Weta 2
Owe lọ He Do Oyọnẹn Jiwheyẹwhe Tọn Hia
1, 2. Naegbọn mí do tindo nuhudo anademẹ Mẹdatọ mítọn tọn?
E YIN nuhe sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe poun dọ Mẹdatọ owanyinanọ mítọn ni wleawuna owe de na mẹpinplọn po anademẹ po na gbẹtọvi lẹ. Podọ be hiẹ ma kẹalọyi dọ gbẹtọvi lẹ tindo nuhudo anademẹ tọn ya?
2 Hugan owhe 2 500 die wayì, yẹwhegan podọ whenuhokantọ de wlan dọmọ: “E ma tin to omẹ he to zọnlinzin mẹ nado do afọdide etọn lẹ gba.” (Jẹlemia 10:23) To egbehe, nugbo-yinyin hogbe enẹ tọn họnwun hezeheze hugan gbede pọn. Gbọnmọ, whenuhokantọ wehọmẹ alavọ tọn William H. McNeill doayi e go dọmọ: “Numimọ gbẹtọvi tọn to nukunmẹ planẹti ehe tọn dibla yin ada nugbajẹmẹji mapote voovo lẹ po gbakija tito zedai ogbẹ́ gbẹtọvi lẹ tọn po.”
3, 4. (a) Nawẹ mí dona dọnsẹpọ oplọn Biblu tọn de gbọn? (b) Nawẹ mí sọgan zindonukọn to dogbapọnnanu Biblu tọn de mẹ gbọn?
3 Biblu nọ hẹn pekọ wá na nuhudo mítọn lẹpo na anademẹ nuyọnẹn tọn. Nugbo, mẹsusu ko jẹflumẹ to whenue yé gbadopọnna Biblu to tintan whenu. Owe daho de wẹ e yin, podọ ada etọn delẹ ma bọawu nado mọnukunnujẹemẹ gba. Ṣigba eyin hiẹ yin nina kandai he sọgbe hẹ osẹ́n de he basi todohukanji nuhe hiẹ dona basi nado mọ ogú họakuẹ de yí tọn, be hiẹ ma na yí whenu dai nado plọn ẹn po sọwhiwhe po ya? Eyin hiẹ mọ dọ ada kandai lọ tọn delẹ vẹawu nado mọnukunnujẹemẹ, e yọnbasi dọ hiẹ na din alọgọ mẹhe tindo numimọ to whẹho mọnkọtọn lẹ mẹ mọ. Naegbọn hiẹ ma nado dọnsẹpọ Biblu po walọ dopolọ po? (Owalọ lẹ 17:11) Nuhe tin to owu mẹ lọ hugan ogú agbasanu tọn dudu. Dile mí ko plọn to weta he jẹnukọn mẹ do, oyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn sọgan planmẹ sọyi ogbẹ̀ madopodo mẹ.
4 Gbọ na mí ni gbadopọnna owe he do oyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn hia. Jẹnukọn whẹ́ mí na basi bladopọ kleun Biblu tọn. Enẹgodo mí na dọho do whẹwhinwhẹn lẹ he wutu susu gbẹtọ he mọnukunnujẹnumẹ lẹ tọn do yise dọ e yin Ohó gbọdo Jiwheyẹwhe tọn.
NUHE BIBLU BẸHẸN
5. (a) Etẹwẹ Owe wiwe Heblu tọn lẹ bẹhẹn? (b) Etẹwẹ Owe wiwe Glẹki tọn lẹ bẹhẹn?
5 Biblu bẹ owe 66 he yin ada awenọ hẹn, he nọ saba yin yiylọ dọ Alẹnu Hoho po Alẹnu Yọyọ po. Owe gbanatọ́nnukunẹnẹ Biblu tọn lẹ yin kinkan titengbe to Heblugbe mẹ podọ 27 do Glẹkigbe mẹ. Owe wiwe Heblu tọn lẹ, he bẹ sọn Gẹnẹsisi kaka jẹ Malaki hẹn, dọho do nudida ji gọna owhe 3 500 tintan whenuho gbẹtọvi tọn. To dogbapọnna ada Biblu tọn ehe, mí plọnnu dogbọn nuyiwa Jiwheyẹwhe tọn lẹ hẹ Islaelivi lẹ dali—sọn jiji yetọn taidi akọta de to owhe kanweko 16tọ J.W.M. tọn kaka jẹ owhe kanweko 5tọ J.W.M.a Owe wiwe Glẹki tọn lẹ, bẹ owe Matiu tọn kaka jẹ Osọhia tọn hẹn, bo zinnudo nuplọnmẹ po nuwiwa Jesu tọn lẹ gọna devi etọn lẹ tọn po ji to owhe kanweko tintan W.M..
