Naegbọn Yé Do to Jona Biọ?

LINLẸN lọ dọ ṣọṣi lẹ dona lẹnvọjọ sọn nuṣiwa yetọn lẹ mẹ bo basi vọjlado ma yin onú yọyọ gba. Wezẹhomẹ sinsẹ̀n tọn de, Religioni e miti (Sinsẹ̀n po Otangblo po), dọ dọ linlẹn tenọgligo-hinhẹn ṣọṣi fliflimẹ tọn dọ̀n gbẹtọ lẹ dogo to Whenuho Europe tọn whenu bo hẹn mẹsusu nado basi vọjlado.

To 1523, to whenuena Martin Luther klan sọn Lomu go godo, Papa Adrian VI dovivẹnu nado hẹn gbenọpọ wá gbọn owẹ̀n ehe didohlan pipli Ahọvi Nuremberg tọn lẹ dali dọmọ: “Mí yọnẹn taun dọ na owhe susu wangbẹna ko sinai do Aṣẹpipa Papa Tọn ji . . . Mí na yí sọwhiwhe lẹpo nado basi vọjlado na pipli agun Lomu tọn na taun tọn, sọn fie, na vlavo tọn, ylanwiwa ehe lẹpo ko tindo dodonu yetọn sọn.” Etomọṣo, gbeyiyi enẹ ma tindo kọdetọn dagbe to alọdotena wiwọ́ lọ mẹ mọjanwẹ to pipehẹ oklọ agun pipli papa tọn mẹ gba.

To agọe pete ṣọṣi lọ lẹ ko yin homọdọ-dego na abọẹninọ yetọn to whẹho Nuvasudo sinsinyẹn tọn lọ mẹ. Yé ko sọ yin whẹsadokọna na yé ma diọnukunsọ hagbẹ yetọn lẹ sọn mahẹ tintindo to awhàn mẹ gba. To 1941, dile Wẹkẹ-Whàn II to zingidi ji, yẹwhenọ de he nọ yin Primo Mazzolari kanse dọmọ: “Naegbọn Lomu ma yinuwa sinsinyẹn nado doalọtena gbakija sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Katholiki tọn dile ewọ nọ yiwà do dai, bo gbẹ́ sọ to wiwà do, to whẹho sinsẹ̀n-nuplọnmẹ he ma yin owunu sọmọ tọn lẹ ji?” Do etẹ go wẹ yẹwhenọ lọ yí sinsẹ̀n-nuplọnmẹ he ma tindo owù sọmọ lẹ jlẹdo? Yẹwhenọ lọ to hodọ do tulinina awhàn owanyi na akọta mẹtọn tọn ji he to ojlẹ de mẹ wayi to viva nukunhunhun sudo.

Nalete, nugbo lọ wẹ yindọ, kakajẹ agọe pete, gbeyina ylando gbọn sinsẹ̀n lẹ dali ma nọ saba jọ gba. To 1832, to gbeyiyi hlan mẹdelẹ he to tuli na Ṣọṣi Katholiki Tọn nado ‘basi vọjlado ede tọn,’ Gregoire XVI dọmọ: “Onú he jẹagọ po awugblenamẹnu pete po wẹ e yin nado ze ‘hẹngọwa po vọjlado bibasi po’ donukọnnamẹ na hihọ po jideji [ṣọṣi lọ tọn] po, taidi dọ Ṣọṣi lọ tindo oblọ wẹ nkọtọn.” Etẹwẹ dogbọn oblọ he họnwun hugan bo ma sọgan yin gbigbẹdai lẹ dali? Aliho voovo lẹ yin awuwlena nado dín whẹjijọ na yé. Di apajlẹ, sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ delẹ ko yigbe dọ ṣọṣi lọ yin wiwe podọ ylandonọ ga. Nuzedai lọ lọsu yin didọ nado yin wiwe—yèdọ yin hihọ́-basina sọn nuṣiwa mẹ gbọn Jiwheyẹwhe dali. Ṣogan, hagbẹ etọn lẹ yin ylandonọ. Gbọnmọ dali, to whenuena danuwiwa kanyinylan tọn lẹ yin bibasi to yinkọ ṣọṣi lọ tọn mẹ, nuzedai lọ lọsu ma dona yin whẹgbledo gba, ṣigba omẹ dopodopo lẹ to ṣọṣi lọ mẹ wẹ dona yin whẹgbledo. Be enẹ dọnú di nuyọnẹnnu ya? E mayin na sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ Hans Küng, mẹhe wlan dọmọ: “Ṣọṣi pipé depope matin he klandovo na aihọn gbẹtọvi lẹ tọn gba.” E basi zẹẹmẹ dọmọ: “Ṣọṣi he ma tindo ylando depope matin gba.”

