Alọdlẹndonu Nuplọnwe Opli Gbẹzan po Lizọnyizọn po Tọn
5-11 JUIN
NUHỌAKUẸ LẸ SỌN OHÓ JIWHEYẸWHE TỌN MẸ | JELEMIA 51-52
it-2-F 243 huk. 5-6
Medianu lẹ, Media
To pọmẹ hẹ Pẹlsianu lẹ, e gbawhàn Babilọni tọn. To owhe kanweko ṣinatọ̀ntọ J.W.M., yẹwhegán Isaia dọ dọdai dọ Jehovah na fọ́n Medianu lẹ do Babilọni ji, yèdọ Medianu lẹ, “mẹhe ma nọ yí fataka do mọ nude bo masọ nọ tindo homẹhunhun depope to sika mẹ. Ogá yetọn lẹ na vúnvún dẹpẹ lẹ.” (Isa 13:17-19; 21:2) Tofi, hogbe lọ “Medianu lẹ” sọgan sọ bẹ Pẹlsianu lẹ hẹn dile whenuho-kantọ daho Glẹkinu lẹ nọ yí hogbe lọ zan do nado dlẹnalọdo Medianu lẹ po Pẹlsianu lẹ po. Yé vlẹ fataka po sika po kò zẹẹmẹdo dọ awhàngbigba wẹ yin yanwle tintan Babilọni tọn kakati nido yin ogblànnu lẹ, enẹwutu alọgodo-kuẹ kavi takuẹ depope ma sọgan diọ linlẹn na yé sọn yanwle yetọn tangan lọ kọ̀n gba. Taidi Pẹlsianu lẹ, ogá wẹ yin awhànfunnu tangan he Medianu lẹ nọ yizan. Ogá he yè nọ yí okàn gànvẹẹ tọn do basi to whedelẹnu lọ (yijlẹdo Slm 18:34 go), ‘wẹ vúnvún dẹpẹ Babilọni tọn lẹ’ na yé ko yin gingàn nado sọ́mẹ yinukọn ganji.—Jel 51:11.
E sọgan yin ayidego dọ Jelemia (51:11, 28) dlẹnalọdo “ahọlu Media tọn” lẹ dọ yé tin to mẹhe yangbé Babilọni tọn lẹ mẹ, ehe dohia dọ ahọlu Media tọn dopo kavi humọ gọalọ to Ahọlu Kilusi glọ, yèdọ nude he ma nọ yawu jọ to hohowhenu. (Yijlẹdo Jel 25:25 go.) Enẹwutu, mí sọ doayi e go dọ whenue awhànpa Medianu lẹ, Pẹlsianu lẹ, Elaminu lẹ, po akọ̀ devo he lẹdo yé lẹpo to pọmẹ gbawhàn Babilọni tọn, Medianu de he nọ yin Daliusi wẹ Ahọlu Kilusi Pẹlsia tọn “yí do doahọlu do ahọluduta Kaldeanu lẹ tọn ji.”—Da 5:31; 9:1; pọ́n DALIUSI Sọha 1.
it-2-F 365 huk. 6
Nabonidu
Na taun tọn, Otànwe lọ dọ gando ozán he mẹ yè gbawhàn Babilọni tọn go dọmọ: “Awhànpa Kilusi tọn biọ Babilọni matin awhànfunfun.” Ehe dohia dọ awhànfunfun de ma wá aimẹ, podọ ehe sọgbe hẹ dọdai Jelemia tọn dọ “awhànfuntọ Babilọni tọn lẹ ko doalọtena awhànfunfun.”—Jel 51:30.
