Mì Nọ Hẹn Ode Awetọ Mìtọn Lodo
“Ehelẹ . . . yin homẹmiọn [kavi alọgọ mẹhẹnlodo tọn] de hlan mi.”—KỌLỌSINU LẸ 4:11.
1, 2. Naegbọn họntọn Paulu tọn lẹ do nọ dla ẹ pọ́n to gànpamẹ mahopọnna owù he e bẹhẹn lẹ?
E SỌGAN yin owùnu nado jihọntọn hẹ mẹhe to yaji to gànpamẹ de—eyin họntọn lọ tlẹ ko yin zizedo ganmẹ na whẹsadokọnamẹ lalo lẹ wutu. Gàntọ-ṣọ́tọ lẹ sọgan tindo ayihaawe do gowe, bo na to yidọn-yide towe lẹpo ṣọ́ nado mọdọ hiẹ lọsu ma yì jẹ sẹ́nmẹ. Enẹwutu, e na biọ adọgbo nado nọ dla họntọn lọ pọ́n whẹwhẹ to gànpamẹ.
2 Ṣogan, nuhe họntọn apọsteli Paulu tọn delẹ wà pẹpẹ niyẹn to nudi owhe 1 900 die wayi. Yé ma whleawu nado nọ dla Paulu pọ́n to gànpamẹ nado miọnhomẹna ẹn bo na ẹn tuli bosọ hẹn ẹn lodo to gbigbọ-liho. Mẹnu wẹ họntọn nugbonọ ehelẹ? Podọ etẹwẹ adọgbo, nugbonọ-yinyin, po họntọnjihẹmẹ yetọn po sọgan plọn mí?—Howhinwhẹn lẹ 17:17.
‘Alọgọ Mẹhẹnlodo Tọn’
3, 4. (a) Dọ atọ́n to họntọn Paulu tọn lẹ mẹ, podọ alọgọ nankọtọn wẹ yé na ẹn? (b) Etẹwẹ ‘alọgọ mẹhẹnlodo tọn’ yin?
3 Mì dike mí ni lẹkọyi owhe 60 W.M. mẹ. Apọsteli Paulu tin to gànpamẹ to Lomu na whẹsadokọnamẹ lalo tọn lọ wutu dọ e to avùn dà dai. (Owalọ lẹ 24:5; 25:11, 12) Paulu donù yinkọ Klistiani atọ́n delẹ tọn go he nọgodona ẹn: Tikiku, dẹ́mẹnu he e nọ dohlan sọn agbegbe Asia tọn, he sọ yin “mẹdagungbẹ́ to Oklunọ mẹ”; Onesimu, “mẹmẹsunnu nugbonọ mẹyiwanna” sọn Kọlọsi; Alistaku, Makedoniatọ de he wá sọn Tẹsalonika he sọ yin “ogànmẹgbẹ́” Paulu tọn to ojlẹ de mẹ; Malku, ovi nọviyọnnu Balnaba he yin mẹdehlan-gbẹ́ Paulu tọn tọn he sọ kàn Wẹndagbe Malku tọn; gọna Justu, dopo to azọ́nwahẹmẹtọ apọsteli lọ tọn lẹ mẹ “hlan ahọludu Jiwheyẹwhe tọn.” Paulu dọ gando yé omẹ atọ́n lẹpo go dọ: “Ehelẹ . . . yin homẹmimiọn [kavi alọgọ mẹhẹnlodo tọn] de hlan mi.”—Kọlọsinu lẹ 4:7-11.
