Otàn Gbẹzan Tọn
Sọn Ganpa Dòglọ Tọn lẹ mẹ Yì Lẹdo Osó Suisse Tọn lẹ Tọn Mẹ
DILE E YIN DIDỌ GBỌN LOTHAR WALTHER DALI
To owhe dopodopo atọ̀n yiyizan to ganpa dòglọ Communiste lẹ tọn mẹ to Whèzẹtẹn Allemagne tọn godo, yẹn tin to jejeji nado duvivi mẹdekannujẹ po gbẹdido zohunhun tọn po hẹ whẹndo ṣie.
NALETE, nukun he visunnu owhe ṣidopo-mẹvi ṣie, Johannes yí do pọ́n mi dohia dọ e ma yọ́n mi paali. Ewọ ma ko mọ mi na owhe atọ̀n he wayi lẹ. Nukun jonọ pete tọn wẹ e do pọ́n mi.
To vogbingbọnmẹ na visunnu ṣie, yẹn duvivi gbẹdido owanyinọ tọn hẹ mẹjitọ ṣie lẹ to ovú. Owanyi gbayipe to owhé mítọn gbè to Chemnitz, Allemagne, fie yẹn yin jiji te to 1928. Otọ́ ṣie nọ dọ wangbẹna he e tindo na sinsẹ̀n madoadúdẹji. E flin dọ to Wẹkẹ Whàn I whenu, awhànfuntọ heyin “Klistiani” to adà awe lẹpo mẹ dọ “Mì Kúdo Owhe” na yedelẹ to 25 décembre, kiki nado jẹ ode awetọ hù ji to wunkẹngbe. Na ewọ, yẹnuwiwa pete wẹ sinsẹ̀n yin.
Flumẹjijẹ Dekọtọn do Yise Tintindo Mẹ
Yẹn dopẹ́ dọ yẹn ma tindo numimọ flumẹjijẹ mọnkọtọn tọn gba. Wẹkẹ Whàn II wá vivọnu to whenuena yẹn tindo owhe 17, podọ pẹẹde wẹ pò bọ yẹn lọsu na ko yin dindọ̀n biọ awhàn mẹ gánnugánnu. Ṣogan, kanbiọ delẹ to tuklado mi taidi, ‘Naegbọn gbẹtọ lẹ to yinyin hùhù sọmọ? Mẹnu go wẹ yẹn sọgan dejido? Fie wẹ yẹn sọgan mọ hihọ́ nugbo te?’ Whèzẹtẹn Allemagne tọn, fie mí nọ nọ̀, wá tin to aṣẹpipa soviétique lẹ tọn glọ. Mẹhe gbakija awhàn tọn ko sayana lẹ yiwanna linlẹn Communiste tọn heyin whẹdida dodo, zẹ́nsisọ, pọninọ, po kanṣiṣa jijọho tọn po. Ṣigba to madẹnmẹ omẹ ahundoponọ ehelẹ na yin hinhẹn jẹflumẹ pete—to ojlẹ ehe mẹ, e mayin gbọn sinsẹ̀n dali gba, ṣigba gbọn tonudọtọ lẹ dali.
To whenuena yẹn to gblọndo pekọhẹnwanamẹ tọn lẹ dín wẹ dopo to nafẹ ṣie lẹ mẹ, heyin Kunnudetọ Jehovah tọn de, dọho na mi gando yise etọn go. E na mi owe sinai do Biblu ji de he whàn mi nado hia Matiu weta 24 lọ pete na ojlẹ tintan. Zẹẹmẹ họnwun, he dutomẹji heyin bibasi to owe lọ mẹ he do ojlẹ he mẹ mí te hia taidi “opodo aihọn tọn” bosọ dlẹnalọdo adọ̀ nuhahun gbẹtọvi tọn lẹ yinuwado ji e sisosiso.—Matiu 24:3; Osọhia 12:9.
