Weta 19
Dopé-Dido po Họntọnmẹ-Ninọ Na Alọwle Po
1-4. (a) Nawẹ dopé-dido lẹzun aṣa gbayipe agọe tọn de do? (b) Fie dopé dido ma yin aṣa tọn te lẹ, nawẹ alọwle lẹ sọgan yin tito-basina do? (c) To popolẹpo mẹ, etẹwẹ dohia lehe aṣa ehelẹ yọn sọ kavi ylan sọ?
GBẸTỌ lẹnpọn dagbenọ lẹpo jlo nado mọ vividudu nugbo yí sọn ogbẹ̀ mẹ. Biblu dohia dọ ehe jẹ, gbọn ayajẹ tito do “sinsẹ́n” gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ dali. (Galatianu lẹ 5:22) Gbẹtọ jọja susu lẹ, titengbe to otò Whezẹtẹn waji tọn lẹ mẹ, nọ pọn dopé-dido taidi aliho tintan de he mẹ vividudu sọgan yin mimọ te. Ye nọ saba basi tito nado zan whenu, bo yin pinplantọ́n gbọn omẹ vijinu awetọnọ kẹdẹ dali. Etẹwẹ sọgan yin didọ dogbọn ehe dali?
2 Hiẹ sọgan lẹndọ dopé-dido yin nuhe jẹ de, walọyizan he yin nukundo de, dile na e gbayipe to ofi susu lẹ do. Ṣogan e ma ko yin mọ to whepoponu gba dile na owe lọ The Family in Social Context basi zẹẹmẹ etọn do dọmọ: “Dile na mí yọnẹn do dopé-dido na matin ayihaawe, bẹjẹeji to Wẹkẹ Whan I lọ godo.” To otò susu lẹ mẹ, nalete, dopé-dido ma ko lẹzun aṣa pọ́n gba. Na nugbo tọn, asu po asi po sọgodo tọn lẹ sọgan gbẹ ma pe yede kaka jẹ alọwle-zan yetọn tọn gbè. Tito lẹ na alọwle yetọn nọ yin bibasi gbọn mẹjitọ yewu awe lẹ tọn lẹ dali, kavi vlavo gbọn “titobasina alọwletọ” de dali kavi “ohoyidọnamẹtọ to omẹ awe lẹ ṣẹnṣẹn.”
3 Na nugbo tọn, eyin hiẹ nọ nọ fie dopé-dido po họntọnmẹ-ninọ alọwle tọn po yin alọkẹyi taidi nuhe jẹ te, matin aṣa ehelẹ tọn to otò delẹ mẹ sọgan taidi nuhe sinyẹn nado mọnukunnujẹemẹ. Mọdopolọ ga wẹ gbẹtọ he nọ nọ otò enẹlẹ mẹ sọ sọgan tindo awuvivẹ nado yí aṣa fie hiẹ nọ nọ tọn lẹ sè do niyẹn. Yé sọgan pọn dopé-dido po họntọnmẹ-ninọ alọwle tọn po taidi nuhe ma yin nuyọnẹnnu de, kavi tlẹ dibla yin owhẹhùhù tọn de nkọ. Awhli de sọn Inde basi zẹẹmẹna ayinamẹtọ alọwle tọn nukundeji de sọn Whèyihọ dọmọ: “Nawẹ mí na penugo nado basi whẹdida na jẹhẹnu visunnu de he mí pe bo zun họntọn hẹ gbọn? Jọja wẹ mí yin podọ mẹhe numimọ pò na lẹ. Mẹjitọ mítọn yin mẹho bo yọnnuin hugan mí, podọ yé ma nọ yin kiklọ po awubibọ po dile na mí na yin do gba. . . . E yin nujọnu sọmọ dọ mẹhe yẹn wlealọ hẹ ni yin mẹhe jẹ lọ. Yẹn sọgan basi nuṣiwa de po awubibọ po sọmọ eyin yẹn dona din in na dee janwẹ.”
4 Enẹwutu, kakati nado yi pọndohlan giglọn ayihamẹ tọn de bo do to linlẹn dọ aliho he ji gbẹtọ lẹ gbọn to okọ́ towe titi mẹ do basi yé lọ kẹdẹ wẹ yin aliho dopo lọ nado basi onu lẹ, e yọn nado hẹn nulinlẹn towe gblo deji. To polẹpo mẹ, na tadona, lehe kọdetọn onu lẹ tọn te do wẹ yé do nọ yọn lehe aṣa delẹ yọn sọ kavi ylan sọ. To Biblu mẹ to Yẹwhehodọtọ 7:8 mẹ, mí hia dọ: “Opodo onu tọn pọnte hú dòdo etọn.” Podọ mí dona yọnẹn dọ to otò susu he mẹ dopé-dido po họntọnmẹ-ninọ alọwle tọn po yin aṣa te lẹ, sọha to kanweko ji daho de he yin alọwle tọn lẹ ma to kọdetọn dagbe lẹ tindo gba ṣigba nọ dekọtọn do gbẹdai asu po asi po tọn mẹ.
TO WHELỌNU LO, ETẸWẸ, DOGBỌN DOPÉ-DIDO DALI?
5-8. (a) Nawẹ nuhe yin didọ to Yẹwhehodọtọ 11:9, 10 mẹ gọalọna mí nado yí pọndohlan titengbe he yin walọyizan mítọn tọn gbọn? (b) Etẹwutu gbẹtọ jọja susu lẹ jlo nado do dopé?
