Weta 34
Nudabla Dobu de Yin Zẹẹmẹ Basina
1. (a) Numọtolanmẹ tẹwẹ Johanu tindo whenuena e mọ ayọdetọ daho lọ po nuhihẹ dobunamẹ etọn po, podọ etẹwutu? (b) Nawẹ hagbẹ Johanu tọn lẹ todin yinuwa do dile nujijọ lẹ to numimọ dọdai tọn lọ hẹndi?
ETẸWẸ yin numọtolanmẹ Johanu tọn whenuena e mọ ayọdetọ daho lọ po nuhihẹ dobu etọn po? Ewọ lọsu na gblọndo: “Whenuena yẹn mọ ẹn, avo daho vo mi.” (Osọhia 17:6b) Tamẹlẹnpọn gbẹtọ tọn tata ma sọgan lẹn numimọ mọnkọtọn de pọn gbede gba. Ṣogan, finẹ wẹ e te—to gbonu to zungbo de mẹ—ayọdetọ fẹnnuwatọ de he hẹ kanlin wlanwlan vẹẹ awuhiọnọ de ji! (Osọhia 17:3) Avo daho sọ vo hagbẹ Johanu tọn lọ to egbehe dile nujijọ lẹ to jijọ to hẹndi numimọ dọdai etọn lọ tọn mẹ. Eyin aihọnmẹnu lẹ sọgan mọ ẹn wẹ, ye na dawha dọ, ‘Yè ma sọgan yise!’ podọ togan aihọn tọn lẹ sọgan dọmọ, ‘Yè ma sọgan lẹn!’ Ṣigba numimọ lọ mọ hẹndi he paṣamẹ de to azán mítọn gbè. Omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko tindo mahẹ sọawuhia de to hẹndi numimọ lọ tọn mẹ, podọ ehe hẹn ye deji dọ dọdai lọ na to nukọnzindo kaka jẹ opodo mẹpaṣatọ tọn etọn.
2. (a) To gblọndo mẹ na avovivo Johanu tọn, etẹwẹ angẹli lọ dọ na ẹn? (b) Etẹwẹ yè sọhia hagbẹ Johanu tọn lọ, podọ nawẹ ehe yin bibasi gbọn?
2 Angẹli lọ doayi avovivo Johanu tọn go. Johanu zindonukọn: “Angẹli lọ sọ dọ hlan mi, dọ, Etẹwutu wẹ avo vo we? Yẹn na dọho nudabla yọnnu lọ tọn na we, po kanlin he ze e jei tọn po, he tindo ota ṣinawe, azo ao.” (Osọhia 17:7) Etẹ, angẹli lọ na dè avọ sọn ota na nudabla lọ todin! E basi zẹẹmẹ na Johanu he hun nukun etọn lẹpo hlan ninọmẹ vovo numimọ lọ tọn po nujijọ dabla lẹ tọn po he to na jọ. Mọdopolọ, dile e to devizọnwa do to anademẹ angẹli tọn glọ todin, hagbẹ Johanu tọn he to alihọ́ lọ wẹ yè ko dè nukunmọjẹnumẹ dọdai lọ tọn hia. “E ma yin Jiwheyẹwhe tọn wẹ otadena?” Taidi Josẹfu nugbonọ, mí yise dọ mọwẹ e te do niyẹn. (Gẹnẹsisi 40:8; yijlẹdo Daniẹli 2:29, 30 go.) E taidi dọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ yin zizedo ṣẹnṣẹn nujijọ lọ tọn dile Jehovah to zẹẹmẹ basina ye dogbọn numimọ lọ dali po nugandomẹgo do ogbẹ̀ yetọn ji po. (Psalm 25:14) To osaa sisọ lọ mẹ, e ko hun nudabla yọnnu lọ po kanlin lọ po tọn hlan nukunmọjẹnumẹ yetọn.—Psalm 32:8.
3, 4. (a) Togunmẹho tẹwẹ yin nina dogbọn N. H. Knorr dali to 1942, podọ nawẹ e do nuhe kanlin wlanwlan vẹẹ lọ yin hia gbọn? (b) Hogbe tẹ he yin didọ dogbọn angẹli lọ dali na Johanu wẹ yin hodọdego dogbọn N. H. Knorr dali?