To madẹnmẹ yẹn mọ owe Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn devo lẹ yí, podọ dile yẹn to yé hia, yẹn mọdọ nugbo he yẹn ko to dindin na ojlẹ dindẹn lọ die. Homẹhunnu wẹ e yin nado plọn dọ Jesu Klisti ko hẹ́ gánzinpo ji to olọn mẹ to 1914 bo nasọ gbawhàn kẹntọ ylankan lẹ tọn to madẹnmẹ nado sọgan hẹn dona wá na gbẹtọvi tonusetọ lẹ. Onú devo he hẹn awuji mi wẹ nukunnumimọjẹ ofligọ lọ mẹ hezeheze. E gọalọna mi nado lẹhlan Jehovah Jiwheyẹwhe dè to odẹ̀ ahundoponọ mẹ, bo biọ jonamẹ etọn. Oylọ-basinamẹ owanyinọ he tin to Jakobu 4:8 mẹ yinuwado ji e taun. E dọmọ: “Mì sẹpọ Jiwheyẹwhe, ewọ nasọ sẹpọ mì.”
Mahopọnna zohunhun he yẹn tindo na yise yọyọ ṣie, mẹjitọ ṣie lẹ po nọviyọnnu ṣie po whleawu to tintan whenu nado kẹalọyi nuhe yẹn dọna yé. Ṣigba, ehe ma dekanpona ojlo ṣie nado yì opli Klistiani tọn he pipli pẹvi Kunnudetọ lẹ tọn de nọ basi sẹpọ Chemnitz gba. Nupaṣamẹ nankọ die to whenuena mẹjitọ ṣie lẹ po nọviyọnnu ṣie po hodo mi yì opli tintan he yẹn yì! Enẹ to jijọ to avivọ-whenu 1945/46 tọn. To nukọnmẹ, whenuena kándo Biblu pinplọn tọn de wá yin didoai to Harthau, fie mí nọ nọ̀, whẹndo ṣie jẹ opli lẹ yì ji to gbesisọmẹ.
“Yẹn Yin Yọpọvu”
Nugbo họakuẹ Biblu tọn lẹ pinplọn podọ gbẹdido hẹ omẹ Jehovah tọn lẹ to gbesisọmẹ whàn mi nado klan dee do wiwe hlan Jehovah, bo yin bibaptizi to 25 mai 1946. Homẹ ṣie sọ hùn tlala to whenuena hagbẹ whẹndo ṣie tọn lẹ lọsu yinukọn to gbigbọ-liho bọ to whenu vude godo, yé omẹ atọ̀n lẹpo lẹzun Kunnudetọ nugbonọ lẹ. Nọviyọnnu ṣie gbẹ́ yin hagbẹ zohunhunnọ de to dopo to agun he tin to Chemnitz lẹ mẹ. Onọ̀ ṣie po otọ́ ṣie po yí nugbonọ-yinyin do wadevizọn kakajẹ okú yetọn whenu to 1965 podọ to 1986.
Osun ṣidopo to baptẹm ṣie godo, yẹn lẹzun gbehosọnalitọ titengbe. Ehe wẹ yin bẹjẹeji sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ ṣie tọn “to ojlẹ mẹ podọ to ma yin ojlẹ mẹ.” (2 Timoti 4:2) To madẹnmẹ, dotẹnmẹ sinsẹ̀nzọnwiwa tọn yọyọ lẹ hundote. Nuhudo tin na wẹndagbe-jlatọ whenu-gigọ́ tọn lẹ to gbétatò de mẹ to whèzẹtẹn-waji Allemagne tọn. Mẹmẹsunnu de po yẹn po doalọwemẹ na azọ́ndenamẹ ehe, ṣigba yẹn mọdọ yẹn ma tindo numimọ kavi nugopipe he jẹ na azọ́n daho mọnkọtọn. To whenuena e yindọ owhe 18 poun tindo wẹ yẹn te to whenẹnu, yẹn tindo numọtolanmẹ dopolọ hẹ Jẹlemia: “Jé, . . . JIWHEYẸWHE! Doayi e go, yẹn ma sọgan dọho: na yẹn yin yọpọvu wutu.” (Jẹlemia 1:6) Mahopọnna obu ṣie, mẹmẹsunnu azọngbannọ lẹ gbọn homẹdagbe dali do mí hlan nado yì tẹ́n ẹn pọ́n. Enẹwutu, mí yin azọ́ndena do Belzig, tòpẹvi de to ayimatẹn Brandenburg tọn.
