Constantin Daho lọ—Be Avunhona Sinsẹ̀n Klistiani Tọn tọ́ Wẹ E Yin Ya?

Togan Lomu tọn Constantin yin dopo to sunnu vude lẹ he whenuho ko doaṣọna oyín yetọn po hogbe lọ “Daho” po. Mẹylọhodotọklisti ko yí hogbe lẹ “wiwe,” “apọsteli wiatọ̀ntọ,” “wiwe he sọzẹn hẹ apọsteli lẹ,” po ‘yin dide gbọn Anademẹ sọn Olọn mẹ wá Jiwheyẹwhe tọn dali nado dotana diọdo he klo hugan to aihọn lọ blebu mẹ po dogọ.’ Sọn pọndohlan he gbọnvo de mẹ, mẹdelẹ basi zẹẹmẹ Constantin tọn taidi “ohùnsọndaitọ, heyin hiadogona gbọn danuwiwa po oklọ he ma do sọha lẹ po dali, . . . yèdọ togan he peve to ylanwiwa mẹ, mẹhe huwhẹ̀ sẹ́nhẹngba mẹhẹnjọsi tọn lẹ.”

MẸHE ylọ yede dọ Klistiani susu wẹ ko yin pinplọn dọ Constantin Daho lọ yin dopo to nunamẹtọ diyin sinsẹ̀n Klistiani tọn lẹ mẹ. Yé pà ẹ na Klistiani lẹ whinwhlẹngan sọn homẹkẹn blawu Lomu tọn mẹ po mẹdekannujẹ sinsẹ̀n tọn nina yé po. Humọ, e yin yinyọnẹn gbayipe dọ ewọ yin afọdòmẹ Jesu Klisti tọn hodotọ de he tindo ojlo vẹkuvẹku nado hẹn sinsẹ̀n Klistiani tọn yì nukọn. Ṣọṣi Orthodoxe Whèzẹtẹn tọn po Ṣọṣi Copte tọn po ko lá Constantin gọna onọ̀ etọn, Helena, dọ “omẹ wiwe lẹ.” Hùnwhẹ yetọn nọ yin bibasi to azán 3 juin kavi sọgbe hẹ sunzanhiawe ṣọṣi tọn lọ to azán 21 mai.

Na nugbo tọn mẹnu wẹ Constantin Daho lọ yin? Etẹwẹ yin azọngban etọn to awuwiwlena sinsẹ̀n Klistiani tọn mẹ jẹgodona ojlẹ apọsteli lẹ tọn? E na yin nuhe yọ́n taun nado dike na whenuho po weyọnẹntọ lẹ po ni na gblọndo kanbiọ ehelẹ tọn.

Constantin Whenuho Tọn Lọ

Constantin, yèdọ visunnu Constantius Chlorus tọn, yin jìjì to Naissus to Serbie to nudi owhe 275 W.M. To whenuena otọ́ etọn lẹzun togan ayimatẹn whezẹtẹn Lomu tọn to owhe 295 W.M., ewọ to awhànfun to Danube to aṣẹpipa Togan Galerius tọn glọ. Constantin lẹkọwa adà otọ́ etọn he to kúkú jei lọ tọn mẹ to Bretagne to owhe 306 W.M. To madẹnmẹ to okú otọ́ etọn tọn godo, Constantin yin zize daga jẹ otẹn togan de tọn mẹ gbọn awhànpa lọ dali.

To ojlẹ enẹ mẹ, omẹ voovo atọ́n devo lẹ sọalọakọn dọ yewlẹ wẹ yin Awhàngan lẹ. Ojlẹ he tin to gblagbla owhe 306 po 324 W.M. tọn lẹ po mẹ, ehe godo Constantin lẹzun togan dopo gee lọ, yin ojlẹ tòwhan gbọzangbọzan tọn. Awhàngbigba to awhànfunfun voovo awe mẹ na Constantin otẹn de to whenuho Lomu tọn mẹ bosọ hẹn ẹn yin togan dopo gee Ahọluigba Lomu tọn.

