Tito-Bibasi Dai Na Mẹyiwanna Mítọn Lẹ

OTÀN blawu Annie tọn sọawuhia to linlinwe agọe Aflika tọn de mẹ. Asu Annie tọn yin ajọwatọ de. E kú to 1995, bo jo mọto 15 dai; kandai akuẹ akuẹsẹdotẹn tọn susu lẹ; nudi akuẹ dọla 4 000 (États-Unis) tọn; nusatẹn dopo; ahansatẹn dopo; po ohọ̀ abò-atọ̀nnọ dopo po. Nuhe e ma jo dai wẹ kandai ogú mimá tọn.

Yọnwhẹn sunnu Annie tọn ze alọ do nutindo lọ po akuẹ lọ po ji bo yàn ewọ po ovi etọn ṣidopo lẹ po tọ́n sọn owhé yetọn gbè. Taidi lèlènọ de, ewọ po ovi etọn lẹ po bẹagbàn jẹ nọvisunnu etọn dè. Ẹnẹ to ovi lọ lẹ mẹ dona jo wehọmẹ-yìyì do, to whenuena e yindọ akuẹ ma tin nado sú wehọmẹ-kuẹ kavi avọ̀ wehọmẹ tọn lẹ.

Annie ylọwhẹ to whẹdatẹn daho de, ehe degbe dọ nutindo delẹ dona yin gigọjo na ẹn, gọna mọto dopo. Ṣigba nudepope mayin gigọjo gba. E dona vọ́ lẹkọyi whẹdatẹn lọ nado dín gbedide de nado hẹn yọnwhẹn etọn sunnu po huhlọn po nado setonuna gbedide whẹdatẹn-daho lọ tọn.

Naegbọn Yè Dona Lẹnnupọn Dogbọn Okú Dali?

Otàn Annie tọn yin apajlẹ nuhe sọgan jọ eyin tatọ whẹndo de tọn gboawupo nado basi tito na yọnbasi okú etọn tọn. To okú whenu, gbẹtọvi lẹpo “to akuẹ yetọn jodo na mẹdevo lẹ.” (Psalm 49:10) Yinukọn dogọ, oṣiọ lẹ ma tindo huhlọn do nuhe yin wiwà po nutindo yetọn lẹ po ji gba. (Yẹwhehodọtọ 9:5, 10) Nado sọgan dọ lehe nutindo etọn lẹ na yin zinzán gbọn, mẹde dona ko basi tito whẹho lẹ tọn jẹnukọnna okú etọn.

Dile etlẹ yindọ mímẹpo yọnẹn dọ mí sọgan kú to ajiji mẹ, mẹsusu nọ gboawupo nado basi tito dai na mẹyiwanna yetọn he pò to ogbẹ̀ lẹ. To whenuena e yindọ hodidọ mítọn na sinai do aṣa pipli titengbe delẹ tọn ji to Aflika, nuhahun mọnkọtọn lẹ tin to awa aihọn tọn devo lẹ ji ga.

Vlavo hiẹ na ze afọdide lẹ gando zinzán nutindo towe tọn go to okú godo yin whẹho mẹdetiti tọn. (Galatianu lẹ 6:5) Ṣogan, mẹde sọgan kanse dọmọ, ‘Naegbọn sunnu de na nọ wleyẹyi podọ penukundo asi etọn po ovi etọn lẹ po go to whenuena e tin to ogbẹ̀ ṣigba bo ma basi tito depope dai na dagbemẹninọ yetọn vlavo eyin ewọ kú?’ Whẹwhinwhẹ́n tangan lọ wẹ yindọ suhugan mítọn ma nọ jlo nado lẹnnupọn dogbọn yọnbasi lọ dali dọ mí sọgan kú, nẹmu nẹmu wẹ nado basi tito dai na okú. Na nugbo tọn, mí ma sọgan mọ azán he gbe mí na kú dohlan gba, dile Biblu dọ do dọmọ: “Míwlẹ ma yọ́n nuhe na jọ̀ to osọ̀. . . . Avìvì wẹ, he sọawuhia to whenu vude, bosọ kẹ̀n wayi.”—Jakobu 4:14.

Tito-bibasi dai na yọnbasi okú tọn yọn-na-yizan. E sọ do lẹnpọn owanyi tọn hia na mẹhe pò to ogbẹ̀ lẹ. Eyin mí ma basi tito na nuyiwa mítọn lẹ, mẹdevo lẹ na wà mọ. Vlavo mẹhe mí ma ko mọ pọ́n gbede lẹ wẹ na basi dide dogbọn nutindo po tito ṣiọdidi tọn mítọn lẹ po dali. To ninọmẹ mọnkọtọn lẹ glọ to otò delẹ mẹ, Tohọluduta lọ wẹ nọ dọ mẹhe na yí akuẹ po nutindo mítọn lẹ po. To fidevo lẹ, hẹnnumẹ lẹ wẹ nọ basi dide, podọ dide ehelẹ nọ saba bẹ nudindọn he nọ fọ́n hunyanhunyan dote to whẹndo lọ ṣẹnṣẹn lẹ hẹn. Humọ, dide heyin bibasi lọ sọgan gbọnvo pete na nuhe mí na ko jlo.