5 Eyin hiẹ yise nado nọ lẹnnupọn do onu lẹ ji, hiẹ na jlo nado gbadopọnna e ma yin nuyiwa do mẹji glì lọlẹ kẹdẹ he yin dopé-dido tọn gba ṣigba kọdetọn dẹn to aimẹ lẹ ga. Mẹdatọ mítọn gọalọna mí nado nọ pọ́n whẹho lẹ sọn pọndohlan whenu-gaa tọn ehe mẹ. Nuhe na hẹn ayajijẹ nugbo po ehe na nọte dẹn lọ po wẹ ewọ jlo na mí. Enẹwutu ewọ na tuli to Oho etọn mẹ dọ: “To ayajẹ to ovu whenu towe, hiẹ omẹ winyanwinyan e, bo sọ gbọ ayiha towe ni doawuyana we to ovu whenu towe, bo sọ to zọnlinzin to aliho ayiha towe tọn ji, podọ to mimọ nukun towe tọn mẹ; ṣigba hiẹ ni yọn ehe dọ, na onu helẹ Jiwheyẹwhe na hẹn we biọ whẹdida mẹ. Enẹwutu họn awubla sẹ̀ sọn ayiha towe mẹ, bo sọ dè oylan sọn agbasa towe go: na ovu po yọpọ whenu po ovọ́ wẹ yé.” (Yẹwhehodọtọ 11:9, 10) Etẹwẹ ehe zẹẹmẹdo?
6 E zẹẹmẹdo dọ Mẹdatọ lọ jlo dọ hiẹ ni duvivi ovu whenu towe tọn, ṣigba, to ojlẹ dopolọ mẹ, ma nado tindo mahẹ to walọyizan he na wá hẹn ogbẹ̀ towe gble to nukọnmẹ mẹ. Ehe ylan hugan lọ wẹ yindọ ehe sọ nọ yawu sọawuhia ga, yedọ dile na wekantọ egbezangbe tọn de doayi e go do dọ: “Sọha suhugan gbẹtọvi lẹ tọn nọ zan owhe yetọn tintan lẹ nado hẹn owhe yetọn godo tọn lẹ blawu.” Hiẹ ma jlo dọ enẹ ni jọ do go we gba, kavi hiẹ jlo wẹ? Mọdopolọ ga Jiwheyẹwhe ma jlo dọ ehe ni jo gba. Enẹwutu Biblu sọ to didohia to Yẹwhehodọtọ mẹ ga dọ Jiwheyẹwhe nọ hẹn gbẹtọ jọja lẹ do yin azọngbannọ lẹ na nuhe yé wà lẹ. Jọja-yinyin yetọn ma na hẹn yé ma nado nọ ma pannukọn kọdetọn ylankan aliho he yé dè tọn lẹ gba.
7 Ehe lẹpo sinai do whẹho dopé-dido tọn ji tọlọlọ. Nawẹ e yin mọ do? Eyọn, kanse dewe dọ: “Etẹwutu yẹn jlo nado do dopé? Di apajlẹ etẹ din yẹn te he yẹn ma sọgan duvivi etọn taidi apadewhe to pipli de mẹ? Etẹwutu yẹn jlo nado zọnpọ hẹ gbẹtọ ovijinu devonọ de?” Be e ma yin ojlo daho he hiẹ mọtolanmẹ hlan mẹhe tindo ovijinu devo lẹ dali lọ wẹ yin dodo whẹwhinwhẹn lọ tọn ya? Ehe sọgan yin mimọ sọn nugbo lọ mẹ dọ nujlomẹ agbasalan tọn nọ yawu tindo onu susu nado wà po ojlonọ-yinyin mẹde tọn po taidi “dopé-dido” de.
8 Gbẹtọ jọja susu lẹ he nọ do dopé ma nọ to nulẹnpọn titengbe do alọwle ji to ojlẹ enẹ mẹ, kavi dọ na dandan tọn nado jlo dọ gbẹtọ he do dopé hẹ nado yin hagbẹ alọwlemẹ yetọn de gba. To ofi susu hugan lẹ fie dopé yin pinpọn te taidi aṣa, e nọ yin pinpọndohlan taidi alọpa ayidedai tọn de poun, lehe yé sọgan zan whejai de kavi osẹfifo de do. Podọ gbẹtọ, he ma jlo nado yin pinpọn “gbọnvo” lẹ, nọ do dopé na hagbẹ̀ owhe yetọn mẹvi lẹ to mọ wà wutu. Etomọṣo, kanbiọ de ma tin dogbọn dali etọn dọ dopé-dido sọgan planmẹ jẹ “homẹgblenu” kọn, podọ tlẹ jẹ “nugbajẹmẹji” kọn. Gbọ mí ni gbadopọnna lehe e sọgan do gbọn.
NUGANDOMẸGO PỌJIJẸ AGBASA LẸ TỌN
9-11. (a) Agbasa-jẹ-agbasa go tẹlẹ wẹ nọ saba tin to dopé-dido mẹ? Etẹwutu wẹ e do tindo jijọ jọwamọ tọn nado yinukọn hugan vudevude? (b) Etẹwutu ehe sọgan dekọtọn do adidudu mẹ na gbẹtọ he ma ko wlealọ de? (c) Eyin agbasa-jẹ-agbasa go planmẹ jẹ ogalilọ kọn, nawẹ enẹ sọgan dekọtọn do nugbajẹmẹji alọpa susu lẹ mẹ gbọn?
9 Na paa tọn hugan, dopé-dido bẹ kọndopọ agbasa tọn delẹ hẹn—alọ lẹ go hinhẹn, onù-do-nùgo, kavi onu de hugan mọ. To tintan whenu, alọdido alọ omẹ awetọ tọn go poun sọgan hẹn awuvivi talala wá, bo na zọ́n bọ gbẹtọ de ni tindo numọtolanmẹ zogbe de. Ṣigba to ojlẹ pẹde godo e sọgan hẹn vividolanmẹnamẹ etọn bú bo ma tlẹ sọgan tindo nuyiwa do mẹji dopolọ. Nude hugan mọ, taidi onù-do-nùgo, sọgan jẹ mẹjlo ji. Ṣigba, enẹgodo, enẹ lọsu sọgan lẹzun onú tata, bo tlẹ sọgan nọ ma yin nude. Etẹwutu?