To owhe 312 W.M., Constantin gbawhàn kẹntọ etọn Maxentius tọn to awhànfunfun Aná Milvian ji tọn mẹ to gbonu Lomu tọn. Avùnlọyitọ Klistiani tọn lẹ sọalọakọn dọ to awhànfunfun enẹ whenu, satin miyọ́n tọn de sọawuhia to owhè glọ bo tindo hogbe Latin tọn lẹ In hoc signo vinces, he zẹẹmẹdo “To ohia ehe mẹ gbawhàn.” E sọ yin yinyọnẹn ga dọ to odlọ de mẹ, Constantin yin didọna nado yí osẹ̀n do kàn wekun awe bẹjẹeji oyín Klisti tọn lẹ to Glẹkigbe mẹ do awọ̀yinu awhànfuntọ etọn lẹ tọn ji. Ṣigba, otan ehe tindo nuṣiwa susu to yizan gbẹtọ po ojlẹ tọn lẹ po mẹ. Owe lọ Histoire du Christianisme (Glẹnsigbe) dọmọ: “Kunnudenu he sọta yede de tin dogbọn ojlẹ taun lọ, nọtẹn po zẹẹmẹ gigọ numimọ ehe tọn po dali.” To kuavọdidona Constantin to Lomu mẹ, Pipli Tonudọtọ Osẹ́n-basitọ kosi lẹ tọn lá ẹ taidi ogán Augustus po Hagbẹ Yẹwhenọ Maximus Lomu tọn de po, enẹ wẹ, yẹwhenọ daho ahọluigba sinsẹ̀n kosi tọn.

To owhe 313 W.M., Constantin wleawuna họntọn-yinyin hẹ Togan Licinius, yèdọ togan ayimatẹn whezẹtẹn tọn. Gbọn Gbemima Milan tọn dali, to pọmẹ yé na mẹdekannujẹ sinsẹ̀n-bibasi tọn po jlọjẹ dopolọ-yinyin tọn po hlan pipli sinsẹ̀n tọn lẹpo. Ṣigba, whenuho-kantọ susu yí nukun pẹvi do pọ́n gbemima ehe, bo dọ dọ gbemima wekanhlanmẹ aṣa aṣẹpipa tọn de poun wẹ e yin bo mayin gbedide togan daho de tọn he to diọdo nuyiwa titengbe de tọn dohia hlan sinsẹ̀n Klistiani tọn gba.

To owhe awe he bọdego lẹ mẹ, Constantin gbawhàn godo tọ́ pipotọ agọjẹdomẹtọ etọn tọn, yèdọ Licinius, bo lẹzun ogán aihọn Lomu tọn matin nudindọn. To owhe 325 W.M., taidi dile e ma tlẹ ko yin bibaptizi do sọ, e yin azinponọ do pipli nunọwhinnusẹ́n sinsẹ̀n tọn tintan heyin ṣọṣi “Klistiani” tọn, ehe gblewhẹdo sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Arian tọn bosọ dè gbedide yise dandannu tọn de tọ́n heyin yiylọ dọ Gbemima Nicée tọn.

Constantin jẹazọ̀n sinsinyẹn sẹpọ vivọnu owhe 337 W.M. To ganhiho godo tọn gbẹzan etọn tọn enẹlẹ mẹ, ewọ yin bibaptizi, bosọ kú to enẹgodo. To okú etọn godo Pipli Tonudọtọ Osẹ́n-basitọ lẹ tọn ze e do ṣẹnṣẹn yẹwhe Lomu tọn lẹ tọn.

