APÁ 3
Mẹnu lẹ Wẹ Tin to Agblò Gbigbọ Tọn Mẹ?
1. Nawẹ sinsẹ̀n tọgbo tọn lẹ ko yin yiyijlẹdo osó de go gbọn?
NUYISE sinsẹ̀n tọgbo lẹ tọn to Aflika ko yin yiyijlẹdo osó de go. Jiwheyẹwhe tin to aga pete, po huhlọn gbigbọmẹ tọn he yiaga hugan po. Yẹwhe flinflin, gbigbọ lẹ he yin devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tin to adà etọn lẹ mẹ. Tọgbo lẹ hòpodona yé bo nọ to whẹndo yetọn lẹ flin hlan aigba ji bosọ nọ to hihọ́-basina yé. Huhlọn gbigbọ tọn flinflin lẹ taidi, obó, dọṣẹdidọ, po azé po tin to odò pete.
2. Nawẹ oló Aflika tọn de dohia dọ nuyise sinsẹ̀n tọgbo tọn lẹ nọ yinuwado sinsẹ̀n ji gbọn?
2 Nuyise sinsẹ̀n tọgbo lẹ tọn ehelẹ ko tindo nuyiwadomẹji sinsinyẹn do sinsẹ̀n devo lẹ ji to Aflika. Oló Aflika tọn dopo dọ ẹ to aliho ehe mẹ dọmọ: “Titẹdo Sinsẹ̀n (Klistiani kavi Malenu tọn) go ma glọnalina mí nado nọ sẹ̀n yẹwhe hẹnnu mítọn tọn lẹ gba.”
3. Fie wẹ mí sọgan plọn nugbo lọ te gando mẹhe nọ nọ̀ agblò gbigbọ tọn mẹ lẹ go?
3 Nawẹ nuyise sinsẹ̀n tọgbo tọn lẹ to Aflika yin nugbo sọ? Biblu dọ nugbo na mí gando yé mẹhe nọ nọ̀ agblò gbigbọ tọn mẹ lẹ go.
Jehovah, Jiwheyẹwhe Nugbo Lọ
4. Etẹ ji wẹ sinsẹ̀n he diyin hugan to Aflika lẹ kọngbedopọ do?
4 Sinsẹ̀n atọ̀n he diyin hugan to Aflika lẹ yigbe dọ Jiwheyẹwhe tin podọ ewọ wẹ yin nupojipetọ. Biblu ylọ ẹ dọ ‘Jiwheyẹwhe yẹwhe lẹ tọn, podọ OKLUNỌ Oklunọ lẹ tọn, Jiwheyẹwhe daho lọ, hlọnhlọnnọ lọ, podọ jiawu lọ.’ (Deutelonomi 10:17) Malenu lẹ lọsu yise to Jiwheyẹwhe nupojipetọ dopo akàn lọ mẹ. Weyọnẹntọ Geoffrey Parrinder dọ gando sinsẹ̀n tọgbo tọn lẹ to Aflika go dọmọ: “Suhugan Aflikanu lẹ tọn yise to Jiwheyẹwhe nupojipetọ de, he yin otọ́ yẹwhe lẹ po gbẹtọ lẹ po tọn, po didatọ wẹkẹ lọ tọn po mẹ.”