Nutindo Whinwhlẹn

Asuṣiọsi lọ nọ jiya susu to whenuena asu etọn kú. Gbọnvona awubla alọwlemẹ etọn hinhẹnbu tọn, e sọ nọ saba jiya nutindo whinwhlẹn tọn. Ehe lọ wẹ yin zẹẹmẹ etọn basi dai to whẹho Annie tọn mẹ. Apadewhe whẹwhinwhẹ́n lọ tọn na nutindo whinwhlẹn sinai do nukun he yè nọ yido pọ́n asi lẹ ji. To aṣa delẹ mẹ asi sunnu de tọn ma nọ yin pinpọn taidi apadewhe whẹndo etọn tọn gba. To linlẹn de mẹ e yin jonọ de he sọgan lẹkọyi whẹndo etọn mẹ to whedepopenu kavi vọ́ asu dà do whẹndo devo mẹ. To vogbingbọn mẹ, linlẹn mẹdelẹ tọn wẹ yindọ, nọvisunnu lẹ, nọviyọnnu lẹ, po mẹjitọ sunnu de tọn po ma na jo e do gbede gba. Eyin e kú, whẹndo etọn yise dọ nuhe e tindo lẹ lẹzun yetọn, e mayin asi po ovi etọn lẹ po tọn gba.

Asu lẹ he ma nọ dọ aṣli na asi yetọn lẹ nọ na tuli linlẹn mọnkọtọn. Mike nọ dọhodopọ hẹ nọvisunnu etọn lẹ kẹdẹ gando nuyiwa ajọwiwa tọn etọn lẹ go. Yé yọ́n nuhe yin adọkunnu etọn lẹ, ṣigba vude poun wẹ asi etọn yọnẹn. To whenuena e kú, nọvisunnu etọn lẹ wá e dè bo biọ ẹ akuẹ de he asu etọn ko to nukundo nado mọyi sọn ahọ́tọnọ de dè. E ma tlẹ yọ́n nude dogbọn dali etọn gba. Enẹgodo, yé hò maṣinu vọkan tọn lẹ po wezinzin tọn etọn lẹ he asu etọn ko họ̀ na ẹn lẹ yí sọn e si. To godo mẹ, nọvisunnu etọn lẹ ze afọ do owhé lọ po nuhe tin to e mẹ lẹpo ji. Asuṣiọsi ehe po viyọnnu pẹvi etọn lọ po yin hinhẹn po huhlọn po nado tọ́n, bo ze avọ̀ yetọn lẹ kẹdẹ.

“Yé Omẹ Awe lẹ Nasọ Lẹzun Agbasalan Dopo”

Asu Klistiani lẹ nọ yiwanna asi yetọn lẹ bo nọ lẹn yé jẹ nado yin mẹhe go yè sọgan dejido. Sunnu mọnkọtọn lẹ nọ hẹn ayinamẹ Owe wiwe tọn do ayihamẹ he dọmọ: “Mọkẹdẹ wẹ e jẹ na asu lẹ ni nọ yiwanna asi yetọn lẹ kẹdẹdi agbasa yede tọn.” Sunnu ehelẹ sọ sọgbe hẹ ohó gbọdo sọn olọn he dọmọ: “Sunnu na jo otọ́ po onọ̀ po dai, bo na sẹbọ do asi etọn go, bọ yé omẹ awe lẹ nasọ lẹzun agbasalan dopo.”—Efesunu lẹ 5:28, 31.

Asu jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn lẹ lọsu sọgbe hẹ Klistiani apọsteli Paulu, mẹhe wlan dọmọ: “Ṣigba eyin mẹde ma wleawudai na etọn titi lẹ, humọ na whédo etọn lọsu lẹ, e mọ́n yise lọ, e sọ ylan hú mayisenọ.” (1 Timoti 5:8) To kọndopọmẹ hẹ nunọwhinnusẹ́n ehe, eyin asu Klistiani de basi tito gbejizọnlin gaa de tọn, e dona mọdọ whẹndo etọn yin nukunpedego ganji to whenuena e tọ́n. Mọdopolọ, be e ma sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe dọ e ni wleawudai na asi po ovi etọn lẹ po vlavo na okú etọn wutu ya? E mayin dọ e yọn-na-yizan kẹdẹ wẹ gba ṣigba sọ yin owanyinu de nado wleawudai na nujijọ ajiji.

