Weta 6
Nukunpipedo Dewe Go to Agbasaliho
1, 2. To aliho tẹlẹ mẹ wẹ agbasa gbẹtọ tọn yin nuyọnẹn yiaga de tọn nugbo te?
DAWE nuyọnẹntọ Sọlọmọni lọ yi agbasa gbẹtọ tọn jlẹ do ohọ̀ de go he tindo fleṣe lẹ po ohọ̀n lẹ po. Owhe kanweko lẹ jẹgodona ehe, apọsteli Paulu ylọ ẹ dọ “ohọ̀ he mẹ mí te ehe.” (Yẹwhehodọtọ 12:3-7; 2 Kọlintinu lẹ 5:1, 2, NW ) Taidi ohọ̀ de, agbasa towe tindo nuhudo nukunpipedo he jẹ tọn eyin hiẹ jlo na mọ ale gigọ yí sọn e mẹ.
2 Họmẹjladotọ alọpa tẹwẹ hiẹ yin whenuena e wá jẹ whẹho nukunpipedo agbasa dewetiti tọn go ji? Be hiẹ yọn pinpẹn agbasa he hiẹ tindo tọn? Hiẹ dona, na agbasa gbẹtọ tọn yin azọ́n pipe de na nugbo tọn to nudida aigba ji lẹpo mẹ. Agbasa towe gẹdẹ susu talala hugan zòmọ lẹnpọnbẹpli tọn (ordinateur) depope kavi núzinzan miyọnkannọ depope he ko yin bibasi pọn. Ṣogan e nọ wazọn po awubibọ mlẹnmlẹn po, bo sọ tindo nugopipe jiawu bo sọgan basi diọdo lẹ po awubibọ po. E hẹnmẹ sisọ nado lẹn lehe ohú lẹpo, okan huhlọn tọn lẹ, okan ohùn liho tọn lẹ, titonu apọnmẹ tọn he gẹdẹ lẹ, gọna awutugonu devo lẹ he yin ada agbasa gbẹtọ tọn po, nọ wàzọndopọ to kọndopọ mẹ taidi pọninọ dopo de do. Dile na apọsteli Paulu wlan do, sọle e tlẹ tindo awutugonu susu lẹ do sọ, “agbasa lọ yin dopo.” Mí wà dagbe nado flin enẹ bo sọ yọn nugbo hogbe etọn tọn dọ, “eyin awutugonu de to yaji, awutugonu pipotọ lẹpo wẹ nọ jiya po e po.” Mọwẹ, mahopọnna nuvikun flinflin etọn liva liva lẹ, agbasa lọ yin dopo. Eyin hiẹ jlo na mọ dagbe hugan lọ yi sọn jọja po ogbẹ̀ towe pete po mẹ, hiẹ ma dona wọnji ada agbasa towe tọn depope go gba.—1 Kọlintinu lẹ 12:12, 14-26.
3-5. (a) Mẹnu go wẹ e gando dogbọn lehe hiẹ nọ penukundo agbasa towe do dali? (Lomunu lẹ 14:7, 8) (b) Na nuhe du nukunpipedo agbasa go, nawẹ e yin nugbo do dọ ‘mí nọ gbẹ̀n nuhe mí do’ gbọn?
3 Ṣigba whẹwhinwhẹn dagbe de po ehe yiaga de po tin na jijlo nado na agbasa towe nukunpedonugo yọ́n hugan lọ he go hiẹ pe. Enẹ wẹ yindọ na hiẹ ni sọgan yi i zan nado do yẹyigona Mẹdatọ towe, podọ na mẹjitọ towe lẹ ga, podọ nado hẹn dagbe wá na kọmẹnu towe lẹ. Ohọ̀ de he ma yin nukunpedego ganji ma nọ hẹn pipa depope wá na yẹdenatọ lọ kavi gbigbátọ lọ gba. Ohọ̀ he jẹ adaji, mawe kavi to owan ylankan lun nọ gando kọmẹnu he lẹdo e lẹpo go. Mọdopolọ wẹ e yin nugbo to whẹho mítọn mẹ ga do niyẹn eyin mí gboawupo nado penukundo agbasa míde tọn go ganji.