5. Etẹwẹ yin delẹ to oyín he nọ yin yiyizan nado ylọ Jiwheyẹwhe lẹ mẹ?
5 Ṣogan, mahopọnna yise to Jiwheyẹwhe mẹ he gbayipe lọ, mẹsusu ma tindo oyọnẹn he họnwun gando mẹhe Jiwheyẹwhe yin go gba. Afọdide tintan nado yọ́n mẹde wẹ nado yọ́n oyín etọn. Gando oyín Jiwheyẹwhe tọn go, bẹwlu tin to sinsẹ̀n lẹ ṣẹnṣẹn. To Mẹylọhodotọklisti mẹ, e nọ saba yin yiylọ dọ Jiwheyẹwhe, yèdọ tẹnmẹ yinkọ de he zẹẹmẹdo “Omẹ Huhlọnnọ”. Na Malenu lẹ, e nọ yin Allah. To mẹhe nọ basi sinsẹ̀n tọgbo tọn lẹ ṣẹnṣẹn, yinkọ he nọ yin yiyizan nado ylọ Nupojipetọ lọ nọ gbọnvo sọn ogbè de mẹ jẹ devo mẹ. To owe etọn Concepts of God in Africa mẹ, John S. Mbiti slẹ hugan oyín po tẹnmẹ-yinkọ 500 po na Jiwheyẹwhe to ogbè Aflika tọn lẹ mẹ. Taidi apajlẹ, to Ayọgbè mẹ (Nigeria), Jiwheyẹwhe nọ yin yiylọ dọ Olodumare; na Kikuyu lẹ (Kenya), e nọ yin Ngai; podọ na Zoulou lẹ (Afrique du Sud), e nọ yin Unkulunkulu.
6, 7. Etẹwẹ yin yinkọ Jiwheyẹwhe tọn, podọ nawẹ mí yọ́n ẹn gbọn?
6 Etẹwẹ Jiwheyẹwhe lọsu dọ gando yinkọ etọn go? To whenuena Jiwheyẹwhe dọna Mose nado plan Islaelivi lẹ jẹgbonu sọn Egipti, Mose kanbiọ dọmọ: “Whenuena yẹn wá ovi Islaeli tọn lẹ dè, bo na dọ hlan yé, Jiwheyẹwhe otọ́ mìtọn lẹ tọn ko do mi hlan mì; bọ yé na dọ hlan mi, Etẹwẹ oyín etọn? Etẹwẹ yẹn na dọ hlan yé?”—Eksọdusi 3:13.
7 Jiwheyẹwhe na gblọndo dọmọ: ‘Le wẹ hiẹ na dọ hlan ovi Islaeli tọn lẹ, Jehovah Jiwheyẹwhe otọ́ mìtọn lẹ tọn . . . ko do mi hlan mì dè: ehe wẹ oyín ṣie kakadoidoi ehe sọ wẹ oflin ṣie hlan whẹndo lẹpo.’ (Eksọdusi 3:15) Oyín Jiwheyẹwhe tọn ehe sọawuhia hugan whla 7 000 to Biblu dowhenu tọn lẹ mẹ, ṣigba lẹdogbedevomẹtọ delẹ ko yí tẹnmẹ yinkọ lẹ taidi “Jiwheyẹwhe” kavi “OKLUNỌ” do diọtẹnna ẹn.
8. Etẹwẹ Jehovah taidi, podọ etẹwẹ mí dona basi eyin mí jlo na mọ nukundagbe etọn?
8 Etẹwẹ Jehovah taidi na nugbo tọn? E yin gbigbọ de, ganhunupotọ, gigonọ. Ewọ wẹ nupojipetọ, he ma yọ́n jlẹ do nudepope go, bọ mẹdepope ma sọzẹn hẹ ẹ. (Deutelonomi 6:4; Isaia 44:6) Jehovah dọna Mose dọmọ: ‘Yẹn Jehovah Jiwheyẹwhe towe, Jiwheyẹwhe he nọ biọ mẹdezejo mlẹnmlẹn wẹ.’ To hogbe devo lẹ mẹ, nado mọ nukundagbe Jehovah tọn, mí dona sẹ̀n ewọ dopo kẹdẹ. E ma jlo dọ mí ni sẹ̀n onú devo kavi omẹ devo depope.—Eksọdusi 20:3-5.
Jesu Klisti, Ahọlu Ahọluduta Jiwheyẹwhe Tọn Tọn
9. Naegbọn mí sọgan dọ dọ Jesu ma sọzẹn hẹ Jehovah?
9 To egbehe, bẹwlu susu wẹ tin gando mẹhe Jesu yin na taun tọn go. Mẹsusu to Mẹylọhodotọklisti tọn mẹ yise dọ Jesu yin apadewhe Atọ̀n-to-dopo mẹ “Wiwe” de tọn. Ṣigba Biblu ma plọnmẹ dọ Jiwheyẹwhe yin omẹ atọ̀n to dopo mẹ gba. Biblu masọ plọnmẹ dọ Jesu sọzẹn hẹ Jehovah gba. Jesu lọsu dọmọ: “Otọ́ yin kiklo hú mi.”—Johanu 14:28.