6. Naegbọn mí dona plọn Biblu lọ lẹpo pete?
6 Mẹdelẹ nọ sọalọakọn dọ “Alẹnu Hoho” lọ yin Ju lẹ tọn bọ “Alẹnu Yọyọ” lọ yin Klistiani lẹ tọn. Ṣigba sọgbe hẹ 2 Timoti 3:16, “Owe wiwe lẹpo gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe mẹ yin alenọ.” Enẹwutu, oplọn he sọgbe Owe wiwe lẹ tọn dona bẹ Biblu lọ pete hẹn. Na taun tọn, ada Biblu tọn awe lọ lẹ nọ hẹn yede sọgbe, he kọnawudopọ po gbesisọ po nado wleawuna hosọ titengbe dopo.
7. Etẹwẹ yin hosọ Biblu tọn?
7 Vlavo hiẹ ko yì opli sinsẹ̀n-bibasi tọn lẹ na owhe susu bo ko sè Biblu hihia delẹ po ogbè lele po. Kavi hiẹ sọgan ko hia wefọ ṣinṣinyan delẹ sọn e mẹ na dewe. Be hiẹ yọnẹn dọ Biblu tindo kanṣiṣa dopolọ sọn Gẹnẹsisi kaka jẹ Osọhia ya? Mọwẹ, hosọ he tin to kọndopọmẹ de bẹ ada voovo Biblu tọn hẹn. Etẹwẹ yin hosọ enẹ? Whẹsuna jlọjẹ Jiwheyẹwhe tọn nado dugan do gbẹtọvi lẹ ji podọ hẹndi lẹndai owanyinọ etọn gbọn yizan Ahọluduta etọn tọn dali wẹ e yin. To nukọnmẹ, mí na mọ lehe Jiwheyẹwhe na hẹn lẹndai ehe di do.
8. Etẹwẹ Biblu dohia gando gbẹtọ-yinyin Jiwheyẹwhe tọn go?
8 To yidogọ mẹ na todohukanji lẹndai Jiwheyẹwhe tọn bibasi, Biblu do gbẹtọ-yinyin etọn hia. Di apajlẹ, sọn Biblu mẹ mí plọn dọ Jiwheyẹwhe tindo numọtolanmẹ podọ nudide he mí nọ basi lẹ yin nujọnu na ẹn. (Psalm 78:40, 41; Howhinwhẹn lẹ 27:11; Ezekiẹli 33:11) Psalm 103:8-14 dọ dọ Jiwheyẹwhe yin “lẹblanunọ, dagbenọ . . . e whleawu nado sadi, podọ susunọ to dagbewanyi mẹ.” E nọ yinuwa hẹ mí po awuvẹmẹ po, bo ‘nọ flindọ mí yin bibasi po kọ́gudu tata po’ bo nọ lẹkọyi e mẹ to okú whenu. (Gẹnẹsisi 2:7; 3:19) Jẹhẹnu jiawu nankọ die he e nọ dohia! Be e mayin Jiwheyẹwhe alọpa ehe wẹ hiẹ jlo na basi sinsẹ̀n hlan ya?
9. Nawẹ Biblu na mí pọndohlan he họnwun nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ gbọn, podọ nawẹ mí sọgan mọaleyí sọn oyọnẹn mọnkọtọn mẹ gbọn?