Nunọwhinnusẹ́n Ṣọṣi Tọn po Teninọ Walọ Dagbe Tọn Po

Ninọmẹ he hẹn ṣọṣi lẹ nado to jona biọ todin lẹ sọgan paṣa we. To tintan whenu, Plọtẹstant lẹ po Orthodoxe lẹ po kẹalọyi azọngbannọ-yinyin na “kinklan he wayi lẹ” to ogbẹ́ pipli voovo lẹ ṣẹnṣẹn. Yé wà ehe to opli nunọwhinnusẹ́n Ṣọṣi “Yise po Titoji-ninọ po” tọn ji to Lausanne, Suisse, to 1927. Ṣọṣi Katholiki Lomu Tọn hodo apajlẹ Plọtẹstant po Orthodoxe po tọn. Na titengbe tọn sọn Vatican II whenu gbọ́n,a wẹ yẹwhenọ nukundeji lẹ, gọna papa lẹ, po jideji gbesisọ tọn po biọ jona na kinklan lẹ to Mẹylọhodotọklisti tọn ṣẹnṣẹn. Na lẹndai tẹ wutu? E họnwun dọ, yé jlo pọninọ dogọ to Mẹylọhodotọklisti mẹ. Whenuho-kantọ Katholiki tọn Nicolino Sarale dọ dọ to “tito gbeyina ‘ylanwiwa mẹdetiti tọn,’ Jean Paulu II tọn mẹ, aliho nuwiwa tọn de tin, podọ enẹ wẹ nunọwhinnusẹ́n ṣọṣi tọn.”

Etomọṣo, e bẹ hugan nunọwhinnusẹ́n ṣọṣi tọn hẹn. To egbehe, whenuho he diyin Mẹylọhodotọklisti tọn yin yinyọnẹn gbayipe. “Katholiki ma sọgan gbẹ́ whenuho ehe lẹpo dai poun gba,” wẹ sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ Hans Urs von Balthasar dọ. “Ṣọṣi he ewọ nọ kọnawudopọ hẹ taun ko wà kavi ko yin alọkẹyi nado wà onú he míwlẹ na nugbo tọn ma sọgan kẹalọyi to azán egbehe tọn lẹ gbè gba.” Enẹwutu, papa lọ ko deazọnnamẹ nado “basi zẹẹmẹ do adà ylankan ayidego ṣọṣi lọ tọn ji na . . . jona nido sọgan yin bibiọ.” Enẹgodo, whẹwhinwhẹ́n devo na ojlonọ-yinyin ṣọṣi lọ tọn nado tindo mahẹ to homọdọ do mẹdetiti go mẹ sọawuhia nado yin ojlo de nado gọ̀ teninọ walọ dagbe tọn etọn yí.

Mọdopolọ, whenuho-kantọ Alberto Melloni, to whenuena e to hodọ do obiọ ṣọṣi lẹ tọn ji na jona, wlan dọmọ: “Desọn nugbo de mẹ, onú he nọ yin obiọ etọn basi to ojlẹ de mẹ wẹ nado gán sọn whẹsadokọnamẹ azọngbannọ-yinyin tọn mẹ.” Mọwẹ, Ṣọṣi Katholiki Tọn to tintẹnpọn nado dè agbàn ylando he juwayi lẹ tọn pò nado sọgan gọ̀ gigo etọn to nukun omẹ paa lẹ tọn mẹ yí. Nalete, na nugbo tọn, e dona yin didọ dọ e taidi dọ jijọho bibasi hẹ aihọn duahunmẹna ẹn hugan hẹ Jiwheyẹwhe.