10. Fie wẹ Jesu tin te whẹpo do wá aigba ji?
10 Biblu plọn mí dọ whẹpo Jesu do wá nọgbẹ̀ taidi gbẹtọ to aigba ji, e ko nọgbẹ̀ taidi nudida gbigbọnọ huhlọnnọ de to olọn mẹ. Kẹdẹdile Jehovah dá Adam po Evi po do aigba ji do, mọdopolọ wẹ E dá omẹ gbigbọnọ lẹ do olọn mẹ do niyẹn. Jesu wẹ omẹ gbigbọnọ tintan he Jehovah dá.—Johanu 17:5; Kọlọsinu lẹ 1:15.
11. Nawẹ Jesu wá yin jiji taidi gbẹtọvi de gbọn?
11 To nudi owhe 2 000 die wayi, Jehovah diọtẹnmẹna ogbẹ̀ nudida gbigbọnọ ehe tọn wá vidọ yọnnu alọji de he nọ yin Malia tọn mẹ. Angẹli Gabliẹli dọna ẹn dọmọ: “Hiẹ na mọhò to ohò towe mẹ, bo nasọ ji visunnu de bosọ ylọ oyín etọn Jesu. E nasọ duahọlu . . . ahọludu etọn ma na do podo.”—Luku 1:31, 33.a
12. Etẹwẹ yin dopo to whẹwhinwhẹ́n he wutu Jesu wá aigba ji lẹ mẹ?
12 To enẹgodo Jesu yin jiji, bo whẹ́n mẹho, bosọ plọnnu gbẹtọ lẹ gando ojlo po lẹndai Jehovah tọn po go. E dọna togán Lomu tọn de dọmọ: “Hlan opodo he wẹ yè ko do ji mi, podọ hlan opodo he wẹ yẹn do wá aihọn mẹ, na yẹn nido dekunnu hlan nugbo lọ.” (Johanu 18:37) Gbọn dogbigbapọnna nuhe Jesu plọnmẹ lẹ dali, mí sọgan plọn nugbo lọ gando ojlo po lẹndai Jiwheyẹwhe tọn po go. Mí sọgan plọn lehe mí na mọ alọkẹyi Jiwheyẹwhe tọn do.
13. Etẹwẹ yin whẹwhinwhẹ́n awetọ he wutu Jesu wá aigba ji?
13 Whẹwhinwhẹ́n awetọ he wutu Jesu wá aihọn mẹ wẹ nado ze ogbẹ̀ gbẹtọvi tọn etọn liai taidi ofligọ de do ota gbẹtọvi lẹ tọn mẹ. (Matiu 20:28) E wà ehe na míwlẹ nido jẹ mẹdekannu sọn ylando he mí dugu etọn sọn tọgbo mítọn Adam dè lọ si. Ehe, to godomẹ, na hẹn ẹn yọnbasi na mí nado nọgbẹ̀ kakadoi. Apọsteli Johanu wlan dọmọ: “Na Jiwheyẹwhe yiwanna aihọn sọmọ bọ e yí Ovi detọ́n etọn dopo akàn namẹ, na mẹdepope he yí ì sè ma nado dọ̀n, ṣigba e nido tindo ogbẹ̀ madopodo.”—Johanu 3:16.
14. (a) Etẹwẹ jọ do Jesu go to okú etọn taidi gbẹtọvi de godo? (b) Otẹn tẹmẹ wẹ Jesu tin te to olọn mẹ todin?
