘tindo owe Psalm Heblugbe tọn gọna vọkan Glẹnsigbe po Tahiti-gbè tọn po lẹ to nukọn etọn’ dile e to ‘dopo to psalm Davidi tọn lẹ mẹ lilẹ́ do ogbè Samoa tọn mẹ.’

To apajlẹ hagbẹ Wẹndagbe-jlatọ Angleterre tọn lẹ tọn hihodo mẹ, mẹdehlan lẹ to Tahiti yí zohunhun do nọgodona tito yọnhia-yọnkan tọn. Na nugbo tọn, na nuhe hugan owhe kanweko, Biblu kẹdẹ wẹ owe he tomẹnu Tahiti tọn lẹ tindo. Gbọnmọ dali, e yí adà tangan de wà to gbẹzan Tahitinu lẹ tọn mẹ.

Dopo to adà dagbe hugan lẹdogbedevomẹ Nott tọn lẹ mẹ wẹ yindọ yinkọ Jiwheyẹwhe tọn sọawuhia whlasusu to Owe-wiwe Heblu po Glẹki po tọn mẹ. Taidi kọdetọn de, yinkọ Jehovah tọn yin yinyọnẹn gbayipe to egbehe to Tahiti po lopo etọn lẹ po ji. E tlẹ sọawuhia to ṣọṣi Plọtẹstant tọn delẹ go. Ṣigba, na taun tọn yinkọ Jiwheyẹwhe tọn nọ yin biblado Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ po nuwiwa zohunhunnọ yẹwhehodidọ tọn yetọn po go todin, to ehe mẹ yé nọ yí Biblu Tahiti-gbè tọn heyin lilẹdogbedevomẹ gbọn Nott po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po dali zan gbayipe te. Podọ vivẹnu vẹkuvẹku he lẹdogbedevomẹ basitọ taidi Henry Nott nkọ dó lẹ flin mí lehe mí dona dopẹ do sọ dọ suhugan gbẹtọ lẹ tọn to egbehe wẹ tindo Ohó Jiwheyẹwhe tọn to ogbè yetọn mẹ.

[Yẹdide to weda 26]

Lẹdogbedevomẹ tintan Biblu tọn to Tahiti-gbè mẹ, 1815. Yinkọ Jehovah tọn sọawuhia to e mẹ

Henry Nott (1774-1844), heyin nukọntọ to Biblu lọ lilẹ́ do Tahiti-gbè mẹ

[Asisa Yẹdide tọn]

Biblu Tahiti-gbè tọn: Copyright the British Library (3070.a.32); Henry Nott and letter: Collection du Musée de Tahiti et de ses Îles, Punaauia, Tahiti; catechism: With permission of the London Missionary Society Papers, Alexander Turnbull Library, Wellington, New Zealand

[Yẹdide to weda 28]

Owe sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Tahiti-gbè po galles-gbè po 1801 tọn, fie yinkọ Jiwheyẹwhe tọn sọawuhia te

[Asisa Yẹdide tọn]

With permission of the London Missionary Society Papers, Alexander Turnbull Library, Wellington, New Zealand

[Yẹdide to weda 29]

Avec la permission du Pasteur Teoroi Firipa

[Asisa Yẹdide tọn]

Ṣọṣi Plọtẹstant tọn he yinkọ Jehovah tọn tin to nukọn etọn, lopo Huahine tọn, to Polynésie française