Nunina He Nọ Hẹn Ayajẹ Wá

GENIVAL, he nọ nọ̀ lẹdo hẹntọnọ lẹ tọn mẹ to agewaji-whèzẹtẹn Brésil tọn, nọ yí akuẹ vude he e nọ dù taidi dotowhé-ṣọtọ de do penukundo asi po ovi etọn lẹ po go. Mahopọnna awusinyẹnnamẹnu ehe, Genival nọ na madao po ahundopo po. “Whẹndo ṣie nọ nọ̀ huvẹ to whedelẹnu,” wẹ e dọ dile e to alọ sá do adọgo ji, “ṣigba yẹn jlo nado na nuhe yọ́n hugan lọ Jiwheyẹwhe, mahopọnna avọ́sinsan he e biọ.”

Genival zindonukọn to madao nina mẹ etlẹ yin to whenuena azọ́n gble do e godo. Sinsẹ̀ngán etọn na ẹn tuli nado whlé Jiwheyẹwhe pọ́n gbọn akuẹ susu nina dali. Sinsẹ̀ngán lọ na ẹn jidide dọ Jiwheyẹwhe na dona ẹn susugege. Enẹwutu Genival basi nudide nado sà owhé etọn bo bẹ akuẹ lọ jo na ṣọṣi lọ.

E mayin Genival kẹdẹ wẹ nọ na nunina po ahundopo po gba. Hẹntọnọ klókló susu nọ na madao po tonusise po na ṣọṣi yetọn ko plọn yé dọ nubiọtomẹsi Biblu tọn de wẹ madao nina yin wutu. Be nugbo wẹ enẹ yin ya?

Madao Nina po Osẹ́n lọ Po

Gbedide madao nina tọn yin apadewhe Osẹ́n he Jehovah Jiwheyẹwhe na whẹndo 12 Islaeli hohowhenu tọn to nuhe hugan owhe 3 500 die wayi. Osẹ́n enẹ degbè dọ madao jinukun lẹ tọn, atin-sinsẹ́n lẹ tọn, po madao jideji kanlinpa lẹ tọn po dona yin nina whẹndo Levi tọn nado nọgodona sinsẹ̀nzọn yetọn to gòhọtúntún lọ mẹ.—Levitiku 27:30, 32; Osọha lẹ 18:21, 24.

Jehovah na jide Islaelivi lẹ dọ Osẹ́n lọ ‘ma na sinyẹn hugan na yé gba.’ (Deutelonomi 30:11) Dile e na dẹnsọ bọ yé na to tonusena gbedide Jehovah tọn lẹ, he bẹ madao nina hẹn, po nugbonọ-yinyin po, ewọ na to didona jibẹwawhé yetọn. Podọ taidi hihọ́ de, madao whemẹwhemẹ tọn sọ yin kinklandovo to gbesisọmẹ, podọ ehe nọ yin yiyizan to whenuena akọta lọ pli na hùnwhẹ sinsẹ̀n tọn etọn lẹ. Gbọnmọ dali, ‘jonọ lẹ, tọṣiọvi lẹ, po asuṣiọsi lẹ po’ sọgan yin pekọna.—Deutelonomi 14:28, 29; 28:1, 2, 11-14.

Osẹ́n lọ ma dọ oyà he yè na sá na mẹhe ma na madao lẹ gba, ṣigba Islaelivi dopodopo tindo azọngban walọdagbe tọn nado nọgodona sinsẹ̀n-bibasi nugbo to aliho ehe mẹ. Na nugbo tọn, Jehovah sawhẹdokọna Islaelivi he ma na madao to azán Malaki tọn gbè lẹ dọ ‘yé to ajojẹ do emi to madao nina po avọ́nunina lẹ po mẹ.’ (Malaki 3:8) Be owhẹ̀ dopolọ sọgan yin sisadokọna Klistiani he ma nọ na madao lẹ wẹ ya?

Gbọ mí ni gbadopọnna. Osẹ́n akọta de tọn lẹ ma nọ tindo huhlọn to otò devo mẹ gba. Di apajlẹ, osẹ́n he nọ hẹn mọto-kùntọ Angleterre tọn lẹ nado kùn mọto gbọn amiyọn mẹ ma gando mọto-kùntọ France tọn lẹ go gba. Mọdopolọ, osẹ́n madao nina tọn yin apadewhe alẹnu he Jiwheyẹwhe basi hẹ akọta Islaeli tọn. (Eksọdusi 19:3-8; Psalm 147:19, 20) Islaelivi lẹ kẹdẹ ji wẹ osẹ́n enẹ tindo huhlọn do.

