Aliho Nuyiwa “Sinsẹ̀n Klistiani Tọn” He to Didiọ—Be Jiwheyẹwhe Kẹalọyi I Ya?

MÍ NI dọ dọ hiẹ zọ́n azọ́n mẹhe nọ de yẹdide de nado de yẹdide towe. To whenuena e ko dotana ẹn, homẹ towe hùn taun; yẹdide lọ di hiẹ lọsu pẹpẹ. Hiẹ lẹnnupọn gando ovi towe lẹ, ovi-vi lẹ, po ovi-vi yetọn lẹ po go dile yé to yẹdide lọ pọ́n po awagundido daho de po.

Ṣigba, whẹndo delẹ to godo mẹ, yèdọ dopo to kúnkàn towe lẹ mẹ tindo numọtolanmẹ lọ dọ odà he depò to yẹdide lọ mẹ ma sọgbe gba, enẹwutu ewọ yí odà dogọ. Mẹdevo ma yiwanna lehe awọntin lọ te gba, enẹwutu e diọ enẹ lọsu ga. “Vọjlado” devo lẹ bọdego dile whẹndo debọdo-dego lẹ to aimẹ wá, bọ to agọgbọnẹnmẹ yẹdide lọ ma sọ taidi hiẹ ba gba. Eyin hiẹ yọnẹn dọ ehe na wá jọ, etẹwẹ na yin numọtolanmẹ towe? Matin ayihaawe homẹgble wẹ e na yin.

E blawu dọ, whenuho yẹdide ehe tọn, na taun tọn, yin whenuho ṣọṣi Klistiani nukunta tọn tọn. Whenuho dohia dọ to madẹnmẹ bọdo okú apọsteli Klisti tọn lẹ go, aliho nuyiwa jọwamọ “Sinsẹ̀n Klistiani tọn” jẹ yinyin didiọ ji, kẹdẹdile Biblu dọ dọdai etọn do.—Matiu 13:24-30, 37-43; Owalọ lẹ 20:30.a

Na nugbo tọn, nuhe sọgbe taun wẹ e yin nado yí nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ zan na aṣa po ojlẹ voovo lẹ po. Whẹho he gbọnvo mlẹnmlẹn de wẹ e yin nado diọ nuplọnmẹ Biblu tọn lẹ nado sọgbe hẹ nulẹnpọn he gbayipe lẹ. Ṣogan, enẹ wẹ yin nuhe ko jọ lọ na taun tọn. Di apajlẹ, gbadopọnna diọdo he ko yin bibasi to adà titengbe delẹ mẹ.

Ṣọṣi lọ Kọnawudopọ hẹ Tohọluduta

Jesu plọnmẹ dọ gandudu, kavi Ahọluduta emitọn, yin olọn mẹ tọn de he, to ojlẹ sisọ mẹ, na và gandudu gbẹtọvi tọn lẹpo sudo bo nasọ dugán do aigba lọ blebu ji. (Daniẹli 2:44; Matiu 6:9, 10) E ma na dugán gbọn titonu tonudidọ gbẹtọvi tọn lẹ gblamẹ gba. “Ahọludu ṣie mayin aihọn he tọn gba,” wẹ Jesu dọ. (Johanu 17:16; 18:36) Enẹwutu, devi Jesu tọn lẹ, dile yé tlẹ yin tonusetọ na osẹ́n lẹ do sọ, nọla na tonudidọ.

Ṣigba, to gandudu Constantin Ahọluigbagán Lomu tọn whenu to owhe kanweko ẹnẹtọ mẹ, susu mẹhe ylọ yede dọ Klistiani lẹ ko lẹzun sọmawhenọ to teninọpọn gigọwa Klisti tọn po didoai Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn tọn po mẹ. Vudevude, walọyizan yetọn hlan tonudidọ diọ. Owe lọ Europe—A History dọmọ: “Jẹnukọnna Constantin, Klistiani lẹ ma ko dín nado kẹalọyi huhlọn [tonudidọ tọn] taidi nuyizan de nado hẹn lẹndai po nuyise yetọn lẹ po yinukọn dogọ gba. To Constantin godo, sinsẹ̀n Klistiani tọn po tonudidọ he yiaga taun lẹ po jẹ yìyì ji afọsu-afọsi. Sinsẹ̀n Klistiani tọn heyin adadiọna lọ lẹzun sinsẹ̀n sọgbe hẹ osẹ́n he “gbayipe,” kavi “katoliki,” Ahọluigba Lomu tọn tọn.