3 Sọn 18 jẹ 20 septembre 1942, to agayiyi pete Wẹkẹ Whan II lọ tọn mẹ, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to Etats-Unis mẹ basi Plidopọ Yẹwhehọluduta Aihọn Yọ́yọ́ Tọn yetọn. Otò tangan lọ, Cleveland, Ohio (Etats-Unis), yin awukọndopọ hẹ dogbọn alokan dali po hugan otò daho opli tọn 50 devo lẹ po, na agayiyi omẹ he wá lẹ tọn he yin 129 699. To fie ninọmẹ ojlẹ awhan tọn lẹ tọn na dotẹnmẹ etọn te, plidopọ devo lẹ vọ tito-to-whinnu lọ dọ lẹdo aihọn pe. To ojlẹ lọ mẹ, susu omẹ Jehovah tọn lẹ tọn to nukundo dọ awhan lọ na dekọtọn do awhan Jiwheyẹwhe tọn he yin Amagẹdọni mẹ; nalete hosọ togunmẹho tọn lọ, “Jijọho—Be E Sọgan Dẹn To Aimẹ?,” fọn ojlo dodinnanu tọn susu dote. Nawẹ N. H. Knorr, sọgan to ohó na dọ do jijọho ji gbọn whenuena alọgodo etọn taun sọawuhia nado tin to sẹdotẹnmẹ na akọta lẹ?a Whẹwhinwhẹn lọ wẹ yindọ hagbẹ Johanu tọn to ‘ayidonugo he ma yin tata tọn de’ na hlan ohó dọdai tọn Jiwheyẹwhe tọn wutu.—Heblu lẹ 2:1; 2 Pita 1:19.
4 Hinhọ́n tẹwẹ hodidọ lọ “Jijọho—Be E Sọgan Dẹn To Aimẹ?” họ́n do dọdai lọ ji? To whenuena e do kanlin wlanwlan vẹẹ Osọhia 17:3 tọn lọ hia hezeheze nado yin Alẹnu Akọta Lẹ Tọn godo, N. H. Knorr zindonukọn nado dọho do azọn zingidi tọn etọn ji to dòdonu hogbe he bọdego angẹli lọ tọn hlan Johanu tọn ji: “Kanlin he hiẹ mọ, e ko tin, e ma sọ tin ba; e na sọ tọ́n sọn odo mapote mẹ jẹgbonu, bo yi biọ dindọn mẹ.”—Osọhia 17:8a.
5. (a) Nawẹ e te do dọ “kanlin [lọ] . . . ko tin” podọ to enẹgodo “ma sọ tin ba” gbọn? (b) Nawẹ N. H. Knorr na gblọndo na kanbiọ lọ gbọn he yin, “Be Alẹnu lọ na gbọṣi odo mapote lọ mẹ wẹ?”
5 “Kanlin [lọ] . . . ko tin.” Mọwẹ, e ko tin dai taidi Alẹnu Akọta Lẹ Tọn sọn 10 janvier 1920 sọyi, po akọta 63 lẹ po he to mahẹ tindo to e mẹ to ojlẹ de kavi devo mẹ. Ṣigba, debọdo-dego, Japon, Allemagne, po Italie po tọ́n sọn e mẹ, podọ Union soviétique dai tọn yin didesẹ sọn Alẹnu lọ mẹ. To septembre 1939, aṣẹ-glanglan-panamẹtọ nazi Allemagne tọn fọn Wẹkẹ Whan II lọ dote.b Na e gboawupo nado hẹn jijọho dote to aihọn mẹ wutu, Alẹnu akọta Lẹ Tọn yin nuhe zlọn jẹ odo mapote nudemayiwà tọn mẹ pete. To 1942, e ko lẹzun nuhe ko-tin-dai de. E ma ko yin jẹnukọnna enẹ kavi to azan to nukọnmẹ de mẹ gba—ṣigba to ojlẹ tangan enẹ mẹ taun—wẹ Jehovah basi otadena siso gigọ zẹẹmẹ numimọ lọ tọn hlan omẹ etọn lẹ! To Plidopọ Yẹwhehọluduta Tọn Aihọn Yọ́yọ́ lọ tọn whenu, N. H. Knorr sọgan dọ to gbenọpọ mẹ po dọdai lọ po dọ “kanlin [lọ] . . . ma sọ tin ba.” Enẹgodo, e kan kanbiọ lọ se, “Be Alẹnu lọ na gbọṣi odo mapote lọ mẹ wẹ?” To Osọhia 17:8 hihia mẹ, e na gblọndo: “Ogbẹ́ akọta aihọn tọn lẹ tọn na fọndote whladopo dogọ.” Enẹ wẹ yin nuhe jọ taun lọ—to whẹsuna Ohó dọdai tọn Jehovah tọn mẹ!