4 Nuhe Paulu dọ gando alọgọ he họntọn nugbonọ etọn lẹ na ẹn go jẹna ayidego tlala. E yí hogbe Glẹki tọn (pa·re·go·riʹa) zan he zẹẹmẹdo ‘alọgọ mẹhẹnlodo tọn,’ ehe yin mimọ to wefọ ehe kẹdẹ mẹ to Biblu mẹ. Hogbe ehe tindo zẹẹmẹ susu bo nọ saba yin yiyizan to hodidọ do amasinzọnwiwa lẹ ji whenu.a E sọgan yin lilẹdo ‘kọgbọ, awuvẹ didepo, homẹmimiọn kavi pọngbọ.’ Alọgọ mọnkọtọn wẹ Paulu tindo nuhudo etọn, podọ sunnu atọ́n enẹlẹ wẹ na ẹn.
Nuhewutu Paulu Tindo Nuhudo ‘Alọgọ Mẹhẹnlodo Tọn’
5. Mahopọnna dọ Paulu yin apọsteli de, nuhudo tẹwẹ e tindo, podọ nuhudo tẹwẹ mímẹpo nọ tindo sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ?
5 E sọgan paṣa mẹdelẹ dọ Paulu, heyin apọsteli de, tindo nuhudo alọgọ mẹhẹnlodo tọn. Ṣigba e wàmọ. Nugbo wẹ dọ Paulu tindo yise he dolido, bo ko sọ doakọnna yajiji susu, “to hihò mẹ e zẹjlẹgo, to okú mẹ whepoponu,” gọna awufiẹsa devo lẹ. (2 Kọlintinu lẹ 11:23-27) Etomọṣo, gbẹtọ de wẹ ewọ yin, podọ gbẹtọvi lẹpo wẹ nọ wá tindo nuhudo homẹmiọn tọn bọ e nọ biọ dọ mẹdevo lẹ ni hẹn yise yetọn lodo to whedelẹnu. Jesu lọsu tlẹ tindo numimọ ehe tọn. To ozán godo tọn etọn mẹ, angẹli de sọawuhia ẹ to Gẹtsemani bo “to huhlọnna ẹn.”—Luku 22:43.
6, 7. (a) To Lomu, mẹnu lẹ wẹ ma kẹalọyi Paulu, podọ mẹnu lẹ wẹ na ẹn tuli? (b) Aliho tẹlẹ mẹ wẹ mẹmẹsunnu Klistiani Paulu tọn lẹ yilizọn na ẹn te to Lomu, ehe do yé hia taidi ‘alọgọ mẹhẹnlodo tọn’ de?
6 Paulu lọsu dona yin hinhẹn lodo ga. To whenuena e wá Lomu taidi gàntọ de, omẹ etọn titi lẹ ma kẹalọyi i. Suhugan Juvi ehelẹ tọn gbẹkọ owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn go. To whenuena ogán Ju lẹ tọn dla Paulu pọ́n to fihe e yin ginglọ̀n do godo, kandai Owalọ lẹ tọn dọmọ: “Mẹdelẹ yí nuhe e to didọ sè, mẹdelẹ ma yise. Whenuena ogbè yetọn ma nọ̀ dopo to ṣẹnṣẹn yede tọn, yé tọ́n yì.” (Owalọ lẹ 28:17, 24, 25) Lehe pinpẹn-nutọn-mayọnẹn yetọn na ojọmiọn Jehovah tọn dona ko vẹ́ na Paulu do sọ! Lehe whẹho ehe vẹ́ na ẹn sọ yin mimọ to wekanhlanmẹ he e kàn to owhe vude jẹnukọn hlan agun he tin to Lomu mẹ dọmọ: “Yẹn tindo nukunbibia po awubla po to ayiha ṣie mẹ to whepoponu. Na yẹn sọgan jlo dọ yẹn lọsu ni yin [kinklandovo di mẹhodẹ̀do, NW] sọn Klisti dè na mẹmẹsunnu ṣie [Juvi] lẹ, hẹnnumẹ ṣie lẹ dile agbasalan tọn te.” (Lomunu lẹ 9:2, 3) Etomọṣo, e mọ gbẹdohẹmẹtọ nugbonọ lẹ to Lomu bọ adọgbo po owanyi yetọn po miọnhomẹna ẹn. Mẹmẹsunnu gbigbọmẹ tọn etọn lẹ wẹ.