Otanwe aihọn tọn Great Ages of Man dọ dọ na kọndopọ pẹkipẹki Ṣọṣi po Tohọluduta tọn po ehe wutu, “to owhe 385 Ojlẹ Oklunọ tọn tọn mẹ, yèdọ owhe 80 poun to agbówhẹn daho homẹkẹndido Klistiani lẹ tọn godo, Ṣọṣi lọ lọsu na ede jẹ mẹhe klán sọn e go lẹ hù ji, bọ hagbẹ sinsẹ̀ngán tọn etọn lẹ to huhlọn he dibla sọzẹn hẹ enẹ heyin ahọluigbagán lẹ tọn yizan.” Gbọnmọ dali ojlẹ de bẹjẹeji to ehe mẹ ohí diọtẹnna linlẹn didiọnamẹ taidi nuyizan mẹdidiọ tọn, bọ nukọntọ sinsẹ̀n tọn he tindo tẹnmẹ-yinkọ, he tindo ojlo zògbè na huhlọn lẹ diọtẹnna yẹwhehodọtọ whiwhẹnọ owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ. (Matiu 23:9, 10; 28:19, 20) Whenuho-kàntọ H. G. Wells wlan gando “vogbingbọn titengbe he tin to ṣẹnṣẹn” na sinsẹ̀n Klistiani owhe kanweko-ẹnẹtọ tọn “po nuplọnmẹ Jesu Nazalẹti tọn tọn lẹ po” go. “Vogbingbọn titengbe” ehelẹ tlẹ yinuwado nuplọnmẹ dodonu tọn lẹ gando Jiwheyẹwhe po Klisti po go ji.

Adadidiọna Jiwheyẹwhe

Klisti po devi etọn lẹ po plọnmẹ dọ “Jiwheyẹwhe dopo . . . Otọ́” kẹdẹ wẹ tin, heyin yinyọnẹn gbọnvo gbọn yinkọ mẹdetiti tọn etọn, Jehovah dali, he sọawuhia whla 7 000 delẹ to alọnuwe-hihia dowhenu tọn Biblu tọn lẹ mẹ. (1 Kọlintinu lẹ 8:6; Psalm 83:18) Jesu yin didá gbọn Jiwheyẹwhe dali; ewọ wẹ yin “ovi plọnji nudida lẹpo tọn,” wẹ Lẹdogbedevomẹ Douay Biblu Katoliki tọn dọ to Kọlọsinu lẹ 1:15 mẹ. Gbọnmọ dali, taidi mẹhe yin didá de, Jesu dọ madoadúdẹji dọmọ: “Otọ́ yin kiklo hú mi.”—Johanu 14:28.

Ṣigba to owhe kanweko atọ̀ntọ whenu, sinsẹ̀ngán he nọ dutomẹji delẹ, he tindo ojlo vẹkuvẹku na tamẹnuplọnmẹtọ Atọ̀n-to-dopomẹ Platon Glẹki kosi tọn lọ lẹ, jẹ adadiọna Jiwheyẹwhe ji nado sọgbe hẹ sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Atọ̀n-to-dopomẹ tọn. To owhe kanweko he bọdego lẹ mẹ, sinsẹ̀n-nuplọnmẹ ehe gbọn gbemasọ hẹ Owe-wiwe dali ze Jesu daga nado sọzẹn hẹ Jehovah bosọ hẹn gbigbọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn, kavi huhlọn-yido-wazọ́n, nado lẹzun gbẹtọ de.

Gando alọkikẹyi linlẹn kosi tọn heyin Atọ̀n-to-dopomẹ ṣọṣi lọ tọn go, Nouvelle encyclopédie catholique dọmọ: “Nuplọnmẹ ‘Jiwheyẹwhe dopo to Gbẹtọ atọ̀n mẹ tọn’ mayin didoai gligli gba, na nugbo tọn mayin alọkẹyi biọ gbẹzan Klistiani tọn po yise didohia etọn po mẹ, jẹnukọnna vivọnu owhe kanweko 4tọ́ tọn gba. Ṣigba nuwleawuna ehe lọ pẹpẹ wẹ jẹ hẹ tẹnmẹ-yinkọ lọ the Trinitarian dogma to tintan whenu. To Otọ́ Ṣọṣi Fliflimẹ tọn lẹ ṣẹnṣẹn, nudepope matin he tlẹ sẹpọ nulẹnpọn po pọndohlan mọnkọtọn po gba.”