Yẹwhehodidọ to aigba-denamẹ enẹ ji ma bọawu paali, ṣigba e plọnazọn mi to aliho titengbe de mẹ. To madẹnmẹ, yọnnu ajọwatọ nukundeji susu kẹalọyi owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn bo lẹzun Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ. Nalete, nudide yetọn jẹagọdo aṣa po obu he ko doadọ̀do to gbetatò lọ mẹ lẹ po. Sinsẹ̀ngán Katoliki po Plọtẹstant po tọn lẹ jẹagọdo mí sinsinyẹn bo sawhẹ agọ̀ mẹhẹngble tọn lẹ dokọna mí na azọ́n yẹwhehodidọ tọn mítọn wutu. Ṣigba gbọn jidide do Jehovah go na anademẹ po hihọ́-basinamẹ po dali, mí penugo bo gọalọna jlodotọ susu nado kẹalọyi nugbo lọ.
Nuyiwa Wangbẹnamẹ Tọn Jideji
Dona po nuhahun madonukun lẹ po sọawuhia to 1948. Tintan whẹ́, yẹn yin azọ́ndena do Rudolstadt, Thuringia, taidi gbehosọnalitọ. Yẹn jẹakọhẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu susu po to finẹ, bosọ duvivi gbẹdido yetọn tọn. Dona daho devo yin kinkọ̀n do ji e to juillet owhe enẹ tọn. Yẹn wlealọ hẹ Erika Ullmann, awhli Klistiani nugbonọ, zohunhunnọ de he yẹn ko yọnẹn sọn whenue gbọ́n yẹn jẹ opli yì ji to Agun Chemnitz tọn mẹ. Mí bẹ sinsẹ̀nzọn gbehosọnalitọ tọn jẹeji dopọ to otò ṣie mẹ, to Harthau. Ṣigba, to nukọn mẹ, Erika ma sọgan zindonukọn to sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ ba na agbasamalo po whẹwhinwhẹ́n devo lẹ po wutu.
Ojlẹ awusinyẹn tọn wẹ enẹlẹ yin na omẹ Jehovah tọn lẹ. Azọ́nwatẹn Ahọlu tọn he nọ penukundo azọ́nwatọ lẹ go to Chemnitz zẹhudo kalti ahọlu tọn he yẹn do nọ họ̀ núdùdù ji nado sọgan hẹn mi gánnugánnu nado jo azọ́n yẹwhehodidọ tọn do bo jẹ agbasazọ́n whenu-gigọ́ tọn wà ji. Mẹmẹsunnu azọngbannọ lẹ yí whẹho ṣie zan nado biọ jlọjẹ sọgbe hẹ Osẹ́n to Gandudu si. Ehe yin gbigbẹdai, podọ to 23 juin 1950, owhẹ̀ yin didá na mi nado sú akuẹgbònamẹ de kavi nado yí azán 30 zan to ganpamẹ. Mí vọ́ owhẹ̀ lọ ylọ, ṣigba whẹdatẹn daho ma kẹalọyi whẹ̀vọ́ylọ mítọn bọ yẹn yin didohlan ganpamẹ.
Ohia nukundiọsọmẹ po yajiji debọdo-dego he ja tọn po wẹ enẹ yin poun. Azán de ma yì, to septembre 1950, to nujijla mẹhẹngble tọn de bibasi to ladio mẹ godo, gandudu Communiste tọn hẹnalọdotena azọ́n mítọn. Na jideji niyaniya mítọn po kadaninọ mítọn po wutu, mí yin yiylọdọ amẹ́ Amelikanu lẹ tọn, he to “azọ́n ylankan” wà to oyẹ̀ sinsẹ̀n tọn glọ. To gbeegbe alọhẹndote lọ yin lilá, asi ṣie ji visunnu mítọn, Johannes, to whégbè to whenuena yẹn tin to ganpamẹ. Dile etlẹ yindọ ajinọ lẹ gbẹ́ gbidigbidi, ponọ he nọ basi hihọ́na otò lẹ biọ owhé mítọn gbè gánnugánnu bo dín kunnudenu lẹ nado nọgodona whẹsadokọnamẹ yetọn. Ṣigba, yé ma mọ nudepope. Etomọṣo, yé wá tindo kọdetọn dagbe to godo mẹ gbọn mẹde yiyizan taidi amẹ́ to agun lọ mẹ dali. Taidi kọdetọn de, mẹmẹsunnu azọngbannọ lẹpo, po yẹn po, yin wiwle to octobre 1953.