7 Nawẹ mẹmẹsunnu atọ́n enẹlẹ do yede hia nado yin alọgọ mẹhẹnlodo tọn gbọn? Yé ma họ̀nna Paulu na e tin to ganpamẹ wutu gba. Kakatimọ, yé yí ojlo po owanyi po do yilizọn na Paulu, bo nọ wà azọ́n he ewọ lọsu ma sọgan wà na ede lẹ na ẹn. Di apajlẹ, yé yinuwa taidi wẹnsagun bo nọ hẹn wekanhlanmẹ Paulu tọn po wẹ̀ndomẹ etọn po yì na agun voovo lẹ; yé sọ hẹn linlin tulinamẹ tọn lẹ wá na Paulu gando dagbemẹninọ mẹmẹsunnu etọn lẹ tọn to Lomu po fidevo lẹ po go. Yé sọ sọgan ko wleawuna nuyizan he Paulu tindo nuhudo etọn lẹ, taidi avivọ-wu, owe-hihá, po wekan-nú lẹ po. (Efesunu lẹ 6:21, 22; 2 Timoti 4:11-13) Nuyiwa alọgọnamẹ tọn enẹ lẹpo wẹ na tuli apọsteli he tin to ganmẹ lọ bosọ hẹn ẹn lodo sọmọ bọ ewọ lọsu sọgan lẹzun ‘alọgọ mẹhẹnlodo tọn’ na mẹdevo lẹ, gọna agun blebu lẹ.—Lomunu lẹ 1:11, 12.
Lehe Mí Sọgan Yin ‘Alọgọ Mẹhẹnlodo Tọn’ Do
8. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn aliho he mẹ Paulu yí whiwhẹ do yigbe dọ emi tindo nuhudo ‘alọgọ mẹhẹnlodo tọn’ te mẹ?
8 Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn kandai ehe mẹ gando Paulu po azọ́nwahẹmẹtọ etọn atọ́n lẹ po go? Mì dike mí ni gbadopọnna nuplọnmẹ tangan dopo: E nọ biọ adọgbo po mẹde-yido-sanvọ́ po nado gọalọna mẹdevo lẹ to whenuena yé to yaji. Humọ, e nọ biọ whiwhẹ nado yigbe dọ mí tindo nuhudo alọgọ tọn to whenuena mí to yaji. E ma yindọ Paulu yigbe dọ emi tindo nuhudo alọgọ tọn kẹdẹ wẹ gba ṣigba e sọ kẹalọyi alọgọ enẹ po pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn po bo dopẹna mẹhe gọalọna ẹn lẹ. E ma pọ́n alọkikẹyi alọgọ sọn mẹdevo lẹ si hlan nado yin ohia madogán tọn kavi winyandomẹ gba, podọ mílọsu ma dona wàmọ. Mí na to didohia dọ mí tindo huhlọn jiawu vonọtaun de eyin mí dọ dọ mí ma tindo nuhudo alọgọ mẹhẹnlodo tọn. Mì wọn blo, apajlẹ Jesu tọn dohia dọ mẹhe tlẹ yin mẹpipe sọgan biọ alọgọ to whedelẹnu.—Heblu lẹ 5:7.
9, 10. Kọdetọn dagbe tẹwẹ sọgan yin tintindo eyin mẹde yigbe dọ emi tindo nuhudo alọgọ tọn, podọ nawẹ ehe sọgan yinuwado mẹdevo lẹ ji to whẹndo mẹ podọ to agun mẹ gbọn?