Aṣa Ṣiọdidi Tọn Lẹ

Na asu Klistiani lẹ adà whẹho lọ tọn devo sọ dona yin dogbapọnna. To yiyidogọ awubla asuṣiọsi lọ tọn na alọwlemẹ etọn, nutindo lẹ, po vlavo ovi etọn lẹ po hinhẹnbu, ogbẹ́ delẹ nọ yí dandan do hẹn ẹn nado setonu na aṣa aluẹmẹninọ tọn delẹ. Linlinwe The Guardian Nigéria tọn doavigbe dọ to awà delẹ ji, nuwiwa aṣa tọn nọ biọ dọ asuṣiọsi lọ ni dọ́ abò he dozinvlu dopolọ mẹ hẹ oṣiọ asu etọn tọn. To fidevo lẹ, asuṣiọsi lẹ ma nọ yin dotẹnmẹ jodona nado tọ́nsọn owhé yetọn lẹ gbè gba na nudi osun ṣidopo aluẹmẹninọ tọn lẹ. To ojlẹ lọ gblamẹ, yé ma dona lawu, podọ etlẹ yin alọkiklọ́ yetọn jẹnukọnna podọ to núdùdù godo yin osùnú ga.

Aṣa mọnkọtọn lẹ nọ hẹn nuhahun lẹ wá, titengbe na asuṣiọsi Klistiani lẹ. Ojlo yetọn nado hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn nọ sisẹ́ yé nado dapana aṣa he ma sọgbe hẹ nuplọnmẹ Biblu tọn lẹ. (2 Kọlintinu lẹ 6:14, 17) Ṣigba, na tónumase na aṣa ehelẹ wutu, asuṣiọsi de sọgan jiya homẹkẹn tọn. E tlẹ sọgan biọ dọ e dona họngán na ogbẹ̀ etọn wutu.

Zize Afọdide he Sọgbe hẹ Osẹ́n Lẹ

Biblu yí nuyọnẹn do dọmọ: “[Tito, NW ] tuklajẹtọ tọn hlan susu mẹ wẹ.” (Howhinwhẹn lẹ 21:5) Tito tẹlẹ wẹ tatọ whẹndo de tọn dona basi? To suhugan lẹdo lẹ tọn mẹ e yọnbasi nado basi tito ogú mimá tọn kavi wleawuna kandai de he na do lehe nutindo mẹde tọn na yin mimá gbọn to okú etọn godo hia. E sọgan bẹ zẹẹmẹ gigọ́ dogbọn tito ṣiọdidi tọn lẹ dali hẹn. Kandai lọ sọ sọgan dọ nuhe alọwlemẹ de na wà (kavi ma dona wà) to kọndopọmẹ hẹ aṣa ṣiọdidi po aluẹmẹninọ tọn lẹ po.

Yọnnu de he nọ yin Leah hẹn asu etọn bú to okú mẹ to 1992. E dọmọ: “Yẹn tindo ovi atọ́n—yọnnu ẹnẹ po sunnu dopo po. Asu ṣie jẹ awutu na ojlẹ de whẹpo do kú. Ṣigba yèdọ whẹpo e tlẹ do bẹ awutu, e basi kandai tito ogú mimá tọn de dọ dọ yẹn jlo dọ nutindo ṣie lẹpo ni yin jijodo na asi po ovi mítọn lẹ po. Ehe bẹ akuẹ alọdowemẹ na alọgọmọyi, ogle, kanlin yìnyìn lẹ, po ohọ̀ de po hẹn. E doalọ kandai ogú mimá tọn lọ mẹ bo yí ì na mi. . . . To okú asu ṣie tọn godo, hẹnnumẹ lẹ jlo nado má ogú lẹ. Yẹn dohia yé dọ asu ṣie họ̀ ogle lọ po akuẹ etọn titi po podọ yé ma tindo whẹwhinwhẹ́n de nado yí nudepope gba. To whenuena yé mọ kandai lọ, yé kẹalọyí ì.”

Hodọdopọ do Whẹho lẹ Ji hẹ Whẹndo Lọ

Nuhahun lẹ sọgan fọ́n eyin mẹde ma dọho na whẹndo etọn dogbọn yise etọn po ojlo etọn po dali. Lẹnnupọn do whẹho dawe de tọn ji mẹhe hẹnnumẹ etọn lẹ kudeji dọ ṣiọdidi etọn dona yin to gbetato etọn mẹ sọgbe hẹ aṣa lẹdo lọ tọn. Whenuena ogbẹ̀ yetọn yin zize do owù mẹ, e lẹzun dandannu na asuṣiọsi lọ po ovi etọn lẹ po nado jo oṣiọ lọ do na hẹnnumẹ sẹpọmẹ etọn. E doavigbe dọmọ: “Eyin asu ṣie ko dọna etlẹ yin dopo to tavẹ kavi yọnlọnẹn etọn lẹ mẹ lehe e jlo nado yin didi gbọn wẹ, whẹndo lọ ma na ko tẹ́kú do nuyiwa aṣa ṣiọdidi yetọn lẹ tọn ji gba.”

