Nuplọnmẹ Nugbo He Nọ Hẹn Homẹ Jiwheyẹwhe Tọn Hùn Lẹ

NA MẸHE tin to aigba ji lẹ nido yọ́n nuplọnmẹ he yin nugbo bosọ nọ hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn lẹ, ewọ dona dọ linlẹn etọn lẹ na gbẹtọvi lẹ. E sọ dona hẹn nudọnamẹ enẹ tin-to-aimẹ na mẹlẹpo. Nawẹ gbẹtọvi lẹ sọgan yọ́n nuhe Jiwheyẹwhe kẹalọyi to sinsẹ̀n-nuplọnmẹ, sinsẹ̀n-bibasi po walọyizan po liho gbọn? Be Jiwheyẹwhe ko wleawuna nudọnamẹ mọnkọtọn ya? Eyin mọwẹ, to aliho tẹ mẹ?

Be gbẹtọvi he nọ nọgbẹ̀ na owhe vude poun de tin he sọgan dọho hẹ gbẹtọvi lẹpo bo yinuwa taidi asisa hodọnamẹ tọn sọn Jiwheyẹwhe dè ya? Lala. Ṣigba, kandai tẹgbẹ̀ tọn de sọgan wàmọ. Enẹwutu, be e ma na sọgbe dọ nudọnamẹ he sọn Jiwheyẹwhe dè ni yin awuwlena taidi owe de ya? Biblu yin dopo to owe hohowhenu tọn he sọalọakọ́n nado yin gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe dè lẹ mẹ. Dopo to wekantọ etọn lẹ mẹ dọmọ: “Owe-wiwe lẹpo gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe mẹ yin alenọ ga na mẹpinplọn, na wọhẹmẹ, na anademẹ, na nuplọnmẹ he tin to dodo mẹ.” (2 Timoti 3:16) Mì gbọ mí ni yí sọwhiwhe do gbadopọnna Biblu bo pọ́n eyin finẹ wẹ nuplọnmẹ nugbo lẹ tin te.

Nawẹ E Ko Dẹn-to-Aimẹ Sọ?

To owe sinsẹ̀n tọn tangan lẹ mẹ, Biblu yin dopo to dehe ko dẹn-to-aimẹ hugan lẹ mẹ. Adà tintan etọn lẹ yin kinkàn to nudi owhe 3500 die wayi. Owe ehe yin tadona to 98 W.M.a Dile etlẹ yindọ nudi gbẹtọ 40 wẹ kàn Biblu to ojlẹ owhe 1600 tọn gblamẹ, kandai he e bẹhẹn lẹ tin to kọndopọmẹ. Enẹ yinmọ na Jiwheyẹwhe wẹ yin Dowatọ nugbo etọn wutu.

Biblu wẹ yin owe he gbayipe bo yin lilẹdogbedevomẹ hugan to whenuho mẹ. To whemẹwhemẹ, nudi vọkan livi donu 60 Biblu blebu kavi apadewhe etọn lẹ tọn wẹ nọ yin mimape. Biblu blebu kavi adà etọn lẹ ko yin lilẹdo ogbè po akọgbè po hugan 2300 mẹ. Hugan gbẹtọ 90 to kanweko ji wẹ sọgan mọ Biblu kavi e whè gbau adà etọn de hia to ogbè yetọn titi mẹ. Owe ehe ko zẹ̀ dogbó akọta tọn, sinmẹ agbasa tọn, po aliglọnnamẹnu hẹnnu tọn lẹ po go.

Nawẹ E Yin Titodohukanji Gbọn?