Tintọ́n Jẹgbonu Son Odo Mapote Lọ Mẹ
6. (a) Whetẹnu wẹ kanlin wlanwlan vẹẹ lọ tọ́njẹgbonu sọn odo mapote lọ mẹ, podọ po oyin yọ́yọ́ tẹ po? (b) Etẹwutu e do yindọ Plidopọ Akọta Lẹ Tọn yin hinhẹnwá ogbẹ̀ kanlin wlanwlan vẹẹ lọ tọn de nugbo?
6 Kanlin wlanwlan vẹẹ lọ tọ́n jẹgbonu sọn odo mapote lọ mẹ nugbo. To 26 juin 1945, po zingidi daho de po to San Francisco, Etats-Unis d’Amérique, akọta 50 lẹ blavo nado kẹalọyi Kandai ogbẹ́ Plidopọ Akọta Lẹ Tọn (O.N.U.) tọn. Azọngban pipli ehe tọn wẹ “nado hẹn jijọho po gingan akọjọpli tọn po go.” Ninọmẹ dopolẹ susu wẹ tin to Alẹnu lọ po Plidopọ Akọta Lẹ Tọn po ṣẹnṣẹn. Owe The World Book Encyclopedia doayi e go: “To aliho delẹ mẹ, O.N.U. taidi Alẹnu Akọta Lẹ Tọn, he yin tito-basina to Wẹkẹ Whan I lọ godo . . . Susu akọta he ze O.N.U. lọ dali lẹ tọn wẹ ko ze Alẹnu lọ dai. Taidi Alẹnu lọ, O.N.U. yin zizedai nado gọalọ do hẹn jijọho dote to akọta lẹ ṣẹnṣẹn. Nuyizan tangan O.N.U. tọn lẹ taidi dehe yin Alẹnu lọ tọn lẹ ga.” Nalete, O.N.U. yin hinhẹn gọwá ogbẹ̀ kanlin wlanwlan vẹẹ lọ tọn nugbo. Hagbẹ etọn lẹ he yin nudi akọta 190 lẹ yin nuhe su hugan dehe yin 63 Alẹnu lọ tọn lẹ tọn; e ko sọ ze azọngban he gblo hugan lọ hú dehe jẹnukọnna ẹn lọ tọn lẹ tọn.
7. (a) To aliho tẹ mẹ wẹ avo vo aihọnmẹnu lẹ te hlan kanlin wlanwlan vẹẹ he yin hinhẹn gọwá ogbẹ̀ lọ? (b) Yanwle tẹwẹ dẹn do O.N.U., podọ etẹwẹ wekantọ-daho etọn dọ dogbọn ehe dali?