To Ganpa Dòglọ Tọn lẹ Mẹ
To whenuena mí ko yin whẹgbledo bo yin whẹdana nado sẹ̀ngàn na owhe atọ̀n jẹ ṣidopo godo, mí kọnawudopọ hẹ mẹmẹsunnu mítọn lẹ to ganpa he hiọawu bo tin to dòglọ Atọ̀họ̀ Osterstein tọn lẹ mẹ, to Zwickau. Mahopọnna ninọmẹ ylankan he tin to finẹ lẹ, ayajẹ daho wẹ e yin nado kọnawudopọ hẹ mẹmẹsunnu he whèwhín lẹ. Adó he lẹdo mí lẹ ma glọnalina núdùdù gbigbọmẹ tọn mítọn gba. Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn nọ mọ ali biọ ganpa mítọn lẹ mẹ tlọlọ dile etlẹ yindọ gandutọ lẹ gbẹwanna ẹn bo tlẹ hẹnalọdotena ẹn sọ! Gbọnna?
Mẹmẹsunnu delẹ yin azọ́ndena nado nọ wazọ́n to fie yè nọ kùn akán te bọ yé nọ dukosọhẹ Kunnudetọ lẹ he nọ na yé linlinnamẹwe lẹ to finẹ. To enẹgodo mẹmẹsunnu lọ lẹ nọ hẹn linlinnamẹwe lọ lẹ biọ ganpamẹ to nuglọ bo nọ yí zinzin do má núdùdù gbigbọmẹ tọn heyin nuhudo etọn tindo taun lọ hẹ mí mẹhe pò lẹ. Lehe homẹ ṣie hùn bọ yẹn sọ yin tulina do sọ nado mọ nukunpedomẹgo po anademẹ Jehovah tọn po to aliho ehe mẹ!
Sẹpọ vivọnu 1954 tọn, mí yin didohlan ganpa he ylan hugan lọ mẹ to Torgau. Homẹ mẹmẹsunnu he tin to finẹ lẹ tọn hùn nado mọ mí. Jẹnukọnna wiwá mítọn, yé ko hẹn yedelẹ lodo to gbigbọ-liho gbọn nuhe yé flin to zinjẹgbonu hoho Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn lẹ mẹ vivọdọ dali. Lehe yé tindo ojlo vẹkuvẹku na núdùdù gbigbọmẹ tọn yọyọ lẹ do sọ! Todin azọngban mítọn wẹ e yin nado má nuhe mí ko plọn to Zwickau lẹ hẹ yé. Ṣigba nawẹ mí sọgan wà ehe gbọn to whenuena osẹ́n yin didó na mí sinsinyẹn ma nado dọho hẹ ode awetọ to nuyiwa egbesọegbesọ tọn mítọn lẹ mẹ? Mẹmẹsunnu lẹ ko dọ ayiha he mí na kàn na mí, podọ alọ huhlọnnọ Jehovah tọn tin to mí ji. Ehe plọn mí lehe e yin nujọnu do nado nọ plọn Biblu vẹkuvẹku bo nọ lẹnayihamẹpọn to whenuena mí tindo mẹdekannujẹ po dotẹnmẹ hundote po nado wàmọ.
Ojlẹ Nudide Sinsinyẹn lẹ Tọn
Mí hẹn tenọgli mítọn go po alọgọ Jehovah tọn po. To vivọnu 1956 tọn, nupaṣamẹ wẹ e yin na mí nado mọdọ susu mítọn yin tuntundote. Ayajẹ mítọn ma yọnjlẹ to whenuena họngbo ganpa lọ tọn lẹ yin hùnhùn! To ojlẹ enẹ mẹ, visunnu ṣie ko tindo owhe ṣidopo, podọ homẹ ṣie hùn susu nado kọnawudopọ hẹ asi ṣie bo gọalọna ẹn to visunnu mítọn go pinpọn whẹ́n mẹ. To bẹjẹeji, Johannes nọ yinuwa hẹ mi di jonọ de, ṣigba to madẹnmẹ kanṣiṣa owanyinọ de yin awuwlena to ṣẹnṣẹn mítọn.
Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to Whèzẹtẹn Allemagne tọn to pipehẹ ninọmẹ sinsinyẹn lẹ. Wangbẹna he to jijideji do lizọnyizọn Klistiani tọn mítọn ji po kadaninọ mítọn po zẹẹmẹdo dọ ogbẹ̀ mítọn tin to owù mẹ whepoponu bosọ gọ́ na magbọjẹ po tuklajijẹ po. Enẹwutu, Erika po yẹn po yí sọwhiwhe do lẹnnupọndo ninọmẹ mítọn ji to odẹ̀ mẹ bo mọdọ mí dona sẹtẹn nado sọgan vò dogọ to ayiha mẹ na magbọjẹ nikaa yinuwado mí ji zẹjlẹgo. Mí jlo na tindo mẹdekannujẹ nado sẹ̀n Jehovah bo doafọna yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ.
