Gbigbọ Wiwe—Huhlọn Yido Wazọ́n Jiwheyẹwhe Tọn
SỌGBE hẹ sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Atọ̀n-to-Dopomẹ tọn, gbigbọ wiwe wẹ omẹ atọ̀ntọ lọ to Jiwheyẹwhe ota atọ̀nnọ mẹ, he sọzẹn po Otọ́ lọ po podọ po Ovi lọ po. Dile owe lọ Our Orthodox Christian Faith dọ do: “Gbigbọ Wiwe lọ wẹ Jiwheyẹwhe mlẹnmlẹn.”
To Owe Wiwe Heblu tọn lẹ mẹ, hogbe lọ he nọ yin yiyizan whẹwhẹ hugan na “gbigbọ” wẹ ruʹach, he zẹẹmẹdo “gbọfufu; jẹhọn; gbigbọ.” To Owe Wiwe Glẹki tọn lẹ mẹ, oho lọ wẹ pneuʹma, he tindo zẹẹmẹ dopolọ. Be hogbe helẹ dohia dọ gbigbọ wiwe yin apadewhe Atọ̀n-to-Dopomẹ tọn de wẹ ya?
Huhlọn Yido Wazọ́n De
LEHE Biblu nọ yí “gbigbọ wiwe” zan gbọn dohia dọ e yin huhlọn anadenanu tọn he Jehovah Jiwheyẹwhe nọ yizan de nado hẹn lẹndai wunmẹwunmẹ etọn delẹ ṣẹ. Jẹ oba de mẹ, e sọgan yin yiyijlẹdo lẹtliki go, huhlọn he yè sọgan lẹdiọ nado wà azọ́n wunmẹwunmẹ daho de.
To Gẹnẹsisi 1:2 (NW ) mẹ Biblu dọ dọ “huhlọn yido wazọn [“gbigbọ” (Heblu, ruʹach)] Jiwheyẹwhe tọn to yigọyigọ to osin nukunta ji.” Tofi, gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn wẹ huhlọn yido wazọn etọn he to azọnwa nado basi ninọmẹ aigba tọn.
Jiwheyẹwhe nọ zan gbigbọ etọn nado plọn devizọnwatọ etọn lẹ. Davidi hodẹ dọmọ: “Plọn mi nado wà ojlo towe: na hiẹ wẹ Jiwheyẹwhe ṣie. Yinyọn wẹ gbigbọ [ruʹach] towe; plan mi yì aigba tenọgligli tọn ji.” (Psalm 143:10) Whenuena sunnu nugopetọ 70 yin dide nado gọalọna Mose, Jiwheyẹwhe dọ na ẹn dọ: “Yẹn bo nasọ yi sọn gbigbọ [ruʹach] he tin to hiẹ ji mẹ, bo na yi i do yé ji.”—Osọha lẹ 11:17.
Dọdai Biblu tọn lẹ yin kinkandai to whenuena sunnu Jiwheyẹwhe tọn lẹ ‘yin dìndọn yì gbọn gbigbọ wiwe dali [Glẹki, sọn pneuʹma].’ (2 Pita 1:20, 21) To aliho ehe mẹ Biblu yin “gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe mẹ,” hogbe Glẹki tọn lọ ehe yin The·oʹpneu·stos, he zẹẹmẹdo “Jiwheyẹwhe gbọdo.” (2 Timoti 3:16) Podọ gbigbọ wiwe deanana omẹ delẹ nado mọ numimọ lẹ kavi nado kúdlọ dọdai tọn lẹ.—2 Samuẹli 23:2; Joẹli 2:28, 29; Luku 1:67; Owalọ lẹ 1:16; 2:32, 33.
Gbigbọ wiwe lọ whàn Jesu nado yì zungbo mẹ to baptizi etọn godo. (Malku 1:12) Gbigbọ lọ taidi miyọn to devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji, he to alọgọna yé nado yin hinhẹn lodo gbọn huhlọn enẹ dali. Podọ e hẹn yé penugo nado dọho tọ́njẹgbonu po tugbigbó po gọna adọgbigbo.—Mika 3:8; Owalọ lẹ 7:55-60; 18:25; Lomunu lẹ 12:11; 1 Tẹsalonikanu lẹ 5:19.
Gbọn gbigbọ etọn dali, Jiwheyẹwhe nọ hẹn whẹdida etọn lẹ ṣẹ do gbẹtọ lẹ po akọta lẹ po ji. (Isaia 30:27, 28; 59:18, 19) Podọ gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn sọgan jẹ filẹpo, nọ yí azọ́nwà na gbẹtọ lẹ kavi jẹagọ do yé.—Psalm 139:7-12.