9 Biblu na mí pọndohlan he họnwun gando nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ go. Ehelẹ to whedelẹnu nọ yin didohia taidi osẹ́n lẹ. Ṣigba, pludopludo, yé nọ sọawuhia to nunọwhinnusẹn he yin pinplọn gbọn onú he yin apajlẹ yọn-na-yizan lẹ mẹ dali. Jiwheyẹwhe tindo nujijọ delẹ to whenuho Islaeli hohowhenu tọn mẹ heyin kinkan na ale mítọn. Kandai nugbo ehelẹ do nuhe nọ jọ hia to whenue gbẹtọ lẹ wazọ́n to kọndopọmẹ po lẹndai Jiwheyẹwhe tọn po, gọna kọdetọn awubla tọn to whenue yé hodo aliho yedetiti lẹ tọn. (1 Ahọlu lẹ 5:4; 11:4-6; 2 Otannugbo lẹ 15:8-15) Kandai nujọnu tọn mọnkọtọn lẹ hihia matin ayihaawe na yinuwado ayiha mítọn lẹ ji. Eyin mí tẹnpọn nado pọn nujijọ he yin kinkandai lọ lẹ dohlan, mí sọgan yijlẹdo mẹhe e bẹhẹn lẹ go. Gbọnmọ dali, mí sọgan mọaleyí sọn apajlẹ dagbe lẹ mẹ bo na dapana aijijẹ biọ omọ̀ he nọ wlé ylanwatọ lẹ mẹ. Nalete, kanbiọ tangan ehe biọ gblọndo de: Nawẹ mí sọgan tindo nujikudo dọ nuhe mí nọ hia to Biblu mẹ na taun tọn yin gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe dè gbọn?
BE HIẸ SỌGAN DEJI DO BIBLU GO YA?
10. (a) Naegbọn mẹdelẹ lẹndọ Biblu ma sọgbe hẹ ojlẹ mítọn? (b) Etẹwẹ 2 Timoti 3:16, 17 dọ na mí dogbọn Biblu dali?
10 Vlavo hiẹ ko doayi e go dọ owe susu he nọ na ayinamẹ lẹ ma sọ yọn-na-yizan to owhe vude delẹ poun godo ba. Etẹwẹ dogbọn Biblu dali? E poyọnho taun, podọ diblayi owhe 2 000 ko wayì sọn whenue gbọn hogbe etọn godo tọn lẹ ko yin kinkan. Enẹwutu mẹdelẹ lẹndọ e ma yọn-na-yizan na ojlẹ egbezangbe tọn mítọn ba. Ṣigba eyin Biblu yin gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe dè, ayinamẹ etọn lẹ dona sọgbe hẹ ojlẹ lẹpo mahopọnna owhe susu etọn. Owe wiwe lẹ dona gbẹ yin “alenọ ga na mẹpinplọn, na wọhẹmẹ, na anademẹ, na nuplọnmẹ he tin to dódó mẹ: na Jiwheyẹwhe gbẹtọ nido pegan, he yè hẹn sọgbe mlẹnmlẹn hlan azọ́n dagbe lẹpo.”—2 Timoti 3:16, 17.
11-13. Naegbọn mí sọgan dọ dọ Biblu yọn-na-yizan na azán mítọn?
11 Dogbapọnnanu tlintlin dohia dọ nunọwhinnusẹn Biblu tọn lẹ yọn-na-yizan susu to egbehe kẹdẹdile e te do to whenuena yé yin kinkan to tintan whenu. Di dohia, na nuhe dù ninọmẹ gbẹtọ tọn, Biblu do nukunnumọjẹnumẹ ojlofọndotenamẹ tọn he yọn-na-yizan na whẹndo gbẹtọvi lẹpo tọn hia. Mí sọgan mọ ehe po awubibọ po to Yẹwhehodidọ Oso ji tọn Jesu tọn mẹ, heyin mimọ to owe Matiu tọn, weta 5 jẹ 7 mẹ. Yẹwhehodidọ ehe whàn tògan Inde tọn Mohandas K. Gandhi he yin matintọ lọ sọmọ bọ e dọna mẹbọdo-tògan go to Angleterre dọmọ: “To whenuena otò towe po ṣie po na wá tindo gbenọpọ he sinai do nuplọnmẹ Klisti tọn lẹ ji he tin to Yẹwhehodidọ Osó ji tọn lọ mẹ, mí na ko didẹ̀ nuhahun lẹ e mayin otò mítọn lẹ tọn kẹdẹ gba ṣigba aihọn lọ pete tọn lẹ lọsu ga.”