To lẹdo delẹ mẹ hodidọ nùmẹ tọn nọ tindo huhlọn taidi kandai lẹ ga. Ehe wẹ ninọmẹ lọ to awa otò Swaziland tọn delẹ ji, fihe mẹsusu tindo yise he na tuli aliho nuwiwa aṣa ṣiọdidi po aluẹmẹninọ tọn po. To ehe yinyọnẹn mẹ, sunnu Klistiani de he nọ yin Isaac ylọ opli na hẹnnumẹ etọn lẹ, he mayin Kunnudetọ Jehovah Tọn lẹ, bo dọho hẹ yé nuhe e jlo dọ e ni yin wiwà to okú etọn godo. E dọna yé mẹhe na yí nutindo agbasa tọn lẹ dopodopo, bosọ basi zẹẹmẹ hezeheze lehe ṣiọdidi etọn na yin bibasi gbọn. To okú etọn godo, nulẹ jọ kẹdẹdile e jlo gbọn. Isaac yin didi taidi Klistiani, podọ asi etọn yin nukunpedego ganji.

Basi Hihọ́ na Whẹndo Towe

Nuhe hiẹ sọgan wà nado basi hihọ́ na whẹndo towe to nujijọ okú towe tọn godo yin whẹho mẹdetiti tọn de, ṣigba Klistiani de he nọ yin Edward dọmọ: “Yẹn tindo alọdowemẹwe na alọgọmọyi to owu-nujijọ whenu ogbẹ̀ tọn nado gọalọna hagbẹ ṣinatọn whẹndo ṣie tọn lẹ. Alọdowemẹ asi ṣie tọn wẹ tin to owe akuẹ-bẹsẹdotẹn ṣie tọn ji. Enẹwutu eyin yẹn kú, e sọgan yí akuẹ sọn akuẹ he to sẹdotẹn lọ mẹ. . . . Yẹn tindo kandai ogú mimá tọn de nado hẹn alè wá na whẹndo ṣie. Eyin yẹn kú, nudepope he yẹn jo dai na yin na asi ṣie po ovi ṣie lẹ po. Yẹn ko basi kandai nuhe yẹn jlo tọn sọn owhe atọ́n die gbọ́n. E yin bibasi gbọn whẹyidọtọ de dali, podọ asi ṣie po visunnu ṣie po tindo vọkan dopo. To kandai ṣie lọ mẹ, yẹn do e hia dọ hẹnnumẹ sẹpọmẹ ṣie lẹ ma dona doalọ to dide ṣiọdidi ṣie tọn mẹ gba. Yẹn tin to titobasinanu Jehovah tọn mẹ. Enẹwutu eyin Kunnudetọ dopo kavi awe wẹ wá na ṣiọdidi ṣie, enẹ lọ ko pe hoho. Yẹn ko dọhodo ehe lọ ji hẹ hagbẹ hẹnnumẹ sẹpọmẹ ṣie lẹ.”

To linlẹn de mẹ, tito mọnkọtọn lẹ bibasi yin nunina de na whẹndo towe. Nugbo wẹ dọ, tito-bibasi na yọnbasi okú tọn ma taidi nunina bọnun-bọnun po vounvoun susu lẹ tọn po gba. Ṣogan e nọ do owanyi towe hia. E nọ dohia dọ hiẹ jlo nado ‘wleawudai na hagbẹ whédo towe titi tọn lẹ’ to whenuena hiẹ ma tlẹ tin po yé po.

[Apotin/Yẹdide to weda 21]

Jesu Wleawudai na Onọ̀ Etọn

“Omẹ delẹ ṣite to fihe [yatin, NW] Jesu tọn te, onọ̀ etọn po nọviyọnnu onọ̀ etọn tọn po, Malia asi Kleopasi tọn, po Malia Magdaleni po. Enẹwutu whenuena Jesu mọ onọ̀ etọn po nuplọntọ lọ po, mẹhe Jesu yiwanna ṣite to finẹ, e dọhlan onọ̀ etọn, dọ, Yọnnu, pọ́n visunnu towe. Whenẹnu wẹ e sọ dọhlan nuplọntọ lọ dọ, Pọ́n onọ̀ towe. Sọn ojlẹ nẹ mẹ wẹ nuplọntọ lọ [Johanu] ko plan ẹn yì owhé ede tọn gbè.”—Johanu 19:25-27.

[Yẹdide to weda 22]

Po lẹnpọn dagbe po Klistiani susu lẹ nọ ze afọdide sọgbe hẹ osẹ́n lẹ nado basi hihọ́ na whẹndo yetọn lẹ