9 Kọdetọn dagbe lẹ sọgan yin tintindo eyin mẹhe yin azọngbannọ lẹ yigbe dọ yé yin mapenọ lẹ bo tindo nuhudo alọgọ mẹdevo lẹ tọn. (Jakobu 3:2) Gbeyiyi mọnkọtọn nọ hẹn kanṣiṣa he tin to azọngbannọ lẹ po mẹhe tin to oglọ yetọn lẹ po ṣẹnṣẹn lodo, bo nọ yidogọna hodọdopọ zohunhunnọ he wá sọn ahun mẹ. Whiwhẹ mẹhe jlo na kẹalọyi alọgọ lẹ tọn nọ ze apajlẹ dai na mẹdevo he tin to ninọmẹ dopolọ mẹ lẹ. E nọ dohia dọ gbẹtọ wẹ mẹhe to nukọntọ yin lẹ lọsu yin bo sọgan yin dindọnsẹpọ.—Yẹwhehodọtọ 7:20.
10 Di apajlẹ, e sọgan bọawu na ovi lẹ nado kẹalọyi alọgọ mẹjitọ yetọn lẹ tọn nado duto nuhahun po whlepọn lẹ po ji eyin yé yọnẹn dọ mẹjitọ yetọn lẹ lọsu ko pehẹ nuhahun mọnkọtọn lẹ to ovu-whenu yetọn. (Kọlọsinu lẹ 3:21) Taidi kọdetọn de, aliho hodọdopọ dagbe tọn sọgan hundote to mẹjitọ po ovi lẹ po ṣẹnṣẹn. Pọngbọ Owe-wiwe tọn lẹ sọgan yin didohia po kọdetọn dagbe dogọ po bo nasọ yin alọkẹyi po awubibọ po. (Efesunu lẹ 6:4) Mọdopolọ, hagbẹ agun tọn lẹ na kẹalọyi alọgọ mẹho lẹ tọn po awubibọ po eyin yé mọdọ mẹho lẹ lọsu nọ pehẹ nuhahun, magbọjẹ, po flumẹjijẹ lẹ po. (Lomunu lẹ 12:3; 1 Pita 5:3) Podọ aliho hodọdopọ dagbe tọn lẹ sọgan hundote, ayinamẹ Owe-wiwe tọn lẹ sọgan yin nina, ehe na dekọtọn do yise ode awetọ tọn hinhẹn lodo mẹ. Mí dona flin dọ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po tindo nuhudo alọgọ mẹhẹnlodo tọn todin hú gbede pọ́n tọn.—2 Timoti 3:1.
11. Naegbọn mẹsusu sọmọ do tindo nuhudo ‘alọgọ mẹhẹnlodo tọn’ to egbehe?
11 Mahopọnna fie mí nọ nọ̀, mẹhe nkọ mí yin, kavi owhe he mí tindo, mímẹpo wẹ nọ pehẹ kọgbidinamẹnu gbẹ̀mẹ tọn lẹ to whedelẹnu. Mí ma sọgan dapana ehe to aihọn egbehe tọn mẹ. (Osọhia 12:12) Ninọmẹ bẹwlu agbasamẹ kavi numọtolanmẹ tọn mọnkọtọn lẹ nọ tẹ́n huhlọn yise mítọn tọn pọ́n. Ninọmẹ mẹtẹnpọn tọn lẹ sọgan fọ́n to azọ́nmẹ, to wehọmẹ, to whẹndo mẹ, kavi to agun mẹ. Adọ̀ nuhahun lọ tọn sọgan yin awutu sinsinyẹn kavi awubla numọtolanmẹ tọn he mí ko jiya etọn wayi de. Eyin alọwlemẹ de, mẹho agun tọn de, kavi họntọn de gbọn homẹdagbe dali yí hogbe mẹtọnhopọn tọn lẹ gọna nuyiwa alọgọnamẹ tọn lẹ do na mí tuli—lehe enẹ nọ miọnhomẹnamẹ do sọ! E nọ taidi nusisá he nọ de lanmẹ-vivẹ́ pò! Enẹwutu, eyin hiẹ doayi mẹmẹsunnu towe de go he tin to ninọmẹ mọnkọtọn mẹ, yin alọgọ mẹhẹnlodo tọn na ẹn. Kavi eyin nuhahun sinsinyẹn de to kọgbidina we, biọ alọgọ mẹhe pegan to gbigbọ-liho lẹ tọn.—Jakobu 5:14, 15.