10 Na whenuena ojlo zanhẹmẹ tọn ko fọ́n e nọ taidi apadewhe gẹ̀dẹ̀ nujijọ lẹ tọn de he yin bibasi nado planmẹ jẹ tadona titengbe de kọn wutu. Kọndopọ tintan gẹ̀dẹ̀ lọ tọn wẹ yin alọsadomẹgo tintan lọ. Kọndopọ godo tọn lọ wẹ yin zanhẹmẹ lẹ, ehe Ohó Jiwheyẹwhe tọn dohia dọ e yin zizedai na hagbẹ alọwlemẹ tọn lẹ. Nudepope gbọnvona enẹ sọgan planmẹ jẹ kọndopọ godo tọn gẹ̀dẹ̀ lọ tọn kọ̀n. Enẹwutu, to whelọnu lo, eyin hiẹ ma ko wlealọ, be e yin nuyọnẹnnu de nado bẹjẹeji po kọndopọ tintan lọ po, kavi depope to diẹ lẹ mẹ ya? Nado wà mọ taidi nado hẹn “homẹgblenu” wá. Etẹwutu? Na agbasa towe na hẹn ede sọgbe na nude he e ma dona mọyi todin wutu yedọ kọndopọ godo tọn lọ. Whinwhan ojlo lọ na zanhẹmẹ sunnu po yọnnu po tọn lẹ ṣigba bo ma hẹn ojlo ehe di sọgan planmẹ jẹ pekọ matindo kọn podọ adi zogbe kọn.
11 Ogalilọ ma na doalọtena “homẹgblenu” lọ gba. Kakati nido yin mọ, e sọgan planmẹ jẹ “nugbajẹmẹji” kọn. Gbọnna? To sọha susu aliho lẹ tọn de mẹ. E sọgan dekọtọn do asamẹzọn lẹ mẹ. Viyọnnu awhli lọ sọgan mọho, podọ ehe sọgan sisẹ sunnu po yọnnu de po nado wlealọ he yé ma ko wleawuna dai, bo gbọn mọ dali do gando ayajẹ sọgodo tọn yetọn go. Kavi dawe jọja lọ sọgan gbẹ nado wlealọ hẹ nawe jọja lọ, bọ ewọ yin hinhẹn po huhlọn po nado penukundo ovi lọ go whẹ́n na ede matin asu de. Kavi ewọ sọgan yin whiwhlepọ́n nado tindo ohodide de, he Biblu dohia nado yin ada mẹhùhù tọn de. Be ehe ma yin “nugbajẹmẹji” ya? Hiẹ sọgan tindo nujikudo dọ dopé-dido ma na hẹn kọdetọn ylankan ehelẹ wá na we gba. Ṣigba gbẹtọ susu lẹ he tindo nujikudo kẹdẹdile na hiẹ tindo do ko wá pannukọn tukla ehelẹ. Nugbo, to enẹgodo, kanbiọ lọ gọwa vlavo eyin hiẹ ko sọgbe na alọwiwle kavi lala.
WHINWHẸN MẸDETITI TỌN TOWE
12, 13. Nawẹ dopé-dido sọgan dọnalọdogodo na awuwle mẹde tọn do? Enẹwutu, haṣinṣan tẹ nkọ lẹ wẹ sọgan yin alenọ hugan?
12 Whenuena dopé-dido ma tlẹ planmẹ tọlọlọ yì “nugbajẹmẹji” kọn do sọ, e sọgan tindo onu he ma yin alenọ devo lẹ. Dopo wẹ yin alọpa he mẹ e nọ yawu san ojlo mẹtọn pò hlan gbẹtọ dopo kẹdẹ do lọ. Ṣigba enẹ wẹ ojlẹ lọ he mẹ hiẹ sọgan mọaleyí te susu hugan sọn ogbẹdido hẹ gbẹtọ vovo susu lẹ na awuwiwle na whinwhẹn numọtolanmẹ towe titi tọn. Eyin hiẹ tin to jọja whenu sunnu-yinyin tọn towe mẹ, etẹwutu hiẹ ma nado ze ayiha jo na lilẹzun sunnu taun de dogbọn tintindo họntọnjihẹmẹ titengbe tọn towe hẹ dawe devo lẹ he do osi hia na nuhe jlọ? Hiẹ sọgan plọn jẹhẹnu sunnu tọn lẹ po aliho lẹ po sọn yé de. Eyin hiẹ tin to jọja whenu yọnnu-yinyin tọn towe mẹ, etẹwutu hiẹ ma nado tindo ojlo tintan lọ to awuwiwle nado yin yọnnu nugbo de, to alemimọyi sọn ogbẹdido hẹ mẹhe yin bo sọgan gọalọna we nado wleawuna nugopipe po aliho dagbe yọnnu tọn lẹ po? Dope dido, na nugbo tọn nọ doalọtena bo nọ dọnalọdogodo na awuwiwle mọnkọtọn lẹ.