Mọdopolọ, The Encyclopedia Americana dọmọ: “Sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Atọ̀n-to-dopomẹ owhe kanweko ẹnẹtọ tọn ma do nuplọnmẹ Klistiani fliflimẹ tọn lẹ tọn hia to gbesisọmẹ gando wunmẹ Jiwheyẹwhe tọn go gba; to vogbingbọn mẹ, e zẹ̀ali mlẹnmlẹn na nuplọnmẹ ehe.” The Oxford Companion to the Bible ylọ Atọ̀n-to-dopomẹ dọ dopo to “nuplọnmẹ yise agọgbọnẹnmẹ” tọn lẹ mẹ. Etomọṣo, e mayin Atọ̀n-to-dopomẹ kẹdẹ wẹ yin linlẹn kosi tọn heyin alọkẹyi biọ ṣọṣi lọ mẹ gba.

Adadidiọna Alindọn

E yin yiyise gbayipe to egbehe dọ gbẹtọvi lẹ tindo alindọn jọmaku de he nọ lùn okú agbasalan tọn tọ́n. Ṣigba be hiẹ yọnẹn dọ nuplọnmẹ ṣọṣi tọn ehe lọsu yin nuyidogọ agọgbọnẹnmẹ tọn de ya? Jesu zinnudo nugbo Biblu tọn ji dọ oṣiọ lẹ “ma yọ́n nude,” dọ yé to amlọndọ, to yẹhiadonu-liho. (Yẹwhehodọtọ 9:5; Johanu 11:11-13) Ogbẹ̀ na yin hinhẹngọwa gbọn fọnsọnku gblamẹ—heyin ‘finfọn ṣite whla dopo dogọ’ sọn amlọn okú tọn mẹ. (Johanu 5:28, 29) Alindọn jọmaku de, eyin e tin janwẹ, ma na tindo nuhudo nado yin finfọnsọnku gba, to whenuena e yindọ jọmaku hẹn okú yin nude he ma yọnbasi.

Jesu tlẹ do nuplọnmẹ Biblu tọn heyin fọnsọnku tọn hia gbọn finfọn gbẹtọ lẹ sọnku dali. Pọ́n apajlẹ Lazalọsi tọn, yèdọ mẹhe ko kú na azán ẹnẹ. To whenuena Jesu fọ́n ẹn sọnku, Lazalọsi jẹgbonu wá sọn yọdo mẹ taidi gbẹtọ gbẹ̀te, he to gbigbọ de. Alindọn jọmaku de ma tọ́nsọn olọn mẹ bo lẹkọ biọ agbasalan etọn mẹ to whenuena Lazalọsi fọ́n sọn oṣiọ lẹ mẹ gba. Eyin enẹ wẹ yin whẹho lọ, e na sinyẹnawu dọ dagbe wẹ Jesu wà na ẹn gbọn finfọn ẹn sọnku dali!—Johanu 11:39, 43, 44.

To whelọnu lo, etẹwẹ yin asisa tamẹnuplọnmẹ jọmaku-alindọn tọn? The Westminster Dictionary of Christian Theology dọ dọ linlẹn lọ “wá taun sọn tamẹnuplọnmẹ Glẹki tọn mẹ kakati ni yin sọn osọhia Biblu tọn mẹ.” The Jewish Encyclopedia basi zẹẹmẹ dọmọ: “Nuyise lọ dọ alindọn nọ zindonukọn to gbẹninọ etọn mẹ to okú agbasalan lọ tọn godo yin whẹho tamẹnuplọnmẹ kavi sinsẹ̀n-nuplọnmẹ hopàdọ tọn de kakati ni yin yise he bọawu tọn, podọ na enẹ tọn wutu mayin zẹẹmẹ basina hezeheze to fidepope to Owe-wiwe lẹ mẹ gba.”