12 Abajọ gbẹtọ lẹ do nọ yin whinhan gbọn nuplọnmẹ Jesu tọn lẹ dali! To Yẹwhehodidọ Osó ji tọn mẹ, e do aliho ayajẹ nugbo tọn hia mí. E basi zẹẹmẹ lehe yè sọgan didẹ̀ gbemanọpọ lẹ do. Jesu na ayinamẹ do lehe yè sọgan hodẹ̀ do ji. E zinnudo walọyizan he yin nuyọnẹn tọn hugan lọ he yè dona tindo ji gando nuhudo agbasa tọn lẹ go bo na Osẹ́n Sika tọn na haṣinṣan he sọgbe hẹ mẹdevo lẹ. Lehe yè sọgan yọ́n oblu sinsẹ̀n tọn lẹ gbọn podọ lehe yè sọgan tindo sọgodo he yin hihọ́ tọn sọ tin to onú agokun he e donù e go to yẹwhehodidọ ehe mẹ.
13 To Yẹwhehodidọ Oso ji tọn mẹ podọ to weda etọn he pò lẹ gblamẹ, Biblu dọna mí hezeheze nuhe mí dona wà po nuhe mí dona dapana po nado hẹn ninọmẹ mítọn to gbẹ̀mẹ pọnte. Ayinamẹ etọn lẹ yọn-na-yizan sọmọ bọ mẹplọntọ dopo yin whinwhan nado dọmọ: “Dile etlẹ yindọ yẹn tindo gbedewema kọdetọn dagbe tọn lẹ to wehọmẹ alavọ tọn mẹ bo ko tlẹ hia owe susu do agbasalilo apọnmẹ tọn podọ do lẹnunnuyọnẹn walọyizan tọn ji do sọ, yẹn doayi e go dọ ayinamẹ Biblu tọn do onú mọnkọtọn lẹ ji taidi nado tindo alọwle kọdetọn dagbe tọn de, alọhẹndotena tolivivẹ jọja whenu tọn po lehe yè sọgan mọ bo hẹn họntọn lẹ go do hugan nudepope he yẹn hia kavi plọn to wehọmẹ daho.” To yidogọmẹ na yinyin nuhe yọn-na-yizan bo sọgbe hẹ ojlẹ, Biblu yin onú he go yè sọgan deji do.
SỌGBE PODỌ YIN NUHE GO YÈ SỌGAN GANJẸ
14. Etẹwẹ dohia dọ Biblu sọgbe to lẹnunnuyọnẹn liho?
14 Dile Biblu ma tlẹ yin owe lẹnunnuyọnẹn tọn de do, e sọgbe to lẹnunnuyọnẹn liho. Di apajlẹ, to ojlẹ de mẹ wayi whenuena mẹsusu yise dọ aigba to flala, yẹwhegan Isaia dlẹnalọdo e taidi nuhe tin to “lòboto” (Heblu, chugh, ehe to file bẹ linlẹn “globu” tọn hẹn). (Isaia 40:22) Linlẹn lòboto-yinyin aigba tọn ma yin alọkẹyi lẹdo pe kaka jẹ owhe fọtọ́n susu to azán Isaia tọn gbè godo. Yinukọn dogọ, Job 26:7—heyin kinkan na nuhugan owhe 3 000 die wayì—dọ dọ Jiwheyẹwhe “zé aigba pla do agbágbá ji.” Weyọnẹntọ Biblu tọn dopo dọmọ: “Lehe Job wagbọn do yọn nugbo lọ yin didohia gbọn lẹnnunnuyọnẹn sunwhlẹvu tọn dali, dọ aigba yin pipla agbágbá to gblolo mẹ, yin kanbiọ he yè ma didẹ̀ po awubibọ po gbọn mẹhe gbẹ́ gbọdo-yinyin Owe wiwe lẹ tọn dai lẹ dali.”
15. Nawẹ jide tintindo to Biblu mẹ nọ yin hinhẹn lodo gbọn aliho linlin nina tọn etọn dali?
15 Aliho linlin nina tọn heyin mimọ to Biblu mẹ sọ hẹn tudido mítọn do owe hoho ehe go lodo. To vogbingbọn mẹ na otangblo lẹ, nujijọ he tin to Biblu mẹ lẹ tindo kanṣiṣa hẹ gbẹtọ tangan lẹ po azán lẹ po. (1 Ahọlu lẹ 14:25; Isaia 36:1; Luku 3:1, 2) Podọ to whenuena whenuhokantọ hohowhenu tọn lẹ nọ dibla yí whepoponu do jlẹ awhangbigba ahọlu yetọn lẹ tọn lẹ zẹjlẹgo bo nọ ṣinyọnnudo awhàn he ji yé ma dù te po nuṣiwa yetọn lẹ po, Biblu kantọ lẹ dọho tlọlọ bosọ yin nugbonọ—yèdọ dogbọn ylando sinsinyẹn yetọn titi lẹ lọsu dali.—Osọha lẹ 20:7-13; 2 Samuẹli 12:7-14; 24:10.