Sinsẹ̀n to Nuyiwa Ayihakinkan Constantin Tọn Mẹ

Po alọdlẹndonu po hlan walọyizan paa he togan Lomu owhe kanweko atọ̀ntọ po ẹnẹtọ tọn lẹ po nọ tindo hlan sinsẹ̀n mẹ, owe lọ Istoria tou Ellinikou Ethnous (Whenuho Akọta Glẹki Tọn) dọmọ: “Etlẹ yin to whenuena mẹhe tin to gánzinpo ji lọ ma tindo ojlo he sinyẹn sọmọ to sinsẹ̀n mẹ, nọ joawuna numọtolanmẹ gbẹtọ ojlẹ lọ mẹ tọn lẹ, yé nọ mọ ẹn yin dandannu nado na sinsẹ̀n otẹn he yiaga to gblagbla tito tonudidọ tọn yetọn mẹ, e whè gbau nado blá sinsẹ̀n do nuyiwa yetọn lẹ go.”

Na jide tọn, Constantin yinuwa sọgbe hẹ ojlẹ he mẹ e nọgbẹ̀ te. To bẹjẹeji yanwle etọn tọn, ewọ tindo nuhudo godonọnamẹ tọn delẹ “sọn olọn mẹ wá,” podọ ehe ma sọgan yin awuwlena gbọn yẹwhe Lomu tọn lẹ he to nuyiwadomẹji hẹnbu lẹ dali gba. Ahọluigba lọ, gọna sinsẹ̀n etọn po nuzedai devo lẹ po, to doyì, podọ nude heyin yọyọ bo sọgan na huhlọn mẹ yin nuhudo etọn tindo nado vọ́ ẹ hẹn lodo. Otanwe aihọn tọn lọ Hidria dọmọ: “Constantin tindo ojlo vonọtaun to sinsẹ̀n Klistiani tọn mẹ na e mayin dọ e nọgodona awhàngbigba etọn kẹdẹ wẹ gba ṣigba tito vivọ́ basina ahọluigba etọn lọsu ga. Ṣọṣi Klistiani tọn lẹ he tin-to-aimẹ to filẹpo lẹzun godonọnamẹtọ tonudidọ tọn etọn. . . . E yí yẹwhenọ daho ojlẹ etọn mẹ tọn lẹ do lẹdo ede pé . . . , bosọ biọ dọ yé ni hẹn pọninọ yetọn do blebu ji.”

Constantin yọnẹn dọ sinsẹ̀n “Klistiani” tọn—dile etlẹ yin atẹṣitọ bosọ gblezọn tlala sọ to whenẹnu—sọgan yin yiyizan taidi huhlọn nuhẹngọdotẹnmẹ po pọninọ tọn po nado yinuwa na tito daho gandudomẹji tọn etọn po kọdetọn dagbe po. To alọkikẹyi dodonu atẹṣiṣi Klistiani tọn nado mọ godonọnamẹ nado hẹn yanwle tonudidọ tọn etọn lẹ yinukọn dogọ mẹ, e basi dide nado kọ̀n gbẹtọ lẹ dopọ do “katholiki” dopo glọ, kavi sinsẹ̀n, wẹkẹ tọn. Aṣa kosi tọn lẹ po hùnwhẹ bibasi lẹ po yin nina oyín “Klistiani” tọn lẹ. Podọ sinsẹ̀ngan “Klistiani” lẹ yin nina ogántẹnmẹ lẹ, sùnmẹ-kuẹ, po nuyiwadomẹji yẹwhenọ kosi tọn lẹ po.