‘Huhlọn Hugan Jọwamọ Tọn’
GBIGBỌ Jiwheyẹwhe tọn sọ sọgan na “huhlọn hugan jọwamọ tọn” na mẹhe to devizọnwa na ẹn lẹ. (2 Kọlintinu lẹ 4:7, NW ) Ehe nọ hẹn yé penugo nado doakọnna whlepọn yise tọn lẹ kavi nado wà nuhe yé ma sọgan wa dai lẹ.
Di dohia, gando Samsọni go, Whẹdatọ lẹ 14:6 na linlin dọmọ: “Gbigbọ Yahweh tọn sọ wa e ji, dile na e ma tlẹ tindo awhanfunnu de to alọ etọn mẹ, e tlẹ́n kinnikinni lọ do flinflin.” (Jé) Be gbẹtọ olọn mẹ tọn de na nugbo tọn biọ agbasa etọn mẹ kavi wá Samsọni ji, bo to yíyí agbasa etọn zan nado wà nuhe e wà lọ wẹ ya? Lala, na titengbe tọn “huhlọn OKLUNỌ tọn [wẹ] hẹn Samsọni lodo.”—Pierre de Beaumont.
Biblu dọ dọ to whenuena Jesu yí baptẹm, gbigbọ wiwe jẹte do e ji bo sọawuhia taidi apóe de, e ma yin taidi ninọmẹ gbẹtọ tọn gba. (Malku 1:10) Huhlọn yido wazọ́n Jiwheyẹwhe tọn ehe gọalọna Jesu nado gbọazọ̀n na azọ̀ntọ lẹ bosọ fọ́n oṣiọ lẹ. Dile Luku 5:17 dọ do dọmọ: “Huhlọn Oklunọ [Jiwheyẹwhe] tọn tin to godo na azọ́n azọ̀nhẹngbọnamẹ ewọ [Jesu] tọn lẹ.”—Jé.
Gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn sọ na huhlọn devi Jesu tọn lẹ ga nado wà azọ́n jiawu lẹ. Owalọ lẹ 2:1-4 na linlin dọ devi lọ lẹ plidopọ to Pẹntikọsti whenu whenuena “ogbè de sọn olọn mẹ wá ajiji di ogbè jẹhọn sinsinyẹn tọn, . . . yé omẹ po sọ gọ na gbigbọ wiwe, bosọ ṣẹ ogbè devo yí do to hodọ, kẹdẹdile gbigbọ na ogbè yé do.”
Enẹwutu gbigbọ wiwe na Jesu po devi Jiwheyẹwhe tọn devo lẹ po huhlọn nado wà azọ́n he gbẹtọ lẹ na paa tọn ma sọgan wà.
E Mayin Gbẹtọ de Gba
ṢIGBA, be wefọ Biblu tọn delẹ ma dọho gando gbigbọ wiwe go taidi gbẹtọ nkọtọn ya? Mọwẹ, ṣigba doayi nuhe sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ Katholiki tọn lọ Edmund Fortman dọ dogbọn ehe dali to owe lọ The Triune God mẹ dọmọ: “Dile e tlẹ yindọ gbigbọ ehe nọ saba yin zẹẹmẹ basina taidi gbẹtọ nkọtọn, e taidi nuhe họnwun hezeheze dọ owe wiwe kantọ [Owe Wiwe Heblu tọn lẹ] ma lẹn kavi do gbigbọ wiwe hia taidi gbẹtọ nujọnu tọn de gbede gba.”
To Owe Wiwe lẹ mẹ onu paa wẹ e yin nado do nude hia taidi gbẹtọ. E yin didọ dọ nuyọnẹn tindo ovi. (Luku 7:35) Ylando po okú po yin yiylọ dọ ahọlu. (Lomunu lẹ 5:14, 21) To Gẹnẹsisi 4:7 mẹ Bible de Dhorme dọmọ: “Ylando yin aovi de he to yigọyigọ ji to họntonu,” bo to dido ylando hia taidi gbigbọ ylankan de he to yigọyigọ ji to họntonu Kaini tọn. Ṣigba, na nugbo tọn, ylando ma yin gbẹtọ gbigbọnọ de gba; mọjanwẹ dido gbigbọ wiwe hia taidi gbẹtọ de ma yí i do basi gbẹtọ gbigbọnọ de do niyẹn.
Mọdopolọ, to 1 Johanu 5:6-8 (Osty) mẹ e ma yin gbigbọ kẹdẹ wẹ gba ṣigba “osin, po ohùn po” ga wẹ yin didọ nado yin “kunnudetọ lẹ.” Ṣigba e họnwun dọ osin po ohùn po ma yin gbẹtọ lẹ gba, mọjanwẹ gbigbọ wiwe ma yin gbẹtọ de do niyẹn.