Lehe Agun Sọgan Gọalọ Gbọn
12. Etẹwẹ mẹdopodopo sọgan wà to agun mẹ nado hẹn mẹmẹsunnu etọn lẹ lodo?
12 Mẹhe tin to agun mẹ lẹpo, gọna jọja lẹ, sọgan yí nude wà nado hẹn mẹdevo lẹ lodo. Di apajlẹ, tintin to opli lẹ ji podọ to sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn mẹ to gbesisọmẹ nọ gọalọ taun to yise mẹdevo lẹ tọn hinhẹn lodo mẹ. (Heblu lẹ 10:24, 25) Linsinsinyẹn towe to sinsẹ̀nzọn wiwe mẹ nọ dohia dọ hiẹ yin nugbonọ hlan Jehovah bosọ gbọṣi nukle to gbigbọ-liho mahopọnna nuhahun he a sọgan to akọndona lẹ. (Efesunu lẹ 6:18) Linsinsinyẹn enẹ sọgan hẹn mẹdevo lẹ lodo.—Jakobu 2:18.
13. Naegbọn mẹdelẹ sọgan gbọjọ, podọ etẹwẹ sọgan yin wiwà nado gọalọna yé?
13 To whedelẹnu, nuhahun gbẹ̀mẹ tọn lẹ kavi kọgbidinamẹnu devo lẹ sọgan hẹn mẹde nado dekanpona sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn kavi lẹzun mẹhe gbọjọ. (Malku 4:18, 19) Mí sọgan nọma mọ mẹhe gbọjọ lẹ to opli agun tọn lẹ ji. Ṣogan, yé sọgan gbẹsọ yiwanna Jiwheyẹwhe to ahun yetọn mẹ. Etẹwẹ sọgan yin wiwà nado hẹn yise yetọn lodo? Mẹho agun tọn lẹ sọgan yí homẹdagbe do gọalọ gbọn dlapọn bibasina yé dali. (Owalọ lẹ 20:35) E sọgan yin bibiọ to hagbẹ agun tọn devo lẹ si nado gọalọ ga. Dlapọn owanyinọ mọnkọtọn lẹ sọgan yin amasin he nuhudo tin na lọ pẹpẹ nado hẹn mẹhe gbọjọ to yise mẹ lẹ jẹ gángán.
14, 15. Ayinamẹ tẹwẹ Paulu na gando mẹdevo lẹ hinhẹn lodo go? Na apajlẹ agun de tọn he yí ayinamẹ ehe do yizan mẹ.
14 Biblu na tuli mí nado “nọ miọnhomẹna ayi mawhiwhẹnọ lẹ, [nado] gọalọna madogánnọ lẹ.” (1 Tẹsalonikanu lẹ 5:14) Vlavo “ayi mawhiwhẹnọ” enẹlẹ mọdọ agbọ́ to whiwhe do yé bọ yé ma sọgan duto nuhahun he yé to pipehẹ lẹ ji matin alọgọ mẹdevo tọn. Be hiẹ sọgan na alọgọ mọnkọtọn ya? Hogbe lọ “gọalọna madogánnọ lẹ” ko yin lilẹdo “nado hẹn ẹn gligli” kavi “nado tẹdo” madogánnọ lọ go. Jehovah nọ wlebòna lẹngbọ etọn lẹ bosọ yiwanna yemẹpo. E yọ́n lehe yé họakuẹ do, bo masọ jlo dọ depope to yé mẹ ni dùdú kọnyinai kavi danbú. Be hiẹ sọgan gọalọna agun lọ nado ‘hẹn madogánnọ to gbigbọ-liho lẹ go gligli’ kakajẹ whenue yé na gọ̀ huhlọn mọyi ya?—Heblu lẹ 2:1.