OWE DỌDAI TỌN DE
16. Etẹwẹ yin kunnudenu he sinyẹn hugan lọ dọ Biblu yin gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe dè?
16 Dọdai he yin hinhẹndi lẹ na kunnudenu tadona tọn dọ Biblu yin gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe dè. Biblu bẹ dọdai susu he ko yin hinhẹndi to gigọ mẹ lẹ hẹn. E họnwun dọ, gbẹtọ paa lẹ ma sọgan basi ehe gba. To whelọnu lo, etẹwẹ tin to godo na dọdai ehelẹ? Biblu lọsu dọ dọ “dọdai ma gbọn ojlo gbẹtọ tọn dali wá to hohowhenu gba: ṣigba gbẹtọ lẹ dọhó sọn Jiwheyẹwhe de dile yè dọ̀n yé yì do gbọn [g]bigbọ [w]iwe dali,” kavi huhlọn yido wazọ́n Jiwheyẹwhe tọn. (2 Pita 1:21) Gbadopọnna apajlẹ delẹ.
17. Dọdai tẹlẹ wẹ dọ aijijẹ Babilọni tọn jẹnukọn, podọ nawẹ ehelẹ yin hinhẹndi gbọn?
17 Aijijẹ Babilọni tọn. Isaia po Jẹlemia po dọ dọdai aijijẹ Babilọni tọn gbọn Midianu lẹ po Pẹlsianu lẹ po dali. Po ayidego po, dọdai Isaia tọn dogbọn nujijọ ehe dali yin kinkandai to nudi owhe 200 delẹ whẹpo yè do gbawhan etọn! Ada dọdai lọ tọn he bọdego helẹ wẹ whẹho kandai whenuho tọn lẹ: húhú Otọ́ Euflate tọn gbọn anadena osìn etọn lẹ biọ tándo he gbẹtọ kùn de mẹ dali (Isaia 44:27; Jẹlemia 50:38); matin hihọ́ numakiyana tọn to họngbo otọ̀ Babilọni tọn lẹ (Isaia 45:1); podọ awhangbigba gbọn ahọlu Kilusi dali.—Isaia 44:28.
18. Nawẹ dọdai Biblu tọn yin hinhẹndi to agayiyi po aijijẹ ‘ahọlu Glẹki tọn’ po mẹ gbọn?
18 Agayiyi po aijijẹ ‘ahọlu Glẹki tọn’ po. To numimọ de mẹ, Daniẹli mọ alúnkùn de zin agbò de dai, bo wẹ́n azò etọn awe lẹ. Enẹgodo, azò huhlọnnọ alúnkùn lọ tọn wẹ́n, podọ azò ẹnẹ wú do otẹn etọn mẹ. (Daniẹli 8:1-8) Zẹẹmẹ etọn yin bibasi na Daniẹli dọmọ: “Agbò he hiẹ mọ he tindo azò awe, ahọlu Media po Pẹlsia po tọn lẹ wẹ yé. Podọ alúnkùn ofúnnọ lọ ahọlu [Glẹki] tọn wẹ: podọ azò daho he tin to nukun etọn lẹ ṣẹnṣẹn wẹ ahọlu tintan lọ. Podọ na enẹ he yè wẹ́n tọn, to otẹn ehe tọn mẹ ẹnẹ ṣite do, ahọludu ẹnẹ na fọ́n tite sọn akọta lọ mẹ, ṣigba po huhlọn etọn po ma gba.” (Daniẹli 8:20-22) To kọndopọmẹ po dọdai ehe po, to owhe kanweko awe delẹ godo, ‘ahọlu Glẹki tọn’, Alexandre le Grand, dè azò awepọ lọ Ahọluigba Medo-Pẹlsia tọn sọn ganzinpo ji. Alexandre kú to 323 J.W.M. podọ yin didiọ gbọn ẹnẹ to awhangan etọn lẹ mẹ dali to agọgbọnẹn mẹ. Ṣigba, depope to ahọludu he bọdego ehelẹ mẹ ma tindo huhlọn ahọluigba Alexandre tọn gba.