Eyin hiẹ tindo Biblu, naegbọn hiẹ ma nado hùn in bo pọ́n lehe e yin titodohukanji gbọn?b Tintan whẹ́, pọ́n todowhinnu hogo lẹ tọn. Suhugan Biblu lẹ tọn nọ tindo todowhinnu de to bẹjẹeji he nọ slẹ yinkọ owe dopodopo tọn po weda he ji e sọgan yin mimọ te po. Na nugbo tọn, hiẹ na doayi e go dọ Biblu yin bladopọ owe voovo lẹ tọn, podọ dopodopo yetọn tindo yinkọ tangan de. Gẹnẹsisi wẹ yin owe tintan lọ, podọ godotọ lọ wẹ Osọhia. Owe lọ lẹ yin mimá do adà awe ji. Owe 39 tintan lẹ nọ yin yiylọdọ Owe-wiwe Heblu tọn lẹ, na Heblugbe mẹ wẹ suhugan yetọn yin winwlan do wutu. Owe 27 he gbọngodo lẹ yin winwlan do Glẹkigbe mẹ bo nọ yin yiylọdọ Owe-wiwe Glẹki tọn lẹ. Mẹdelẹ nọ ylọ adà awe ehelẹ dọ Alẹnu Hoho lọ po Alẹnu Yọyọ lọ po.

Owe Biblu tọn lẹ tindo weta po wefọ lẹ po na alọdlẹndonu lẹ nido bọawu. To whenuena wefọ lẹ yin dide to linlinnamẹwe ehe mẹ, sọha tintan he bọdo yinkọ owe Biblu tọn lọ tọn go nọ dlẹnalọdo weta owe enẹ tọn podọ sọha awetọ nọ nọtena wefọ lọ. Di apajlẹ, “2 Timoti 3:16” zẹẹmẹdo owe Timoti Awetọ tọn, weta 3, wefọ 16. Pọ́n eyin hiẹ sọgan mọ wefọ enẹ to Biblu mẹ.

Be hiẹ ma na yigbe dọ aliho dagbe hugan nado jẹakọ hẹ Biblu wẹ nado nọ hia ẹ to gbesisọmẹ ya? Mẹdelẹ ko mọdọ alọgọnamẹnu wẹ e yin nado hia Owe-wiwe Glẹki tọn lẹ jẹnukọn, bẹsọn owe Matiu tọn ji. Gbọn weta atọ̀n jẹ atọ́n hihia to gbèdopo dali, hiẹ sọgan hia Biblu lọ pete to owhe dopo gblamẹ. Ṣigba, nawẹ hiẹ sọgan yọnẹn eyin nuhe a hia to Biblu mẹ lẹ yin gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe dè nugbonugbo gbọn?

Be Hiẹ Sọgan Dejido Biblu Go Ya?

Be e ma jẹ dọ owe de he yin gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe dè ni bẹ ayinamẹ he ma nọ diọ de hẹn gando gbẹninọ go ya? Nukunnumọjẹnumẹ ninọmẹ gbẹtọvi tọn he sọawuhia to Biblu mẹ gando whẹndo gbẹtọvi tọn lẹpo go, podọ nunọwhinnusẹ́n etọn lẹ gbẹ́ yọn-na-yizan todin kẹdẹdile e te do to whenuena yé ṣẹṣẹ yin didọ. Ehe sọgan yin mimọ po awubibọ po to togunmẹho he diyin de mẹ, he Jesu Klisti, mẹhe do sinsẹ̀n Klistiani tọn ai na. E yin kinkàndai to Matiu weta 5 jẹ 7 mẹ. Gbọnvona dọ hodidọ ehe, he nọ yin yiylọdọ Yẹwhehodidọ Osó ji tọn, do lehe mí sọgan mọ ayajẹ nujọnu tọn gbọn hia mí, e sọ do lehe mí sọgan didẹ gbemanọpọ lẹ gbọn, lehe mí sọgan hodẹ̀ gbọn, nukun he mí dona yí do pọ́n nuhudo agbasa tọn lẹ, po onú susu devo lẹ po hia mí. To hodidọ ehe mẹ, podọ to weda etọn he pò lẹ mẹ, Biblu dọ nuhe mí dona wà po nuhe mí dona dapana po nado sọgan hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn bo hẹn ninọmẹ mítọn pọnte to gbẹ̀mẹ na mí hezeheze.