To gbesisọmẹ po ehe po wẹ yizan paa Biblu tọn lọ na “gbigbọ wiwe” to aliho he ma yin gbẹtọ tọn de mẹ, taidi zize e do zẹ́nzẹ́n hẹ osin po miyọn po. (Matiu 3:11; Malku 1:8) Gbẹtọ lẹ yin tudohomẹ na nado gọ́na gbigbọ wiwe kakati nado gọna ovẹn. (Efesunu lẹ 5:18) Yè dọho gbọn dali yetọn taidi mẹhe gọ́na gbigbọ wiwe to aliho dopolọ mẹ he yé gọ́na jẹhẹnu nẹlẹ taidi nuyọnẹn, yise, po ayajẹ po. (Owalọ lẹ 6:3; 11:24; 13:52) Podọ to 2 Kọlintinu lẹ 6:6 mẹ, gbigbọ wiwe gọ́na sọha jẹhẹnu delẹ. Hodidọ mọnkọtọn lẹ ma na ko gbayipe eyin gbigbọ wiwe yin gbẹtọ de na nugbo tọn gba.
Mọdopolọ, ga, whenuena wefọ Biblu tọn delẹ dọ dọ gbigbọ lọ dọho, wefọ devo lẹ dọ dọ ehe yin mọ na titengbe tọn gbọn gbẹtọvi lẹ kavi gbọn angẹli lẹ gblamẹ. (Matiu 10:19, 20; Owalọ lẹ 4:24, 25; 28:25; Heblu lẹ 2:2) Nuyiwa gbigbọ lọ tọn to ninọmẹ mọnkọtọn lẹ mẹ taidi huhlọn ladio tọn he nọ zé owẹ̀n sọn mẹde si jẹ mẹdevo he to fidindẹn dè.
To Matiu 28:19 mẹ alọdlẹndonu yin bibasi hlan “oyín . . . gbigbọ wiwe tọn.” Ṣigba hogbe lọ “oyín” ma nọ saba zẹẹmẹdo oyín mẹdetiti tọn de, to Glẹkigbe mẹ wẹo kavi to Glẹnsigbe mẹ gba. Whenuena mí dọmọ “to oyín osẹ́n tọn mẹ,” mí ma to alọdlẹndo gbẹtọ de gba. Nuhe mí tindo to ayiha mẹ wẹ yindọ nuhe osẹ́n lọ nọtena, aṣẹ etọn. Owe lọ Word Pictures in the New Testament Robertson tọn dọmọ: “Yizan yínkọ (onoma) tọn tofi yin onu paa dopo de to owe Septante po papyrus lẹ po mẹ na huhlọn kavi aṣẹ.” Enẹwutu baptẹm ‘to oyín gbigbọ wiwe tọn mẹ’ yọ́n huhlọn gbigbọ wiwe lọ tọn, dọ Jiwheyẹwhe dè wẹ e sọn wá bosọ nọ yinuwa gbọn ojlo olọn mẹ tọn dali.
“Alọgọtọ” Lọ
JESU dọho gbọn gbigbọ wiwe lọ dali taidi “alọgọtọ” de, e sọ dọmọ e na plọnmẹ, deananamẹ, bosọ dọho. (Johanu 14:16, 26; 16:13, NW ) Hogbe Glẹki tọn lọ he ewọ yizan na alọgọtọ (pa·raʹkle·tos) yin to ninọmẹ hogbe he nọ yin yiyizan na sunnusi tọn de mẹ. Enẹwutu whenuena Jesu dlẹnalọdo nuhe alọgọtọ lọ na basi, ewọ yi hogbe tẹnmẹ yinkọ mẹdetiti sunnusi tọn lẹ zan. (Johanu 16:7, 8) To alọ devo mẹ, whenuena e yindọ tẹnmẹ yinkọ paa Glẹki tọn lọ na gbigbọ (pneuʹma) yin zinzán, tẹnmẹ yinkọ lọ “é” yin alọkẹyi ganji.
Susu lẹdogbedevomẹtọ he yí Atọ̀n-to-Dopomẹ sè lẹ yí nugbo ehe whlá, dile New American Bible Katholiki tọn yigbe gando Johanu 14:17 go do dọmọ: “Hogbe Glẹki tọn lọ na ‘Gbigbọ’ yin paa, podọ to whenuena mí yí tẹnmẹ yinkọ mẹdetiti tọn zán to Glẹnsigbe mẹ (‘é’ [sunnusi], ‘etọn’ [sunnusi], ‘ewọ’ [sunnusi], susu vọkan Glẹki tọn lẹ [MSS] kẹalọyi ‘é.’