To amakikọ-whenu 1957 tọn, dotẹnmẹ lọ hundote na mí nado sẹtẹn yì Stuttgart, Whèyihọ Allemagne tọn. Azọ́n yẹwhehodidọ tọn ma yin alọhẹndotena to finẹ, podọ mí sọgan dogbẹ́ hẹ mẹmẹsunnu mítọn lẹ po awuvivo po. Godonọnamẹ owanyinọ yetọn fọnjlodotenamẹ. Owhe ṣinawe wẹ mí yizan hẹ agun he tin to Hedelfingen. To owhe enẹlẹ gblamẹ, visunnu mítọn bẹ wehọmẹ bosọ yinukọn ganji to nugbo lọ mẹ. To septembre 1962, yẹn tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado yì Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn to Wiesbaden. Yẹn yin tulina to wehọ lọ mẹ nado sẹtẹn po whẹndo ṣie po yì lẹdo he tindo nuhudo Biblu plọntọ he sè Allemagne-gbè lẹ tọn mẹ. Ehe bẹ lẹdo delẹ hẹn to Allemagne po Suisse po.
Tẹnsisẹ Yì Lẹdo Osó Suisse Tọn lẹ Tọn Mẹ
Enẹwutu, to 1963 mí sẹtẹn yì Suisse. Mí yin didọna nado wazọ́n hẹ agun pẹvi de to Brunnen, he tin to Tándo whanpẹnọ Lucerne tọn, to ahọnkan Osó Suisse tọn lẹ tọn mẹ. Na míwlẹ, e taidi dọ paladisi mẹ wẹ mí tin te. Mí dona jẹakọhẹ akọgbè Allemagne tọn he nọ yin didó to finẹ, aliho gbẹninọ yetọn tọn, po nuyiwa mẹhe tin to finẹ lẹ tọn po. Etomọṣo, mí duvivi azọ́nwiwa po yẹwhehodidọ po tọn to wanyina jijọho tọ́ lọ lẹ ṣẹnṣẹn. Owhe 14 wẹ mí yizan to Brunnen. Finẹ wẹ visunnu mítọn whẹ́n te.
To 1977, whenuena yẹn ko dibla tindo owhe 50, mí yin oylọ-basina nado wadevizọn to Bẹtẹli Suisse tọn to Thun. Mí pọ́n ehe hlan nado yin lẹblanulọkẹyi vonọtaun de bosọ kẹalọyi i po pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn susu po. Asi ṣie po yẹn po yí owhe ṣinẹnẹ zan to Bẹtẹli, ehe mí nọ flin taidi adà vonọtaun gbẹzan Klistiani tọn mítọn po nukọnyiyi gbigbọmẹ tọn mítọn po. Mí sọ duvivi kunnudide hẹ wẹnlatọ he tin to Thun po lẹdo he sẹpọ lẹ po tọn, bosọ nọ mọ “azọ́n jiawu” Jehovah tọn lẹ to whepoponu, yèdọ Osó blibata Berne tọn he osin-agó nọ ṣinyọ́n lẹ.—Psalm 9:1.
Tẹnsisẹ Devo
To bẹjẹeji owhe 1986 tọn, mí sẹtẹn whladopo dogọ. Mí yin didọna nado yì wadevizọn taidi gbehosọnalitọ titengbe lẹ to aigba-denamẹ daho heyin didena Agun Buchs tọn to whèzẹtẹn-waji Suisse tọn ji. Whladopo dogọ, mí dona diọadana gbẹzan mítọn sọgbe hẹ lẹdo lọ tọn. Ṣigba, na ojlo mítọn nado sẹ̀n Jehovah to fidepope he mí sọgan yin yiyizan te whàn mí wutu, mí bẹ azọ́ndenamẹ yọyọ ehe jẹeji bosọ yin didona. To whedelẹnu, yẹn nọ pọ́n tẹnmẹ na nugopọntọ lẹdo tọn lẹ, bo nọ dla agun lẹ pọ́n bosọ nọ hẹn yé lodo. Owhe 18 ko wayi todin, podọ mí ko tindo numimọ yẹwhehodidọ tọn susu to lẹdo ehe mẹ. Agun he tin to Buchs ko jideji, podọ mí nọ pli to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn whanpẹnọ de mẹ, heyin kinklandowiwe to owhe atọ́n die wayi.