Gbọzangbọzan, lalo dopo nọ planmẹ jẹ devo kọ̀n, podọ enẹ yin nugbo gando nuplọnmẹ jọmaku-alindọn tọn go. E hùn aliho lọ dote na linlẹn kosi tọn lọ heyin yasanamẹ mavọmavọ to ozò he hùnmiyọ́n taun de mẹ.b Ṣogan, Biblu dọ hezeheze dọ “okú wẹ alè ylando tọn”—e mayin yasanamẹ mavọmavọ gba. (Lomunu lẹ 6:23) Gbọnmọ dali, to zẹẹmẹ fọnsọnku tọn bibasi mẹ, King James Version dọmọ: “Ohù de oṣiọ he tin to e mẹ lẹ jẹ age; podọ okú po zòmẹ po de oṣiọ he tin to yé mẹ lẹ jẹ age.” Mọdopolọ, Biblu Douay tọn dọ dọ “ohù . . . po okú po gọna zòmẹ de oṣiọ he tin to yé mẹ lẹ jẹ age.” Mọwẹ, nado dọ ẹ po awubibọ po, mẹhe tin to zòmẹ lẹ yin oṣiọ, yèdọ ‘to amlọndọ,’ dile Jesu dọ do.—Osọhia 20:13.

Be hiẹ yise po ahundopo po dọ nuplọnmẹ whẹgbledomẹ kakadoi to zòmẹ tọn nọ dọ̀n gbẹtọ lẹ wá Jiwheyẹwhe dè ya? Paali. To ayiha ahunjijlọnọ po owanyinọ lẹ tọn lẹ po mẹ, linlẹn mẹhẹngbọjọ tọn de wẹ e yin! To alọ devo mẹ, Biblu plọnmẹ dọ “Jiwheyẹwhe wẹ owanyi” podọ kanyinylan, yèdọ etlẹ yin hlan kanlin lẹ, yin awuhiọnu de hlan ewọ.—1 Johanu 4:8; Howhinwhẹn lẹ 12:10; Jẹlemia 7:31; Jona 4:11.

Adadidiọna “Yẹdide” lọ to Ojlẹ Egbehe Tọn lẹ Mẹ

Adadidiọna Jiwheyẹwhe po sinsẹ̀n Klistiani tọn po zindonukọn to egbehe. To agọe mẹplọntọ wehọmẹ daho sinsẹ̀n tọn de basi zẹẹmẹ agbàwhinwhlẹn he tin to ṣọṣi Plọtẹstant tọn mẹ tọn taidi dehe yin “do aṣẹpipa Owe-wiwe tọn po gbemima yise tọn po ji sọta aṣẹpipa he gbọnvo po tamẹnuplọnmẹ gbẹtọvi tọn lẹ po, to nugbonọ-yinyin ṣọṣi lọ tọn hlan oklunọ-yinyin Klisti tọn sọta gbekọndopọ po didiọ sinsẹ̀n Klistiani tọn sọgbe hẹ gbigbọ ojlẹ lọ tọn po ṣẹnṣẹn. Whẹho he tin to ote lọ die: Mẹnu wẹ dona magbè aliho nuyiwa ṣọṣi tọn . . . Owe-wiwe kavi tamẹnuplọnmẹ he yin alọkẹyi gbayipe ojlẹ lọ mẹ tọn?”

E blawu dọ, “linlẹn he yin alọkẹyi gbayipe ojlẹ lọ mẹ tọn” gbẹsọ taidi nuhe to awhàngba. Di dohia, nuhe yin yinyọnẹn gbayipe de wẹ e yin dọ ṣọṣi susu lẹ ko diọ teninọ yetọn do whẹho voovo lẹ ji nado sọgan sọawuhia taidi mẹhe to nukọnyi bosọ tindo ahun he tin to nùvo lẹ. Na titengbe tọn to whẹho walọyizan tọn lẹ mẹ, ṣọṣi lẹ ko lẹzun alọkẹyi nulẹpo tọ́ taun, dile e yin nùdego to hosọ bẹjẹeji tọn mẹ do. Ṣogan, Biblu dọ hezeheze dọ ayọdide, ogalilọ, zanhẹmẹ to omẹ vijinu dopolọ tọn lẹ ṣẹnṣẹn yin ylando sinsinyẹn lẹ to nukun Jiwheyẹwhe tọn mẹ podọ mẹhe to ylando mọnkọtọn wà lẹ “ma na dugu ahọludu Jiwheyẹwhe tọn.”—1 Kọlintinu lẹ 6:9, 10; Matiu 5:27-32; Lomunu lẹ 1:26, 27.