13 Whẹpo dopé-dido do lẹzun aṣa paa tọn de, gbẹtọ jọja lẹ nọ din onu susu lẹ nado hẹn awuvivi wá na yé. Hiẹ lọsu sọgan wà mọ ga. Hiẹ sọgan mọ vividudu nujọnu tọn to hodọdopọ mẹ, nupinplọn mẹ, awuwiwlena nugopipe lẹ, azọ́nwa na nuyanwle lẹ, ajìlilẹ lẹ mẹ, osadidi nado yì pọ́n onu lẹ. Podọ hiẹ sọgan mọ awuvivi daho gbọn onu lẹ bibasi po omẹ ovijinu dopolọnọ hẹ towe po pipli de po dali. Hiẹ na mọ dọ lehe gbẹtọ lẹ gbọnvo sọ to pipli lọ mẹ—delẹ tindo owhe towe, delẹ hugan we, delẹ yin jọja hugan we—mọdopolọ wẹ hiẹ na tindo awuvivi do sọ niyẹn.
WHETẸNU WẸ YÈ DONA WLEALỌ?
14, 15. (a) Etẹwẹ hiẹ lẹn dogbọn ayinamẹ hlan alọwle ovu whenu tọn dali? (b) Azọ́ngbàn tẹwẹ mẹjitọ lẹ tindo to kọndopọ mẹ hẹ ojlo ovi yetọn lẹ tọn nado wlealọ?
14 Nalete, ojlẹ de na wá whenue gbẹtọ jọja lọ na jlo nado wlealọ na lehe e jẹ do. Whetẹnu wẹ ojlẹ dagbe hugan lọ na ehe—be whenue hiẹ gbẹ pò to ovu whenu towe mẹ wẹ ya? Na paa tọn e ma yin mọ gba, na nujijọ nugbo sinsinyẹn lẹ dohia dọ alọwle jọja tọn suhugan lẹ ma nọ tindo kọdetọn dagbe dopolọ poun taidi alọwle lẹ fie dopo kavi omẹ awe lẹ ko tindo owhe whinwhẹn ganji tọn. Dile na lẹ́nunnuyọnẹntọ ninọmẹ nukunhunhun tọn (sociologue) basi zẹẹmẹ do: “Nupinplọn dodinnanu tọn lẹ dohia dọ, na paa tọn, alọwle ovu whenu tọn lẹ nọ sọawuhia po agayiyi gbẹdai daho de tọn kavi ayajẹ matindo tọn to whenue e yin yiyijlẹdo alọwle mẹho-yinyin whenu tọn lẹ go.”
15 To alọ devo mẹ, dodonu Owe wiwe tọn de ma gbẹ alọwle to gbẹtọ jọja whenu mọnkọtọn lẹ ṣẹnṣẹn sinsinyẹn gba. Na paa tọn, osẹ́n otò lọ tọn lẹ na mẹjitọ lẹ jlọjẹ nado zan whẹdida whinwhẹn yetọn tọn do de dide nuhe yé yise dọ e na yin dagbe hugan na ovi yetọn lẹ bo plan yé jẹ ayajẹ daho hugan po alemọyi po kọn. Yé sọgan de dide vlavo nado jó dotẹnmẹ do na kavi ma nado jodona alọwle ovisunnu kavi oviyọnnu yetọn he gbẹ pò to aṣẹpipa yetọn glọ lẹ tọn. Na nugbo tọn, suhugan nuhahun lẹ heyin ojlẹ mítọn lẹ tọn po madokanweko ji daho awugbopo alọwle tọn lẹ dona biọ dọ yé ni zan zìnzìn. Podọ e dona hẹn gbẹtọ jọja he nọ lẹnnupọn lẹ nado zan zìnzìn ga—kakati nado ‘wlealọ do apla bo wá dio linlẹn to nukọnmẹ.’ Oklenu de wẹ e yin nado dowezun gbọn họntonu de na e to nuvo poun wutu, to whenuena hiẹ ma tindo linlẹn dagbe depope he yin nuhe to awa diẹ ji tọn gba.
HAGBẸ́ ALỌWLEMẸ DE DIDE
16-19. (a) To fie alọwlemẹ dindin whenu yin alọkẹyi te, nawẹ yizan nunọwhinnusẹn he to Galatianu lẹ 5:13 mẹ sọawuhia nado yin alenọ gbọn? (b) Etẹwẹ dona yin nuyanwle alọwlemẹ dindin whenu tọn? Enẹwutu etẹwẹ mẹhe ko jẹeji lẹ dona sọgbe na? (c) Etẹwutu e do yọn hugan nado tindo oyọnẹn gbẹtọ jọja de tọn he yin vijinu awetọnọ to pipli de mẹ, kakati nado tọnyì na mìde?
16 To ofi delẹ dawe jọja de yin dotẹnmẹ jodona nado tin hẹ yọnnu jọja de to whenuena, e whè gbahu, dopo to mẹjitọ lẹ mẹ, kavi gbẹtọ mẹho devo de tin to finẹ kẹdẹ. Nalete, to otò Whezẹtẹn tọn susu lẹ mẹ gbẹtọ jọja mọnkọtọn lẹ sọgan yawu tin topọ matin mẹhọtọ de. Whelọnu lo kanbiọ lọ wẹ yindọ, enẹgodo, fie mẹdekannujijẹ awa gbigblo mọnkọtọn yin dotẹnmẹ jodona te etẹwẹ gbẹtọ jọja de sọgan wà nado hẹndiun dọ alọwlemẹ mẹtọn dindin na planmẹ jẹ alọwle ayajẹ tọn nugbo de po ehe gọna kọdetọn dagbe de po kọn?