Whẹwhinwhẹ́n devo he wutu hiẹ sọgan dejido Biblu go wẹ yindọ, nuhe owe hohowhenu tọn ehe dọ gando whẹho lẹnunnuyọnẹn tọn lẹ go sọgbe. Di apajlẹ, to ojlẹ de mẹ whenuena suhugan gbẹtọ lẹ tọn yise dọ aigba to flala, Biblu donù “loboto [kavi, globu] aigba tọn” go.c (Isaia 40:22) Podọ hugan owhe 3000 whẹpo lẹnunnuyọnẹntọ diyin lọ Mẹdaho Isaac Newton basi zẹẹmẹ dọ planẹti lẹ yin pipla agbágbá to dovlomẹ gbọn huhlọn nudọnwado tọn dali, Biblu dọ po hogbe milomilo po dọ ‘aigba yin pipla do agbágbá ji.’ (Job 26:7) Sọ lẹnnupọndo zẹẹmẹ lilẹpe osin tọn ji he kandai etọn yin bibasi po hogbe milomilo po to nudi owhe 3000 die wayi dọmọ: “Otọ̀ lẹpo wẹ to sisà biọ ohù mẹ; ṣigba ohù ma gọ́, fie na otọ̀ lẹ to sisà sọn, finẹ wẹ yé sọ gọ̀ do.” (Yẹwhehodọtọ 1:7) Mọwẹ, Didatọ wẹkẹ lọ tọn lọsu wẹ yin Dowatọ Biblu tọn.

Gbesisọ Biblu tọn to whenuho-liho yidogọna nugbo lọ dọ e yin gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe dè. Nujijọ he go Biblu donù lẹ ma yin otangblo lẹ poun gba. Yé gando azán, gbẹtọ, po nọtẹn tangan lẹ po go. Di apajlẹ, Luku 3:1 dọho gando ‘owhe fọtọ̀n-tọ ahọludu Tibeliu Sesali tọn go whenuena Pọntiu Pilati dù togán to Jude, bọ Hẹlodi sọ dù togán to Galili.’

Dile etlẹ yindọ whenuho-kantọ hohowhenu tọn lẹ nọ saba basi kandai awhàngbigba po jijọ dagbe gandutọ lẹ tọn po kẹdẹ, Biblu kantọ lẹ nọ dọ nugbo, bo tlẹ nọ kẹalọyi nuṣiwa yelọsu tọn lẹ to gbangba. Di dohia, Ahọlu Davidi Islaeli tọn yigbe dọmọ: “Yẹn ko waylando dahodaho, to ehe yẹn ko wà mẹ: . . . yẹn ko yí nulú daho do basi.” Hodidọ enẹ yin kinkàndai po gbesisọ po do Biblu mẹ. (2 Samuẹli 24:10) Podọ Biblu kantọ Mose lọsu basi kandai nujijọ he whenu e gboawupo nado do jidide hia to Jiwheyẹwhe nugbo lọ mẹ tọn.—Osọha lẹ 20:12.

Biblu sọ tindo ohia devo he dekunnu dọ e yin gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe dè. Ohia enẹ wẹ yin dọdai etọn he ko mọ hẹndi lẹ, yèdọ whenuho he ko yin kinkàn jẹnukọnna nujijọ lẹ. Delẹ to dọdai ehelẹ mẹ gando Jesu Klisti go. Di apajlẹ, hugan owhe 700 jẹnukọnna jiji Jesu tọn, Owe-wiwe Heblu tọn lẹ dọ po gbesisọ po dọ Mẹhe yin opagbe etọn dó ehe na yin jiji “to Bẹtlẹhẹm Jude tọn.”—Matiu 2:1-6; Mika 5:2.