7 Tintan whẹ, todido daho lẹ yin didọ tọnjẹgbonu na O.N.U. lọ. Ehe tin to hẹndi hogbe angẹli lọ tọn lẹ mẹ: “Avo na sọ vo ye he tin to aigba ji lẹ, oyin mẹhe tọn yè ma ko wlan do owe ogbẹ̀ tọn mẹ sọn whenu aihọn ko jọ, whenuena yé to pinpọn kanlin he ko tin, bo ma sọ tin ba, bo na sọ wá.” (Osọhia 17:8b) Aihọnmẹnu lẹ ko yi nukundagbe do pọn asuka yọ́yọ́ ehe, he to azọnwà sọn tatọ-tẹnnọ daho etọn lẹ mẹ to East River, New York tọn pa. Ṣigba jijọho po gingan nugbo po ko dẹn do O.N.U. Na suhugan owhe kanweko 20tọ lọ tọn, jijọho aihọn tọn ko yin hinhẹn dote kẹdẹ dogbọn owu “ode awetọ vivasudo diun” dali—he sin winwlan do glido MAD zẹẹmẹdo “nulunọ” to Glẹnsigbe mẹ—podọ wezundido to godona awhanfunnu lẹ gbẹ pò to agayi madoalọte janwẹ. To dibla yi owhe 40 lẹ he yin vivẹnudido dogbọn Plidopọ Akọta Lẹ Tọn lọ dali godo, wekantọ-daho etọn whenẹnu tọn, Javier Pérez de Cuellar, dọ po avigbe po to 1985: “Mí tin to ogbẹ̀ to ojlẹ lẹnpọn dagbe matindo tọn devo mẹ, podọ mí ma yọn nuhe sọgan yin wiwà dogbọn dali etọn gba.”
8, 9. (a) Etẹwutu O.N.U. ma tindo gblọndo na nuhahun aihọn tọn lẹ, podọ etẹwẹ na jọ do e go to madẹnmẹ sọgbe hẹ gbedide Jiwheyẹwhe tọn? (b) Etẹwutu zedaitọ po mẹhe yi nukundagbe do pọn O.N.U. lẹ po ma tindo oyin yetọn lẹ yin winwlan do “owe ogbẹ̀ tọn” Jiwheyẹwhe tọn mẹ? (c) Etẹwẹ Ahọluduta Jehovah tọn na wà po kọdetọn dagbe po?
8 O.N.U. ma tindo gblọndo lẹ gba. Podọ etẹwutu? Na Ninatọ ogbẹ̀ tọn hlan gbẹtọvi lẹpo ma yin mẹhe hẹn O.N.U. biọ aimẹ gba wutu. Gbẹzan etọn na tin to glido, na sọgbe hẹ gbedide Jiwheyẹwhe tọn, e “yì biọ dindọn mẹ.” Zedaitọ O.N.U. tọn po mẹhe yi nukundagbe do pọn ẹn lẹ po ma tindo oyin yetọn yin winwlan do owe ogbẹ̀ tọn Jiwheyẹwhe tọn mẹ gba. Nawẹ gbẹtọ ylandonọ, he nọ ku lẹ, susu he tọn nọ ṣan oyin Jiwheyẹwhe tọn ko, sọgan yi nude wà gbọn O.N.U. gblamẹ gbọn, yedọ nuhe Jehovah Jiwheyẹwhe ko degbe dọ emi wẹ na basi, e ma yin gbọn yizan gbẹtọ tọn dali gba, ṣigba gbọn Ahọluduta Klisti etọn tọn gblamẹ?—Daniẹli 7:27; Osọhia 11:15.
9 Na nugbo tọn, O.N.U. yin onu nọnutẹnmẹ oklọ tọn nùzinzan tọn de hlan Ahọluduta Mẹssia tọn Jiwheyẹwhe tọn dogbọn Ahọvi jijọho tọn, Jesu Klisti, etọn gblamẹ—he sin gandudu ahọvi tọn ma na tindo opodo. (Isaia 9:6, 7) Etlẹ yindọ O.N.U. jlà jijọho nọ̀ aimẹ vude do, awhan na gbajẹgbonu whladopo dogọ to madẹnmẹ. Ehe wẹ yin lehe gbẹtọ ylandonọ lẹ sin ninọmẹ te. “Oyin [yetọn] yè ma ko wlan do owe ogbẹ̀ tọn mẹ sọn whenu aihọn ko jọ.” Ahọluduta Jehovah tọn dogbọn Klisti dali, e ma yindọ e na ze jijọho madopodo wá aigba ji kẹdẹ gba ṣigba, to dòdonu avọsinsan fligọ tọn Jesu tọn ji, e na fọn oṣiọ lẹ, dódónọ po mawadódónọ po he tin to oflin Jiwheyẹwhe tọn mẹ. (Johanu 5:28, 29; Owalọ lẹ 24:15) Ehe bẹ enẹnọ lẹpo hẹn he gbọṣi tenọglinọ yinyin mẹ mahopọnna mẹgbeyinyan Satani po okun etọn po tọn lẹ, po enẹnọ he na wá do yede hia taidi tonusetọ to nukọnmẹ lẹ po. Matin ayihaawe, owe ogbẹ̀ tọn Jiwheyẹwhe tọn ma na tindo oyin hagbẹ peve Babilọni Daho lọ tọn lẹ tọn gbede gba kavi mẹdepope he to nukọnzindo nado sẹ̀n kanlin lọ.—Eksọdusi 32:33; Psalm 86:8-10; Johanu 17:3; Osọhia 16:2; 17:5.