15 Mẹho agun tọn de dla asu po asi po he ko gbọjọ na owhe ṣidopo pọ́n. Mẹho lọ wlan dọmọ: “Mẹtọnhopọn owanyinọ he agun lọ blebu dohia yé tindo nuyiwadomẹji huhlọnnọ de do yé ji sọmọ bọ yé yin whinwhàn nado lẹkọwa apó lọ mẹ.” Etẹwẹ mẹmẹyọnnu he gbọjọ dai lọ dọ gando dlapọn he hagbẹ agun tọn lẹ basi na ẹn go? E dọmọ: “Nuhe gọalọna mí nado lẹzun zohunhunnọ whladopo dogọ wẹ yindọ depope to mẹmẹsunnu he dla mí pọ́n kavi mẹmẹyọnnu he zọnhẹ yé lẹ mẹ ma nọ gblewhẹdo mí kavi mọhodọdo mí go to aliho agọ̀ mẹ gba. Kakatimọ, yé nọ vẹawu mí bo nọ na mí tuli sọn Owe-wiwe mẹ.”
16. Mẹnu wẹ nọ wleawufo to whepoponu nado gọalọna mẹhe tindo nuhudo alọgọ tọn lẹ?
16 Mọwẹ, Klistiani ahundoponọ de nọ hùnhomẹ nado yin alọgọ mẹhẹnlodo tọn na mẹdevo lẹ. Podọ eyin ninọmẹ mítọn lẹ lọsu wá diọ to gbẹ̀mẹ, mílọsu sọgan mọ alọgọ mẹhẹnlodo tọn yí sọn mẹmẹsunnu mítọn lẹ dè. Ṣigba, e sọgan wá jọ bọ to whenue mí tin to nuhudo mẹ, mẹmẹsunnu mítọn lẹ ma na tin to finẹ nado gọalọ. Etomọṣo, Asisa huhlọn tọn dopo tin he ma nọ jo mí do gbede bosọ nọ wleawufo nado gọalọna mí to whepoponu—enẹ wẹ Jehovah Jiwheyẹwhe.—Psalm 27:10.
Jehovah—Asisa Daho Hugan Huhlọn Tọn
17, 18. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ Jehovah hẹn Ovi etọn, Jesu Klisti lodo te?
17 To whenuena Jesu yin whiwhè do yatin go, e dawhá jẹgbonu dọmọ: “Otọ́, alọ towe mẹ wẹ yẹn jo gbigbọ ṣie do.” (Luku 23:46) Enẹgodo e kú. Ganhiho vude jẹnukọnna enẹ, e ko yin wiwle bọ họntọn alọmayiemẹ etọn lẹ ko jo e do bo họnyi to obu mẹ. (Matiu 26:56) Asisa huhlọn tọn dopo akàn he go Jesu sọgan ganjẹ todin wẹ Otọ́ etọn olọn mẹ tọn. Ṣogan, jidide etọn to Jehovah mẹ mayin to ovọ́ mẹ gba. Jehovah suahọ dagbewanyi kavi nugbonọ-yinyin Jesu tọn gbọn alọgigọna ẹn to ninọmẹ lẹpo mẹ dali.—Psalm 18:25.