Lẹnnupọndo apajlẹ devo ji. To 2 Timoti 3:1-5 mẹ, Biblu dọmọ: “To azán [godo tọn lẹ mẹ] ojlẹ awusinyẹn tọn lẹ na wá. Na gbẹtọ lẹ na lẹzun wanyina yede tọ́, nukunkẹnnọ, awagundotọ, saklanọ, nùzantọ, tolivẹtọ do mẹjitọ go, mayọndagbenọ, mawenọ, matin owanyi hẹnnumẹ tọn, alẹdatọ, mẹslẹtọ, awumajainanọ, kanylantọ, vivlẹtọ mẹdagbe lẹ tọn, ajannọ, tasinyẹntọ, goyitọ, wanyina aṣọ́ [kavi gbẹdudu] hú Jiwheyẹwhe tọ́; yé tindo ohia jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn, ṣigba yé mọ́n huhlọn etọn.” Be ehe ma do jijọ gbẹtọ lẹ tọn hia to paa mẹ to egbehe ya? Hogbe ehelẹ yin kinkàn to owhe 65 W.M., yèdọ hugan owhe 1900 die wayi!

Etẹwẹ Biblu Plọn Mí?

Dile hiẹ to Biblu hia, hiẹ na mọdọ Biblu yin asisa nuyọnẹn he yiaga hugan de tọn. E na gblọndo pekọhẹnwanamẹ tọn na kanbiọ lẹ taidi ehelẹ: Mẹnu wẹ Jiwheyẹwhe? Be Lẹgba tin nugbo ya? Mẹnu wẹ Jesu Klisti? Naegbọn yajiji do tin? Etẹwẹ nọ jọ do mí go eyin mí kú? Gblọndo he hiẹ sọgan sè sọn mẹdevo lẹ si lẹ nọ gbọnvo sọgbe hẹ nuyise po aṣa mẹhe na yé lẹ tọn po. Ṣigba, Biblu dọ nugbo na mí gando hosọ ehelẹ po devo lẹ po go. Humọ, na nuhe dù walọ mítọn po pọndohlan mítọn po gando mẹdevo lẹ po aṣẹpipa daho lẹ po go, anademẹ Biblu tọn wẹ yọ́n hugan.d

Etẹwẹ Biblu dọ dogbọn lẹndai Jiwheyẹwhe tọn na aigba podọ na gbẹtọvi lẹ dali? E dopagbe dọmọ: “Na whenu pẹẹde, mẹylankan lẹ ma na tin ba: . . . Ṣigba homẹmiọnnọ lẹ na dugu aigba tọn; yé na hẹn homẹhun yede to jijọho susu mẹ.” (Psalm 37:10, 11) “Jiwheyẹwhe lọsu nasọ nọhẹ [gbẹtọvi lẹ], bo nasọ yin Jiwheyẹwhe yetọn. Jiwheyẹwhe nasọ súnsún dasin lẹpo sẹ̀ sọn nukun yetọn mẹ; okú ma nasọ tin ba, kavi awubla, kavi avi, mọ awufiẹsa ma na tin ba: na onú tintan lẹ ko juwayi.” (Osọhia 21:3, 4) “Dodonọ wẹ na dugu aigba tọn, bo nasọ nọ nọ̀ e mẹ kakadoi.”—Psalm 37:29.

Biblu sọ dọ dọdai dọ awhàn, sẹ́nhẹngba, danuwiwa, po kanyinylan po na wá opodo to madẹnmẹ. Awutu, yọnhowhe, po okú po ma nasọ tin ba. Gbẹtọ lẹ na nọgbẹ̀ kakadoi to paladisi mẹ to aigba ji. Nukundido jiawu nankọtọn lẹ die! Podọ lehe ehe lẹpo do owanyi Jiwheyẹwhe tọn na gbẹtọvi lẹ hia do sọ!

Etẹwẹ Hiẹ Na Wà?