Jijọho po Gingan Po —Todido Ovọ De
10, 11. (a) Nulila tẹwẹ O.N.U. basi to 1986, podọ etẹwẹ yin gbeyiyi lọ? (b) “Whẹndo sinsẹ̀n tọn” nẹmu wẹ pli to Assise, Italie, nado hodẹ̀ na jijọho, podọ bẹ Jiwheyẹwhe nọ na gblọndo hlan odẹ̀ mọnkọtọn lẹ wẹ? Na zẹẹmẹ.
10 To vivẹnudido de mẹ nado dozolanmẹna todido gbẹtọvi lẹ tọn lẹ, Plidopọ Akọta Lẹ Tọn lá 1986 nado yin “Owhe Jijọho Tọn Akọjọpli Tọn” de, po hosọ lọ po he yin “Nado họ́ Jijọho po Sọgodo Gbẹtọvi lẹ Tọn po.” Yè basi oylọ na akọta he to awhanfun lẹ nado ze awhanfunnu yetọn lẹ dai, e whe gbahu, na owhe dopo. Etẹwẹ gblọndo yetọn yin? Sọgbe hẹ linlin de dogbọn Azọnwatẹn Dodinna Jijọho Akọjọpli Tọn dali, nudi gbẹtọ livi atọ́n wẹ yin hùhù taidi kọdetọn awhàn tọn to owhe1986 kẹdẹ whenu! Dile etlẹ yindọ akuẹgan vonọtaun delẹ po wevi he yè nọ tlẹ́ do apo wekanhlanmẹ tọn ji (timbre) oflin tọn lẹ po ko yin didetọnjẹgbonu, sọha suhugan akọta lẹ tọn yi onu vude poun wà nado doafọna linlẹn jijọho tọn to owhe enẹ mẹ. Etomọṣo, sinsẹ̀n aihọn tọn lẹ—he nọ tin to jejeji to whepoponu nado tindo nukundagbe O.N.U. tọn, zindonukọn to owhe lọ lilá to aliho vovo lẹ mẹ. To 1er janvier 1986, papa Jean Paul II pagigona azọn O.N.U. tọn bo klan owhe yọ́yọ́ lọ do wiwe na jijọho. Podọ to 27 octobre, e pli nukọntọ susu sinsẹ̀n aihọn tọn lẹ tọn dopọ to Assise, Italie, nado hodẹ̀ na jijọho.