Díndín pọninọ sinsẹ̀n tọn na whẹwhinwhẹ́n tonudidọ tọn lẹ wutu, Constantin gbidi ogbè agọjẹdonu tọn lẹ depope po awuyiya po, e mayin to dodonu sinsẹ̀n-nuplọnmẹ nugbo tọn ji gba, ṣigba to dodonu alọkẹyi mẹsusu tọn ji. Vogbingbọn hẹngogo kinklan tọn he to ṣẹnṣẹn na ṣọṣi “Klistiani” tọn na ẹn dotẹnmẹ hundote lọ nado dademẹ taidi whẹgbọtọ heyin “didohlan gbọn Jiwheyẹwhe dali” de. Gbọn nuyiwa etọn hẹ hagbẹ ṣọṣi Donatus tọn he tin to Agewaji Aflika tọn gọna hodotọ Arius tọn lẹ to awà whezẹtẹn ahọluigba lọ tọn mẹ lẹ dali, ewọ doayi e go to niyaniya mẹ dọ kọgigọnamẹ gbọn hodidọ dali ma pé nado wleawuna sinsẹ̀n he lodo, yèdọ yise kọndopọ tọn de gba.a To tintẹnpọn de mẹ nado didẹ nudindọn Arian tọn mẹ wẹ e ylọ pipli tintan nunọwhinnusẹ́n sinsẹ̀n tọn to whenuho ṣọṣi lọ tọn mẹ.—Pọ́n apotin “Constantin po Pipli Nicée Tọn Po.”

Gando Constantin go, whenuho-kantọ Paul Johnson dọmọ: “Dopo to whẹwhinwhẹ́n tangan he wutu e na dotẹnmẹ sinsẹ̀n Klistiani tọn sọgan ko yin dọ e na ede po Tohọluduta lọ po dotẹnmẹ hundote nado deanana aliho nuyiwa Ṣọṣi lọ tọn do sinsẹ̀n-nuplọnmẹ ji.”

Be Ewọ Lẹzun Klistiani de Pọ́n Gbede Ya?

Johnson doayi e go dọmọ: “Constantin ma gbẹ́ sinsẹ̀n-bibasi owhè tọn dai pọ́n gbede gba podọ tindo yẹdide owhè tọn to abọgan-kuẹ etọn lẹ ji.” Encyclopédie catholique (Glẹnsigbe) doayi e go dọmọ: “Constantin do zohunhun dopolọ hia hlan sinsẹ̀n “Klistiani” tọn po numẹsẹ̀n lẹ po. Taidi hagbẹ yẹwhenọ maximus Lomu hohowhenu tọn ewọ penukundo sinsẹ̀n-bibasi numẹsẹ̀n tọn lẹ go bosọ basi hihọ́na jlọjẹ etọn lẹ.” “Constantin ma lẹzun Klistiani de pọ́n gbede,” wẹ otanwe aihọn tọn Hidria dọ, bo yidogọ dọmọ: “Eusebius Sesalia tọn, mẹhe wlan otan gbẹzan tọn etọn, dọ dọ ewọ lẹzun Klistiani de to ojlẹ godo gbẹzan etọn tọn mẹ. Ehe mayin nujikudo tọn de gba, na to azán he jẹnukọnna baptẹm etọn [Constantin] basi avọ́sinsan de hlan Zeus na e sọ tindo tẹnmẹ-yinkọ Hagbẹ Yẹwhenọ Maximus Lomu tọn wutu.”

Kakajẹ azán he gbè e kú to owhe 337 W.M., Constantin tindo tẹnmẹ-yinkọ kosi tọn heyin Hagbẹ Yẹwhenọ Maximus Lomu tọn, yèdọ tatọ nupojipetọ whẹho sinsẹ̀nnọ lẹ tọn. Gando baptẹm etọn go, e yin nuhe sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe nado kanse dọmọ, Be e yin nukọnjẹna gbọn lẹnvọjọ nujọnu tọn po diọdo po dali, dile e yin bibiọ to Owe wiwe lẹ mẹ do ya? (Owalọ lẹ 2:38, 40, 41) Be mẹylọndosìnmẹ mlẹnmlẹn de wẹ e yin taidi yẹhiadonu klandowiwe Constantin tọn hlan Jehovah Jiwheyẹwhe ya?—Yijlẹdo Owalọ lẹ 8:36-39 go.

Be “Omẹ Wiwe” de Wẹ Ya?