17 Mẹdekannujijẹ nọ saba yin hinhẹn wạ po azọngban etọn po. Enẹwutu, eyin dọ ehe wẹ kanbiọ he hiẹ pannukọn todin, hiẹ na wà dagbe nado hẹn nunọwhinnusẹ́n dagbe he yin zizedai to Biblu mẹ to Galatianu lẹ 5:13 mẹ wá ayiha mẹ. To file apọsteli Paulu, na nugbo tọn, to hodọ dogbọn mẹdekannujijẹ gbigbọmẹ tọn he sinsẹ̀n Klistiani tọn hẹnwá na mẹhe kẹalọyi lẹ. Ṣigba nunọwhinnusẹ́n lọ gando mẹdekannujẹ alọpa depope go, titengbe eyin mí jlo dọ zinzan ẹn mitọn ni hẹn kọdetọn lẹ po nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn po wá. Apọsteli lọ wlan dọle: “Na mẹmẹsunnu emi, yè ko ylọ mì do mẹdekannujẹ mẹ, kiki mì sọ zan vivi mẹdekannujẹ tọn hlan agbasalan blo, ṣigba gbọn owanyi mẹ mì nọ yin mẹmẹglọ hlan mìnọzo.” Owanyi nujọnu tọn—na Jiwheyẹwhe podọ na kọmẹnu mítọn lẹ, gọna omẹ he mí na to dindin taidi alọwlemẹ—na gọalọna mí nado dapana zinzan mẹdekannujẹ depope he mí tindo to aliho ṣejannabi tọn de podọ awugblenamẹ tọn de mẹ.
18 Dile na e jẹ do, alọwlemẹ dindin dona yin bibasi po alọwle taidi yanwle etọn po. Enẹwutu, e ma dona yin bibẹjẹeji whẹpo omẹ lọ nado sọgbe nado ze azọngban alọwle tọn lẹ gba. Nugbo wẹ, hiẹ ma sọgan yọnẹn to bẹjẹeji tololo vlavo hiẹ jlo nado wlealọ hẹ omẹ de kavi lala. Nalete e tindo lẹnpọn dagbe ma nado yawu hugan to ayiha towe lilẹ́ do gbẹtọ dopo depope go. Ṣigba ehe ma yin whẹwhinwhẹn depope nado dọalọ nuwiwa “họntọnmẹ-ninọ na alọwle” lẹ mẹ he ma yin nudevo de hugan alọsado yọnnusi go poun kavi alọsado yọnnusi go wunmẹ wunmẹ lẹ gba.
19 Eyin etlẹ yindọ hiẹ tindo “jlo” mẹde tọn, hiẹ na yin nuyọnẹntọ, na ojlẹ de, nado tẹnpọn do hẹn ogbẹdido towe po omẹ mọnkọtọn po taidi apadewhe pipli de tọn poun, to nuwiwa pipli mẹ tọn lẹ mẹ. Etẹwutu? Na to ninọmẹ enẹlẹ mẹ, hiẹ na nọ yawu tindo linlẹn dagbe nuhe omẹ de yin nugbo nugbo tọn wutu. Ehe yin mọ na mímẹpo nọ yin whinwhan nado “do míde hia taun” hugan to whenue mí ma tindo numọtolanmẹ lọ dọ mẹde to ayido mí go na titengbe tọn. Ṣigba whenuena sunnu po yọnnu po de klan yede sọn pipli lọ go, gbigbọ jọwamọ tọn bẹsọn ojlẹ enẹ mẹ yì wẹ yin nuhe awetọ lọ jlo dọ hiẹ ni yin, eyin etlẹ yin nado do nuhe ewọ sunnu kavi yọnnu lọ yiwanna lẹ po ehe e gbẹwanna lẹ po hia. Podọ to whedelẹnu ehe sọgan ze gbẹtọ-yinyin mẹde tọn lọsu taun whla. Whenuena sunnu de po yọnnu de po kẹdẹ to yìyì dopọ, numọtolanmẹ yetọn sọgan yawu ṣinyọnnudo whẹdida yetọn, bọ yé nado mọ “jẹhẹnu dagbe hugan” yede lẹ tọn lẹ. Eyin dọ sunnu de po yọnnu de po wlealọ to zohunhun numọtolanmẹ mọnkọtọn glọ, yé nọ yawu pannukọn finfọn sọn amlọn mẹ zingidi tọn de.
20-22. (a) Etẹwutu dọnsẹpọ nugbodọtọ tọn po matin ṣejannabi tọn de po hlan alọwlemẹ dindin whenu do yin nujọnu tọn? (b) Etẹwẹ hiẹ sọgan plọn dogbọn alọwlemẹ sọgodo tọn de dali to họntọnjiji-alọwle tọn whenu? Na titengbe tọn jẹhẹnu tẹlẹ wẹ hiẹ na jlo sọn hagbẹ alọwle tọn de si?
20 Na paa tọn, sunnu lọ wẹ nọ biọ họntọnjiji alọwle tọn lọ, dogbọn ojlo tindo na yọnnu lọ dali. Eyin dọ ewọ sunnu de sọn ayiha dopo mẹ bo yí i ylọ dọ nujọnu, ewọ yọnnu tindo jlọjẹ nado yise dọ e whe gbahu ewọ sunnu lọ to linlẹn nado wlealọ hẹ ẹ. Etẹwẹ ewọ na basi to whelọnu lo? Eyọn, ewọ yọnnu tindo azọngban nado kanse ede vlavo eyin e yise dọ ewọ sọgan wlealọ hẹ sunnu mọnkọtọn. Eyin dọ ewọ tindo nujikudo dọ ewọ yọnnu ma sọgan kẹalọyi ewọ taidi asu sọgodo tọn de, enẹ na ylan gbahu na yọnnu lọ nado jo dotẹnmẹ do na sunnu lọ nado wleawuna ojlo siso de na ẹn. Yọnnu awhli delẹ ko desọn ojlo mẹ wá nado jo mẹde do ni din yé nado do lehe yé gbayipe do hia poun kavi jẹhẹnu dagbe lẹ tintindo yetọn, po linlẹn po dọ sunnu jọja devo lẹ na doayi yé go todin. Sunnu jọja delẹ ko sọ basi mọ ga, bo to linlẹn dọ yé sọgan to “yede dohia pe”, tindo ojlẹ dagbe enẹgodo bo joagọ whẹpo na onu lẹ nido sinyẹn hugan. Ṣigba mẹdekannujẹ ṣejannabi tọn mẹde tọn zinzan mọnkọtọn sọgan do apà jọ apa mẹgo, awugble sinsinyẹn he sọgan zan osun lẹ, yedọ owhe lẹ lọsu whẹpo ko kú.