19. Dọdai tẹlẹ wẹ yin hinhẹndi gbọn Jesu dali?
19 Gbẹzan Jesu Klisti tọn. Owe wiwe Heblu tọn lẹ bẹ suhugan dọdai tọn lẹ he mọ hẹndi to jiji, lizọnyizọn, okú, po fọnsọnku Jesu tọn po whenu. Di apajlẹ, hugan owhe 700 jẹnukọn, Mika dọ dọdai dọ Mẹssia lọ, kavi Klisti, na yin jiji to Bẹtilehẹm. (Mika 5:2; Luku 2:4-7) Isaia hagbẹ Mika tọn dọ dọdai dọ Mẹssia lọ na yin nuli bo na yin tantundego. (Isaia 50:6; Matiu 26:67) Owhe fowe kanweko jẹnukọn, Zekalia dọ dọdai dọ Mẹssia lọ na yin didehia na fatakakuẹ 30. (Zekalia 11:12; Matiu 26:15) Hugan owhe fọtọ́n lẹ jẹnukọn, Davidi dọ dọdai ninọmẹ he tindo kanṣiṣa po okú Jesu Mẹssia lọ tọn po. (Psalm 22:7, 8, 18; Matiu 27:35, 39-43) Podọ owhe kanweko atọ́n delẹ jẹnukọn, dọdai Daniẹli tọn do whenue Mẹssia lọ na sọawuhia gọna tedidi lizọnyizọn etọn tọn po ojlẹ okú etọn tọn po hia. (Daniẹli 9:24-27) Ehe yin dọdai ṣinṣinyan vude lẹ poun he yin hinhẹndi gando Jesu Klisti go. Hiẹ na mọ dọ e yin alenu nado hia onú susu dogọ dogbọn dali etọn to nukọnmẹ.
20. Jide tẹwẹ kandai pipe Biblu tọn gando dọdai he yin hinhẹndi go dona na mí?
20 Dọdai Biblu tọn heyin whenu dindẹn tọn susu devo lẹ ko sọ yin hinhẹndi ga. ‘Ṣigba,’ hiẹ sọgan kanse, ‘nawẹ ehe gando ogbẹ̀ ṣie go gbọn?’ Eyọn, eyin mẹde ko nọ dọ nugbo na we na owhe susu, be hiẹ to ajijimẹ na tindo ayihaawe to whenuena e dọ onú yọyọ devo wẹ ya? Lala! Jiwheyẹwhe ko nọ dọ nugbo to Biblu lọ pete mẹ. Be ehe ma dona fọ́n tudido towe to opagbe Biblu tọn lẹ mẹ dote, taidi dọdai etọn lẹ gando wiwá paladisi aigba ji tọn de go ya? Na nugbo tọn, mí sọgan tindo tudido dopolọ dile Paulu, dopo to devi owhe kanweko tintan whenu Jesu tọn lẹ mẹ basi do, he wlan dọmọ, ‘Jiwheyẹwhe ma sọgan do lalo.’ (Titu 1:2) Yinukọn dogọ, to whenuena mí hia Owe wiwe lẹ bo yí ayinamẹ etọn lẹ do yizan mẹ, mí to nuyọnẹn he gbẹtọ lẹ ma sọgan tindo na yede yizan, na Biblu wẹ owe lọ he do oyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn he nọ planmẹ sọyi ogbẹ̀ madopodo mẹ hia.
‘WLEAWUNA OJLO VẸKUVẸKU’ NA OYỌNẸN JIWHẸYEWHE TỌN
21. Etẹwẹ hiẹ dona basi eyin nuhe hiẹ plọn sọn Biblu mẹ delẹ taidi nuhe yiaga zẹjlẹgo?
21 Dile hiẹ to Biblu plọn, vlavo hiẹ na plọn onú he gbọnvona nuhe yè ko plọn we dai. Hiẹ sọgan tlẹ mọ dọ aṣa sinsẹ̀n tọn he hiẹ yiwanna taun lẹ ma nọ hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hun. Hiẹ na plọn dọ Jiwheyẹwhe tindo nujinọtedo lẹ nuhe yin dagbe po oylan po tọn he yiaga taun hugan de he gbayipe to aihọn he jotẹnna onú lẹpo ehe tọn mẹ. Ehe sọgan taidi nuhe yiaga zẹjlẹgo to tintan whenu. Ṣigba yin sọwhiwhenọ! Gbadopọnna Owe wiwe lẹ po sọwhiwhe po nado mọ oyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn. Kẹalọyi yọnbasi lọ dọ Ohó Jiwheyẹwhe tọn sọgan biọ vọjlado de to linlẹn po nuyiwa towe lẹ po mẹ.