Encyclopædia Britannica dọmọ: “Constantin yin nina tẹnmẹ-yinkọ lọ nado yin yiylọ dọ Daho na yẹyi nuhe ewọ wà tọn wutu kakati ni yin nuhe ewọ yin. Na nugbo tọn, eyin ewọ yin kikeje pọ́n, e tin to omẹ godo tọn lẹ mẹ he oyindonamẹ lọ [Daho] to hohowhenu kavi to egbezangbe yin yiyizan na.” Podọ owe lọ Histoire du Christianisme (Glẹnsigbe) dọna mí dọmọ: “Linlin dowhenu numọtolanmẹ danuwiwa tọn po fifiẹtọ to homẹgble mẹ tọn etọn lẹ po tin. . . . Ewọ ma tindo sisi depope na ogbẹ̀ gbẹtọ tọn gba . . . Gbẹzan mẹdetiti tọn etọn lẹzun kanyinylan tọn dile ewọ to whinwhẹ́n deji to owhe mẹ.”

Kunnudenu dohia dọ Constantin tindo nuhahun sinsinyẹn gbẹtọ-yinyin tọn lẹ. Dodinnanutọ whenuho tọn de dọ dọ “walọyizan numọtolanmẹ tọn etọn nọ saba yin whẹwhinwhẹ́n lọ na whẹhuhu danuwiwa tọn etọn lẹ.” (Pọ́n apotin lọ “Hlọnhuhu Hukan Gandudu Tọn Lẹ.”) Constantin mayin “Klistiani apajlẹnọ de” gba, wẹ whenuho-kantọ H. Fisher dọ to owe etọn heyin Histoire de l’Europe mẹ. Whẹwhinwhẹ́n lẹ ma do e hia taidi Klistiani nugbo de he ko ze “gbẹtọ yọyọ lọ dogo” gba podọ mẹhe mẹ sinsẹ́n gbigbọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn lẹ sọgan yin mimọ te—yèdọ owanyi, ayajẹ, jijọho, linsinyẹn, homẹdagbe, dagbewà, yise, walọmimiọn, po mawazẹjlẹgo po.—Kọlọsinu lẹ 3:9, 10; Galatianu lẹ 5:22, 23.

Kọdetọn Vivẹnudido Etọn Tọn Lẹ

Taidi Hagbẹ Yẹwhenọ Maximus Lomu tọn—podọ enẹwutu tatọ sinsẹ̀nnọ Ahọluigba Lomu tọn—Constantin tẹnpọn nado jihọntọn hẹ biṣọpu ṣọṣi atẹṣitọ tọn lẹ. E ze otẹn huhlọn tọn lẹ, yindidi, po adọkun tọn lẹ po taidi Ogán sinsẹ̀n Tohọluduta Lomu tọn lẹ donukọnna yé. Encyclopédie catholique (Glẹnsigbe) yigbe dọmọ: “Biṣọpu delẹ, heyin nukuntọ́nna gbọn yẹyi whẹdatẹn lọ tọn dali lẹ, yèdọ tlẹ yì jẹ pipà nina togan lọ taidi angẹli Jiwheyẹwhe tọn mẹ, taidi nudida wiwe de, podọ nado dọ dọdai dọ ewọ, taidi Visunnu Jiwheyẹwhe tọn, na dugán to olọn mẹ.”

Dile sinsẹ̀n atẹṣitọ Klistiani tọn tindo nukundagbe hẹ gandudu tonudidọ tọn lọ, e lẹzun apadewhe aihọn ehe tọn deji dogọ, yèdọ titonu lẹdo tọn ehe, bosọ jai pete sọn nuplọnmẹ Jesu Klisti tọn lẹ mẹ. (Johanu 15:19; 17:14, 16; Osọhia 17:1, 2) Taidi kọdetọn de, “sinsẹ̀n Klistiani tọn” po sinsẹ̀n-nuplọnmẹ lalo tọn po gọna nuyiwa lẹ yin ṣiṣaka dopọ—yèdọ Atọ̀n-to-dopomẹ, jọmaku alindọn tọn, olọnzomẹ, lẹwezomẹ, odẹ̀ na oṣiọ lẹ, yizan ojẹ́kun lẹ tọn, yẹdide lẹ, boṣiọ lẹ, po onú mọnkọtọn lẹ po.—Yijlẹdo 2 Kọlintinu lẹ 6:14-18 go.