Dogọ, dile etlẹ yindọ Jiwheyẹwhe ma ko diọ pọ́n, nubiọtomẹsi etọn lẹ nọ diọ to whedelẹnu. (Malaki 3:6) Biblu dọ madoadudẹ́ji dọ okú avọ́sinsan Jesu tọn, to owhe 33 W.M., “súnsún,” kavi ‘doalọtena,’ Osẹ́n lọ gọna ‘gbedide madao yíyí tọn’ etọn.—Kọlọsinu lẹ 2:13, 14; Efesunu lẹ 2:13-15; Heblu lẹ 7:5, 18.

Nunina Klistiani Tọn

Etomọṣo, nuhudo gbẹ́ tin na nunina lẹ nado nọgodona sinsẹ̀n-bibasi nugbo. Jesu ko deazọ́nna devi etọn lẹ ‘nado dekunnu jẹ opodo aigba tọn.’ (Owalọ lẹ 1:8) Dile sọha yisenọ lẹ tọn to jijideji do, mọwẹ nuhudo to tintin na mẹplọntọ po nugopọntọ Klistiani tọn lẹ po nado dla agun lẹ pọ́n bo hẹn yé lodo do. Asuṣiọsi lẹ, tọṣiọvi lẹ, po madogánnọ devo lẹ po dona yin nukunpedego to whedelẹnu. Nawẹ Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ penukundo akuẹzinzan ehelẹ go gbọn?

To nudi owhe 55 W.M., obiọ de jẹgbonu yì Klistiani Kosi he tin to Europe po Asia Pẹvi po lẹ dè do ota agun Judé tọn he ohẹ́n blá tọn mẹ. To owe he e kàn hlan agun Kọlinti tọn lẹ mẹ, apọsteli Paulu basi zẹẹmẹ lehe ‘nunina na omẹ wiwe lẹ’ ehe yin titobasina do. (1 Kọlintinu lẹ 16:1) Nuhe hodidọ Paulu tọn dohia gando nunina Klistiani tọn go lẹ sọgan paṣa we.

Apọsteli Paulu ma hẹn yisenọ hatọ lẹ po huhlọn po nado nanú gba. Yèdọ, Klistiani Makedonia tọn he tin to “nukunbibia” po ‘ohẹn klókló’ po mẹ lẹ ‘to vẹvẹ na ẹn zọnmii na lẹblanulọkẹyi lọ nado basi nunina homẹdagbe tọn podọ nado tindo mahẹ to lizọnyizọn lọ mẹ hlan omẹ wiwe lẹ.’—2 Kọlintinu lẹ 8:1-4.

Na nugbo tọn, Paulu na tuli Kọlintinu heyin adọkunnọ lẹ nado hodo apajlẹ mẹmẹsunnu alọtlutọ yetọn Makedonianu lẹ tọn. Dile etlẹ yin mọ, owe dopo doayi e go dọ, e ‘ma degbè gba, kakatimọ e de nado biọ, na ayinamẹ, na tuli, kavi vẹvẹ. Nunina Kọlintinu lẹ tọn ma na do ojlo po zohunhun po hia gba eyin yé yin hinhẹn gánnugánnu.’ Paulu yọnẹn dọ “Jiwheyẹwhe yiwanna nunamẹtọ homẹhunhunnọ,” e mayin mẹhe nọ nanú ‘po hùnhlún po kavi to kọgbidinamẹ glọ.’—2 Kọlintinu lẹ 9:7.

Yise he lodo, oyọnẹn po owanyi nujọnu tọn po na Klistiani hatọ lẹ wẹ na ko sisẹ Kọlintinu lẹ nado nanú sọn ojlo mẹ wá.—2 Kọlintinu lẹ 8:7, 8.

‘Dile E Ko Magbe to Ahun Ede Tọn mẹ Do’

Kakati nado dọ akuẹ tangan de, Paulu na ayinamẹ poun dọ ‘to azán tintan osẹ lẹpo tọn, mẹdopodopo ni de akuẹ sọha de dovo sọgbe hẹ nuhe e tindo.’ (1 Kọlintinu lẹ 16:2) Gbọn titobibasi po akuẹ de didedovo to gbesisọmẹ po dali, Kọlintinu lẹ ma na tindo numọtolanmẹ yinyin hinhẹn po huhlọn po kavi yinyin kọgbidina nado nanú to whenuena Paulu wá tọn. Na Klistiani dopodopo, nudide nuhe na yin nina tọn yin whẹho mẹdetiti tọn, yèdọ ‘nuhe e ko magbe to ahun ede tọn mẹ.’—2 Kọlintinu lẹ 9:5, 7.