Jehovah ko penukundo mí go to aliho he jiawu de mẹ. Mí ko yí suhugan gbẹzan mítọn tọn zan to lizọnyizọn whenu-gigọ́ tọn mẹ, ṣogan mí ma gbọagba nude tọn gbede. Mí tindo ayajẹ po pekọ lọ po nado mọ visunnu mítọn, asi etọn, po ovi yetọn lẹ po, gọna whẹndo ovivi mítọn lẹ tọn, dọ yé to zọnlinzin to aliho Jehovah tọn ji po nugbonọ-yinyin po.
Dile yẹn lẹnnupọn yì godo, yẹn mọdọ mí ko sẹ̀n Jehovah “to ojlẹ mẹ podọ to ma yin ojlẹ mẹ.” Yanwle lizọnyizọn Klistiani tọn ṣie ko hẹn mi sọn ganpa dòglọ Communiste tọn lẹ mẹ yì lẹdo whanpẹnọ Osó Suisse tọn lẹ tọn mẹ. Yanwle mítọn ma ko yí nukunwhiwhe dopo tata do vẹ́ na whẹndo ṣie po yẹn po gba.
[Apotin to weda 28]
“Mẹhe Vọ́ Yaji Na Whẹsadokọnamẹ Dopolọ lẹ” Nọte Gli to Homẹkẹn Glọ
To Gandudu Allemagne Whèzẹtẹn-waji tọn glọ, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ jiya nuyiwahẹmẹ kanlinjọmẹ tọn lẹ. Whenuho dohia dọ hugan Kunnudetọ 5 000 wẹ yin didohlan osla azọ́n sinsinyẹn wiwà gánnugánnu tọn lẹ po ganpa lẹ po mẹ na lizọnyizọn Klistiani tọn po kadaninọ yetọn po wutu.—Isaia 2:4.
Delẹ to yé mẹ yin alọdlẹndo taidi “mẹhe vọ́ yaji na whẹsadokọnamẹ dopolọ lẹ.” Nudi omẹ 325 to yé mẹ wẹ ko yin ginglọn do osla yasanamẹ po ganpa Nazi tọn lẹ po mẹ dai. Enẹgodo, to owhe 1950 tọn lẹ mẹ, yé vọ́ yin wiwle bo yin zizedo ganmẹ gbọn Stasi lẹ dali, yèdọ Ponọ Whèzẹtẹn-waji Allemagne tọn lẹ. Delẹ to ganpa lọ lẹ mẹ tlẹ yin yiyizan gbọn Nazi po Stasi lẹ po dali.
To owhe ao tintan homẹkẹndomẹ sinsinyẹn lọ tọn lẹ whenu, sọn 1950 jẹ 1961, Kunnudetọ 60—sunnu po yọnnu po—wẹ kú to ganpamẹ na yasanamẹ, huvẹ, azọ̀n, po yọnhowhe po wutu. Kunnudetọ 12 yin whẹdana nado sẹ̀ngàn na pipòtọ gbẹzan yetọn tọn, ṣigba ehe yin didepo wá owhe 15 to godo mẹ.
To egbehe, to ponọ-pa Stasi lẹ tọn dai tọn mẹ to Berlin, nudohia tẹgbẹ tọn de tin to finẹ he basi zẹẹmẹ owhe 40 he gandutọ lẹ do dohomẹkẹn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to Whèzẹtẹn Allemagne tọn. Fọto po otàn mẹhe yin didohia to finẹ lẹ tọn po dekunnuna adọgbo po huhlọn gbigbọmẹ tọn Kunnudetọ ehelẹ tọn po he gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ to homẹkẹn sinsinyẹn glọ.
[Yẹdide otò tọn to weda 24, 25]
WHÈZẸTẸN ALLEMAGNE TỌN
Rudolstadt
Belzig
Torgau
Chemnitz
Zwickau
[Yẹdide to weda 25]
Fotosammlung des Stadtarchiv Zwickau, Deutschland
[Asisa Yẹdide tọn]
Atọ̀họ̀ Osterstein tọn, to Zwickau
[Yẹdide to weda 26]
Po asi ṣie, Erika po