11 Be Jiwheyẹwhe na gblọndo hlan odẹ̀ na jijọho mọnkọtọn lẹ? Eyọn, Jiwheyẹwhe tẹwẹ nukọntọ sinsẹ̀n tọn enẹlẹ hodẹ̀ hlan? Eyin hiẹ kanse ye, pipli dopodopo na na gblọndo vovo de. Be pipli yẹwhe livi livi lẹ tọn de tin he sọgan se bo din gblọndo na ovẹvivẹ he yin bibasi to aliho vovo lẹ mẹ wẹ? Susu omẹ he wá lẹ tọn nọ sẹ̀n Atọ̀n-to-dopomẹ Mẹylọhodotọklisti tọn.c Bouddhiste lẹ, hindou lẹ, po mẹdevo lẹ po hodẹ̀ hlan yẹwhe madosọha lẹ. To polẹpo mẹ, “whẹndo sinsẹ̀n tọn” 12 lẹ wẹ plidopọ, he yin afọzedotena dogbọn gbẹtọ nukundeji mọnkọtọn lẹ dali taidi yẹwhenọ daho anglican Cantorbéry tọn, dalaï-lama bouddhiste lọ, métropolite orthodoxe russe de, azinponọ Ogbẹ́ Numẹnsẹ̀n shintoïste Tokyo tọn, boṣiọsẹ̀ntọ Afrique tọn lẹ, po Indianu Amérique tọn awe he yi tablanu ofunnọ lẹ do blata na yede po. E yin opli he gọna sinmẹ de, nado dọ enẹ, he yọn na mimọ to télévision mẹ. Pipli dopo hodẹ̀ madoalọte na ganhiho 12 to ojlẹ dopo mẹ. (Yijlẹdo Luku 20:45-47 go.) Ṣigba be depope to odẹ̀ enẹlẹ mẹ tlẹ yiaga zẹ aslọ lẹ go he tin to aga na bẹplidopọ lọ? Lala, na whẹwhinwhẹn he bọdego lẹ:
12. Na whẹwhinwhẹn tẹlẹ wẹ Jiwheyẹwhe ma nọ gblọn na odẹ̀ lẹ na jijọho he yin nukọntọ sinsẹ̀n aihọn tọn lẹ tọn?
12 To vogbingbọn mẹ na enẹnọ he “nọ zinzọnlin to oyin Jehovah tọn mẹ” lẹ, dopo tata to sinsẹ̀nnọ enẹlẹ mẹ ma tlẹ to dẹ̀ho hlan Jehovah, Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ lọ gba, he sin oyin sọawuhia whla 7 000 delẹ to wekinkan dowhenu tọn Biblu tọn lọ mẹ. (Mika 4:5; Isaia 42:8, 12)d Taidi pipli de, ye ma dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe to oyin Jesu tọn mẹ gba, sọha suhugan yetọn ma tlẹ tindo yise to Jesu Klisti mẹ. (Johanu 14:13; 15:16) Depope to ye mẹ ma to ojlo Jiwheyẹwhe tọn na azan mítọn wà gba, he yin nado lá Ahọluduta he ja Jiwheyẹwhe tọn lẹdo aihọn pe—e ma yin O.N.U. gba—taidi todido nujọnu tọn na gbẹtọvi lẹ. (Matiu 7:21-23; 24:14; Malku 13:10) Na ada suhugan yetọn lẹ, pipli sinsẹ̀n tọn ehelẹ ko tindo mahẹ to awhan ohùnhọdutọ whenuho tọn lẹ mẹ, gọna wẹkẹ whan awe owhe kanweko 20tọ lọ tọn lẹ. Na omẹ mọnkọtọn lẹ, Jiwheyẹwhe dọmọ: “Nugbo, whenuena mì hodẹ̀ susu, yẹn ma na sè: alọ mìtọn gọna ohùn.”—Isaia 1:15; 59:1-3.
13. (a) Etẹwutu e yin nuhe gọna zẹẹmẹ dọ nukọntọ sinsẹ̀n aihọn tọn lẹ tọn dona kọnawudopọ hẹ O.N.U. to obiọ bibasi na jijọho mẹ? (b) Awhadido lẹ na jijọho na wá agayiyi pete de to opodo dọdai sọn olọn mẹ wá tẹ tọn mẹ?
13 Dogọ, e yin nuhe gọna zẹẹmẹ siso dọ nukọntọ sinsẹ̀n aihọn tọn lẹ tọn dona kọnawudopọ hẹ Plidopọ Akọta Lẹ Tọn to oylọ bibasi na jijọho to ojlẹ ehe mẹ. Ye na jlo na yinuwa do gbigbọ O.N.U. tọn lọ go hlan ale yetọn titi, titengbe to ojlẹ egbezangbe tọn mẹ whenuena sọha suhugan sọmọ omẹ yetọn lẹ tọn to sinsẹ̀n jodo. Taidi nukọntọ nugbomadọtọ lẹ to Islaeli hohowhenu tọn mẹ, ye to awhado jẹgbonu, “Jijọho, jijọho; whenuena jijọho de ma tin.” (Jẹlemia 6:14) Matin ayihaawe, awha yetọn lẹ na jijọho na to nukọnzindo, bo to agayi to kọndopọ mẹ po hodidọ godo tọn lọ po he apọsteli Paulu basi dọdai etọn dọmọ: “Azan [Jehovah] tọn ja di ajotọ to zanmẹ. Na whenuena ye to didọmọ, Jijọho po gingan po; whenẹnu wẹ dindọn ajiji wá ota yetọn, kẹdẹdi ajlu to yọnnu he mọhò ji; ye ma sọ to na gan.”—1 Tẹsalonikanu lẹ 5:2, 3.