Nado mọale susugege yí, Kọlintinu lẹ dona nanú po alọtutlu po. Linlẹn nunina zẹ̀ nugopipe mẹtọn go tọn de ma sọawuhia gba. ‘Yẹn ma jlo dọ e ni hẹn awusinyẹn mì gba,’ wẹ Paulu dọna yé. Nunina lẹ ‘nọ saba yin alọkẹyi sọgbe hẹ nuhe mẹde tindo, e mayin sọgbe hẹ nuhe omẹ lọ ma tindo gba.’ (2 Kọlintinu lẹ 8:12, 13; 9:6) To wekanhlanmẹ devo mẹ, apọsteli lọ na avase dọ: “Eyin mẹde ma wleawudaina . . . whédo etọn lọsu lẹ, e mọ́n yise lọ, e sọ ylan hú mayisenọ.” (1 Timoti 5:8) Paulu ma na ayinamẹ nunina he gbà nunọwhinnusẹ́n ehe tọn gba.

E jẹna ayidego dọ Paulu deanana ‘nunina de na omẹ wiwe’ he tin to nuhudo mẹ lẹ. Mí ma hia to Biblu mẹ dọ Paulu kavi apọsteli devo lẹ basi tito nunina tọn kavi yí madao lẹ nado nọgodona lizọnyizọn yedetiti tọn lẹ to akuẹzinzan-liho gba. (Owalọ lẹ 3:6) Dile etlẹ yindọ e nọ dopẹ́ na nunina he agun lẹ dohlan ẹn, Paulu dapana ‘agbàn pinpẹn’ didó do mẹmẹsunnu etọn lẹ ji mlẹnmlẹn.—1 Tẹsalonikanu lẹ 2:9; Filippinu lẹ 4:15-18.

Nunina sọn Ojlo mẹ Wá to Egbehe

E họnwun dọ nunina sọn ojlo mẹ wẹ hodotọ owhe kanweko tintan whenu Klisti tọn lẹ basi, e mayin madao nina gba. Ṣigba, a sọgan jlo nado yọnẹn eyin aliho dagbe de wẹ ehe gbẹsọ yin nado nọgodona yẹwhehodidọ wẹndagbe lọ tọn to akuẹzinzan liho bo penukundo Klistiani he tin to nuhudo mẹ lẹ go.

Lẹnnupọndo nuhe bọdego ji. To 1879 zinjẹgbonutọ linlinnamẹwe ehe tọn lẹ dọ jẹgbonu hezeheze dọ yé ma “na biọnu kavi vẹ̀ gbẹtọ lẹ na alọgọ gbede gba.” Be nudide enẹ ko glọnalina vivẹnudido Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn nado hẹn nugbo Biblu tọn gbayipe wẹ ya?

To alọnu din, Kunnudetọ lẹ to Biblu, owe Klistiani tọn lẹ, po owe devo lẹ po má to aigba 235 ji. Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn, heyin linlinnamẹwe Biblu pinplọn tọn de tindo mimá vọkan 6 000 tọn to sunmẹsunmẹ to ogbè dopo mẹ to bẹjẹeji. Ṣigba sọn ojlẹ dindẹn die, e ko lẹzun linlinnamẹwe whlaawe to sunmẹ tọn po vọkan he hugan 24 000 000 po to ogbè 146 mẹ. Nado penukundo azọ́n Biblu pinplọnmẹ lẹdo aihọn pé tọn yetọn go, Kunnudetọ lẹ ko gbá kavi họ̀ owhé alahọ tọn lẹ to otò 110 mẹ. Humọ, yé ko gbá plitẹnhọ po plitẹnhọ plidopọ tọn fọtọ́n susu lẹ po nado wleawu aisintẹn tọn na mẹhe jlo na mọ nuplọnmẹ dogọ yí do Biblu ji lẹ.

Dile etlẹ yindọ nukunpipedo nuhudo gbigbọmẹ gbẹtọ lẹ tọn go yin dandannu de, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ma nọ gbẹkọ nuhudo agbasa tọn yisenọ hatọ lẹ tọn go gba. Eyin mẹmẹsunnu yetọn lẹ jiya nugandomẹgo awhàn, aigba sisọsisọ, akúdido, po osingigọ tọn lẹ po, yé nọ wleawuna amasin, núdùdù, avọ̀, po dandannu devo lẹ po to niyaniya mẹ. Ehelẹ nọ yin ahọsuna gbọn nunina he Klistiani dopodopo po agun lẹ po basi lẹ dali.