4 Nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn he yin ‘nudepope gbẹtọ do, enẹ wẹ e na gbẹn ga’ yin nugbo to nukunpipedo agbasa mítọn go mẹ. (Galatianu lẹ 6:7) “Ojijẹ” lọ sọgan yin dagbe kavi ylankan, enẹ pò to mí si. Podọ gbẹtọ de ma dona nọte kaka ewọ sunnu kavi yọnnu poyọnho whẹpo nado ṣẹ ojijẹ lọ gbẹ̀n ji gba. E nọ bẹjẹeji to niyaniya mẹ taun, whedelẹnu e nọ yawu talala to ogbẹ̀ mẹ.
5 E ma yin whẹho tintẹnpọn nado dapana “azọ̀n jijẹ” tọn poun gba. Hiẹ dona jlo nado duvivi numọtolanmẹ he yin dagbemẹninọ tọn he nọ gọalọ hlan ayajẹ, podọ hlan azọ́n dagbe, lẹnpọn he họnwun, podọ ehe nọ gọalọ nado hẹn we yin gbẹtọ he yé kẹalọyi de he yọn dọnsẹpọ. Etẹwẹ yin delẹ to whelọnu lò, to onu lọlẹ mẹ he biọ ayidonugo gbesisọ tọn de?
Nuhọakuẹ-yinyin Nududu Jlẹkaji Tọn de
6-8. Na zẹẹmẹ delẹ do nuhọakuẹ-yinyin nududu dagbe jlẹkaji tọn de ji na nuhe du (a) nududu he nọ namẹ huhlọn (hydrocarbonés), (b) nududu dagbe lẹ (protéines), (c) osin minéraux lẹ, podọ (d) vitamines lẹ.
6 Nududu he hiẹ nọ dù lẹ nọ wà onu susu talala hugan huhlọn nina we poun. E nọ wleawuna họ̀gbánú lẹ he sin nuhudo agbasa towe tindo nado jla ede dó. Onú huhlọnnamẹtọ lẹ (hydrocarbonés), taidi ehe nọ yin mimọ to yovojẹ mẹ, blẹdi po wẹli lẹ po mẹ, nọ na we huhlọn. Ṣigba etẹwẹ lo eyindọ nududu towe lẹ nọ dibla yin ehe nkọtọn lẹ kẹdẹ? Etẹwẹ eyin hiẹ na tẹnpọn nado nọ nù ahàn-vivi lẹ po onú vivi lẹ po kẹdẹ? Agbasa towe na ṣẹ oyaji na whèdo nuhudo onú hetọn e tindo lẹ tọn nado basi vọjlado egbesọegbesọ tọn lẹ.
7 Hiẹ nọ tindo nuhudo nududu dagbe (protéines) lẹ tọn he nọ yin mimọ to oyìnnọsin, azin, aivi, olan po whevi po mẹ. Matin onu ehelẹ tọn okan huhlọn towe tọn lẹ to madẹnmẹ na bọ̀ bo na gbọjọ, podọ whinwhẹn na ṣẹ gigọ yì godo ji. Hiẹ tindo nuhudo sinmẹnú (minéraux) lẹ tọn, na matin yetọn adú towe lẹ na gble podọ ohú towe lẹ na gbọjọ. Omámú lẹ nọ tindo sinmẹnu ehe nkọtọn susu lẹ. Hiẹ tindo nuhudo vitamines lẹ tọn, na ehelẹ wẹ nọ jla azọnwanu lẹ do to agbasa mẹ bo nọ họ́ agbasa lọ sọta awutu ylankan delẹ. Atin-sinsẹ́n lẹ po jinukun lẹ po yin asisa taun tọn lẹ na vitamines lẹ. Podọ hiẹ tindo nuhudo osin susu tọn, na e nọ basi dòdonu ohùn towe tọn po osin awutugonu towe lẹ tọn ga.