14 To okú etọn taidi gbẹtọvi godo, Jesu yin finfọnsọnku hlan olọn mẹ, fie e vọ́ gọ̀ ogbẹ̀ etọn bẹ te taidi nudida gbigbọnọ huhlọnnọ de. (Owalọ lẹ 2:32, 33) To godo mẹ, Jehovah na ẹn “ahọluigba . . . , po gigo po, po ahọludu de po, na gbẹtọ lẹpo, po akọta lẹ po, po ogbè lẹ po nido nọ sẹ̀n ẹn.” (Daniẹli 7:13, 14) Jesu ko yin hinhẹnzun Ahọlu huhlọnnọ de; ewọ yin Ahọlu gandudu olọn mẹ tọn Jehovah tọn. To madẹnmẹ, e na do huhlọn etọn hia to aigba lẹpo ji.
Angẹli lẹ, Lizọnyizọnwatọ Jiwheyẹwhe Tọn Lẹ
15. Whetẹnu podọ fie wẹ angẹli lẹ yin didá te?
15 E ma yin Jehovah po Jesu po kẹdẹ wẹ tin to agblò gbigbọ tọn mẹ gba. Jehovah dá nudida gbigbọnọ devo lẹ, yèdọ angẹli lẹ. Gabliẹli he dọho na Malia, yin dopo to yé mẹ. Angẹli lẹ ma bẹ gbẹzan yetọn jẹeji taidi gbẹtọvi lẹ to aigba ji gba. Yé ko yin didá do olọn mẹ sọn whenu dindẹn die whẹpo gbẹtọvi lẹ do wá yin didá to aigba ji. (Job 38:4-7) Angẹli livi susu wẹ tin.—Daniẹli 7:10.
Angẹli nugbonọ lẹ gbẹ́ sinsẹ̀n-bibasi hlan yé dai
16. Etẹwutu gbẹtọvi lẹ ma dona sẹ̀n angẹli lẹ?
16 Angẹli nugbonọ lẹ ma nọ jlo dọ mí ni sẹ̀n yé gba. Whlaawe he apọsteli Johanu tẹnpọn nado litaina angẹli lẹ, yé wọhẹ ẹ, dọmọ: “Pọ́n, hiẹ basi mọ blo . . . litaina Jiwheyẹwhe.”—Osọ. 19:10; 22:8, 9.
17. Etẹwẹ dohia dọ angẹli lẹ penugo nado basi hihọ́na devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ, podọ etẹwutu ehe miọnhomẹna mí?
17 Angẹli lẹ ma sọ nọ sọawuhia omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to aigba ji ba, dile yé basi do to whenuena yé tún apọsteli Jesu tọn lẹ dote sọn gànpamẹ. (Owalọ lẹ 5:18, 19) Etomọṣo, eyin mí sẹ̀n Jiwheyẹwhe to gbesisọmẹ hẹ Ohó etọn, Biblu lọ, mí sọgan deji dọ awhànpa mayinukundomọ angẹli huhlọnnọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ na basi hihọ́na mí. Biblu dọmọ: “Angẹli OKLUNỌ tọn lẹdo yé he dibusi i lẹ pé, bosọ whlẹn yé.” (Psalm 34:7; 91:11) Naegbọn ehe dona miọnhomẹ na mí? Na mí tindo kẹntọ kanylantọ lẹ to agblò gbigbọ tọn mẹ he to tintẹnpọn nado và mí sudo!
Satani, Kẹntọ Jiwheyẹwhe Tọn De
18. (a) Etẹwutu wẹ angẹli dopo ṣiatẹ sọta Jiwheyẹwhe? (b) Yinkọ tẹlẹ wẹ yin nina angẹli atẹṣitọ ehe?