14. Ninọmẹ tẹwẹ awha “Jijọho po gingan po!” tọn lọ sọgan ze, podọ nawẹ yè sọgan dapana nado yin kiklọ dogbọn dali etọn gbọn?
14 To owhe agọe tọn lẹ mẹ, tonudọtọ lẹ ko yí hodidọ lọ “jijọho po gingan po” zan nado basi zẹẹmẹ nuzedai gbẹtọvi tọn voovo lẹ tọn. Be afọdide nukọntọ aihọn tọn lẹ tọn mọnkọtọn lẹ wẹ nọtena bẹjẹeji hẹndi 1 Tẹsalonikanu lẹ 5:3 tọn ya? Kavi be nujijọ ayidego tọn tangan de he na gbloada sọmọ bọ aihọn lẹpo na doayi e go dlẹnalọdo wẹ Paulu te ya? To whenuena e yindọ dọdai Biblu tọn lẹ nọ saba yin nukunnumọjẹemẹ to gigọ́ mẹ to hẹndi yetọn godo kavi to whenuena yé to yinyin hinhẹndi, mí dona nọte nado pọ́n lehe whẹho lọ na yì do. Ṣigba, Klistiani lẹ yọnẹn dọ jijọho po gingan po depope he aihọn lọ sọgan hẹnwa ma na diọ nudepope gba. Ṣejannabi, wangbẹnamẹ, sẹ́nmẹjijẹ, gbakija whẹndo tọn, fẹnnuwiwà, awutuzọ̀n, awubla, po oku po na gbẹ sọ pò to aimẹ. Enẹwutu wẹ awha “jijọho po gingan po” tọn depope ma dona klọ hiẹ gba, eyin hiẹ nọ tin to nukle hlan zẹẹmẹ nujijọ aihọn tọn lẹ bo nọ payi nugbẹnamẹ dọdai tọn lẹ to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ go.—Malku 13:32-37; Luku 21:34-36.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a J. F. Rutherford kú to 8 janvier 1942, podọ N. H. Knorr jẹ otẹn etọn mẹ taidi azinponọ Ogbẹ́ Watch Tower tọn.
b To 20 novembre 1940, Allemagne, Italie, Japon, po Hongrie po doalọ “Alẹnu Akọta Lẹ Tọn yọ́yọ́” de mẹ, he, to azan ẹnẹ godo yin hihodo dogbọn Amisà de po odẹ̀ de po lila to ladio mẹ dogbọn Vatican dali na jijọho sinsẹ̀n tọn de podọ na titonu yọ́yọ́ de. “Alẹnu yọ́yọ́” enẹ ma tọ́nkọ gbede gba.
c Linlẹn Atọ̀n-to-dopomẹ tọn lọ wá sọn Babilọni hohowhenu tọn lọ mẹ, fie yẹwhe-owhe Shamash, yẹwhe osun Sin, po yẹwhe sunwhlẹvu Ishtar po yin sinsẹ̀n-basina te taidi atọ́n-to-dopomẹ de. Egipti hodo apajlẹ dopolọ, bo nọ sẹ̀n Osiris, Isis, po Horus po. Yẹwhe tangan Asilia tọn, Assur, yin yẹdena po ota atọ̀n po. To apajlẹ dopolọ hihodo mẹ, yẹwhe lẹ sọgan yin mimọ to ṣọṣi Katholiki tọn lẹ mẹ he basi yẹdide Jiwheyẹwhe he tindo ota atọ̀n tọn.
d Owe Webster’s Third New International Dictionary 1993 tọn basi zẹẹmẹ Jehovah Jiwheyẹwhe tọn taidi “yẹwhe daho hugan de he yin alọkẹyi podọ yẹwhe dopokẹdẹ lọ he yin sinsẹ̀n dogbọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ dali.”