Sọn Constantin dè, ṣọṣi lọ sọ dugu ojlo aṣẹ glanglan-panamẹ tọn. Weyọnẹntọ Henderson po Buck po dọmọ: “Awubibọ-yinyin Wẹndagbe lọ tọn yin hinhẹn gblezọn, nuyiwa po hùnwhẹ bibasi nujọnu-yinyin mẹdetiti tọn lẹ po yin didoai, yẹyi aihọn tọn lẹ po ahọsumẹ lẹ po nọ yin nina nuplọnmẹtọ sinsẹ̀n Klistiani tọn lẹ, bọ Ahọluduta Klisti tọn nọ saba yin didiọzun ahọluduta aihọn ehe tọn.”

Fie Wẹ Sinsẹ̀n Nugbo Klistiani Tọn lọ Tin Te?

Whẹwhinwhẹ́n whenuho tọn lẹ do nugbo he tin to godona “daho-yinyin” Constantin tọn hia. Kakati nado yin didoai gbọn Jesu Klisti, Ota agun nugbo Klistiani tọn lọ dali, Mẹylọhodotọklisti to apadewhe yin kọdetọn wadotana he sọgbe po anadenanu ayiha wintinwintin togan kosi de tọn po. Po gbesisọ taun po, whenuho-kantọ Paul Johnson kanse dọmọ: “Be ahọluigba lọ jogbe na sinsẹ̀n Klistiani tọn wẹ, kavi sinsẹ̀n Klistiani tọn wẹ deayọ hẹ ahọluigba lọ?”

Mẹlẹpo he jlo nado tẹdo sinsẹ̀n wiwe ṣeke Klistiani tọn go na nugbo tọn lẹ sọgan yin alọgọna nado yọnẹn bosọ kọnawudopọ hẹ agun Klistiani nugbo tọn lọ to egbehe. Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ lẹdo aihọn pé yin ojlonọ taun nado gọalọna gbẹtọ ahunjijlọnọ lẹ nado yọ́n sinsẹ̀n Klistiani nugbo tọn lọ bosọ basi sinsẹ̀n hlan Jiwheyẹwhe to aliho heyin alọkẹyi gbọn ewọ dali mẹ.—Johanu 4:23, 24.

[Apotin to weda 28]

Constantin po Pipli Nicée Tọn Po

Azọngban tẹwẹ Togan Constantin he ma yí baptẹm lọ yiwà to Pipli Nicée tọn mẹ? Encyclopædia Britannica dọmọ: “Constantin na edetiti yin azinponọ, deanana hodọdopọ lọ po zohunhun po . . . Na obu zẹjlẹgo na togan lọ wutu, biṣọpu lẹpo doalọ gbemima yise tọn lọ mẹ, adavo awe gee poun, suhugan yetọn wàmọ jẹagọdo ojlo yedetiti tọn lẹ.”

To osun awe nudindọn sinsinyẹn sinsẹ̀n tọn godo, tonudọtọ kosi ehe dademẹ bosọ basi nudide nukundagbe tọn na mẹhe dọ dọ Jesu yin Jiwheyẹwhe lẹ. Ṣigba etẹwutu? “Constantin ma tindo nukunnumọjẹnumẹ dodonu tọn depope do kanbiọ he to yinyin kinkanse to sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Glẹki tọn mẹ lẹ ji gba,” wẹ A Short History of Christian Doctrine dọ. Nuhe mẹ e mọnukunnujẹ wẹ yindọ kinklan sinsẹ̀n tọn yin owù de na ahọluigba etọn, podọ e ko magbe nado hẹn ahọluigba etọn lodo.