18 E ma yin angẹli Jiwheyẹwhe tọn lẹpo wẹ gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ na ẹn gba. Delẹ to yé mẹ ṣiatẹ sọta ẹ. Yé hẹn yede zun kẹntọ Jiwheyẹwhe tọn podọ kẹntọ gbẹtọ lẹ tọn to aigba ji. Nawẹ ehe jọ gbọn? Angẹli he Jehovah dá lẹpo wẹ yin dodonọ bosọ yọ́n. Ṣigba, dopo to ovi gbigbọnọ ehelẹ mẹ wá jlo dọ gbẹtọ lẹ ni nọ sẹ̀n emi, podọ e sọ hẹn ojlo ylankan ehe di. Nudida gbigbọnọ enẹ yin yiylọdọ Satani, he zẹẹmẹdo “Agọjẹdomẹtọ [Jiwheyẹwhe tọn].” E sọ yin yiylọ dọ Lẹgba ga, he zẹẹmẹdo “Mẹhẹngbletọ,” na e dolalo ylankan lẹ dokọna Jehovah wutu.
19. Etẹwutu podọ nawẹ Satani sayana Job gbọn?
19 Satani nọ gbidikọna gbẹtọvi lẹ nado kọnawudopọ hẹ ẹ to atẹṣiṣi etọn sọta Jiwheyẹwhe mẹ. Lẹnnupọndo nuhe e wà na devizọnwatọ nugbonọ Jiwheyẹwhe tọn heyin Job lọ ji. Job yin dawe adọkunnọ tlala de. E tindo lẹngbọ 7 000, kanklosọpoawenọ 3 000, oyìn asu po asi po 1 000, podọ kẹtẹkẹtẹ asi 500 dogọ. E sọ tindo ovi ao podọ afanumẹ susu. Tintan, Satani hù kanlin Job tọn lẹ po afanumẹ etọn lẹpo po. Enẹgodo, e hẹn “jẹhọn daho de” nado họ́ ohọ̀ de do ovi Job tọn lẹpo ji bo hù yé. To enẹgodo, Satani “yí nútitẹ̀ fifiẹ lẹ do hò Job, sọn afọgbẹn afọ etọn tọn jẹ ahọ̀ndòmẹ etọn.”—Job 1:3-19; 2:7.
20. (a) Nawẹ Job yin ahọsuna na nugbonọ-yinyin etọn gbọn? (b) Dile etlẹ yindọ Job yin nugbonọ hlan Jiwheyẹwhe, etẹwẹ Satani ko basi na mẹsusu devo lẹ?
20 Mahopọnna whlepọn sinsinyẹn ehe, Job gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ na Jiwheyẹwhe. Enẹwutu Jehovah hẹnazọngbọna ẹn bosọ “na Job whlaawe sù sọ ehe e ko tindo dai.” (Job 42:10) Satani gboawupo nado gbà tenọgli Job tọn, ṣigba e tindo kọdetọn dagbe nado lẹ́ mẹsusu devo lẹ sọn Jiwheyẹwhe dè. Biblu dọmọ: “Aihọn lẹpo sọ mlọnai to omẹ ylankan lọ mẹ.”—1 Johanu 5:19.
21. (a) Nawẹ Satani do ojlo etọn nado yin sinsẹ̀n-basina hia gbọn? (b) Naegbọn Jesu do gbẹ́ ma nado sẹ̀n Satani?
21 Satani jlo dọ mí ni sẹ̀n ẹn. Ehe yin hinhẹn họnwun to whlepọn he e zedonukọnna Jesu to nudi owhe 2 000 delẹ die wayi lọ whenu. Biblu basi zẹẹmẹ dọmọ: “Lẹgba sọ vọ́ [Jesu] ze yì osó he yiaga de ji, bosọ do ahọlu yigba aihọn tọn lẹpo, po gigo yetọn po hia ẹ; e bosọ dọ hlan ẹn dọmọ, onú he lẹpo wẹ yẹn na na we, eyin hiẹ na jẹklo bo litai na mi.” Jesu gbẹ́ bo dọhlan ẹn, dọmọ: “Tọ́nsọn ofi, Satani: na yè wlanwe etọn dọ, Hiẹ na litaina Oklunọ Jiwheyẹwhe towe, ewọ dopo kẹdẹ wẹ hiẹ na nọ sẹ̀n.” (Matiu 4:8-10) Jesu yọ́n osẹ́n Jehovah tọn hezeheze, bọ e ma basi nuhe Satani jlo lọ.