8 E ma yin whenue hiẹ yin owhe kandeko kavi kandegban mẹho wẹ hiẹ na gbẹ̀n kọdetọn nududu dagbe kavi ylankan tọn gba, ṣigba sọn ovu whenu towe taun. Dodinnanu lẹ ko dohia, di apajlẹ, dọ whenuena yè na nududu dagbe wehọmẹvi lẹ, nugopipe nupinplọn tọn yetọn sọ nọ pọnte ga. Nududu he ma yọn lẹ na paa tọn nọ dekọtọn do azọ́n he ma yọn lẹ mẹ bo nọ hẹn gbẹtọ lẹ dẹ́hlan asidan lẹ. E nọ hẹn agbasa lọ ma nado tindo awusọhia agbasalilo po whanpẹ jọwamọ tọn po.
Wiwejininọ Nọ Namẹ Agbasalilo
9-14. (a) Nawẹ awulilẹ to gbesisọ mẹ sọgan họ́ agbasalilo towe gbọn? (b) Nawẹ walọyizan towe na nuhe du wiweji-ninọ mẹdetiti tọn gando lehe mẹdevo lẹ nọ pọn we do go gbọn, podọ etẹwutu? (c) Etẹwutu adú lẹ kiklọ to gbesisọ mẹ po sọwhiwhe po yin nujọnu? (d) Etẹwẹ Biblu lọsu dọ dogbọn wiweji-ninọ dali? (Eksọdusi 30:17-21; Matiu 6:17, 18)
9 Kẹdẹdile na mí nọ mọ awuvivi susu yí sọn ninọ ohọ̀ he wé de mẹ do, mọga, wẹ mí nọ tindo awuvivi susu sọn ogbẹ̀ mẹ do niyẹn eyin mí hẹn agbasa mítọn lẹ do wiwe ji to whepoponu. Awulilẹ to gbesisọ mẹ nọ miọnkanmẹ namẹ bo sọ nọ na agbasalilo. Agbasa towe nọ dukọsọ hẹ nuvikun ylankan (germes) he nukun tata ma sọgan mọ lẹ whẹwhẹ, to jẹhọn mẹ kavi to nuhe go hiẹ nọ doalọ lẹ mẹ. Delẹ to ehelẹ mẹ sọgan hẹn awutu wá. Adí nọ yinuwa taidi owanvihùnu de, whenuena osin nọ klọ yé dlan. Alọ towe lẹ na titengbe tọn tindo nuhudo ayidonugo whẹwhẹ tọn, na yé nọ zé nududu towe lẹ hẹn podọ po yé po janwẹ hiẹ sọ do nọ doalọ mẹdevo lẹ go kavi hẹn onu he yé nọ zan lẹ.
10 Whenuena hiẹ hẹn agbasa towe do wiwe ji; e ma yin na dagbeninọ towe kẹdẹ gba, ṣigba hiẹ nọ hẹn ogbẹ̀ yin nujlomẹnu na yéwu mẹhe nọ mọ we lẹ kavi nọ sẹpọ we lẹ. Eyin hiẹ mọ ohọ̀ de he kudiho bo ma tin to kannukannu, linlẹn tẹwẹ hiẹ nọ tindo na yewu mẹhe nọ nọ̀ e mẹ lẹ? Mọ janwẹ gbẹtọ lẹ na dawhẹna we gbọn awusọhia towe dali do niyẹn. Diho to nukun towe mẹ, to otó towe lẹ mẹ, to okọ̀ towe go, to oda towe mẹ, to alọ towe lẹ kavi to ofẹnvi towe lẹ glọ́ sọgan glọnalina we sọn họntọnjiji po mimọ osi yí sọn mẹdevo lẹ po mẹ. Humọ, hiẹ na tindo osi-mẹdetiti tọn eyin hiẹ hẹn agbasa towe do wiwe ji.