Gbọnvona dọ e nọ tindo kọdetọn dagbe, nunina sọn ojlo mẹ nọ de agbàn pinpẹn sẹ sọn hẹntọnọ lẹ, taidi Genival, heyin nudego to bẹjẹeji ji. Po awuvivi po, whẹpo Genival do sà owhé etọn, Maria, lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn de dla ẹ pọ́n. “Hodọdopọ enẹ whlẹn whẹndo ṣie sọn awusinyẹnnamẹnu he mayin dandan tọn susu si,” wẹ Genival dọ.

Genival wá mọdọ azọ́n Oklunọ tọn ma sinai do madao nina ji gba. Na nugbo tọn, madao nina ma tlẹ yin nubiọtomẹsi Owe-wiwe tọn de ba. E wá yọnẹn dọ Klistiani lẹ nọ yin didona eyin yé nanú po alọtutlu po podọ yé ma nọ yin hinhẹn po huhlọn po nado nanú zẹ̀ nugopipe yetọn go gba.

Nunina sọn ojlo mẹ ko hẹn ayajẹ nujọnu tọn wá na Genival. E dọ ẹ dole dọmọ: “Yẹn sọgan nọ na madao kavi whè humọ, ṣigba yẹn nọ hùnhomẹ to nunina ṣie mẹ, bọ yẹn sọ deji dọ Jehovah lọsu nọ hùnhomẹ ga.”

[Apotin/Yẹdide to weda 6]

Be Nukọntọ Ṣọṣi Fliflimẹ Tọn lẹ Plọnmẹ Nado Na Madao Wẹ Ya?

“Adọkunnọ he to mí ṣẹnṣẹn lẹ gọalọna wamọnọ lẹ . . . Mẹhe onú yọ́nna, he jlo lẹ, nọ na nuhe dopodopo yetọn mọdọ e sọgbe.”—Première Apologie, Justin le Martyr, nudi owhe 150 W.M.

“Na nugbo tọn, Ju lẹ nọ klan madao nutindo yetọn lẹ tọn dovo hlan [Jiwheyẹwhe], ṣigba Klistiani lẹ nọ klan nutindo yetọn lẹpo dovo hlan lẹndai Oklunọ tọn, . . . dile asuṣiọsi wamọnọ enẹ wà do, he ze nutindo etọn lẹpo do adọkun-potin Jiwheyẹwhe tọn mẹ.”—Contre les hérésies, Irénée, nudi owhe 180 W.M.

“Dile etlẹ yindọ mí tindo adọkun-potin mítọn, e matin na akuẹ ogbẹ̀-whlẹngán tọn, taidi sinsẹ̀n he gbò akuẹ namẹ nado sú dandan de tọn gba. Whladopo to sùnmẹ, mẹdopodopo nọ ze nunina kleun de do e mẹ eyin e jlo; ṣigba kiki eyin e hùnhomẹ na ẹn, podọ eyin e penugo kẹdẹ: na nunina de mayin po huhlọn po gba; popolẹpo nọ yin sọn ojlo mẹ.”—Apologie, Tertullien, nudi owhe 197 W.M.

“Dile Ṣọṣi lọ to gbigblodeji bọ nuzedai voovo lẹ wá aimẹ, e lẹzun dandan nado de osẹ́n lẹ tọ́n he na hẹn ẹn diun dọ sinsẹ̀ngán lẹ yin godonọna to aliho he sọgbe mẹ kakadoi. Madao nina yin yíyí sọn Osẹ́n Mose tọn mẹ. . . . E taidi dọ osẹ́n tintan do whẹho ehe ji tin to wekanhlanmẹ biṣọpu he pli to Tours to owhe 567 podọ to [owe osẹ́n tọn] Pipli Macon tọn to owhe 585 mẹ.”—The Catholic Encyclopedia.

[Asisa Yẹdide tọn]

Gànkuẹ, aga to amiyọnwhé: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Yẹdide to weda 5]

Nunina sọn ojlo mẹ wá nọ hẹn ayajẹ wá

[Yẹdide to weda 7]

Nunina sọn ojlo mẹ wá nọ nọgodona azọ́n yẹwhehodidọ tọn, alọgọ kọgbọ tọn po plitẹnhọ lẹ gbigbá po.