[Apotin to weda 250]
“Jijọho” Hẹnmẹ Lẹnnupọn Lọ
Dile etlẹ yindọ 1986 yin lila dogbọn O.N.U. dali nado yin Owhe Jijọho Tọn Akọjọpli Tọn lọ, wezundido to godona awhanfunnu mẹdetiti hùhù tọn lẹ to agayi. Owe World Military and Social Expenditures 1986 na zẹẹmẹ lẹnpọn-biọ-to-mẹsitọ ehelẹ:
To 1986 akuẹzinzan do awhanfunnu lẹ ji lẹdo aihọn pe yin dollars liva donu 900 lẹ.
Akuẹzinzan do awhanfunnu lẹ ji lẹdo globu pe ganhiho dopo tọn na ko pe nado do amasin lanmẹ na (immuniser) gbẹtọ livi 3,5 lẹ he to kuku to owhe dopodopo mẹ sọn awutuzọ̀n he yè sọgan dapana lẹ si.
Lẹdo aihọn pe, gbẹtọ dopo to atọ́n ji wẹ nọ nọgbẹ̀ to ohẹn zẹjlẹgo mẹ. Omẹ he ma mọ núdù ehe lẹpo sọgan ko yin núdùdù na na owhe dopo po akuẹ he aihọn nọ yizan na awhanfunnu lẹ to azan awe mẹ lẹ po.
Huhlọn awhanfunnu nuzanusẹvaun miyọn tọn aihọn lọ tọn lẹ yi whla 160 000 000 do hugan dehe yin gbigbajẹgbonu Tchernobyl tọn tọn.
Bọmbu nuzanusẹvaun miyọn tọn dopo sọgan ko yin didọ nado tindo huhlọn he yí whla 500 do hugan bọmbu he yin dida do Hiroshima ji to 1945.
Agbànhọ awhanfunnu nuzanusẹvaun miyọn tọn lẹ tindo huhlọn he hugan livi dopo Hiroshima tọn tọn. Ye nọtena whla 2 700 huhlọn nugbajẹgbonu tọn he yin yiyizan to Wẹkẹ Whan II mẹ lẹ, whenuena gbẹtọ livi 38 wẹ ku.
Awhan lẹ ko wá lẹzun whẹwhẹ po mẹhùtọ hugan po. Mẹhe ku to awhan whenu lẹ yin livi 4,4 to owhe kanweko 18tọ whenu, livi 8,3 to owhe kanweko 19tọ whenu, livi 98,8 to owhe 86 he jẹnukọn to owhe kanweko 20tọ lọ mẹ lẹ whenu. Sọn owhe kanweko 18tọ lọ, oṣiọ awhan tọn lẹ ko sudeji hugan whla ṣidopo do hugan lehe gbẹtọ aihọn tọn lẹ to susudeji do. Whla ao wẹ mẹhe kú to awhan whenu to owhe kanweko 20tọ lọ mẹ lẹ yí do hugan 19tọ lọ tọn.
[Yẹdide lẹ to weda 247]
Dile e yin didọdai dogbọn kanlin wlanwlan vẹẹ lọ dali, Alẹnu Akọta Lẹ Tọn yin zizedo odo mapote lọ mẹ to Wẹkẹ Whan II lọ whenu ṣigba e yin hinhẹn gọwá ogbẹ̀ taidi Plidopọ Akọta Lẹ Tọn
[Yẹdide lẹ to weda 249]
To godoninọ na “Owhe Jijọho tọn” O.N.U. tọn tọn mẹ, afọzedaitọ sinsẹ̀n aihọn tọn lẹ tọn hò odẹ̀ bẹwlu tọn de to Assise, Italie, ṣigba dopo tata to ye mẹ ma tlẹ hodẹ̀ hlan Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ lọ, yedọ Jehovah gba