Nunina jiawu de wẹ Biblu yin sọn Mẹdatọ lọ dè. Nawẹ hiẹ dona yinuwa hlan owe ehe gbọn? Dawe de he yin pinplọn whẹ́n to sinsẹ̀n Hindu tọn mẹ yise dọ whẹpo nudọnamẹ de sọn Jiwheyẹwhe dè nado hẹn ale wá na gbẹtọvi lẹpo, e dona ko tin-to-aimẹ sọn bẹjẹeji whẹndo gbẹtọvi tọn gbọ́n. To whenuena e wá mọdọ adà Biblu tọn delẹ ko tin jẹnukọnna kandai he dẹn-to-aimẹ hugan Hindu lẹ tọn he yin Vedas, e basi dide nado hia Biblu bo gbadopọnna nuhe e bẹhẹn.e Mẹplọntọ wehọmẹ alavọ tọn de to États-Unis sọ mọ nuhudo lọ nado hia owe he gbayipe hugan to aihọn mẹ lọ whẹpo do wleawuna linlẹn de gando e go.

Biblu hihia po nuplọnmẹ etọn lẹ yíyí do yizan mẹ po na hẹn dona susugege wá na we. Biblu dọmọ: “Donanọ wẹ mẹhe . . . homẹhunhun etọn tin to osẹ́n OKLUNỌ tọn mẹ; podọ osẹ́n etọn mẹ wẹ e nọ ayihamẹlẹnpọn te to okle po ozán po. E na di atin he yè họ̀ndo do asisa osin tọn tó, he to sinsẹ́n etọn sẹ́n to ojlẹ etọn mẹ; amà etọn ga ma na yọ́; nudepope e to wiwà na doale.”f (Psalm 1:1-3) Biblu pinplọn gọna nulinlẹnpọndo nuhe e dọ ji na na we ayajẹ na nuhudo gbigbọmẹ tọn towe na gbọnmọ dali yin pekọhẹnwana. (Matiu 5:3) Biblu na dohia we lehe hiẹ sọgan zan gbẹzan pekọhẹnwanamẹ tọn do podọ lehe hiẹ sọgan duto nuhahun lẹ ji do. Mọwẹ, “to sisọ [osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn he tin to Biblu mẹ lẹ] whlá mẹ wẹ ale susu te.” (Psalm 19:11) Hú popolẹpo, jidide do opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ go na hẹn dona lẹ wá na we todin bo nasọ hẹn todido towe diun na sọgodo.

Biblu dotuhomẹna mí dọmọ: “Di ovi yọyọ to anọ́nù, mì [wleawuna ojlo na] yìnnọ ohó lọ tọn he tin matin oklọ.” (1 Pita 2:2) Ovivu de tindo nuhudo núdùdù tọn bo nọ viavi na nuhudo enẹ nido yin pekọhẹnwana. Mọdopolọ, mí tindo nuhudo oyọnẹn sọn Jiwheyẹwhe dè tọn nugbonugbo. Enẹwutu, ‘wleawuna ojlo,’ kavi tindo ojlo zogbe na Ohó etọn. Biblu yin owe de he bẹ nuplọnmẹ nugbo sọn Jiwheyẹwhe dè lẹ hẹn. Hẹn ẹn zun yanwle towe nado nọ plọn ẹn to gbesisọmẹ. Kunnudetọ Jehovah tọn he tin to lẹdo towe mẹ lẹ na hùnhomẹ nado gọalọna we nado mọaleyi sọn oplọn towe mẹ to gigọ́mẹ. Mí basi oylọna we po zohunhun po nado dín yé mọ. Kavi hiẹ sọgan kanwehlan zinjẹgbonutọ linlinnamẹwe ehe tọn lẹ.

[Nudọnamẹ odò tọn]

[Yẹdide to weda 5]

NASA photo

[Yẹdide to weda 7]

‘Wleawuna ojlo na’ Ohó Jiwheyẹwhe tọn.

Nọ plọn Biblu to gbesisọmẹ