Enẹwutu whenuena Biblu yí tẹnmẹ yinkọ mẹdetiti tọn zan to pọmẹ po pa·raʹkle·tos to Johanu 16:7, 8 mẹ, e sọgbe hẹ osẹ́n hogo lẹ yizan ganji tọn, e ma to zẹẹmẹ basina sinsẹ̀n-nuplọnmẹ de gba.
E Mayin Apadewhe Atọ̀n-to-Dopomẹ de Tọn Gba
ASISA vovo lẹ yigbe dọ Biblu ma nọgodo na linlẹn lọ dọ gbigbọ wiwe yin omẹ atọ̀ntọ Atọ̀n-to-Dopomẹ lọ tọn gba. Di dohia:
Owe lọ The Catholic Encyclopedia dọmọ: “Fidepope ma tin to Alẹnu Hóhó mẹ he mí mọ alọdlẹndonu he họnwun Omẹ Atọ̀ntọ de tọn depope te gba.”
Sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ Katholiki tọn lọ Fortman dọmọ: “Ju lẹ ma pọn gbigbọ lọ hlan gbede pọn taidi gbẹtọ de gba; mọwẹ whẹjijọ he lodo depope ma tin depope to Alẹnu Hóhó kantọ lẹ mẹ tindo pọndohlan ehe gba. . . . Gbigbọ Wiwe lọ nọ saba yin zizedai to Alẹnu Yọyọ [Wẹndagbe] lẹ podọ to Owalọ lẹ mẹ taidi hlọnhlọn kavi huhlọn sọn olọn mẹ wá de.”
Owe lọ New Catholic Encyclopedia dọmọ: E họnwun dọ “A[lẹnu] H[óhó] lọ ma pọn gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn hlan taidi gbẹtọ de gba. . . . Huhlọn Jiwheyẹwhe tọn poun wẹ gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn yin. Eyin e yin didohia to whedelẹnu taidi nuhe gbọnvona Jiwheyẹwhe, na gbọfufu gbigbọ Yahweh tọn yinuwa gbangba wutu wẹ.” E sọ dọ ga dọmọ: “Suhugan wekinkan A[lẹnu] Y[ọyọ] tọn lẹ do gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn hia taidi nude, e ma yin mẹde gba; ehe na taun tọn yin mimọ to dopolọ-yinyin he tin to gbigbọ lọ po huhlọn Jiwheyẹwhe tọn lọ po ṣẹnṣẹn.”—Wekun flínflín lẹ yin mítọn.
Owe lọ Catholic Dictionary dọmọ: “To popolẹpo mẹ, Alẹnu Yọyọ lọ, kẹdẹdi Hóhó lọ, dọho gando gbigbọ lọ go taidi huhlọn sọn olọn mẹ wá kavi hlọnhlọn de.”
Gbọnmọ, depope to Ju lẹ mẹ kavi Klistiani flìflìmẹ tọn lẹ mẹ ma pọn gbigbọ wiwe hlan taidi apadewhe Atọ̀n-to-Dopomẹ tọn de gba. Nuplọnmẹ enẹ wá to owhè kanweko susu lẹ godo. Dile A Catholic Dictionary de doayi e go do: “Omẹ atọ̀ntọ lọ yin hinhẹn zun yinyọnẹn po jide po to Pipli Alexandrie tọn mẹ to 362 . . . podọ to godomẹ gbọn Pipli Constantinople tọn dali to owhe 381 tọn mẹ”—nudi owhe kanweko atọ̀n daa to whenuena nuplọntọ lẹ gọ́na gbigbọ wiwe to Pẹntikọsti godo!
Gbede pọn, gbigbọ wiwe ma yin gbẹtọ de gba podọ e ma yin apadewhe Atọ̀n-to-Dopomẹ tọn gba. Gbigbọ wiwe yin huhlọn yido wazọ́n Jiwheyẹwhe tọn he ewọ nọ yizan nado hẹn ojlo etọn diun. E ma sọzẹn hẹ Jiwheyẹwhe gba ṣigba e nọ saba tin to anademẹ po aṣẹpipa etọn po glọ.
[Nudọnamẹ tangan lẹ to weda 22]
“To popolẹpo mẹ, Alẹnu Yọyọ lọ, taidi Hóhó dọho gbọn gbigbọ lọ dali taidi hlọnhlọn kavi huhlọn sọn olọn mẹ wá de.”—A Catholic Dictionary
[Yẹdide to weda 21]
To nujijọ de whenu gbigbọ wiwe sọawuhia taidi apoe de. To nujijọ devo whenu e sọawuhia taidi zodẹ́ miyọn tọn lẹ—e mayin taidi gbẹtọ gbede pọn gba