22. Naegbọn hiẹ do to Biblu plọn, podọ nawẹ hiẹ sọgan gọalọna mẹdevo lẹ nado mọnukunnujẹ ehe mẹ gbọn?
22 Họntọn po hẹnnumẹ mẹtọnhopọntọ lẹ po sọgan diọnukunsọ oplọn Biblu towe tọn, ṣigba Jesu dọmọ: “Enẹwutu mẹdepope he yigbè ṣie to gbẹtọ lẹ nukọn, ewọ wẹ yẹn na yigbè etọn ga to Otọ́ ṣie he tin to olọn mẹ nukọn. Ṣigba mẹdepope he mọ́n mi to gbẹtọ lẹ nukọn, ewọ wẹ yẹn na mọ́n to Otọ́ ṣie he tin to olọn mẹ nukọn ga.” (Matiu 10:32, 33) Mẹdelẹ sọgan dibu dọ hiẹ na yì biọ sinsẹ̀n de mẹ kavi na lẹzun mẹhe nọ do zohunhun agọ̀ hia to sinsẹ̀n liho. Ṣigba, de sọn nugbo mẹ, vivẹnudo wẹ hiẹ te poun nado duale oyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn po nugbo etọn tọn po. (1 Timoti 2:3, 4) Nado gọalọna mẹdevo lẹ nado mọnukunnujẹ ehe mẹ, yin lẹnpọn dagbenọ, e mayin nudọntọ gba, to whenuena hiẹ to hodọ na yé dogbọn nuhe hiẹ to pinplọn dali. (Filippinu lẹ 4:5) Flindọ mẹsusu ko yin ‘dindọn matin ohó lọ’ to whenuena yé mọ kunnudenu dọ oyọnẹn Biblu tọn nọ hẹn ale wá na gbẹtọ lẹ nugbonugbo.—1 Pita 3:1, 2.
23. Nawẹ hiẹ sọgan ‘wleawuna ojlo vẹkuvẹku’ na oyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn gbọn?
23 Biblu dotuhomẹna mí dọmọ: “Di ovi yọyọ to anọ́nu, mì jlo oyìnnọ ohó lọ tọn he tin matin oklọ.” (1 Pita 2:2) Ovi yẹyẹ de nọ ganjẹ onọ etọn go na núdùdù podọ obiọ egblemaku tọn etọn nado mọ pekọ na nuhudo etọn. Mọdopolọ, mí na ganjẹ oyọnẹn sọn Jiwheyẹwhe dè go. ‘Bo wleawu ojlo vẹkuvẹku’ na Ohó etọn gbọn nukọnzinzindo to oplọn towe mẹ dali. Na nugbo tọn, yí i do basi yanwle towe nado nọ hia Biblu egbesọegbesọ. (Psalm 1:1-3) Ehe na hẹn dona họakuẹ lẹ wá na we, na Psalm 19:11 dọ dogbọn osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ dali dọmọ: “To sisọ yé whlá mẹ wẹ ale susu te.”
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a J.W.M. zẹẹmẹdo “jẹnukọnna Whenu Mítọn,” he sọgbe hugan J.K. (“jẹnukọnna Klisti”). W.M. zẹẹmẹdo “Whenu Mítọn,” he nọ saba yin yiylọdọ A.D., na anno Domini, he zẹẹmẹdo “to owhe Oklunọ mítọn tọn mẹ.”
TẸ́N OYỌNẸN TOWE PỌ́N
To aliho tẹlẹ mẹ wẹ Biblu gbọnvo na owe devo depope te?
Naegbọn hiẹ sọgan deji do Biblu go?
Etẹwẹ dohia we dọ Biblu yin Ohó gbọdo Jiwheyẹwhe tọn?