21 Adavo eyin mẹdekannujẹ nado din alọwlemẹ de mayin ṣejannabi tọn kẹdẹ wẹ e do sọgan hẹn alemọyi wá. E sọgan hùn dotẹnmẹ de dote na ẹn nado jẹakọ hẹ omẹ lọ he hiẹ to linlẹn nado zán pipotọ ogbẹ̀ towe tọn hẹ. Eyin dọ omẹ awe lẹ desọn ojlo mẹ wá, e na yọnbasi na omẹ dopo dopo ni yọn onu he mẹde yiwanna lẹ po ehe e gbẹwanna lẹ po, nujinọtedo lẹ, jijọ po pọndohlan lẹ po, podọ huwhẹ mẹde tọn po lehe e nọ yinuwà hlan nuhahun lẹ kavi awusinyẹnnamẹnu lẹ gbọn. Hiẹ gbọn jlọjẹ dali do jlo nado yọn onu lẹ taidi ehelẹ: Be ewọ sunnu kavi yọnnu tindo homẹdagbe, nunamẹtọ bo nọ ho mẹdevo lẹ tọn pọ́n ya? Etẹwẹ dogbọn osi tintindo na mẹjitọ lẹ po gbẹtọ mẹho devo lẹ po dali? Be dohia dagbe jlẹkaji ninọ tọn po huwhẹ tọn po de tin ya, kavi omẹ lọ yin goyitọ de, nọ sinyẹnta? Be yẹn nọ mọ mẹde-hihọ po nuwiwa dile e jẹ do kavi, kakati nido yin mọ, be gbigbọjọ po linlẹn yọpọvu tọn lẹ, vlavo yin linlẹn ylankannọ he nọ gbẹ ma nado tindo mahẹ to nudide lẹ mẹ kavi ehe ylan hugan mọ? Whenuena eyindọ ada daho hugan ogbẹ̀ tọn de wẹ yin azọ́n, etẹwẹ dogbọn ohia adidọ tọn lẹ, azọ́ngbàn gbigbẹdai kavi jijọ akuẹ hinhẹngú tọn dali? Etẹwẹ dogbọn tito etọn lẹ na sọgodo dali? Be ewọ jlo na ji ovi lẹ kavi nudide vonọtaun de tin ya? To hosọ de mẹ he yin “Ohia Owu Didohia Tọn Lẹ to Alọwlemẹ Dindin Whenu” mẹ, wekantọ dopo wlan dọle dọmọ: “Dodinnanu mítọn he yin mẹhe dopagbe nado wlealọ lẹ tọn po mẹhe ko wlealọ bo tindo ayajẹ po ayajẹ matindo tọn po lẹ dohia dọ hagbẹ alọwlemẹ he ma tindo ayajẹ lẹ ma tindo gbenọpọ siso de mẹ do nuyanwle lẹ po nuhọakuẹ-yinyin lẹ po ji gba.”
22 To popolẹpo mẹ, hiẹ dona jlo nado yọn lehe lẹndai Jiwheyẹwhe tọn lẹ sinai do nujlomẹ mẹdevo lẹ tọn lẹ po tito lẹ po ji su sọ. Mọwẹ, whenuena onu lẹpo yin yẹdena jẹgbonu, nawẹ mìmẹ awe lẹ yọn ganji na ode awetọ do? Eyin dọ whẹgbe sinsinyẹn lẹ wá aimẹ, ma klọ dewe biọ lẹnpọn lọ mẹ dọ alọwle na didẹ yé patapata blo. Kakati nado yin mọ, e sọgan hẹn awuvẹ he yé nọ hẹnwá lẹ yin numọtolanmẹ vẹkuvẹku yetọn tindo dogọ.
WALỌYIZAN HE JẸ NA PIPA TO ALỌWLEMẸ DINDIN WHENU
23-26. (a) Etẹwẹ hiẹ lẹn dogbọn alọ lẹ go hinhẹn, onù-do-nùgo po alọplakọnamẹ po na nuhe du sunnu po yọnnu po he lẹn nado wlealọ lẹ dali? (b) Nawẹ mẹde sọgan lẹzun whẹhutọ “walọyizan gblewà” tọn po “mawe” tọn po gbọn? Etẹwutu e do yin nujọnu nado dapana onu mọnkọtọn lẹ? (Galatianu lẹ 5:19, 21)
23 To aigba delẹ ji fie ogbẹdido matin-mẹdevo-to-finẹ tọn yin dotẹnmẹ hundote na te dogbọn mẹjitọ lẹ dali, sunnu po yọnnu po lẹ he to yede din lẹ nọ saba doalọ owanyi didohia lẹ mẹ taidi alọ lẹ go hinhẹn, onù-do-nùgo, etlẹ yin alọplakọnamẹ. Mẹjitọ lẹ, na nugbo tọn, tindo azọngban nado plọn ovisunnu po oviyọnnu yetọn lẹ po na nuhe du nujinọtedo he ji yé jlo dọ yé ni zan walọ gbọn lẹ. Mẹho lẹ to agun Klistiani tọn mẹ sọgan deanana linlẹn gbẹtọ jọja lẹ tọn hlan nunọwhinnusẹ́n anademẹ tọn lẹ he yin mimọ to Oho Jiwheyẹwhe tọn mẹ, podọ mẹdepope he desọn ayiha dopo mẹ bo jlo nado ze ogbẹ̀liho nuyọnẹn tọn na desọn ojlo mẹ wá po ayajẹ po do hodo ayinamẹ mọnkọtọn.