To whenuena apọsteli Paulu wlan hogbe heyin hoyidọ sọn e mẹ to aga lọ lẹ, aihọn Glẹki po Lomu tọn po he lẹdo e lọ ko gọfla to wunmẹ danuwiwa tọn lẹpo mẹ. Paulu sọgan ko yihojlẹdohogo dọmọ: ‘Mọwẹ, Jiwheyẹwhe fiọ Sọdọmi po Gọmọla po mlẹnmlẹn na ylando zanhẹmẹ sinsinyẹn tọn lẹ wutu, ṣigba enẹ yin owhe 2 000 lẹ die wayi! Na jide tọn e ma gando ojlẹ nukunhunhun tọn ehe go gba.’ Ṣigba, e ma yí nukun pẹvi do pọ́n ninọmẹ lọ gba; e gbẹ́ nado flú nugbo Biblu tọn.—Galatianu lẹ 5:19-23.

Pọnhlan “Yẹdide” Dowhenu Tọn Lọ

To hodidọ hlan sinsẹ̀n Juvi azán etọn gbè tọn lẹ mẹ, Jesu dọ dọ sinsẹ̀n-bibasi yetọn yin ‘to ovọ́ mẹ na yé nọ plọnmẹ gbedide gbẹtọ tọn lẹ taidi sinsẹ̀n-nuplọnmẹ lẹ.’ (Matiu 15:9) Sinsẹ̀n ehelẹ wà onú dopolọ he sinsẹ̀ngán Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ wà hlan Osẹ́n he Jehovah na gbọn Mose gblamẹ lẹ pẹpẹ, bo gbẹsọ to mọ wà, hlan nuplọnmẹ Klisti tọn—yèdọ yé kọ̀n “osẹ̀n” aṣa tọn do nugbo sọn olọn mẹ wá lọ go. Ṣigba Jesu klọ́n lalo lẹpo sẹ̀ na alemọyi gbẹtọ ahunjijlọnọ lẹ tọn wutu. (Malku 7:7-13) Jesu dọ nugbo lọ, vlavo e gbayipe kavi lala. Ohó Jiwheyẹwhe tọn wẹ yin aṣẹpipa etọn to whepoponu.—Johanu 17:17.

Vogbingbọn nankọtọn die Jesu zedonukọnna suhugan mẹhe ylọ yede dọ Klistiani lẹ! Na nugbo tọn, Biblu dọ dọdai dọmọ: “Gbẹtọ lẹ na yin zohunhunnọ na onú yọyọ lẹ bosọ bẹ . . . mẹplọntọ lẹ pli sọgbe hẹ nuhe yin ojlo yetọn lẹ; podọ to enẹgodo, kakati nado dotoai na nugbo lọ, yé na lẹkọ hlan otangblo lẹ kọ̀n.” (2 Timoti 4:3, 4, La Bible de Jérusalem) “Otàngblo” ehelẹ, he mí ko gbadopọnna vude sọn e mẹ, nọ vàmẹsudo to gbigbọ-liho, to whenuena e yindọ nugbo he wá sọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ nọ jlọmẹdote, podọ e nọ planmẹ sọyi ogbẹ̀ madopodo mẹ. Ehe wẹ yin nugbo he Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to tulina we nado gbadopọnna.—Johanu 4:24; 8:32; 17:3.

[Nudọnamẹ Odò Tọn Lẹ]

[Yẹdide to weda 7]

Gbọn lizọnyizọn gbangba tọn yetọn gblamẹ, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to anadena gbẹtọ lẹ hlan Ohó Jiwheyẹwhe tọn, Biblu lọ mẹ

[Asisa Yẹdide Tọn to weda 4]

Atọ̀ntọ sọn amiyọnwhé: Fọto/Plidopọ Akọta lẹ tọn gbọn Saw Lwin dali