Walọyizan mọnkọtọn hẹn mí flin Sauli, yèdọ ahọlu tintan Islaeli tọn. (1 Samuẹli 15:1-12) E waylando sinsinyẹn de, podọ to whenuena ehe yin didehia, e tẹnpọn to tintan whenu nado suwhẹna ede—dín whẹjijọ na ylando etọn—yèdọ hlan Samuẹli, yẹwhegan nugbonọ Jiwheyẹwhe tọn. (1 Samuẹli 15:13-21) To godo mẹ, ahọlu lọ dona yigbe hlan Samuẹli dọmọ: “Yẹn ko waylando: na yẹn ko dasa gbedide OKLUNỌ tọn.” (1 Samuẹli 15:24, 25) Mọwẹ, e yigbe na nuṣiwa etọn. Ṣigba ohó etọn he bọdego lẹ hlan Samuẹli do onú he to ahunmẹduna ẹn hugan hia dọmọ: “Yẹn ko waylando: ganṣo yẹn vẹ̀ we, gbògbéna mi dinvie, to mẹho omẹ ṣie lẹ tọn lẹ nukọn, podọ to Islaeli nukọn.” (1 Samuẹli 15:30) Kunnudenu dohia dọ, Sauli yin ahunmẹduna na teninọ etọn to Islaeli hugan whẹgbọhẹ Jiwheyẹwhe. Walọyizan ehe ma dekọtọn do jona Jiwheyẹwhe tọn mẹ na Sauli gba. Be hiẹ lẹndọ walọyizan mọnkọtọn na dekọtọn do jona Jiwheyẹwhe tọn mẹ na ṣọṣi lẹ ya?

E Mayin Mẹlẹpo Wẹ Yigbe Gba

E mayin mẹlẹpo wẹ yigbe dọ ṣọṣi lẹ dona biọ jona to gbangba gba. Di apajlẹ, sọha Katholiki Lomu tọn delẹ ma voawu to whenuena papa yetọn biọ jona na kanlinmọ-yinyin kavi hinhẹngọwa “agọjẹdo sinsẹ̀n nuplọnmẹtọ” taidi Hus po Calvin po tọn. Sọgbe hẹ asisa Vatican tọn lẹ, owe heyin didohlan yẹwhenọ lẹ he na linlẹn “dogbapọnna ayihadawhẹnamẹnu” to whenuho owhe fọtọ́n he wayi sinsẹ̀n Katholiki tọn lẹ mẹ yin homọdọ do e go gbọn yẹwhenọ he yì opli hagbẹ anademẹtọ tọn heyin bibasi to juin 1994 mẹ lẹ dali. Nalete, to whenuena papa jlo nado yí jẹhẹnu lẹ dogọ lẹndai enẹ to wekanhlanmẹ yẹwhenọ tọn de mẹ, yẹwhenọ Italie tọn lọ Giacomo Biffi de owe yẹwhenọ tọn de tọ́n to ehe mẹ ewọ dọ te po nujikudo po dọmọ: “Ṣọṣi lọ ma tindo ylando depope.” Etomọṣo, e yigbe dọmọ: “Jona bibiọ na ylanwiwa ṣọṣi lẹ tọn to owhe kanweko he wayi lẹ mẹ . . . sọgan de gbèmanọpọ lẹ pò.”

“Gbeyina ylando yin dopo to whẹho he gẹdẹ hugan to Ṣọṣi Katholiki tọn lọ ṣẹnṣẹn,” wẹ linlinnatọ Vatican tọn Luigi Accattoli dọ. “Eyin papa kẹalọyi ylando mẹdehlan lẹ tọn, mẹdehlan nugbonọ he homẹ yetọn ma hùn lẹ tin.” Yinukọn dogọ, linlinkantọ Ṣọṣi Katholiki Lomu tọn de wlan dọmọ: “Eyin dọ papa yọ́n whenuho mẹhẹnjọsi Ṣọṣi lẹ tọn mọnkọtọn na taun tọn, e sinyẹnawu nado mọnukunnujẹemẹ lehe ewọ sọgan donù Ṣọṣi dopo ehe go todin taidi ‘jlọjẹ gbẹtọ tọn’ he ma tindo awetọ, yèdọ ‘onọ̀ po mẹplọntọ po’ dopo kẹdẹ he sọgan deanana gbẹtọvi lẹ hlan nukundido nugbonugbo owhe fọtọ́n atọ̀ntọ tọn kọ̀n.”