24 E ma yindọ Biblu gbẹ́ ogalilọ, he yin zanhẹmẹ sunnu po yọnnu po tọn dogbọn gbẹtọ he ma ko wlealọ lẹ dali kẹdẹ gba, ṣigba e sọ bẹ sunnu po yọnnu po he ko dopagbe alọwle tọn lẹ hẹn ga, e sọ na avase sọta fẹnnuwiwa po “mawe” po ga, ehe sọgan jọ to alọwlemẹ dindin whenu. (Galatianu lẹ 5:19-21) Sunnu po yọnnu po he hodo avase ehelẹ na whlẹn yede sọn tukladomẹnu susu si bo ma na tindo owu nado flin walọyizan agọ delẹ he na wá dotukla yé gba. Ṣigba sọgbe hẹ nujinọtedo Biblu tọn lẹ mẹ etẹwẹ yin walọyizan mawe? Etẹlẹ wẹ e sọgan bẹhẹn?
25 Alọ lẹ go hinhẹn sọgan yin dohia wiwe owanyi tọn to gbẹtọ he to linlẹn nado wlealọ hẹ yede lẹ ṣẹnṣẹn. Nugbo, e tindo nuyiwa do mẹji ojlo fọndotenamẹ tọn, ṣigba ehe yin jọwamọ bo ma sọ ylan dandan gba. Etẹ, yedọ mimọ omẹ he mẹde to linlẹn nado wlealọ hẹ poun sọgan fọn ojlodote ga, ‘yi ayiha to mẹsi.’ (Ohan Sọlomọni Tọn 4:9) Nalete, mí tindo nuhudo nado flin dọ, jijọ gbẹtọ tọn yin nuhe e yin lọ, gando de go agbasa lẹ tọn nọ hẹn jideji wá na “dọnjẹgbonu” ojlo zanhẹmẹ sunnu po yọnnu po tọn tọn. Enẹwutu, na yinyọn kọdetọn ylankan dandan tọn he kọn e sọgan planmẹ yì jẹ wutu, gbẹtọ delẹ sọgan jlo nado do dogbo na yede sinsinyẹn talala na nuhe du gando de go agbasa tọn to alọwlemẹ dindin whenu. Podọ mẹdepope ma dona vlẹ kavi yi nukun pẹvi do pọn ninọmẹ aṣejininọ tọn yetọn gba.
26 Onù-do-nùgo sọgan sọ yin dohia wiwe owanyi tọn to gbẹtọ he to linlẹn nado wlealọ hẹ yede lẹ ṣẹnṣẹn—kavi e sọgan sọ nọ ma yin mọ. Na nugbo tọn, kanbiọ lọ wẹ yindọ, jẹ oba tẹ mẹ wẹ ojlo zogbe nọ biọ whẹho lọ mẹ? Onù-do-nùgo sọgan yin bibasi to alọpa de mẹ he nọ fọ́n ojlo dote jẹ bademẹ bọ sunnu po yọnnu po de na yin ojlo zanhẹmẹ tọn fọndotena siso sọmọ. Ojlo zanhẹmẹ tọn finfọndote nọ wleawuna sunnu po yọnnu po lọ na zanhẹmẹ sunnu po yọnnu po tọn, ṣigba lẹblanulọkẹyi ehe, sọgbe hẹ osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn, yin zizedai na gbẹtọ he ko wlealọ lẹ kẹdẹ. Eyin sunnu po yọnnu po de yọnẹn bo gbà osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn dogbọn didesọn ojlo mẹ wá podọ dogbọn adọgbigbo dali do doalọ to walọyizan ojlo fọndotenamẹ tọn mẹ, vlavo gbọn alọsisa do nuzinzan ovijinu tọn ode awetọ tọn go dali kavi to alọpa devo mẹ, yé yin whẹhuto “walọ mawe” tọn po “walọyizan gblewà” tọn po.
27-30. Whẹwhinwhẹn dagbe tẹlẹ wẹ tin to finẹ nado dapana walọyizan ojlo-fọndotenamẹ tọn jẹnukọnna alọwle?
27 Mí dona yin nugbodọtọ hlan míde. Eyin mí yọnẹn dọ mí ma tindo mẹde-hihọ sinsinyẹn to onu ehelẹ mẹ, to whelọnu lo mí ma dona hẹn sọgodo mítọn gble kavi ehe yin mẹdevo lẹ tọn gbọn onu mọnkọtọn lẹ wiwà dali gba. Be hiẹ na kùn mọto de sọn aga jẹte biọ agbado de mẹ eyin hiẹ yọnẹn dọ tenọnu (freins) etọn lẹ ma to ganji ya? Ojlẹ lọ he mẹ hiẹ na de dide towe bo basi tito na ahun towe do whẹho ehelẹ ji wẹ yin whẹpo hiẹ nido bẹjẹeji, e ma yin jẹgodo etọn gba. Whenuena ojlo agbasalan tọn lẹ jẹ miyọn tá dote ji, na paa tọn e nọ vẹawu talala nado ṣi miyọn yetọn. Mẹhe nọ fọn ojlo dote na yede jẹ bademẹ nado jlo zanhẹmẹ sunnu po yọnnu po tọn lẹ—whenuena yé ma tindo jlọjẹ ehelẹ tọn gbọn alọwle gblamẹ—nọ jo yede na adì po pekọ matindo po. E taidi owe he vivi de hihia—nado mọ poun dọ weta godo tọn lọ yin vunvun sẹ.