18 To lizọnyizọn Jesu tọn whenu to aigba ji, Jehovah wleawu nuhe Ovi etọn tindo nuhudo etọn nado hẹn tenọgligo kakajẹ opodo na ẹn. Di dohia, to baptẹm Jesu tọn, he dohiagona bẹjẹeji lizọnyizọn etọn tọn godo tlolo, e sè ogbè Otọ́ etọn tọn he do alọkẹyi Etọn hia bosọ vọ́ jide owanyi etọn tọn na ẹn. To whenuena Jesu tindo nuhudo alọgọ tọn, Jehovah do angẹli lẹ hlan nado hẹn ẹn lodo. To whenuena Jesu pehẹ whlepọn he sẹhundaga to vivọnu gbẹzan etọn tọn to aigba ji, Jehovah sè ovẹvivẹ po obiọ vẹkuvẹku etọn lẹ po. Matin ayihaawe, ehe lẹpo wẹ yin alọgọ mẹhẹnlodo tọn na Jesu.—Malku 1:11, 13; Luku 22:43.
19, 20. Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn dọ Jehovah na hẹn mí lodo to whenuena mí tin to nuhudo mẹ?
19 Jehovah jlo na yin Asisa tangan huhlọn mítọn tọn ga. (2 Otannugbo lẹ 16:9) Omẹ lọ he klo bo sinyẹn tlala to huhlọn mẹ sọgan lẹzun alọgọ mẹhẹnlodo tọn na mí to whenuena mí tin to nuhudo mẹ. (Isaia 40:26) Awhàn, ohẹ́n, azọ̀n, okú, kavi mape mítọn titi lẹ sọgan hẹn mí biọ ayimajai sinsinyẹn mẹ. Jehovah sọgan yin huhlọn mítọn to whenuena whlepọn gbẹ̀mẹ tọn lẹ taidi nuhe dobunamẹ di “kẹntọ sinsinyẹn” de. (Psalm 18:17; Eksọdusi 15:2) E tindo alọgọ huhlọnnọ de na mí—enẹ wẹ gbigbọ wiwe etọn. Gbọn gbigbọ etọn gblamẹ, Jehovah sọgan na “huhlọn . . . mẹhe nuṣikọna” bọ e na penugo nado “yí awà do hẹ́ aga di akùn.”—Isaia 40:29, 31.
20 Gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn wẹ tindo huhlọn hugan to wẹkẹ mẹ. Paulu dọmọ: “Yẹn sọgan wà onú popo gbọn [ewọ] he to huhlọnna mi mẹ.” Mọwẹ, Otọ́ owanyinọ mítọn olọn mẹ tọn sọgan na mí “whanpẹ huhlọn tọn” kavi huhlọn he hugan jọwamọ tọn na mí nido sọgan doakọnna nuhahun sinsinyẹn lẹpo kakajẹ whenue e na diọ “onú lẹpo zun yọyọ” to Paladisi dopagbe he tin to yakẹ lọ mẹ.—Filippinu lẹ 4:13; 2 Kọlintinu lẹ 4:7; Osọhia 21:4, 5.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Wezẹhomẹ Vine’s Complete Expository Dictionary of Old and New Testament Words, gbọn W. E. Vine dali, dọmọ: “Hogbe lọ [pa·re·go·riʹa] to paa mẹ zẹẹmẹdo amasin he nọ de awuvẹ pò lẹ. (Flansegbe, ‘parégorique’).”
Be Hiẹ Flin Ya?
• Nawẹ mẹmẹsunnu he tin to Lomu lẹ do yede hia nado yin ‘alọgọ mẹhẹnlodo tọn’ na Paulu gbọn?
• Aliho tẹlẹ mẹ wẹ mí sọgan yin ‘alọgọ mẹhẹnlodo tọn’ te to agun mẹ?
• Nawẹ Jehovah yin Asisa daho hugan huhlọn mítọn tọn gbọn?
[Yẹdide to weda 18]
Mẹmẹsunnu lẹ do yede hia nado yin ‘alọgọ mẹhẹnlodo tọn’ na Paulu gbọn godonọnamẹ nugbonọ tọn, tulinamẹ po lizọnyiyi yetọn po dali
[Yẹdide to weda 21]
Mẹho agun tọn lẹ nọ yin nukọntọ nado hẹn apó lọ lodo