Gando gbemima godo tọn lọ heyin kinkan to Nicée to anademẹ Constantin tọn glọ lọ go, Istoria tou Ellinikou Ethnous (Whenuho Akọta Glẹki Tọn) doayi e go dọmọ: “E do yamakinanu [Constantin] tọn do whẹho sinsẹ̀n-nuplọnmẹ tọn lẹ ji hia, . . . tasinsinyẹn nujikudo tọn etọn nado hẹn pọninọ gọ̀ wá ṣọṣi lọ mẹ mahopọnna nudepope he e sọgan biọ, podọ to godo mẹ jidide etọn dọ taidi ‘biṣọpu mẹhe tin to gbonu ṣọṣi lọ tọn lẹ’ ewọ tindo nudide godo tọn gando whẹho sinsẹ̀n tọn depope go.” Be e yọnbasi dọ gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn ni tin to godo na nudide lẹ heyin bibasi to pipli ehe tẹnmẹ ya?—Yijlẹdo Owalọ lẹ 15:28, 29 go.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Apotin to weda 29]

Hlọnhuhu Hukan Gandudu Tọn Lẹ

To hosọ ehe glọ, owe lọ Istoria tou Ellinikou Ethnous (Whenuho Akọta Glẹki Tọn) basi zẹẹmẹ nuhe e ylọ dọ “sẹ́nhẹngba awuhiọ whégbè tọn lẹ he Constantin huwhẹ̀ etọn.” To madẹnmẹ to hukan gandudu tọn etọn didoai godo, e wọnji lehe yè nọ duvivi wadotana madonukun tọn lẹ do bosọ wá doayi owù he lẹdo e pé lẹ go. Yinyin nuvẹdomẹtọ de podọ vlavo yin whinwhan gbọn mẹhe nọ na pipà oklọ tọn gbẹtọ lẹ dali, jẹnukọn whẹ́ e lẹzun nuvẹdomẹtọ do tavẹ-ylọvi etọn Licinianus—yèdọ visunnu hagbẹ Togan tọn de he ewọ ko hù—taidi agbawhlẹnhẹmẹtọ de. Hùhù etọn yin hihodo gbọn hùhù visunnu plọnji Constantin tọn lọsu titi dali, yèdọ Crispus, mẹhe yin nuyiwahẹ gbọn asi otọ́ etọn tọn Fausta dali na e taidi dọ ewọ yin aliglọnnamẹnu de na gandudu mimọyi ovi etọn tọn wutu.

Nuyiwa Fausta tọn ehe wẹ yin whẹwhinwhẹ́n lọ na okú ayidego tọn ewọ lọsu tọn to godo mẹ. E sọawuhia dọ Augusta Helena, mẹhe tindo nuyiwadomẹji do visunnu etọn Constantin ji kakajẹ opodo, tindo mahẹ to hlọnhuhu ehe mẹ. Numọtolanmẹ lẹnpọn dagbe ma tindo tọn he nọ saba yinuwa do Constantin ji sọ yidogọna suhugan mẹhùhù lẹ tọn heyin họntọn po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ tọn po. Owe lọ History of the Middle Ages dotana dọmọ: “Mẹhùhù lọ—ma nado dọ hlọnhuhu—heyin visunnu po asi etọn titi tọn po dohia dọ ewọ mayin gingandego gbọn nuyiwadomẹji gbigbọmẹ tọn sinsẹ̀n Klistiani tọn depope dali gba.”

[Yẹdide to weda 30]

Atọ̀ ehe to Lomu ko yin yiyizan nado pagigona Constantin

[Asisa Yẹdide Tọn to weda 26]

Musée du Louvre, Paris