28 Mẹhe hẹn haṣinṣan yetọn do wiwe ji to alọwlemẹ dindin whenu lẹ na dekọtọn do bẹjẹeji dagbe hugan talala de to alọwle mẹ hú mẹhe jogbe biọ pẹkipẹki-ninọ hugan mẹ he nọ gbọn gbesisọ dali do hẹn jideji wá na ojlo zogbe po whẹwhẹ-yinyin etọn po. Nawẹ awhli de sọgan tindo osi na mẹde he ewọ dona to ‘avunte hẹ do’ sọ? Ṣigba dawe jọja de he do agọyidogodo osi tọn po huhlọn ojlowiwà tọn po hia nọ yin osi na. Mọwẹ e te na awhli de do niyẹn ga. Podọ na titengbe tọn ewọ yọnnu tindo nuhudo nado yọn enẹ, whenuena numọtolanmẹ etọn lẹ sọgan biọ whenu susu whẹpo do yin finfọn dote, ehe ma nọ yawu yin nugbo to whẹho sunnu de tọn mẹ gba. Ewọ sunnu sọgan po awubibọ po podọ po awuyiya po yin ojlo zanhẹmẹ tọn fọndotena.
29 Alọjijodona dohia owanyi tọn whẹwhẹ gbọn jideji dali lẹ sọgan planmẹ jẹ alọwle he ma whẹ́n ganji kọn. Owe lọ Adolescence and Youth dọ dọle: “Ojlẹ tintan alọwlemẹ dindin whenu tọn lẹ nọ yawu yin aihun owanyi tọn lẹ dida glanglan tọn. Alọwle to whelọnu lò sọgan plan mẹde nado to nukundo onu lẹ hugan lehe alọwle depope sọgan basi do. Alọwlemẹ dindin whenu he diga nọ yawu hẹn nukunnumọjẹnumẹ lẹnpọn dagbe tọn na omẹ awetọ lọ wá na alọwle nukunnumọjẹnumẹ tọn de nido dekọtọn.” Na nuhe du alọwlemẹ dindin whenu gaa mọnkọtọn, jijagọdogodo dona yin zinzan—na e ma yin mọ huhlọn he nọ planmẹ jẹ zanhẹmẹ kọn sọgan yawu wleawu sọmọ nado lẹzun owu nujọnu tọn de.
30 Ayihaawe tintindo sinsinyẹn lẹ po nuvẹdomẹ lẹ po sọgan sọ jọ to ajijimẹ to alọwle godo eyin ojlo yin dotẹnmẹ jodona nado ṣinyọnnu ninọmẹ sinsinyẹn lẹ to alọwlemẹ dindin whenu. Asu po asi po lọ sọgan nọ kanbiọ yede dọ, Be owanyi janwẹ mí tindo na míde bo do wlealọ ya? Kavi ojlo zogbe poun wẹ zán mí ya? Be nudide nuyọnẹn tọn de wẹ e yin? Yọnnu awhli lọ sọ sọgan yin whinwan nado tindo ayihaawe na nujọnu-yinyin owanyi asu etọn tọn, bo na nọ kanbiọ ede eyin ewọ ma wlealọ hẹ emi na agbasa emitọn bọ e ma yin na gbẹtọ he nkọ ewọ yin lọ.
31, 32. Etẹwẹ sọgan gọalọna sunnu po yọnnu po de nado dapana walọyizan ojlo-fọndotenamẹ tọn he na hẹn alọwlemẹ dindin whenu yetọn gble?
31 Nalete, nado họ́ dewe po ayajẹ towe sọgodo tọn po, dapana ninọmẹ lẹ he nọ hẹnmẹ jẹ ojlo kọn lẹ. Bẹtẹn lẹ po zinvlu mẹ po ma na gọalọna mì nado gbogbena alọwlemẹ dindin whenu mìtọn gba. Kavi dọ ninọmẹ lẹ fie whenu susu tin te bọ nudepope matin nado yiwà hú nado nọ basi dohia owanyi mọnkọ lẹ tọn. Ṣigba mì sọgan tindo vividudu susu to nuwiwa lẹ mẹ taidi osìnlìnlìn, tennis gbigbá kavi aihundida mọnkọtọn lẹ, nado yì dunu dopọ to nududu-họsa kavi nado basi dlapọn na nuhoho-pọntẹn (musée) kavi nọtẹn whanpẹnọ ojlo tọn lẹ. Whenuena mì na to vivi numọtolanmẹ bẹtẹn tọn delẹ du na ma tin to lẹdo omẹ yinyọnẹn mìtọn lẹ tọn mẹ wutu, mì na tindo mẹdehihọ ma nado nọ kada patapata na omẹ devo lẹ.
32 Dogọ, kakati nado to nulẹnpọn dogbọn nuhe hiẹ to “hinhẹnbú” lẹ kẹdẹ dogbọn alọgọdogodo dali, lẹnnupọn dogbọn nuhe hiẹ to awuwlena to sọgodo dali. Enẹgodo, to owhe he ja lẹpo mẹ, hiẹ na penugo nado pọn godo hlan alọwlemẹ dindin whenu towe, e ma yin po otọ́n matindo po kavi nuvẹnamẹ po gba, ṣigba po awuvivi po pekọ tintindo po.
[Yẹdide to weda 153]
Eyin alọwlemẹ dindin whenu yin ojlẹ dohia ojlo tọn vovo lẹmatin alọgọdogodo depope, nawẹ ehe na gando nukundido na kọdetọn dagbe alọwle tọn de go gbọn?
[Yẹdide to weda 155]
Vividudu wiwe susu lẹ tin he mẹ gbẹtọ jọja lẹ sọgan tindo mahẹ te