11 Agbasa nọ jẹdẹ́n, etlẹ yin whenuena mẹde ma wazọ́n sinsinyẹn de lọsu. Eyin odẹ́n lẹ hopli, e sọgan hẹn agbasa towe nado tindo owan ylankan de. Awulilẹ whẹwhẹ, kiklọ awadamẹ lẹ po ofi he taidi enẹ lẹ po, nọ gọalọ nado hẹn mẹdevo lẹ duvivi dindọnsẹpọ we tọn hugan. Wiweji-ninọ, gọna nududu dagbe, sọ nọ hẹn agbasa mẹtọn yọ́npọn, bo sẹ́ ganji.
12 Adú lẹ sọ yin awa titengbe de he tindo nuhudo ayidonugo tọn. Ada flinflin nududu tọn lẹ sọgan ján do adú lẹ gblamẹ kavi do yé ji. Adí he ada flinflin nududu tọn ehelẹ nọ detọ́n lẹ nọ yinuwà do sisẹ́ (émail) adú towe lẹ tọn go, whedelẹnu to osun lẹ gblamẹ, yé nọ hẹn sisẹ́ enẹ gble bọ adú lẹ nọ jẹ yinyọ̀n ji. Kavi ayọ̀npọ̀n towe lẹ sọgan jí he sọgan zọ́n bọ, to ojlẹ de mẹ, adú lẹ na jẹ whinwhan ji. Hiẹ sọgan hẹn delẹ bu to adú towe lẹ mẹ. Adú yinyọ̀n kavi súnsúndlan adú towe lẹ tọn sọgan hẹn awusọhia towe gble.
13 Onù he wé-ṣeké de sọ nọ yin hihọ́ de sọta owan ylankan. Osin kọfo susu nùnù egbesọegbesọ lọsu nọ gọalọ. Flin dọ onù towe taidi ohọ̀n kavi họntonu ohọ̀ de tọn. Eyin awusọhia ohọ de tọn po owán he to tintọ́n sọn ohọ̀n lọ mẹ po ma yọ́n, gbẹtọ lẹ na jlo nado họ̀njẹlá na ẹn.
14 Gbọn mawazẹjlẹgo dali (dile na omẹ delẹ nọ basi do to whẹho ehe mẹ), Ohó Jiwheyẹwhe tọn Biblu lọ na tuli bo sọ plọnmẹ wiweji-ninọ. Alọ lẹ he yin kiklọ ṣeké po agbasa lilẹ mẹ́n ṣeké lẹ po nọ saba nọ yin zinzan na wiweji-ninọ ṣeké mẹde tọn to gbigbọmẹ. Podọ apọsteli Paulu na tulimẹ dọ: “Mì gbọ mí ni klọ míde sọn diho agbasalan po gbigbọ tọn lẹpo mẹ, bo sọ hẹn wiwe sọgbe to osi Jiwheyẹwhe tọn mẹ.” (2 Kọlintinu lẹ 7:1) Be mí we to míde mẹ, to ahun mítọn lẹ po ayiha mítọn po mẹ ya? To whelọnu lo, be mí ma dona tẹnpọn nado nọ wiwe-ṣeké to gbonu ga ya?
Nuhudo Na Gbọjẹ He jẹ
15-18. (a) Etẹwutu agbasa gbẹtọ tọn tindo nuhudo gbọjẹ po amlọn po tọn? (b) Eyin etlẹ yindọ hiẹ lẹn dọ hiẹ tindo huhlọn nado to yìyì janwẹ, nawẹ e na gando hiẹ go do eyin hiẹ ma tindo gbọjẹ he pé? (c) Nawẹ nukunpipedo míde go to agbasa mẹ do osi hia na Jiwheyẹwhe gbọn?