Biblu gbẹnunamẹ sọta awusọhia lẹnvọjọ tọn he nọ yin whinwhan gbọn winyan dali na yinyin wiwle to ylando de mẹ wutu. Lẹnvọjọ mọnkọtọn ma nọ saba planmẹ jẹ diọdo tẹgbẹ̀ tọn kọ̀n to mẹhe lẹnvọjọ lọ mẹ gba. (Yijlẹdo 2 Kọlintinu lẹ 7:8-11 go.) Lẹnvọjọ he họakuẹ to nukun Jiwheyẹwhe tọn mẹ nọ zọ̀npọ hẹ “sinsẹ́n he jẹ na lẹnvọjọ”—enẹ wẹ, kunnudenu lẹnvọjọ nugbo tọn.—Luku 3:8.

Biblu dọ dọ mẹhe basi lẹnvọjọ bo yigbe ylando tọn dona jo walọyizan agọ̀ do, bo doalọtena wiwà yé. (Howhinwhẹn lẹ 28:13) Be ehe ko jọ ya? Eyọn, to gbeyina ylando lẹ gbọn Ṣọṣi Katholiki Lomu tọn po ṣọṣi devo lẹ po dali, etẹwẹ jọ to nudindọn agọe Afrique centrale po Whezẹtẹn Europe tọn po mẹ, fie sọha daho “Klistiani” lẹ tọn yin gingandego te? Be ṣọṣi lẹ yinuwa taidi huhlọn de na jijọho ya? Be nukọntọ yetọn lẹpo dọho to gbekọndopọmẹ sọta walọ kanyinylan tọn he hagbẹ yetọn lẹ to bibasi ya? Lala. Etẹ, lizọnyizọnwatọ sinsẹ̀nnọ delẹ tlẹ tindo mahẹ to hlọnhuhu lọ mẹ!

Whẹdida sọn Olọn mẹ Wá

To whenuena e to hodọ do gbeyina ylanwiwa mẹdetiti tọn pludopludo papa tọn ji, Yẹwhenọ Biffi kanse madoadúdẹji dọmọ: “Na ylando he ko yin wiwà wayi lẹ, be e ma yọ́n hugan na mímẹpo nado nọtepọn whẹdida wẹkẹ mẹ tọn ya?” Eyọn, whẹdida gbẹtọvi lẹpo tọn tin to yakẹ. Jehovah Jiwheyẹwhe yọ́n whenuho kanyinylan sinsẹ̀n tọn ganji. To madẹnmẹ, ewọ na ylọwhẹ whẹhutọ lẹ nado dogbe. (Osọhia 18:4-8) To ojlẹ dopolọ mẹ, be e yọnbasi nado mọ wunmẹ sinsẹ̀n-bibasi he mayin gingandego gbọn hùnhọdudu dali, yèdọ he ma nọ kẹalọyi hlọnhuhu, po sẹ́nhẹngba devo lẹ po he ṣọṣi Mẹylọhodotọklisti tọn to vẹvẹ na? Mọwẹ.

Nawẹ mí sọgan wà enẹ gbọn? Gbọn yíyí osẹ́n heyin didọ gbọn Jesu dali zan dọmọ: “Mì na yọ́n yé gbọn sinsẹ́n yetọn mẹ.” Kandai whenuho tọn, ehe sinsẹ̀n delẹ na jlo nado wọnji e go, gọalọ na mí nado yọ́n e mayin mẹhe Jesu ylọdọ “yẹwhegan lalonọ lẹ” kẹdẹ gba ṣigba mẹhe sọ de “sinsẹ́n dagbe” jẹgbonu lẹ ga. (Matiu 7:15-20) Mẹnu wẹ ehelẹ? Mí to oylọ basi na we nado dindona na dewe gbọn dogbapọnna Biblu hẹ Kunnudetọ Jehovah Tọn lẹ dali. Pọ́n mẹhe to egbehe to vivẹnudo nado hodo Ohó Jiwheyẹwhe Tọn kakati nado dín bo hẹn otẹn nuyiwadomẹji tọn de go to aihọn lọ mẹ.—Owalọ lẹ 17:11.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Yẹdide to weda 5]

Ṣọṣi lẹ to vẹvẹ na danuwiwa lẹ taidi ehe

[Asisa Yẹdide Tọn to weda 5]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck