Be Hiẹ Sọgan Yí Biblu Sè ya?

YISE to Biblu mẹ gbẹ́ gbayipe, etlẹ yin to aihọn egbehe tọn mẹ. Di dohia, to dodinnanu agọe tọn de mẹ gando omẹ Amelika tọn lẹ go, 80 to kanweko ji do yise hia dọ Biblu yin Ohó gbọdo Jiwheyẹwhe tọn. Vlavo sọha lọ sù sọmọ to awà towe ji kavi lala, hiẹ sọgan mọnukunnujẹemẹ dọ yisenọ mọnkọtọn lẹ nọ donukun nado yin pinplọn Biblu lọ to ṣọṣi. Ṣigba yé ma nọ saba yin pinplọn gba. Yí sinsẹ̀n-nuplọnmẹ yasanamẹ alindọn tọn to okú godo taidi apajlẹ de.

Be lẹwezomẹ kavi olọnzomẹ de yin pinplọnmẹ to fidepope to Biblu mẹ ya? To egbehe, weyọnẹntọ susu to Mẹylọhodotọklisti mẹ na na gblọndo dọ lala. New Catholic Encyclopedia dọmọ: “To dogbapọnnanu godo tọn lọ mẹ, sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Katoliki tọn do lẹwezomẹ ji yin zize sinai do aṣa ji, e mayin do Owe Wiwe ji gba.” Gando zomẹ go, A Dictionary of Christian Theology basi zẹẹmẹ dọmọ: “To A[lẹnu] Y[ọyọ] lọ mẹ mí ma mọ olọnzomẹ nado yin apadewhe yẹwhehodidọ fliflimẹ tọn gba.”

Na nugbo tọn, pipli sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ Ṣọṣi Angleterre tọn lá ẹ to linlinwe lẹ mẹ to agọe to whenuena e na ayinamẹ na gbigbẹ́ nuplọnmẹ olọnzomẹ tọn lẹpo dai. Doto Tom Wright, yẹwhenọ Sinsẹ̀nhọ daho Litchfield tọn, dọ dọ yẹdide zomẹ tọn he wayi lẹ “hẹn Jiwheyẹwhe tin taidi nudazi bo jo ohia awufiẹsa tọn do apọnmẹ na mẹsusu.” Linlin pipli lọ tọn basi zẹẹmẹ zomẹ tọn taidi “nuhe matin paali.”a Mọdopolọ, New Catholic Encyclopedia dọ gando pọndohlan Katoliki tọn go dọmọ: “Sinsẹ̀n-nuplọnmẹ egbehe tọn nọ pọ́n whẹho zomẹ tọn hlan taidi nuhe klan sọn Jiwheyẹwhe dè.”

Na taun tọn, nuhe Biblu plọnmẹ dogbọn alindọn dali jẹagọdo nuplọnmẹ lẹwezomẹ po olọnzomẹ tọn po. Biblu nọ saba dọho gando okú alindọn lẹ tọn go. “Alindọn he waylando—e na kú.” (Ezekiẹli 18:4; yijlẹdo vọkan La Sainte Bible tọn po Douay Katoliki tọn po go.) Sọgbe hẹ Biblu, oṣiọ lẹ ma yọ́n nudepope, yé ma penugo nado tindo numọtolanmẹ awufiẹsa tọn gba. “Mẹhe to ogbẹ̀ yọnẹn dọ emi na kú; ṣigba oṣiọ lẹ ma yọ́n nude.” (Yẹwhehodọtọ 9:5) Todido he Biblu bẹhẹn na oṣiọ lẹ wẹ fọnsọnku sọgodo tọn de. To whenuena họntọn Jesu tọn Lazalọsi kú, Jesu yí okú jlẹdo amlọn go. Nọviyọnnu Lazalọsi tọn Malta do todido heyin pinplọnmẹ to Biblu mẹ hia to whenuena e dọmọ: “Yẹn yọnẹn dọ e nasọ fọ́n to fọnsọnku mẹ to azán podo gbè.” Gbọn finfọ́n Lazalọsi sọnku dali, Jesu na gbẹtọvi lẹ nujikudo todido enẹ tọn.—Johanu 5:28, 29; 11:11-14, 24, 44.

Whenuho-kantọ lẹ zinnudeji dọ nuplọnmẹ lọ dọ gbẹtọ tindo alindọn he to ovò, jọmaku de ma wá sọn Biblu mẹ gba ṣigba sọn tamẹnuplọnmẹ Glẹki tọn mẹ. New Catholic Encyclopedia doayi e go dọ Heblu hohowhenu tọn lẹ ma lẹnnupọn do gbẹtọ go nado yin awuwlena po agbasa nujọnu tọn de po gọna alindọn he mayin nujọnu tọn de gba. E dọ gando yise Heblu tọn lẹ go dọmọ: “To whenuena gbigbọ ogbẹ̀ tọn biọ dawe tintan lọ mẹ he Jiwheyẹwhe dó sọn aigba mẹ, e lẹzun ‘gbẹtọ gbẹ̀te’ de (G[ẹnẹsisi] 2.7). Okú mayin pinpọnhlan taidi nuhe klan nugonu tangan awe lẹ to gbẹtọ mẹ do voovo, taidi to tamẹnuplọnmẹ Glẹki tọn mẹ gba; gbigbọ ogbẹ̀ tọn jomẹdo bọ gbẹtọ lẹzun ‘oṣiọ’ de (L[evitiku] 21.11; O[sọha lẹ] 6.6; 19.13). To whẹho dopodopo mẹ hogbe lọ ‘gbẹtọ’ na yin [neʹphesh] Heblugbe tọn, he nọ saba yin lilẹdogbedevomẹ do ‘alindọn’ ṣigba, na nugbo tọn, diblayin nuhe sọzẹn hẹ omẹ lọ.”

Otanwe enẹ dopolọ doayi e go dọ weyọnẹntọ Katoliki tọn lẹ to agọe “ko tẹ́kú deji dọ A[lẹnu] Y[ọyọ] lọ ma plọnmẹ jọmaku alindọn tọn to linlẹn Aṣa [Glẹki] tọn mẹ gba.” E dotana dọmọ: “Pọngbọ tangan na nuhahun lọ na yin mimọ e mayin to avìdidla tamẹnuplọnmẹ tọn mẹ gba ṣigba to nunina he hugan huhlọn gbẹtọ tọn heyin Fọnsọnku mẹ.”

Biblu Kavi Aṣa?

Ṣigba, nawẹ linlẹn he ma sọgbe hẹ Biblu lẹ wagbọn do lẹzun apadewhe nuplọnmẹ ṣọṣi tọn? Ṣọṣi susu sọalọakọ́n dọ Biblu wẹ aṣẹpipa yiaga hugan yetọn. Di dohia, to agọe Papa Jean Paul II dọho gando nuhudo lọ go na Owe-wiwe nado yin “alọkẹyi gbọn nugbonọ lẹ dali taidi nuhe yin nugbo petepete podọ taidi nujinọtedo yiaga hugan yise mítọn tọn.” Ṣigba, e yin alọkẹyi to paa mẹ, dọ nuplọnmẹ Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ to egbehe ma sọgbe po enẹ heyin Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ po gba. Suhugan ṣọṣi lẹ tọn pọ́n diọdo lọ lẹ hlan taidi apadewhe nukọnyiyi afọsu-afọsi sinsẹ̀n-nuplọnmẹ ṣọṣi tọn. Humọ, Ṣọṣi Katoliki tọn kẹalọyi pọndohlan lọ dọ aṣa ṣọṣi tọn tindo aṣẹpipa dopolọ taidi Owe-wiwe lẹ. New Catholic Encyclopedia dọ dọ ṣọṣi “ko wlu Owe-wiwe po aṣa po dopọ taidi dodonu lọ na sinsẹ̀n-nuplọnmẹ lẹ.”

To whenuho mẹ, ṣọṣi lẹ ko yí nuhe sinai do aṣa ji lẹ do diọ nuplọnmẹ Owe-wiwe tọn lẹ. Na nugbo tọn, ṣọṣi susu todin nọ tẹ́kú deji dọ nuplọnmẹ Biblu tọn lẹ ma sọgbe gba. Di apajlẹ, New Catholic Encyclopedia dọ dọ e “họnwun dọ hodidọ Biblu tọn susu ma nọ yin nugbo eyin yè yí ì jlẹdo oyọnẹn egbezangbe lẹnunnuyọnẹn tọn po whenuho tọn po go.” Gando nuplọnmẹ Biblu tọn dọ oṣiọ lẹ ma yọ́n nudepope go, e yidogọ dọmọ: “Etlẹ yin to whẹho sinsẹ̀n tọn lẹ mẹ, A[lẹnu] H[oho] lọ dekunnu na gbemasọ oyọnẹn . . . ogbẹ̀ to okú godo tọn.” Otanwe lọ dè Psalm 6:5 (wefọ 6 to Biblu delẹ mẹ) taidi apajlẹ ehe tọn de dọmọ: “Oflin towe ma tin to okú mẹ, to kutomẹ [kavi, Hadẹs mẹ] mẹnu wẹ na dopẹna we?” Wehọmẹ sinsẹ̀n tọn Plọtẹstant tọn delẹ ma sọ nọ plọnmẹ ba dọ Biblu ma tindo nuṣiwa gba. To alọ devo mẹ, Ṣọṣi Katoliki tọn, yise dọ emi tindo aṣẹpipa nuplọnmẹ tọn, gbọn ehe dali e nọ basi zẹẹmẹ nuhe yin pinplọn to Biblu mẹ tọn. Ṣigba, hiẹ sọgan kanse dọ, ‘Etẹwẹ eyin zẹẹmẹ mọnkọtọn lẹ sọawuhia nado jẹagọdo Owe-wiwe lẹ?’

Nujọnu-Yinyin Owe-Wiwe lẹ Tọn

Jesu nọ dè Owe-wiwe lẹ pludopludo taidi aṣẹpipa etọn, bo nọ saba bẹ hodidọ etọn lẹ jẹeji gbọn didọ dali dọmọ: “Yè ko wlanwe etọn dọ.” (Matiu 4:4, 7, 10; Luku 19:46) Na nugbo tọn, to whenuena Jesu dọho dogbọn ninọmẹ alọwle sunnu tọn dali, e ma ze e sinai do hopadọ tamẹnuplọnmẹ Glẹki tọn ji gba, ṣigba do kandai Gẹnẹsisi tọn heyin nudida tọn ji. (Gẹnẹsisi 1:27; 2:24; Matiu 19:3-9) E họnwun dọ, Jesu pọ́n Owe-wiwe lẹ hlan nado yin gbigbọdo gbọn Jiwheyẹwhe dali bo yin nugbo. To odẹ̀ mẹ hlan Jiwheyẹwhe, e dọmọ: “Ohó towe wẹ nugbo.”—Johanu 17:17.b

Biblu basi kandai na whẹgbledomẹ sinsinyẹn Jesu tọn na nukọntọ sinsẹ̀n azán etọn gbè tọn lẹ dọmọ: “Nugbo wẹ mìwlẹ gbẹ́ osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn dai, na mì nido yìn otanhoho mìtọn. . . . Mì sọ hẹn ohó Jiwheyẹwhe tọn zun núvọ gbọn otanhoho mìtọn dali.” (Malku 7:6-13) Mọdopolọ, apọsteli Paulu nọavunte sọta kọgbidinamẹnu lọ nado hẹn vlavo tamẹnuplọnmẹ Glẹki tọn kavi aṣa he ma sọgbe lẹ biọ nuplọnmẹ etọn mẹ. “Mì nọ payi do mìde,” wẹ e gbẹnunamẹ dọ. “Na mẹde ma nado yí yinyọnẹn po oklọ tata po do bẹ́ mì gbọn otanhoho gbẹtọ tọn dali.” (Kọlọsinu lẹ 2:8; 1 Kọlintinu lẹ 1:22, 23; 2:1-13) Aṣa kavi nuplọnmẹ delẹ tin, he Paulu dotuhomẹna Klistiani lẹ nado hẹn e go, ṣigba ehelẹ yin zize sinai do Owe-wiwe lẹ ji bo sọgbe mlẹnmlẹn hẹ yé. (2 Tẹsalonikanu lẹ 2:13-15) “Owe-wiwe lẹpo gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe mẹ yin alenọ ga,” wẹ Paulu wlan, “na Jiwheyẹwhe gbẹtọ nido pegan [pete], he yè hẹn sọgbe mlẹnmlẹn hlan azọ́n dagbe lẹpo.”—2 Timoti 3:16, 17.

Paulu mọ olá jijẹ sọn Owe-wiwe lẹ go donukọn. E na avase Timoti dọmọ: “Na ojlẹ na wá bọ yé ma to na doakọnna oplọn he pegan; . . . yé na lẹ́ otó yetọn sọn nugbo mẹ.” E dotuhomẹna Timoti dọmọ: “Ṣigba nọ họ́ dewe to onú popo mẹ.” (2 Timoti 4:3-5) Ṣigba gbọnna? Aliho dopo wẹ nado yin “yẹyinọ.” Wezẹhomẹ Glẹki tọn de basi zẹẹmẹ hogbe Biblu tọn ehe taidi “ojlo nado plọnnu bo magbe do nude ji matin ayihaawe.” Luku yí hogbe ehe zan nado basi zẹẹmẹ hosetọ Paulu tọn lẹ tọn to Belea owhe kanweko tintan whenu tọn mẹ. Nuplọnmẹ Paulu tọn yin onú yọyọ hlan yé, podọ yé ma jlo nado yin kiklọ. To pipà yé mẹ, Luku wlan dọmọ: “[Beleanu] ehelẹ yin yẹyinọ hú Tẹsalonika tọn lẹ, na yé kọnayiha dai do yí ohó lọ, bo nọ to Owe-wiwe lẹ dín egbesọegbesọ, eyin mọwẹ onú nẹlẹ yin.” Yinyin yẹyinọ ma hẹn Beleanu lẹ yin ayihaawenọ gba, bo whleawu nado yise to nudepope mẹ. Kakatimọ, kọdetọn nudodindin nugbonọ yetọn tọn wẹ yindọ “susu yetọn yise.”—Owalọ lẹ 17:11, 12.

Alemọyi Gbẹninọ Sọgbe hẹ Biblu Tọn

Klistiani fliflimẹ tọn lẹ yin ayidego na titẹdo Biblu go yetọn podọ na owanyi mẹde-yidosanvọ yetọn tọn. Nalete, to egbehe, gbẹtọ susu tindo “ohia jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn, ṣigba mọ́n huhlọn etọn.” (2 Timoti 3:5) Wunmẹ sinsẹ̀n Klistiani tọn depope to egbehe he ma tin to kọndopọmẹ hẹ dowhenu tọn lọ ma sọgan tindo huhlọn nujọnu tọn nado tindo nuyiwadomẹji dagbe do gbẹzan gbẹtọ lẹ tọn ji gba. Be ehe sọgan gọalọ nado basi zẹẹmẹ nuhewutu, to adà daho hugan Mẹylọhodotọklisti tọn mẹ, mí mọ jideji danuwiwa tọn, fẹnnuwiwa, gbakija whẹndo tọn, po ojlo agbasanu bibẹpli tọn po ya? To aigba “Klistiani” tọn delẹ ji, awhàn kanyinylan hẹnnu tọn lẹ to yinyin fùnfùn etlẹ yin to hagbẹ sinsẹ̀n dopolọ tọn lẹ ṣẹnṣẹn.

Be gbigbọ yẹyinọ Beleanu lẹ tọn ko sudo wẹ ya? Be pipli gbẹtọ lẹ tọn depope tin to egbehe he yise to Biblu mẹ bo nọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ ẹ ya?

Encyclopedia Canadiana doayi e go dọmọ: “Azọ́n Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn wẹ vivọ-bẹ po vivọ-doai sinsẹ̀n Klistiani tọn po heyin bibasi gbọn Jesu po devi etọn lẹ po dali to owhe kanweko tintan po awetọ whenu mítọn-nu tọn po mẹ.” To alọdlẹndo Kunnudetọ lẹ mẹ, New Catholic Encyclopedia doayi e go dọmọ: “Yé pọ́n Biblu hlan taidi asisa dopo kẹdẹ nuyise po nunọwhinnusẹ́n walọyizan tọn yetọn po.”

Matin ayihaawe ehe yin whẹwhinwhẹ́n tangan he wutu Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ lẹdo aihọn pé yin yinyọnẹn na dagbemẹ-ninọ, jijọho, po ayajẹ gbigbọmẹ tọn yetọn po. Enẹwutu mí na tuli wehiatọ mítọn lẹ nado plọnnu dogọ dogbọn nupinplọn dagbe gbigbọmẹ Biblu tọn lẹ dali. Oyọnẹn daho hugan tlẹ sọgan planmẹ jẹ jide daho hugan to Biblu mẹ podọ yise dolido to Jiwheyẹwhe mẹ kọ̀n. Alemọyi mavọmavọ yise mọnkọtọn tọn jẹ na vivẹnudido lọ taun.

[Nudọnamẹ Odò Tọn Lẹ]

[Yẹdide to weda 6]

Apọsteli Paulu po mẹdevo lẹ po dọyẹwheho to ahimẹ

[Yẹdide to weda 7]

Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ “pọ́n Biblu hlan taidi asisa dopo kẹdẹ nuyise po nunọwhinnusẹ́n walọyizan tọn yetọn po”