[Apotin to weda 14]
JẸAKỌ HẸ BIBLU TOWE GANJI
Nado jẹakọ hẹ biblu ma dona vẹawunamẹ gba. Yí todohukanji nuhe e bẹhẹn lẹ tọn zan nado plọn tito po otẹn owe Biblu tọn lẹ po.
Owe Biblu tọn lẹ tindo weta po wefọ lẹ po na alọdlẹndo he bọawu. Weta lẹ mimá do voovo yin bibasi to owhe kanweko 13tọ whenu, podọ zinjẹgbonu basitọ Flansenu owhe kanweko 16tọ tọn má Owe wiwe Glẹki tọn lẹ do wefọ egbezangbe tọn lẹ mẹ. Biblu tintan pipé lọ he tindo weta po sọha wefọ tọn po yin zinjẹgbonu Flansegbe tọn heyin zinzinjẹgbonu to 1553.
To whenuena wefọ lẹ yin dide to owe ehe mẹ, sọha tintan lọ nọ dlẹnalọdo weta, podọ ehe bọdego nọ nọtena wefọ lọ. Di apajlẹ, “Howhinwhẹn lẹ 2:5” zẹẹmẹdo owe Howhinwhẹn lẹ tọn, weta 2, wefọ 5. Gbọn pinpọn wefọ he yin dide lẹ dali, e na bọawu na we nado din wefọ Biblu tọn lẹ mọ po awubibọ po to madẹnmẹ.
Aliho he yọ́n hugan nado jẹakọ hẹ Biblu ganji wẹ yin nado nọ hia ẹ egbesọegbesọ. Tintan whẹ́, ehe sọgan taidi avunnukundiọsọmẹnu. Ṣigba eyin hiẹ nọ hia weta atọ̀n yì atọ́n egbesọegbesọ, sọgbe hẹ tedidi yetọn, hiẹ na dotana Biblu lọ pete hihia to owhe dopo mẹ. Naegbọn hiẹ ma do bẹjẹeji to egbehe?
[Apotin to weda 19]
BIBLU—OWE DOPO AKAN LỌ
• Biblu yin “gbingbọ́n sọn jiwheyẹwhe dè.” (2 Timoti 3:16) Dile etlẹ yindọ gbẹtọ lẹ wẹ wlan ohó lọ lẹ, Jiwheyẹwhe wẹ deanana linlẹn yetọn lẹ, na biblu nido yin “ohó Jiwheyẹwhe tọn” nugbonugbo.—1 Tẹsalonikanu Lẹ 2:13.
• Biblu yin kinkan na nuhugan owhe kanweko 16, gbọn mahẹtindotọ 40 lẹ sọn ninọmẹ voovo lẹ mẹ dali. Etomọṣo, Biblu lọ pete tin to kanṣiṣa mẹ sọn bẹjẹeji kaka jẹ vivọnu.
• Biblu ko lùn agọjẹdomẹ sinsinyẹn lẹ tọ́n hugan owe devo depope. To Ojlẹ Daglamẹ tọn whenu, gbẹtọ lẹ yin mimẹn do atin go kiki na yé tindo vọkan Owe wiwe lẹ tọn wutu.
• Biblu wẹ yin owe he yè sà hugan to aihọn lọ mẹ. Biblu lọ pete kavi apadewhe etọn ko yin lilẹdo nuhugan ogbè 2 000 lẹ mẹ. Vọkan liva lẹ tọn wẹ ko yin zinzinjẹgbonu, podọ ṣinṣán wẹ fininọ de to aigba ji he vọkan etọn de ma sọgan yin mimọ te.
• Ada Biblu tọn he dẹn-to-aimẹ hugan sọgan yin azán hiana sọyi godo jẹ 16 J.W.M. Ehe yin jẹnukọnna awusọhia Rig-veda Hindu (to nudi owhe 1300 J.W.M.), kavi owe sinsẹ̀n-basitọ Buddah tọn lẹ “Canon Of The Three Baskets” tọn (owhe kanweko atọ́ntọ J.W.M.), kavi Coran Malẹnu lẹ tọn (owhe kanweko ṣinawetọ W.M.), gọna owe Shinto tọn Nihongi (owhe 720 W.M.).
[Yẹdide to weda blebu ji to weda 20]