15 To egbesọegbesọ livi-livi nuvikun flinflin agbasa mẹ tọn lẹ nọ kú bo tindo nuhudo nado yin vivọdiọ. Agbasa towe nọ wleawuna nuyọ̀ delẹ he nọ pli to okan huhlọn tọn lẹ mẹ, na titengbe tọn taidi kọdetọn azọ́n po agbasa whinwhan tọn po. Nuyọ̀ ehelẹ wẹ nuhe nọ na we numọtolanmẹ agbọpemẹ tọn. Agbasa towe dona tindo gbọjẹ he pe eyin e na de nuyọ̀ he e bẹpli lẹ dlan sọn ede mẹ nado penugo do wleawuna nuvikun flinflin yọyọ lẹ nado hẹn agbasa towe do dagbe ji podọ to vọjlado mẹ. Titonu okàn mẹ tọn towe po apọ̀n towe po tindo nuhudo gbọjẹ tọn ga. Ehelẹ ma sọgan gbọjẹ to yede mẹ gba adavo hiẹ damlọn.
16 Taidi jọja de, hiẹ sọgan lẹn dọ amlọn pẹẹde ko pe. Ṣigba huhlọn po ogandido jọja mẹ tọn po sọgan yin oklọ de. Ye sọgan bla nukunmẹ na ohia hẹngble sinsinyẹn lẹ tọn he sọgan to awuwle na gbọjẹ he pe matindo wutu. Na nugbo tọn, agbasa gbẹtọ jọja he to whinwhẹn de tọn tindo nuhudo amlọn susu tọn hugan mẹhe yin mẹho de tọn. Whèdomẹ amlọn tọn nọ hẹn huhlọn nulinlẹn tọn gbọjọ bo nọ hẹn nuwinwọn sudeji. E nọ dealọpona aṣejininọ mẹde tọn po gbeyiyi agbasa tọn hlan onu lẹ to awuyiya mẹ po. E sọgan nọ hẹn we lẹnnupọn, matin gbọjẹ, to adì ji bo na hẹn ẹn sinyẹn na mẹdevo lẹ nado nọpọ po hiẹ po. Ehe nọ yin nugbo na titengbe tọn whenue hiẹ tin to kọgbidinamẹ po apọṣimẹ po glọ.
17 Enẹwutu, kọngbedopọ po agbasa towe po gbọn nina ẹn gbọjẹ he sin nuhudo e tindo dali. Whenue mẹjitọ towe lẹ deanana we nado mlọnai to ogan de mẹ, yọn jijlọ-yinyin anademẹ yetọn tọn. Gbọn amlọn he pe didọ dali to ozan dopodopo mẹ, dagbe-yinyin po wezun azọ́n towe tọn po na pọnte. Hiẹ na mọ dọ ogbẹ̀ vivi hugan bọ nuhlundọ towe lẹ na sọ depo.
18 Eyin mí yọn pinpẹn nunina ogbẹ̀ tọn he sin vivi mí nọ du to agbasa mítọn lẹ mẹ tọn, to whelọnu lò mí dona zan yé hlan yẹyi Basitọ mítọn tọn podọ hlan enẹ he yin Ovi Etọn tọn ga, mẹhe na ogbẹ̀ etọn na míwlẹ nido sọgan mọ ogbẹ̀ mavọmavọ yí. Mí ma dona zan agbasa mítọn do agọ kavi gbẹkọ e go na owalọ nukunmapedonugo tọn de kavi gugu kavi na whẹwhinwhẹn ṣejannabi tọn wutu gba. Ehe na do osi matindo hia na Ewọ mẹhe mí duahọ́ ogbẹ̀ mítọn lẹ tọn do. Kakati nido yin mọ, mì gbọ mí ni hodo ayinamẹ Biblu tọn he dọle: “Eyin mì to dùdù, kavi mì to nùnù kavi nudepope mì to wiwà, mì nọ wà popo hlan gigo Jiwheyẹwhe tọn.” Ewọ na yi susugege do dona we podọ nado suahọ we na pinpẹn nutọn yinyọnẹn he hiẹ dohia na awuwledainanu etọn owanyi tọn lẹ.—1 Kọlintinu lẹ 10:31.
[Yẹdide to weda 46]
Nududu he dojo lẹ dudu yin onu tangan na dagbemẹ-ninọ agbasa tọn
[Yẹdide to weda 49]
Agbasa towe tindo nuhudo gbọjẹ he pé tọn nado de nuyọ̀ lẹ sẹ sọn ede mẹ