it-1-F 252 huk. 2
Babilọni
Sọn azán ayidego tọn enẹ gbè to 539 J.W.M., gigo Babilọni tọn jẹ didepo ji dile tòdaho lọ jẹ aijẹ ji. Whla awe wẹ e ṣiatẹ sọta ahọluigbagán Pẹlsia tọn, yèdọ Daliusi I (Hystaspe) bọ e yin zinzindai to awetọ lọ whenu. Tòdaho lọ he yin vivọgbá jẹ obá de mẹ sọ ṣiatẹ sọta Xerxès I bo yin gbigbakija. Alẹkzandle Daho lọ lẹn nado yí Babilọni do basi tatọ́-tònọ etọn, ṣigba ewọ kú to ajiji mẹ to 323 J.W.M. Nicator gbawhàn tòdaho lọ tọn to 312 J.W.M., bo bẹ suhugan nutindo etọn lẹ tọn yì tọ̀sisa Tiglis tó nado yí yé do gbá tatọ́-tònọ yọyọ Seleukia tọn. Ṣigba, tòdaho lọ po lẹdo de he mẹ Ju lẹ nọ nọ̀ po gbẹ́ pò to aimẹ kakajẹ ojlẹ Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ tọn mẹ, enẹwutu wẹ apọsteli Pita do yì dla Babilọni pọ́n, dile e dohia to wekanhlanmẹ etọn mẹ do. (1Pi 5:13) Nukinkan he yin mimọ to finẹ lẹ dohia dọ tẹmpli yẹwhe Babilọni tọn he nọ yin Bel tọn gbẹ́ pò to finẹ kakajẹ owhe 75 W.M. To owhe kanweko ẹnẹtọ W.M., tòdaho lọ ko yin gbigbakija bo wá busẹ sọn aimẹ to godo mẹ. E wá lẹzun “okiti zannu tọn.”—Jel 51:37.
it-2-F 340 huk. 8
Osó
Nọtena gandudu lẹ. To yẹhiadonu-liho Biblu nọ yí osó lẹ jlẹdo ahọluduta kavi gandudu lẹ go. (Da 2:35, 44, 45; yijlẹdo Isa 41:15; Osọ 17:9-11, 18 go.) Gbọn awhànfunfun gblamẹ, Babilọni và otò devo lẹ sudo, bo gbọnmọ dali yin yiylọdọ “osó nuvasudo tọn.” (Jel 51:24, 25) Salmu de he dọho gando nuyiwa Jehovah tọn hẹ sunnu awhànfuntọ lẹ go dọho gando ewọ go taidi mẹhe “nọ sẹ́ mlanmlan, [bo] yin gigonọ hú osó he ji yè nọ yangbé te lẹ.” (Slm 76:4) “Osó he ji yè nọ yangbé te lẹ” sọgan nọtena ahọluduta kanylantọ lẹ. (Yijlẹdo Na 2:11-13 go.) Davidi dọ gando Jehovah go dọmọ: “Hiẹ hẹn mi yin huhlọnnọ taidi osó de,” ehe sọgan ko zẹẹmẹdo dọ Jehovah ko ze ahọluduta Davidi tọn daga bo hẹn ẹn lodo. (Slm 30:7; yijlẹdo 2Sa 5:12 go.) Nugbo lọ dọ osó lẹ sọgan nọtena ahọluduta lẹ gọalọna mí nado mọnukunnujẹ zẹẹmẹ nuhe yin didọ to Osọhia 8:8 mẹ lọ tọn go dọ “nude he taidi osó daho he to miyọ́n ji.” Eyin yè yí i jlẹdo osó he to miyọ́n ji de go, be enẹ dohia dọ e tindo kanṣiṣa hẹ gandudu de he nọ và onú sudo di miyọ́n.
it-2-F 258 huk. 2
Ohù
Awhànpa he to zingidi ji lẹ. Jelemia basi zẹẹmẹ zingidi mẹhe tọ́nawhàn Babilọni lẹ tọn dọ e “taidi ohù he to zingidi ji de tọn.” (Jel 50:42) Enẹwutu, whenue e dọ dọdai dọ “ohù” na gbaṣinyọ́n Babilọni, e to alọdlẹndo awhànpa awhàngbatọ lẹ to Medianu lẹ po Pẹlsianu lẹ po glọ.—Jel 51:42; yijlẹdo Da 9:26 go.
19-25 JUIN
it-1-F 1202
Adọ̀vi lẹ
Adọ̀vi lẹ mẹ wẹ núdùdù agbasa tọn nọ yin lìlì te. Ehe yin yiyizan to yẹhiadonu-liho nado nọtena lehe nudọnamẹ gbigbọmẹ tọn lẹ nọ biọ apọ̀nmẹ do, to whenue yè dọna Ezekiẹli to numimọ de mẹ nado dù owe-hihá de he na gọ́ adọ̀vi (Heb., me·ʽimʹ) etọn lẹ mẹ. Ezekiẹli dona mọ huhlọn yí to gbigbọ-liho gbọn ayihamẹlinlẹnpọn do ohó he yin kinkando owe-hihá lọ mẹ lẹ ji po hinhẹn yé do tamẹ po dali. Gbọnmọ dali, e na mọ huhlọn yí to gbigbọ-liho nado lá owẹ̀n de he na yin nina ẹn.—Eze 3:1-6; yijlẹdo Osọ 10:8-10 go.