Aovi lẹ, Gbigbọ Ylankan Lẹ
22. Oyà tẹwẹ aovi lẹ ko sá na gbẹtọvi lẹ pọ́n?
22 Angẹli devo lẹ kọnawudopọ hẹ Satani to atẹṣiṣi etọn sọta Jiwheyẹwhe mẹ. Angẹli aovi ehelẹ yin kẹntọ gbẹtọ lẹ tọn to aigba ji. Yé yin danuwatọ podọ kanylantọ. To hohowhenu, yé hẹn mẹdelẹ zun unbọpẹnnọ po nukuntọ́nnọ po. (Matiu 9:32, 33; 12:22) Yé sọ doazọ̀nmẹ kavi hẹnmẹ hùnalẹ̀. (Matiu 17:15, 18; Malku 5:2-5) Yé tlẹ sayana ovivu lẹ.—Luku 9:42.
23. (a) Etẹwẹ gbigbọ ylankan lẹ to dindin to gbẹtọvi lẹ dè? (b) Etẹwẹ Satani po aovi lẹ po ko klọ gbẹtọ lẹ nado wà?
23 Taidi Satani, gbigbọ ylankan ehelẹ jlo nado yin sinsẹ̀n-basina. Kakati nado gbẹ́ sinsẹ̀n-bibasi gbẹtọvi lẹ tọn dai, bo dohia dọ Jehovah kẹdẹ wẹ dona yin sinsẹ̀n, yé nọ tindo ojlo vẹkuvẹku to e mẹ, yé nọ dín in, bo nọ ze e daga. Gbọn oklọ, lalo, po budonamẹ po dali, Satani po aovi lẹ po nọ hẹn gbẹtọ lẹ nado basi sinsẹ̀n hlan yé. Nugbo wẹ dọ, mẹsusu ma yọnẹn dọ Satani po aovi etọn lẹ po sẹ̀n wẹ yé te gba. E na paṣa mẹsusu nado sè dọ Satani wẹ sinsẹ̀n yetọn nọ gbògbéna. Ṣogan, Biblu na avase dọmọ: “Onú he Kosi lẹ do sanvọ́, yé do sanvọ́ hlan aovi lẹ, e mayin hlan Jiwheyẹwhe gba.”—1 Kọlintinu lẹ 10:20.
24. Etẹwẹ yin dopo to ayiha wintinwintin he Satani nọ yizan nado klọ gbẹtọ lẹ mẹ?
24 Dopo to aliho he mẹ Satani po aovi etọn lẹ po nọ klọ gbẹtọ lẹ te nado sẹ̀n yé wẹ yin hinhẹn linlẹn lalo lẹ gbayipe gando mẹhe ko kú lẹ go. Mì gbọ mí ni pọ́n nuhe Biblu plọnmẹ gando ehe go.
a Koran dlẹnalọdo jiji jiawu Jesu tọn to Sourate 19 (Maria) mẹ. E dọmọ: “Mí do gbigbọ Mítọn hlan [Malia] to wunmẹ sunnu he ko whẹ́n ganji de tọn mẹ. Bọ whenuena [Malia] mọ ẹn e dọmọ: ‘Na lẹblanunọ lọ ni basi-hihọ́na mi sọn hiẹ si! Eyin hiẹ dibusi Oklunọ lọ, jo mi do bo yì.’ ‘Wẹnsagun Oklunọ towe tọn wẹ yẹn’ wẹ e gblọn dọ, ‘bọ yẹn wá nado na we visunnu wiwe de.’ [Malia] sọ gblọn dọmọ, ‘Nawẹ yẹn na jivi do to whenuena yẹn gbẹsọ pò to alọji, bọ sunnu depope ma doalọ go e?’ ‘Enẹ wẹ ojlo Oklunọ towe tọn,’ wẹ e gblọn dọ. ‘Ehe ma yin nuhe vẹawu na ẹn gba. “E na yin ohia de na gbẹtọvi lẹ” wẹ Oklunọ dọ “podọ dona de sọn Míwlẹ dè. Ehe wẹ gbedide Mítọn.”’”